*Tinea Pedis Etkenleri
Agents of Tinea Pedis
Melek ‹nci1, Burçin Özer1, Nizami Duran1, Ömer Evirgen2, Gamze Serarslan3, fieyda Özarslan1, Çetin K›l›nç1
Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi1T›bbi Mikrobiyoloji, 2Enfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji ve 3Dermatoloji Anabilim Dallar›, Hatay
*Bu çal›flma XXXIV. Türk Mikrobiyoloji Kongresi’nde poster olarak sunulmufltur. (7–11 Kas›m 2010, Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti)
ÖZET
Amaç: Tinea pedis tüm dünyada yayg›n olan bir dermatofit enfeksiyonudur. Bu çal›flmada amac›m›z hastanemiz dermatoloji klini¤inden tinea pedis ön tan›s› ile gönderilen hastalar›n örneklerde etkenlerin s›kl›¤›n› ve da¤›l›m›n› araflt›rmakt›r.
Gereç ve Yöntem: Bu çal›flmada, Mart 2008-Haziran 2010 tarihleri aras›nda Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Dermatoloji klini¤inden tinea pedis ön tan›s› ile mikoloji laboratuvar›na gönderilen 921 hastadan elde edilen 942 örnek incelenmifltir.
Bulgular: Direkt mikroskobik inceleme örneklerin %45.5’inde pozitif, %54.5’inde ise negatif olarak de¤erlendirilmifltir. Kültürlerin %33.9’unda anlaml› üreme saptanm›flt›r. Kültürden izole edilen etkenlerin %76.5’i Trichophyton rubrum, %5’i Trichophyton mentagrophytes, %1’i Trichophyton verrucosum, %0.3’ü Trichophyton tonsurans, %0.6’s› Epidermophyton floccosum, % 15’i non-albicans Candida türü ve % 1.6’s› Candida albicans olarak tan›mlanm›flt›r.
Sonuç: Bu çal›flmada ülkemizde ve yurtd›fl›nda yap›lan birçok çal›flmaya benzer olarak tinea pedis olgular›na neden olan türler aras›nda T. rubrum’un halen ilk s›rada oldu¤u görülmüfltür.
Anahtar Kelimeler: Tinea pedis, dermatofit SUMMARY
Objective: Tinea pedis is a common dermatophyte infection all over the world. In this study, we aimed to investigate the frequency and distribution of fungi in the samples submitted with the preliminary diagnosis of tinea pedis. Materials and Methods: In this study, 942 samples obtained from 921 patients with the preliminary diagnosis of tinea pedis and sent to mycology laboratory between March 2008 and June 2010 from Dermatology Clinic, were examined.
Results: Direct microscopic examination of the samples yielded positive results for fungi in 45.5% of the samples. Significant growth was determined in %33.9 of the cultures. The isolated fungi were 76.5% Trichophyton rubrum, 5% Trichophyton mentagrophytes, 1% Trichophyton verrucosum, 0.3% Trichophyton tonsurans, 0.6% Epidermophyton floccosum, 15% non-albicans Candida spp. and 1.6% Candida albicans.
Conclusion: In this study, similar to the results of other studies in the literature, T. rubrum was found to be the most common causative agent of tinea pedis.
G‹R‹fi
Dermatofitler keratinofilik özel bir grup küf mantarlar›d›r. ‹nsanlarda derinin stratum corne-um katman›, k›l ve t›rnaklar olmak üzere keratin içeren epidermis kökenli dokularda enfeksiyon yaparlar. Ayakta oluflan dermatofit enfeksiyon-lar›na tinea pedis denir. Tinea pedis, tüm dünya-da yayg›n olarak görülmektedir. Hastal›k genel-likle genç eriflkinlerde veya ergenlik ça¤›nda olanlarda s›kt›r. Kapal› ve s›k› ayakkab› kullan›-m›, sentetik çoraplar ve afl›r› terleme tinea pedis için haz›rlay›c› faktörlerdir. Enfeksiyon ortak kullan›lan dufl, banyo, hamam, sauna, yüzme havuzu, otel odas›, hatta ev odas› tabanlar›ndan enfekte epitel döküntülerine basma sonucu bu-lafl›r. Ortak kullan›lan çorap, terlik ve ayakkab› da enfeksiyonun yay›lmas›na neden olabilir. En s›k görülen etken Trichophyton rubrum’dur. Trichophyton mentagrophytes var. interdigitale ve bazen de Epidermophyton floccosum da et-ken olabilir (1-3).
