---B eslenm e ve D iyet D ergisi / J N utr and Diet 32(I):47-54/2005
KAHVALTININ ÖĞRENCİLERİN BESLENMESİNE
KATKISI VE AKADEMİK BAŞARIYA ETKİSİ*
Ö Z E T
Günün ilk öğünü olarak tanımlanan kahvaltının, a tla n m a s ı e ğ ilim i d iğ e r öğünlere göre daha fazladır. Oysa yapılan araştırmalar, kahvaltının özellikle büyüme dönemindeki çocuklar ile genç lerin g ü n lü k enerji ve besin öğeleri gereksin m elerine katkısı yanında, okul başarısı üzerine de olum lu etkisi olduğuna işaret etmektedir. Bu a ra ştırm a , ü n iv e rsite öğrencilerinin kahvaltı yapm a alışkanlığım, kahvaltının günlük enerji ve besin öğeleri atımlarına katkısını ve öğrencilerin akadem ik başarısına etkisini belirlemek amacıyla ya p ılm ıştır. A ra ştırm a verileri, basit rastgele ö rn eklem e yö n te m iyle seçilen Kayseri Erciyes Üniversitesi 3. s ın ıf öğrencilerine anket uygula narak elde edilmiş, öğrencilerin enerji ve besin öğeleri tüketim leri üç günlük besin tüketimi fo r m uyla saptanm ış ve kahvaltının günlük öğünler içindeki pa yı 1/4 olarak alınmış, akademik başarı du ru m la rı E rciyes Ü niversitesi Yönetmeliği ve Yüksek Öğretim M evzuatı'nda belirtilen puanla m a d u r u m u n a g ö re y a p ılm ıştır. A ra ştırm aya 206'sı erkek (%55.8) ve 163'ü (%44.2) kız olmak üzere toplam 369 öğrenci katılmıştır. Öğrenci lerin y a ş ortalam a sı 21.8±1.4 y ıl olup, Beden K itle İndeksi (BKI) ortalama 21.8±2.2 kg/m2 ile n o rm a l sınırlarda y e r almaktadır. Öğrencilerin % 42'si her gün düzenli kahvaltı yaparken, %58'i yapmamaktadır. Kahvaltı yapan öğrenciler aile s iy le b ir lik te evd e (% 47.1), ya p m a ya n la r ise arkadaşlarıyla birlikte evde (%40.2) kalmaktadır.
Yrd. Doç. Dr. Nurten BU D A K *, Dyt. E lif Ö Z E R **,— Sezen K O V A LI***, N ilüfer İN C E İŞ***
Kahvaltı yapan öğrencilerin akadem ik başarısı iyi (%45.8), kahvaltı ya p m a ya n ö ğ ren cilerin ortadır (%53.3) (p<0.05). Kahvaltı yapan öğren cilerin %10.3'ü, kahvaltı yapmayan öğrencilerin %16.3'ü okulda başarısızdır. Öğrencilerin kah valtıdan aldıkları enerji ve besin öğeleri miktar larının önerileni karşılama durumuna bakıldığın da ise; erkek öğrenciler riboflavini ve yağı kah valtı için önerilene yakın düzeyde alırken, protein ve demiri önerilenin üstünde, en erji ve d iğ er besin öğelerini önerilenin altında almaktadırlar. Kızlar ise, proteini önerilenin üstünde alırken, ya ğ ı ö n erilen e ya kın , e n e r ji ve d iğ e r b esin ö ğ elerin i ö n erilen in a ltın d a a lm a kta d ırla r. Araştırma sonuçları, üniversite öğrencilerinin düzenli kahvaltı yapmadığını, kahvaltının günlük e n e r ji ve besin ö ğ e le r i g e r e k s in m e le r in e katkısının önerilenin altında olduğunu ve kah valtı yapmanın akademik başarıyı daha yükselt tiğini göstermekledir. Öğrencilere çocukluktan başlayarak düzenli kahvaltı ya pm a a lışa n lığ ı kazandırılması ve ülkemiz için farklı bir kahvaltı seçeneği olarak, hazırla n m a sı daha kısa b ir zaman gerektiren kahvaltılık tahıllar ile birlikte süt veya meyve suyundan oluşan b ir kahvaltı tüketm eleri yeterli ve dengeli beslen m elerin e önemli katkı sağlayacaktır.
Anahtar Sözcükler: Kahvaltı, üniversite öğrenci leri, besin öğeleri alımı, akademik başarı
* Bu Ç alışm a, Prof. Dr. A yşe Baysal Beslenme Eğitimi vc A raştırm aları Vakfı "2002 B eslenm e Araştırmaları Y arışm asında" İkincilik Ö dülünü Almıştır.
* E rciyes Ü niversitesi ASY O B eslenm e ve Diyetetik Bölümü ** Bolu Sosyal H izm etler Çocuk Esirgem e Kurumu
4 8 B U D A K N ., Ö Z E R E ., K O V A L I S., İ N C E İ Ş N .
ABSTRACT
The Contribution o f Having Breakfast to the N u tr itio n o f S tu d e n ts a n d I ts E ffe c t on Academic Performance
It has been suggested that good breakfast habit c o n trib u tes n ot on ly to the d a ily en erg y a nd nutrient requirements o f children and adolescents but also have positive effects on academic p e r form ance as well. However, being the fırst meal
o f the day, breakfast is the m ost skipped meal. The purpose o f the study was to determine the b rea kfa st habits, the co n trib u tio n o f h a vin g breakfast on daily energy and nutrient intake o f students and its effect on academic performance. D ata were obtained fro m stu d en ts chosen by sim ple randomised method, attending fa cu lties and colleges o f Erciyes University in Kayseri by a questionnaire and students’ three-consecutive days fo o d records were taken. The contribution o f breakfast to daily energy and nutrient require- m ents was a c c e p te d as one fo u r th o f d a ily requirements. Academic performance was evalu ated according to the grades dotained from the courses. This study was conducted on 369ju n io r students (206 boys and 163 girls). The mean (±S) age and body mass index (BMI) o f the students were 21.8±1.4 years and 21.8±2.2 kg/m2 respec- tively (p<0.05). While 42% o f the students were having breakfast regülarly, 58% o f them were skipping the breakfast. The students who regular- ly had breakfast were living together with their fam ilies (47.1%) and the students who skipped breakfast were living together with their friends at home (%40.2). The majority o f students who regülarly had breakfast had a good academ ic performance (45.8%) and majority o f the ones who skipped breakfast (53.3%) had a moderate academ ic p erfo rm an ce (p<0.05). 10.3% and 16.3% o f the stu d en ts h a vin g b rea kfa st a nd skipped breakfast were unsuccessful, respective- ly. When the amount o f the energy and nutrients obtained from breakfast were evaluated; boys were consuming riboflavin and fa t near the RDA, protein and iron above the RDA, energy and the
other nutrients below the RDA. Girls consumed
protein above the RDA, f a t near the RDA, energy and other nutrients below the RD A. In co nclu- sion, ju n io r students were n o t h a vin g b reakfast regülarly. The contribution o f energy a n d nu tri ent intake f o r breakfast w as b elo w th e reco m - m en d ed lim its. A c a d e m ic p e r fo r m a n c e o f th e ones who h ave b rea kfa st vvas h ig h e r th an th e ones who skipped breakfast. It is recom m ended to acquire the habit o f h a vin g b reakfast reg üla rly fro m childhood a nd to p rom ote the consum ption o f ready-to-eat breakfast cereals a n d m ilk o r fr u it ju ic e that could m ake a signifıcant contribution to the students' adequate and b alanced nutrition. Key Words: Breakfast, university students, n u tri ent consumption, academ ic perform ance
G İ R İ Ş
Bireyin günlük enerji ve besin öğeleri gereksin melerini düzenli öğünler şeklinde ve her öğünde yeterli ve dengeli besin örüntüsü ile karşılaması önemlidir. Kahvaltı, basit tanımı ile günün ilk öğünüdür.
Farklı ülkelerde yapılan araştırmalar; kahvaltının özellikle büyüme dönemindeki çocuklar ile genç lerin günlük enerji ve besin öğeleri gereksin melerine katkısı yanında, okul başarısı üzerine olum lu etkileri üzerinde durmakla beraber, çocuklardan erişkinlere bütün bireylerin kah valtıyı atlama eğilimi diğer öğünlere göre daha fazladır (1-8). Ülkemizde de kahvaltı atlanan bir öğün olup, özellikle üniversite öğrencilerinin yaklaşık yarısı düzenli kahvaltı yapmamaktadır (9-16).
Oysa gece a çlığ ın ın sonunda ve kahvaltı zamanında birey açlık düzeyinde iken beyine enerji sağlayan kan şekeri en alt düzeydedir. Yapılan çalışmalar, kan şekerinin yeterli düzeyde olmasının, öğrenme ve anımsamayı içine alan birçok beyin ve davranış işlev lerin i düzen lediğine işaret etmektedir (17). Üniversite öğren cilerinde yapılan bir çalışmada, hatırlama perfor mansının kan glikoz düzeyleriyle ilişkili olduğu ve kahvaltı etmenin hatırlamayı kolaylaştırdığı ileri sürülmüş (18), diğer iki çalışm ada ise, okullarda verilen kahvaltının özellikle yetersiz
K a h v a ltın ın Ö ğ re n c ile rin B e sle n m e sin e K atkısı V e A kadem ik B aşarıya Etkisi 4 9
Enerji kaynağı
Kahvaltı yapma Beslenme
r iıır ıım ıı Okula devam Öğrenme ve bilişsel _ becerilerde gelişme j r A Eğitim in ^ etkinliği
Uygun okul çevresi
k a n ıtla n m ış ---►
olası ...►
şekil 1. Kahvaltı yapm anın okul çocuklarına olası ve belirlenmiş etkileri
beslenmiş çocukların bilişsel işlevlerini olumlu etkilediği, kahvaltıyı atlamanın kötü beslenmiş çocukların bilişsel işlevini daha fazla olumsuz etkilediği saptanmıştır (5,19).