Dermatofit enfeksiyonlar›n›n tan›s›nda, lezyon-dan al›nan klinik örneklerin direkt mikroskobik olarak incelenmesi önemlidir. Direkt mikrosko-bik incelemede mantar hiflerinin görülmesi tan› koydurucudur. Ancak cins ve tür düzeyinde et-keni belirlemek için örneklerin ekiminin yap›l-mas› gereklidir (1,2). Etkenlerin bölgesel da¤›l›-m› olmakla beraber, uluslararas› sportif aktivite-ler, ifl veya turizm amaçl› yer de¤ifltirmeler ya da göçler gibi çok çeflitli sebeplerle bölgelerin dermatofit floras›nda de¤ifliklikler oluflturabil-mektedir (4).
Bu çal›flmada da amac›m›z hastanemiz derma-toloji klini¤ine baflvurmufl ve tinea pedis ön ta-n›s› alm›fl olgulardan gönderilen örneklerde et-kenlerin s›kl›¤›n› ve da¤›l›m›n› araflt›rmakt›r.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çal›flmada Mart-2008-Haziran-2010 tarihleri aras›nda Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fa-kültesi Hastanesi Dermatoloji Klini¤inden tinea pedis ön tan›s› alan 921 hastadan elde edilen 942 örnek araflt›r›ld›. Çal›flma, kurumumuz etik kurulu taraf›ndan onayland›. Hastalar›n yafllar›, cinsiyetleri kaydedildi. Lezyondan al›nan kaz›n-t› örneklerinin direkt mikroskobik incelemesi, %20’lik potasyum hidroksit (KOH) ile muame-le edildikten sonra yap›ld›. Mantar hif ve/veya sporu görülen örnekler direkt inceleme pozitif olarak de¤erlendirildi. Tüm örnekler kültür için ikifler adet antibiyotik ve sikloheksimidli Sabo-uraud Dekstroz Agar (SDA) (Merck, Almanya) ve Patates Dekstroz Agar (PDA) (Merck, Al-manya) besiyerlerine ekildi. Ekim plaklar›ndan biri oda ›s›s›nda di¤eri ise 37°C’de 4 hafta sü-reyle inkübe edildi. Kültürler haftada ortalama 2 kez mantar üremesi yönünden de¤erlendirildi. ‹nkübasyon sonunda üreme saptanmayan kül-türler negatif olarak kabul edildi.
Üremeler öncelikle koloni morfolojisi ve üreme süresi, üreme ›s›s› ve üremenin oldu¤u besiyeri aç›s›ndan de¤erlendirildi. Maya morfolojisinde üreme oldu¤u zaman germ tüp testi yap›larak, pozitif ise Candida albicans olarak de¤erlendir-di. Germ tüp testinin negatif olmas› durumunda ise C.albicans d›fl› maya üremesi olarak rapor-land›. Küf üremesinde öncelikle üreme süresi, üreme ›s›s› ve üremenin oldu¤u besiyeri de¤er-lendirilerek, bir haftadan daha geç bafllayan, oda ›s›s›nda ve sikloheksimidli besiyerinde olan üre-meler dermatofitler aç›s›ndan anlaml› kabul edil-di. Bu koloniler cins ve tür tan›mlamas› yapmak için makroskobik ve mikroskobik incelendi. Makroskobik incelemede koloninin yüzeyel
gö-rünümü, ters yüzey pigmenti, göz önünde bulun-duruldu. Mikroskobik incelemede ise laktofenol pamuk mavisi kullan›larak haz›rlanan selofan bant yöntemi ve lam kültürü ile 40’l›k objektif kullan›rak hif yap›s›, mikrokonidyum ve makro-konidyumlar›n varl›¤› araflt›r›ld›. Ayr›ca üre hidro-lizi, in vitro k›l delme deneyi ve dermatofit test be-siyerlerindeki üreme özellikleri de de¤erlendirildi. Veriler SPSS 13.0 program›na kaydedilerek ki-kare testi ile de¤erlendirildi ve p≤0.05 anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
Yafllar› 4–86 aras›nda de¤iflen ve yafl ortalamas› 45.9 ± 17.2 olan toplam 921 tinea pedis ön tan›-l› hastan›n 465’i (%50.5) kad›n, 456’s› (%49.5) erkekti. Bu hastalardan elde edilen 942 örne¤in direkt incelemesinde 429 örnek (%45.5) pozitif, 513 örnek (%54.5) ise negatif olarak de¤erlen-dirildi. Kültürlerin 588’inde (%62.4) üreme ol-mad›. Otuzbeflinde ise (%3.7) Aspergillus üredi. Örneklerin 319’unda (%33.9) anlaml› üreme saptand›. Örneklerin direkt inceleme ve kültür sonuçlar› Tablo 1’de gösterilmifltir.
Üreme saptanan örneklerin 266’s› (%83.4) der-matofit, 53’ü (%16.6) ise maya türü idi. Kültür-den izole edilen etkenlerin 244’ü (% 76.5) T. rubrum, 16’s› (% 5.0) T. mentagrophytes, 3’ü (%1.0) Trichophyton verrucosum, 1’i (%0.3) Trichophyton tonsurans, 2’si (%0.6) E. floccosum ve 48’i (% 15.0) C.albicans d›fl› maya ve 5’i (% 1.6) C. albicans olarak tan›mland›. Tinea pedis ön tan›l› hastalardan izole edilen etkenlerin tür düze-yinde da¤›l›m› tablo 2’de gösterilmifltir.
TARTIfiMA
Yüzeyel mikozlara neden olan etkenler yönün-den bölgeler aras›nda belirgin farkl›l›klar bulun-maktad›r. Bölgedeki enfeksiyonlar›n epidemi-yolojisi hakk›nda bilgi sahibi olabilmek için et-yolojik ajanlar›n belirlenmesi önemlidir (5). Bu çal›flmada tinea pedis ön tan›s› ile laboratuvar›-m›za gönderilen hastalardan elde edilen örnek-lerden izole edilen etkenler araflt›r›lm›flt›r. Yüzeyel mantarlarla ilgili yap›lan çeflitli çal›fl-malarda örneklerin direkt incelemesini Özekinci ve arkadafllar› (6) %15.7, Dilek ve arkadafllar› (7) %42.9, Güdücüo¤lu ve arkadafllar› (8) %63, Tan›fl ve arkadafllar› (9) ise %45 pozitif olarak bildirmifllerdir. Bu çal›flmada ise direkt incele-me örneklerin %45.5’inde pozitif olarak de¤er-lendirilmifltir.
Dermatofitozlarda kültür pozitifli¤ini Özekinci ve arkadafllar› (6) %13.9, F›nd›k ve arkadafllar› (10) %21.9, Pekbay ve arkadafllar› (11) %53, Dilek ve arkadafllar› (7) %21.8 ve Tan›fl ve ar-kadafllar› (9) %22 olarak bulmufllard›r. Tinea pedis ön tan›s› alm›fl hastalarda Uslu ve arka-dafllar›n›n (12) yapt›¤› çal›flmada kültürdeki po-zitiflik oran› %43.3 olarak bulunmufltur. Sunu-lan çal›flmada ise örneklerin %33.9’unda kültür-de anlaml› üreme saptanm›flt›r.