Şekil l'de verilen hipotezde; kahvaltının, okul çocuklarının beslenme durumunu iyileştirerek, bilişsel performansı artırdığı ve eğitimin daha etkinleşmesine katkısı olduğu gösterilmektedir (17).
Sonuç olarak; kahvaltı yapmanın beyin fonksi yonlarını ve b ilişse l performansı etk ileye bilmesinin teorikte iki olası biyolojik mekaniz ması olduğu düşünülmektedir; birisi, uzun süren gece boyu açlığın sonucu olarak merkezi sinir sistemine yakıt ve diğer besin öğelerinin sağlan masıyla oluşturduğu metabolik değişiklikler, diğeri ise, bilişselliği etkileyebilen enerji ve besin öğeleri alım ına katkısı ile kahvaltının uzun dönemdeki olumlu etkileridir (6).
Bu araştırma, üniversite öğrencilerinin kahvaltı yapma alışkanlığını, kahvaltının öğrencilerin günlük enerji ve besin öğeleri gereksinmelerine katkısını ve akademik başarıya etkisini araştır mak amacıyla yapılmıştır.
A R A Ş T I R M A Y Ö N T E M İ v e A R A Ç L A R I Araştırma, 2000-2001 eğitim-öğretim döneminde Erciyes Üniversitesinin Kayseri'de bulunan fakülte ve yüksek okullarında eğitim gören basit rastgele yöntem le seçilen 369 öğrenci ile yapılmıştır. Farklı okullarda öğrencilerin dört-beş ve altı yıllık yüksek öğrenim süreleri göz önüne alındığında üçüncü yıl ortalama eğitim süresi ve akademik başarı derecesinin belirlenmiş olduğu dönem olarak düşünülmüş ve araştırma için üçüncü sınıfı tamamlamış öğrenciler seçilmiştir. Öğrencileri tanımlayıcı bilgiler, kahvaltı yapma alışkanlıkları, kahvaltı yaptıkları yer ve kahvaltı yapmalarının derslerine etkisine yön elik düşüncelerini içeren anket formu araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşme yöntemiyle uygu lanmış ve öğrenciler, araştırmacılar tarafından hazırlanmış olan üç günlük kahvaltı tüketim formlarını doldurarak araştırmacılara teslim etmişlerdir.
Öğrencilerin boy ve ağırlık değerleri kullanılarak Beden Kitle indeksleri (BKİ) hesaplanmış ve değerlendirilmiştir (20).
5 0 BUDAK N., Ö Z E R E., K O V A LI S., İN C E İŞ N.
Tablo 1. Öğrencilerin Özellikleri
Ö z e llik le r E r k e k ( n = 2 0 6 ) K ız ( n = 163) P O r t a l a m a i S D O r ta la m a + S D Y a ş ( y ıl) 2 2 .2 ± 1 .4 2 1 .4 ± 1 .3 < 0 .0 5 B o y (c m ) I7 5 .7 ± 0 .1 1 6 3 .2 ± 5 .7 < 0 .0 5 A ğ ır lık (k g ) 7 1 .2 ± 9 .4 5 4 .8 ± 6 .8 < 0 .0 5 B K İ ( k g /m 2 ) 2 2 .9 ± 2 .2 2 0 .7 ± 2 .2 < 0 .0 5
Tablo 2. Öğrencilerin Her Giin Düzenli Kahvaltı Yapma Durumu
K a h v a ltı Y a p m a D u ru m u E r k e k ( n = 2 0 6 ) K ız ( n = 1 6 3 ) T o p l a m ( n = 3 6 9 ) S a y ı % S a y ı % S a y ı % Y a p ıy o r 81 3 9 .3 7 4 4 5 .4 155 4 2 . 0 Y a p m ıy o r 125 6 0 .7 v ! ı i / n m 8 9 5 4 .6 2 1 4 5 8 . 0 X2=I .142 p>0.05 besin öğeleri içerikleri hesaplanarak (21,22) kah- valtıdan aldıkları miktarlar belirlenm iştir. Kahvaltının günlük enerji ve besin öğeleri gereksinmesine katkısı, günlük gereksinmenin dörtte biri olarak kabul edilmiş (7,23,24) ve alı nan enerji ve besin öğelerinin günlük önerileni karşılama oranları hesaplanmıştır (22,25,26). Öğrencilerin akademik başarı durumları, öğrenim gördükleri fakülte ve yüksek okulların ilgili bi rimlerinden resmi olarak alınarak, değerlendir mesi Erciyes Üniversitesi Yönetmeliği ve Yük sek Öğretim Mevzuatı'nda (27) belirtilen puanla ma durumuna göre yapılmıştır. Araştırmada üç yıllık not ortalamasına göre; başarı düzeyi orta ve başarısız olan öğrenciler için Mevzuattaki dere celendirmeler kullanılmış, pekiyi ve iyi olan öğrenciler iyi olarak değerlendirilmiştir.
Elde edilen veriler bilgisayarda SPSS 9.0 prog ramında değerlendirilmiş ve istatistik değer lendirmede, Khi kare ve bağımsız değişkenler için t testi uygulanmıştır.
BULGULAR VE TARTIŞMA
Ç alışm aya 206'sı erkek (% 55.8) ve 163'ü (%44.2) kız olmak üzere toplam 369 öğrenci katılmıştır. Tablo l'de görüldüğü gibi; erkeklerin yaş ortalaması 22.2±1.4 yıl BKİ 22.9±2.2 kg/m2, kızların yaş ortalaması 21.4±1.3 yıl ve BKİ ise 2 0 .7 ± 2 .2 ' kg/m 2’dir (p < 0 .05 ). Şahinöz ve arkadaşları (15) yurtta kalan öğrenciler üzerinde yaptıkları araştırmada Erciyes Ü niversitesi
öğrencilerinin BKI'ni ortalama 21.4 kg/m2 olarak saptamıştır.
Araştırmaya katılan öğrencilerin %42'si her gün düzenli kahvaltı yaparken, %58'i yapmamak tadır. Bu oranın cinsiyetlere göre dağılım ına bakıldığında; erkeklerin %39.3'ü ve kızların %45.4'ü her gün düzenli kahvaltı yaparken, erkeklerin %60.7'si, kızların %54.6'sı ise yapma maktadır (p>0.05) (Tablo 2). Diğer araştırmalar da, yüksek öğrenim gençliğinin kahvaltı yapma oranı Ankara'da 1983, 1993 ve 1995 yıllarında sırasıyla %53.7, %48.1 ve %55.6 olarak belirlen miştir (10,13,14). Ülkemizde yüksek öğrenim gençliğinin yaklaşık yarısının her gün düzenli kahvaltı yapm a a lışk a n lığ ın ın o lm a d ığ ı görülmektedir. Kahvaltı yapma alışkanlığının daha genç yaş gruplarında da düşük olduğu ve yaklaşık dört öğrenciden birisinin kahvaltı yap madığı (11,12,16) göz önüne alındığında ülke mizde bireylere çocuk yaştan itibaren düzenli kahvaltı yapma alışkanlığının kazandırılmadığı görülmektedir.
Bununla beraber, kahvaltı yapan öğrenciler aile siy le birlikte evde (% 47.1), yapm ayanlar arkadaşlarıyla birlikte evde (%40.2) kalmaktadır (p<0.05). Kahvaltı yapmayan erkeklerin büyük çoğunluğu (%58.4) arkadaşlarıyla birlikte evde kalırken, kızların büyük çoğunluğu (% 55.0) yurtta kalmaktadır. D üzenli kahvaltı yapma alışkanlığı özellikle yurtta kalan öğrencilerde daha düşüktür. Yurtta kalan Erciyes Üniversitesi
K a h v a ltın ın Ö ğ rc n c ilc rin B e slen m esin e K atkısı Ve A kadem ik B aşarıya Etkisi 51
Tablo 3. Öğrencilerin Kahvaltıdan Aldıkları Enerji ve Besin Öğelerinin Günlük Önerilen Miktarı Karşılama Durumu (%)
Enerji ve besin öğeleri
K ahvaltıdan alınm ası önerilen m iktar
Erkek K ız
Kahvaltıdan alınan m iktar (ortalam aistandart hata)
(En düşük-en yüksek) Erkek (n=206) Kız (n = 163)
K ahvaltıdan alınan m iktarın günlük önerilen m iktarı karşılam a durum u (%) Erkek K ız Enerji (kkal) 712 545 575.5±1.95 4 0 5 .8 Ü 3.8 80.0 70.5 (81.7-1717) (77.8-1023) Protein (g) 14.5 11.7 2 1 .5 i3 .0 4 1 5 .2 il.6 148.2 130.0 (4.3-58.3) (1.2-28.0) C H O (g)* 106.8 81.7 8 7.6i3.8 5 7 .6 i2 .8 89.4 76.9 (4.4-444.1) (10.8-197) Y ağ (g)** 19.7 15.1 17.5i0.6 13.6±0.7 92.1 90.1 (4.5-39.9) (2.0-17.6) A vitam ini 225 175 8 0 .2 i4 .0 7 3 .8 i3 .8 35.6 42.2 (m cg) (0.0-593.0) (11.3-328) C vitam ini 22.5 22.5 7.1 ±0.8 7 .3 İ0 .9 31.5 32.4 (m g) (0.0-35.0) (0.0-35.0) T iam in (m g) 0.30 0.27 0.20±0.04 0.10+0.007 66.6 37.0 (0.04-0.41) (0.01-0.41) R iboflavin 0.32 0.27 0.30±0.08 0.2 0 i0 .0 0 3 93.7 74.1 (m g) (0.08-0.82) (0.03-0.43) N iasin (m g) 4.0 3.5 1.3 i0 .0 6 0 .9 i0 .0 3 32.5 25.7 (0.1-1.5) (0.1-1.5) K alsiyum (m g) 250 250 166.3+8.2 145.8±6.8 66.5 58.3 (22-678) (12.0-138.0) D em ir (m g) 2.5 4.5 2.7±0.09 1.3i0.05 108 28.9 (0.35-7.0) (0.20-2.8) öğrencilerinin beslenme alışanlıkları üzerine