Çal›flmam›zda buldu¤umuz direkt inceleme ve
Tablo 1. Örneklerin direkt inceleme ve kültür sonuçlar›
Sonuçlar Direkt inceleme Kültür
n % n %
Pozitif 429 45.5 319 33.9
Negatif 513 54.5 623 66.1
Toplam 942 100 942 100
Tablo 2. Tinea pedis ön tan›l› hastalardan izole edilen dermatofit ve mayalar
Etkenler Tinea pedis
n % T. rubrum 244 76.5 C. albicans d›fl› maya 48 15 T. mentagrophytes 16 5 C. albicans 5 1.6 T. verrucosum 3 1 E. floccosum 2 0.6 T. tonsurans 1 0.3 Toplam 319 100
kültür pozitiflik oranlar›m›z yurdumuzdaki di-¤er çal›flmalarla benzerlik göstermektedir. Dermatofit türlerinin tan›mlanmas›, evde besle-nen kedi köpek ya da baflka bir evcil hayvan›n devam eden bir inokulum kayna¤› olup olmad›-¤›n›n ortaya konulmas›nda ve enfeksiyonun kontrol edilmesinde faydal›d›r (13). Pekbay ve arkadafllar›n›n (11) Samsun’da yapt›¤› çal›flma-da kültürlerin %77.9’unçal›flma-da dermatofit, %22.1’inde maya üredi¤i belirtilmifltir. Ergin ve arkadafllar›n›n (14) Isparta’da yapt›klar› çal›fl-mada yüzeyel mantarlardan izole ettikleri der-matofitlerin %88.6’s›n›n Trichophyton, %7’sinin Microsporum ve %4.4’ünün Epidermophyton cinsi oldu¤unu bildirmifllerdir. Denizli’de yap-m›fl olduklar› baflka bir çal›flmada ise dermato-fitler içerisinde %93.2 Trichophyton, %2.8 Mic-rosporum ve %4 Epidermophyton cinsi izole edildi¤ini belirtmifllerdir (15). Uslu ve arkadafl-lar›n›n (12) çal›flmas›nda ise tinea pedis’e neden olan dermatofitik etkenlerin %98.5’i Trichophy-ton, %1.5’i ise Epidermophyton cinsi olarak ta-n›mlanm›flt›r. Bizim çal›flmam›zda ise izole edi-len mantarlar›n %16.6’s› maya, %83.4’ü ise dermatofit olarak tan›mlanm›flt›r. Mayalar›n %1.6’s› C. albicans, %15’i C.albicans d›fl› maya olarak, dermatofitlerin ise %82.8’i Trichophyton, %0.6’s› Epidermophyton cinsi olarak belirlenmifltir. Bu çal›flmada di¤er çal›fl-malarla benzer olarak tinea pedis etkeni olarak halen en s›k Trichophyton cinsi dermatofitler ile karfl›lafl›lm›flt›r.
Tüm dünyada tinea pedise en s›k neden olan et-ken T. rubrum’dur (2,3,16). Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda tinea pedis olgular› içerisinde Di-yarbak›r’da Özekinci ve arkadafllar› (6) %75, Trabzon’da Parlat ve arkadafllar› (17) %77.1, Erzurum’da Uslu ve arkadafllar› (12) % 67.7, Is-parta’da Ergin ve arkadafllar› (14) %63.1, Kon-ya’da F›nd›k ve arkadafllar› (10) %82.3,
Sam-sun’da Saniç ve arkadafllar› (18) %49.2, Ela-z›¤’da Dilek ve arkadafllar› (7) %80, Eskifle-hir’de Kiraz ve arkadafllar› (19) %66.8 ve Ada-na’da Çelik ve arkadafllar› (20) %57.1 oranlar› ile T. rubrum’un izole edilen etkenler aras›nda ilk s›rada oldu¤unu bildirmifllerdir. Bu çal›flma-da ise di¤er çal›flmalarla benzer olarak %76.5’lik oranla T. rubrum en s›k izole edilen etken olmufltur.