yapılan bir çalışm ada öğrencilerin sadece %19.1'inin düzenli kahvaltı yaptıklarını belirlen miştir (15). Arslan ve arkadaşlarının (13) çalış masında ise; sabah kahvaltısını en fazla yüksek öğrenim yurdunda kalan öğrencilerin atladığı saptanmıştır. Tümerdem ve arkadaşları (28), İstanbul'da üniversite gençliğinin beslenme duru mu üzerine yaptıkları araştırmada; öğrencilerin %57.5'inin ailelerinin yanında evde ve %14'ünün yurt yemekhanelerinde kahvaltılarını yaptıklarını belirlemiştir. Bu durum öğrencilerin kahvaltı yapmalarında, kahvaltının beslenmedeki önemini bilen ve kahvaltıyı hazırlayan bir bireyin etkili olduğunu göstermektedir. Ankara'da yapılan bir araştırmada, çalışan annelerin çocuklarının, çalış mayan annelerin çocuklarından daha yüksek oranda kahvaltı yaptıkları belirlenmiştir (11). N itekim araştırmamıza alınan öğrencilerin
düzenli kahvaltı yapmama nedenleri de bunu doğrulamaktadır. Öğrencilerin büyük çoğunluğu (%40.2) diğer çalışmalar da (9,10,15) en fazla ileri sürdükleri neden olan sabah okula gitme hazırlıkları sırasında zamanlarının olmamasından dolayı kahvaltı yapmadıklarını belirtmiştir. Ancak bir üniversite öğrencisinin düzenli ve sağlıklı yaşama bilinci ile beraber, zamanı etkin kullanmayı bilmesi ve bunu davranışlarına da yansıtmış olması gerekmektedir.
Öğrencilerin kahvaltıdan aldıkları enerji ve besin öğeleri miktarları ile günlük önerilen düzeyleri karşılama durumu Tablo 3'de görülmektedir. Erkek öğrenciler kahvaltıdan günde ortalama 575.5±1.95 kalori enerji, 21.5±3.04 g protein, 87.6±3.8 g karbonhidrat, 9.6±0.6 g yağ, 80.2±4.0 mcg A vitam ini, 7 .Ü 0 .8 mg C vitam ini, 0.20±0.04 mg tiamin, 0.30±0.08 mg riboflavin, 1.3±0.06 mg niasin, 166.3±8.2 mg kalsiyum ve
BUDAK N., Ö Z E R E., K O V A LI S., İN C E İŞ N.
Tablo 4. Öğrencilerin Kahvaltı Yapma Durumlarına Göre Akadem ik Başarı Düzeyleri
Okul Başarı Y apan (n:155) Y apm ayan (n:214) T o p lam (n :3 6 9 ) D üzeyleri Erkek Kız E rkek K ız Y a p ıy o r Y a p m ıy o r
S % S % S % S % S % S %
İ y i 28 34.6 43 58.2 29 23.2 36 40.4 71 4 5 .8 65 30.4
O rta 42 51.9 26 35.1 68 54.4 46 51.7 68 4 3 .9 114 53.3
B aşarısız 11 13.5 5 6.7 28 22.4 7 7.9 16 10.3 35 16.3
X2=8.886 p<0.05 X 2= 11.880 p<0.05 X 2=9.786 p<0.05 2.7±0.09 mg demir almaktadırlar. Kızlar ise,
405.8±13.8 kalori enerji, 15.2±1.6 g protein, 57.6±2.8 g karbonhidrat, 8.9±0.7 g yağ, 73.8±3.8 mcg A vitam ini, 7.3± 0.9 mg C vitam ini, 0.10±0.07 mg tiamin, 0.20±0.003 mg riboflavin, 0.9±0.03 mg niasin, 145.8±6.8 mg kalsiyum ve 1.3±0.05 mg demir almaktadırlar. Erkekler riboflavini ve yağı kahvaltı için önerilen miktara yakın düzeyde alırken, protein ve demiri öneri lenin üstünde, enerji ve diğer besin öğelerini önerilenin altında almaktadırlar. Kızlar ise, pro teini önerilenin üstünde alırken, yağı önerilene yakın, enerji ve diğer besin öğelerini önerilenin altında almaktadırlar.