Tinea pedis etkeni olarak en s›k karfl›lafl›lan et-kenlerden bir di¤eri T. mentagrophytes’tir (3,4).Yurdumuzda farkl› bölgelerde yap›lan ça-l›flmalarda; Diyarbak›r’da Özekinci ve arkadafl-lar› (6 ) %11, Trabzon’da Parlat ve arkadaflarkadafl-lar› (17) %13.7, Erzurum’da Uslu ve arkadafllar› (12) % 27.8, Samsun’da Saniç ve arkadafllar› (18) %30.8, Isparta’da Ergin ve arkadafllar› (14) %21.3, Konya’da F›nd›k ve arkadafllar› (10) %5.3, Elaz›¤’da Dilek ve arkadafllar› (7) %14.3, Eskiflehir’de Kiraz ve arkadafllar› (19) %25, Adana’da Çelik ve arkadafllar› (20) %42.9 oranlar› ile T. mentagrophytes türünün ti-nea pedis olgular›ndan ikinci s›kl›kta izole edi-len dermatofit oldu¤unu bildirmifllerdir. Bizim çal›flmam›zda da di¤er çal›flmalarla uyumlu ola-rak T. mentagrophytes %5 oran› ile izole edilen dermatofitler içerisinde ikinci s›radaki etken olarak bulunmufltur.
Yüzeyel mantarlar›n araflt›r›ld›¤› çal›flmalarda tinea pedis vakalar›ndan izole edildi¤i bildirilen bir di¤er etken E. floccosum’dur. Özekinci ve arkadafllar› (6) %2.8, Saniç ve arkadafllar› (18) %10, Parlat ve arkadafllar› (17) %6.9, Uslu ve arkadafllar› (12) % 1.5, Ergin ve arkadafllar› (14) %4.1, Kiraz ve arkadafllar› (19) %5.2, F›n-d›k ve arkadafllar› (10) %1 kadar›nda E. flocco-sum izole ettiklerini bildirmifllerdir. Sunulan ça-l›flmada ise E. floccosum izole edilme oran› %0.6 olarak bulunmufltur.
etkenle-rin d›fl›nda di¤er dermatofit türleri de etken ola-bilmektedir. Tinea pedis olgular›nda Diyarba-k›r’da Özekinci ve arkadafllar› (6 ) %2.8, Ispar-ta’da Ergin ve arkadafllar› (14) %1.6, Konya’da F›nd›k ve arkadafllar› (10) %2.1, Elaz›¤’da Di-lek ve arkadafllar› (7) %2.9 oran›nda T. verruco-sum izole ettiklerini bildirmifllerdir. Bu çal›flma-da ise %1 oran›nçal›flma-da T. verrucosum izole edilmifl-tir. Tinea pedis vakalar›nda Özekinci ve arka-dafllar› (7) %2.8, Parlat ve arkaarka-dafllar› (17) %0.8, Saniç ve arkadafllar› (18) %0.8, Uslu ve arkadafllar› (12) % 1.5, Ergin ve arkadafllar› (14) %3.3 ve F›nd›k ve arkadafllar› (10) %2.1 oran›nda T. tonsurans izole ettiklerini bildirmifl-lerdir. Bu çal›flmada %0.3 oran›nda T. tonsurans izole edilmifltir. Bizim çal›flmam›zda izole edi-len E. floccosum, T. verrucosum ve T. tonsurans oranlar› yurdumuzdaki di¤er çal›flmalardan da-ha düflük olarak bulunmufltur. Bu oran farkl›l›¤› co¤rafik farkl›l›k ile aç›klanabilir.
Pekbay ve arkadafllar›n›n (11) yüzeyel mikozla-r› araflt›rd›¤› çal›flmalamikozla-r›nda üreme saptanan kültürlerin %22.1’inde maya üredi¤i ve en s›k izole edilen Candida türünün C. albicans (%12.8) oldu¤u belirtilmifltir. Bu çal›flmada ise kültürde üreme saptanan örneklerin %16.6’s›n-da maya morfolojisinde mantar izole edilmifltir. Bizim çal›flmam›zda Pekbay ve arkadafllar›n›n çal›flmas›ndan farkl› olarak C. albicans d›fl› ma-ya türlerinin (%15) C. albicans’lara göre (%1.6) daha ön s›rada oldu¤u bulunmufltur.