Araştırmamızda öğrencilerin dengesiz beslendik leri görülmektedir. Düzenli kahvaltı yapmamaları ve kahvaltıda tükettikleri besinlerin ve içecek lerin miktar ve bileşiminin yeterli ve dengeli olmamasından dolayı öğrencilerin enerji ve besin öğeleri alımlarmın yetersiz olduğu düşünülmek tedir. Erkeklerin ve kızların kahvaltıda aldıkları protein miktarı bu öğünden alınması önerilen miktarın üstündedir . Araştırmada üç erkek ve dört kız öğrenciden birisi kahvaltıda üç günde 1- 2 kez poğaça, üç erkek ve dört kız öğrenciden ikisi ise her gün ekmek tüketmekte ve çaylarını şekerli içmektedirler, bunun sonucunda da kar bonhidrat alımları önerilene yaklaşırken özellikle bitkisel protein alımları yükselmektedir. Bununla beraber, özellikle riboflavin alımlarındaki fark lılığın, erkek öğrencilerin her gün düzenli olmasa da; kahvaltıda süt, yoğurt, peynir ve yumurta gibi riboflavinden zengin besinleri (20) kızlardan daha fazla tüketm elerinden kaynaklandığı düşünülmekte ise de bu besinlerin tüketilen mik
tarı kalsiyum ve A vitamini gereksinmelerinin karşılamaya yetmemektedir. Erkeklerin gereksin meleri kızlardan daha düşük olduğu için demiri önerilenin üzerinde almaktadırlar. Amerika'da yapılan bir çalışmada; kahvaltıyı en çok genç kızların atladığı, diyetlerinin kalitesine bağlı olarak günlük A vitam ini, demir, k alsiyu m , çinko, magnezyum ve bakır alımlarmın yetersiz olmasında kahvaltıyı atlamalarının önem li bir etken olduğu belirlenmiştir (24). Yine diğer bir çalışmada; kahvaltının okul çağı çocuklarının ortalama günlük besin öğeleri alımlarına önemli bir katkısı old u ğu , k ah valtı yap a n la rla karşılaştırıldığında, daha fazla oranda kahvaltı yapmayan çocuğun beslenmesiyle günlük öneri len kalsiyum, riboflavin ve A vitamini gereksin melerini karşılayamadıkları saptanmıştır (3). Tablo 4'de öğrencilerin kahvaltı yapma durumları ile akadem ik başarıları arasın daki iliş k i görülmektedir. K ahvaltı yapan ö ğ ren cilerin akademik başarısı iyi (% 45.8), kahvaltı yap mayan öğrencilerin ise ortadır (%53.3). Kahvaltı yapan öğrencilerin %10.3'ü, kahvaltı yapmayan öğren cilerin % 16.3'ü ok u lda b a şa rısızd ır. Kahvaltı yapan erkeklerin büyük çoğunluğunun (%51.9) akademik başarısı orta iken kızların iyidir (%58.2). Kahvaltı yapmayan erkek ve kızların büyük çoğunluğunun sırasıyla %54.5 ve %51.7 akadem ik b aşarısı orta d ü zey d ed ir. Kahvaltı yapan ve yapmayan öğrencilerin ve ayrıca kahvaltı yapma durumu ile erkek ve kız öğrencilerin akademik başarısı arasındaki fark önemlidir (p<0.05). Araştırmaya alınan öğrenci lerin genel başarı düzeyleri orta olmakla beraber, bu sonuçlar, kahvaltı yapm anın akad em ik
K a h v a ltın ın Ö ğ rc n c ilc rin B e sle n m e sin e K atkısı V e A kadem ik B aşarıya Etkisi 5 3
başarıyı daha yükselttiğini göstermektedir. B ilişse l g elişm ey i etkileyen birçok etkenin arasında yeterli ve dengeli beslenme de yer almaktadır. Bu bağlamda, birey güne günlük enerji ve besin öğelerinden yeterli ve dengeli bir kahvaltı ile başladığında beyinin çalışması için gerekli olan yakıtı alarak ve kullanarak özellikle kısa süreli bir açlık durumunda bilişsel perfor mansının olumsuz etkilenmesini önlemektedir. Yine kahvaltı ile vücudunun gereksinme duy duğu enerji ve besin öğelerin i de belirli düzeylerde sağlandığından, sağlıklı beslenmesi ile birlikte eğitimi sırasında daha başarılı olacak tır.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Yapılan araştırma sonucunda, üniversite öğrenci lerinin düzenli kahvaltı yapmadıkları, kahvaltının günlük enerji ve besin öğeleri gereksinmelerine katkısının birçok besin öğesi için önerilenin altında olduğu görülmüş ve kahvaltı yapan öğrencilerin akademik başarısının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda; erken yaşlardan başlayarak çocuklara düzenli kahvaltı yapma alışkanlığı kazandırılmalıdır. Özellikle aileden ayrı olmaları durumunda öğren cilerin kahvaltı yapmalarını sağlamak üzere, ün iversite ve öğrenci yurtlarında kahvaltı sunacak sistemler oluşturulmalıdır. Ülkemiz için alternatif kahvaltı seçeneği olarak zenginleşti rilmiş kahvaltılık tahıl ürünleri ile süt tüketimi ve üretimi teşvik edilmelidir. Üniversite öğrencileri ne yönelik beslenme konulu seminer ve konfe rans gibi eğitim faaliyetleri düzenlenmeli ve öğrencilerin bilişsel performansına beslenmenin etkisini saptamaya yönelik olarak bilişsel ve davranış testlerini de içeren araştırmalar yapıl malıdır.
T eşekkü r: Araştırmam ıza katkıda bulunan E rciyes Ü n iv ersitesi Fakülte ve Yüksek Okullarının Dekan ve Müdürlerine, Hocamız Prof. Dr. Osman Günay'a ve araştırmamıza katılan öğrenci arkadaşlarımıza teşekkür ederiz.
KAYNAKLAR 1. R u x to n C H S , K ırk T R . B re a k fa st: a r e v ie w o f a s s o c ia - tio n s w ith m e a su re s o f d ie ta ry in ta k e , p h y s io lo g y a n d b io ch e m isry . B r J N u t r 1 9 9 7 ;7 8 :1 9 9 -2 1 3 . 2. M a g a re y A , N ic h o ls J, B o u lto n J . F o o d in ta k e a t a g e 8. 3 . d is tr ib u tio n a n d f o o d d e n s i ty b y m e a l. A u s t P a e d ia tr J 1987;23: 2 1 -2 2 . 3. N i c k l a s T A , B a o W , W e b b e r L S , B e r e n s o n G S . B re a k fa st c o n su m p tio n a ffe c ts a d e q u a c y o f to ta l d a ily in ta k e in c h ild ren . J A m D ie t A s so c 1 9 9 3 ;9 3 : 8 8 6 -8 9 1 . 4. S ie g a-R iz A N , P o p k in B M , C a rso n T . T re n d s in b r e a k f a s t c o n s u m p tio n f o r c h ild r e n in th e U n i t e d S t a te s fro m 1965 to 1991. A m J C lin N u tr 1 9 9 8 ;6 7 S u p p l: 7 4 8 -7 5 6 . 5. M c G r e g o r S , C h a n g S , W a l k e r S P . E v a l u a t i o n o f sc h o o l fe ed in g p ro g ra m s : s o m e J a m a ic a n e x a m - ples. A m J C lin N u tr 1998 ;6 7 S u p p l:7 8 5 -7 8 9 . 6. P o llitt E , M a th e w s R . B re a k fa s t a n d c o g n itio n : a n in te - g ra tiv e su m m ary . A m J C lin N u tr 1 9 9 8 ;6 7 S u p p l: 8 0 4 - 813. 7. G o r d o n A R , D e v a n e y B L , B u r g h a r d t J A . D i e t a r y e f fe c ts o f th e N a tio n a l S c h o o l L u n c h P r o g r a m a n d S ch o o l B re a k fa s t P ro g ra m . A m J C lin N u tr 1 9 95; 61 S uppl: 2 2 1 -2 3 1 . 8. Y ü c ec a n S , P e k c a n G , M e rc a n lıg il S v e a rk . A n k a ra il, ilç e v e k ö y le rin d e y a ş a y a n a ile le rin b e s le n m e k ü ltü r l e r i v e e t k i l e y e n e t m e n l e r . A n k a r a İ l i B e s l e n m e A l ı ş k a n l ı k l a r ı v e M u t f a k K ü l t ü r ü S e m p o z y u m B ild irisi, A n k a ra , 1999: 234. 9. A r s la n P , P e k c a n G . Y u r t t a k a la n y ü k s e k ö ğ r e n i m g e n ç l e r i n i n b e s l e n m e d u r u m l a r ı v e s o r u n l a r ı . C e r r a h p a ş a T ıp F a k . İ s ta n b u l Ü . D iy a b e t Y ıllığ ı 4 , İsta n b u l, 1 9 8 5 :1 6 1 -1 7 1 . 10. I ş ık s o lu ğ u M K . Y ü k s e k ö ğ r e n im y a p a n k ız ö ğ r e n c i lerin b e s le n m e d u ru m u v e b u n a b e s le n m e e ğ itim in in etkisi. B e sle n m e v e D iy e t D e rg isi 1 9 8 6 ;1 5 :5 5 -7 0 . 11. P e k c a n G , B e ğ e n m e z N . E r g e n l i k ç a ğ ı g e n ç l e r i n b e s le n m e s in e a n n e n in ç a lış m a d u r u m u n u n e tk i s i . B e slen m e v e D iy e t D e rg isi 1 9 8 8 ;1 7 :5 9 -6 6 . 12. Y ü c e c a n S, P e k c a n G , A ç ık S v e a r k .A n k a r a 'd a y a z o k u lla rın a d e v a m e d e n ç o c u k v e g e n ç le r in b e s le n m e a l ı ş k a n l ı k l a r ı . B e s l e n m e v e D i y e t D e r g i s i 1 9 9 3 ;2 2 :1 7 9 -1 9 4 . 13. A r s l a n P , K a r a a ğ a o ğ l u N , D u y a r İ , G ü l e ç E . Y ü k s e k ö ğ re n im g e n ç le rin in b e s le n m e a lış k a n lık la rın ın p u a n l a n d ı r m a y ö n t e m i i le d e ğ e r l e n d i r i l m e s i . B e sle n m e v e D iy e t D e rg isi 1 9 9 4 ;2 2 :1 9 5 -2 0 8 . 14. S a ğ la m F , Y ö r ü k ç ü S .A n k a r a Ü n i v e r s i t e s i E ğ it i m
B ilim le ri F a k ü lte s i y ü k s e k o k u l ö ğ r e n c ile r in in b e s in tü k e tim d u ru m u , b e sle n m e a lış k a n lık la rı v e b e s le n m e b ilg i d ü z e y l e r i n i n s a p ta n m a s ı. B e s l e n m e v e D i y e t D e rg isi 1996 ;2 5 :1 6 -2 3 .