Yurtd›fl›nda da yüzeyel mantarlar›n araflt›r›ld›¤› pek çok çal›flma yap›lm›flt›r (4,5,21-25). Barse-lona’da okul çocuklar›nda yap›lan bir çal›flmada tinea pedis vakalar›ndan en s›k izole edilen ajanlar T. rubrum ve T. mentagrophytes olarak bildirilmifltir. Daha az izole edilen etkenler ara-s›nda ise E. floccosum, T. tonsurans ve M. gypseum yer alm›flt›r (5). ‹spanya’da Perea ve arkadafllar› (21) tinea pedis olgular›ndan %44.8
T. rubrum, %44.8 T. mentagrophytes var. inter-digitale, %7 E. floccosum ve %3.4 T. tonsurans izole edildi¤ini bildirmifllerdir. ‹talyada yap›lan bir çal›flmada tinea pedis olgular›ndan %64 T. rubrum, %32 T. mentagrophytes, %4 M. gypse-um izole edildi¤i belirtilmifltir (22). ‹talya’da yap›lan baflka bir çal›flmada ise yukardaki çal›fl-madan farkl› olarak tinea pedis olgular›n›n %49.6’s›ndan T. mentagrophytes, %47.4’ünden T. rubrum, %3.1’inden E. flocccosum %0.46’s›ndan ise C. albicans izole edildi¤i be-lirtilmifltir (23 ). Fransa’da Simonnet ve arka-dafllar›n›n (24) yapt›¤› çal›flmada tinea pedis ol-gular›ndan en s›k dermatofit olarak T. rubrum soyutland›¤› rapor edilmifltir. Tunus’ta yap›lan bir çal›flmada tinea pedise %87.8 T. rubrum %8.4 T. mentagrophytes, %0,2 T. violaceum, %0,03, T. verrucosum ve %0,03 E. flocco-sum’un neden oldu¤u rapor edilmifltir (25). Ja-ponya’da Watanabe ve arkadafllar›n›n (26) 30000 hastada yapt›klar› çal›flmada tinea pedise en s›k neden olan etkenin Trichophyton türleri oldu¤u belirtilmifltir. Libya’da bir dermatoloji klini¤ine baflvuran 2224 hastada yap›lan çal›fl-mada tinea pedis vakalar›n›n %72.3’üne T. rub-rum’un neden oldu¤u belirtilmifltir (27).
Sonuç olarak; bu çal›flmada ülkemizde ve yurt-d›fl›nda yap›lan birçok çal›flmaya benzer olarak tinea pedis olgular›na neden olan türler aras›nda T. rubrum’un halen ilk s›rada oldu¤u görülmüfltür.
‹letiflim / Correspondence
Melek ‹nci
Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Ata Sökmen T›p Fakültesi T›bbi Mikrobiyoloji AD, Hatay Tel: 0326 229 1000/3030
0532 357 0806
Kaynaklar
1. Tümbay E. Dermatofit enfeksiyonlar› (Dermatofitoz-lar). In: Topçu AW, Söyletir G, Do¤anay M eds. En-feksiyon Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi. 2nd ed. ‹s-tanbul:Nobel T›p Kitabevleri, 2008:2398–411. 2. Özkaya DB. Mantarlar›n ve mayalar›n neden oldu¤u
hastal›klar. In: Aydemir HY ed. Andrews’ deri hastal›k-lar›, klinik dermatoloji. 10th ed. ‹stanbul: ‹stanbul T›p Kitabevi, 2008: 297–308.