15. Ş a h in ö z T , Ş a h in ö z S , Ç e tin k a y a F v e a rk .Y u r tta k alan ü n iv e rs ite ö ğ re n c ile rin in b e s le n m e a lışk a n lık la rı. E r c i y e s Ü n i v e r s i t e s i S a ğ l ı k B i l i m l e r i D e r g i s i 1 9 9 6 ;8:16-23.
16. E s e r K Ş , Ş a h i n T K , D e m i r e l i O . K o n y a 'd a ik i y e tiş tir m e y u rd u n d a b a rın a n a d ö le s a n la r ın b e s le n m e d u ru m u .B e s le n m e v e D iy e t D e rg is i 2 0 0 0 ;2 9 :2 5 -3 3 .
BUDAK N., ÖZER E., KOVALI S., İNCEİŞ N.
J a c o b y E , C u e to S, P o litt E .W h e n S cien ce a n d p o litic s 23. lis te n to e a c h o th e r: g o o d p ro s p e c ts fro m a n e w sc h o o l b r e a k f a s t p ro g ra m in P e ru . A m J C lin N u tr 1 9 9 8 ;6 7 S u p p l:7 9 5 -7 9 7 . B e n t o n D , S a r g e n t J . B r e a k f a s t , b l o o d g l u c o s e a n d 24. m e m o ry . B io lo g ic a l P s y c h o lo g y 1 9 9 2 ;3 3 :2 0 7 -2 1 0 . S im e o n D T , M c G re g o r S G . E ffe c ts o f m is s in g b r e a k fa s t o n th e c o g n itiv e fu n c tio n s o f sc h o o l c h ild re n o f 25. d i f f e r i n g n u t r i t i o n a l s t a t u s . A m J C l i n N u t r 1 9 8 9 ;4 9 :6 4 6 -6 5 3 . B a y s a l A . B e d e n a ğ ırlığ ın ın d e n e tim i. D iy e t El K ita b ı, 26. B a y s a l A v e a r k . H a t i b o ğ l u Y a y ı n e v i , A n k a r a , 1 9 9 9 :4 3 . 27. B a y s a l A , K e ç e c io ğ lu S , A rs la n P v e a rk . B e s in le rin B ile ş im le ri. T D D Y a y ın N o : 1. A n k a ra , 1991. 28. B a y s a l A . B e s le n m e (1 1 .b a s k ı). H a tib o ğ lu Y a y ın e v i. A n k a ra , 1999. B u rg h a rd t JA , G o rd o n A N , F r a k e r T .M e a ls o f f e r e d in th e N a t i o n a l S c h o o l L u n c h P r o g r a m a n d S c h o o l B r e a k f a s t P r o g r a m . A m J C l i n N u t r 1 9 9 5 ; 6 1 S u p p l: 1 8 7 -1 9 8 . M o rg a n K J , Z a b ik M E , S ta m p le y G L .B r e a k f a s t c o n - s u m p tio n p a tte r n s o f U .S . c h il d r e n a n d a d o le s c e n t s . N u tr R e s 1 9 8 6 ;6 :6 3 5 -6 4 6 . F o o d a n d N u tr itio n B o a rd , T h e I n s titu te o f M e d ic in e , N a tio n a l A c a d e m ie s o f S c ie n c e s ( 2 0 0 1 ) : D i e t a r y r e f e r - e n c e in ta k e s :r e c o m m e n d e d in ta k e s f o r in d iv id u a ls , e le - m e n ts 1997. J e l l i f f e D B , J e l l i f f e E F P . C o m m u n i t y N u t r i t i o n a l A s s e s s m e n t. O x f o r d U n iv e r s ity P r e s . 1 9 8 9 :2 2 1 - 2 2 2 . E rc iy e s Ü n iv e r s ite s i Y ö n e tm e liğ i v e Y ü k s e k Ö ğ r e tim M e v z u a tı, K a y s e r i 2 0 0 1 .
T ü m e rd e m Y v e a rk . M e tr o p o lite n b ir k e n tte ü n iv e r s ite g e n ç l i ğ i n i n b e s l e n m e d u r u m u ( e p i d e m i y o l o j i k b i r a r a ş tır m a ) C e r r a h p a ş a T ıp F a k . İ s t a n b u l Ü . D i y a b e t Y ıllığ ı 4 .1 9 8 5 :1 5 1 - 1 7 2 .