3. Saniç A. Dermatofitler.In: Ustaçelebi fi ed. Temel ve Klinik Mikrobiyoloji. Ankara:Günefl Kitabevi, 1999: 1031–43.
4. Havlickova B, Czaika VA, Friedrich M. Epidemiologi-cal trends in skin mycoses worldwide. Mycoses 2008; 51:2–15.
5. Pérez-González M, Torres-Rodríguez JM, Martínez-Roig A, et al. Prevalence of tinea pedis, tinea unguium of toenails and tinea capitis in school children from Barcelona. Rev Iberoam Micol 2009; 26:228–32. 6. Özekinci T, Özbek E, Gedik M, Topçu M, Tekay F,
Mete M. Dicle Üniversitesi T›p Fakültesi Mikrobiyoji Laboratuvar›na baflvuran hastalarda dermatofitoz et-kenleri. Dicle T›p Dergisi 2006; 33:19–22.
7. Dilek N, Yücel AY, Dilek AR, Saral Y, Aflc›-Toraman Z. F›rat Üniversitesi Hastanesi Dermatoloji Klini¤i’ne baflvuran hastalardaki dermatofitoz etkenleri. Türk Dermatoloji Dergisi 2009; 3:27–31.
8. Güdücüo¤lu H, Akdeniz N, Bozkurt H, Aygül K, ‹zci H, Berktafl M. Beden E¤itimi Bölümü ö¤rencilerinin yüzeyel mantar hastal›klar› aç›s›ndan de¤erlendirilme-si. Van T›p Dergisi 2006; 13:53-5.
9. Tan›fl H, Toraman ZA, Cihangir N, fiaflmaz S. Kahra-manmarafl ve çevresinde yüzeyel mantar enfeksiyonu etkenlerinin belirlenmesi. Türk Mikrobiyol Cem Derg 2010; 40:48- 53.
10. F›nd›k D, Mevluto¤lu ‹, Kaya M, Arslan U, Yüksel A. 1994–2000 y›llar› aras›nda Selçuk Üniversitesi T›p Fa-kültesi Mikoloji Laboratuvar›nda dermatomikoz ön ta-n›l› olgulardan izole edilen etkenler. ADÜ T›p Fakülte-si DergiFakülte-si 2001; 2:19–22.
11. Pekbay A, Saniç A, Yenigün A, ve ark. Çal›flanlarda yüzeyel mikoz prevalans› ve etken mantarlar›n belir-lenmesi. O.M.Ü. T›p Dergisi 2000; 17:45–9.
12. Uslu H, Aktafl AE, Ayy›ld›z A, Meliko¤lu M. Farkl› klinik tan›l› hastalardaki dermatofitik ayak etkenleri. AÜTD 2004; 36:83–7.
13. ‹lkit M. Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton ve yüzeyel mikoz etkenleri. In: Baflustao¤lu A, Kubar A, Y›ld›ran fiT, Tanyüksel M eds. Klinik mikrobiyolo-ji. 9th ed, Ankara: Atlas Kitabevi. 2009: 1874–97.
14. Ergin Ç, Ergin fi, Yayl› G, Baysal V. Süleyman Demi-rel Üniversitesi T›p Fakültesi Dermatoloji Klini¤ine baflvuran hastalarda dermatofitoz etkenleri. Türk Mik-robiyol Cem Derg 2000; 30:121–4.
15. Ergin Ç, Ergin fi, Kaleli ‹, Erdo¤an Bfi, Cevahir N, Kaçar N. Pamukkale Üniversitesi Hastanesi Dermato-loji Poliklini¤i’ne baflvuran hastalarda dermatofitoz et-kenleri. ‹nfekt Derg 2004; 18:339–42.
16. Aly R. Ecology and epidemiology of dermatophyte in-fections. J Am Acad Dermatol 1994; 31:21–5. 17. Parlat P, Bahad›r S, Alpay K, Cimflit G, Bozok F,
To-sun ‹. Trabzon ve çevresinin dermatofitik yap›s›. Türk-derm 2000; 34:100–3.
18. Saniç A, Günayd›n M, Durup›nar B, ve ark. Samsun ve bölgesindeki dermatofitozlar. Microbiol Bült 1996; 30:57–63.
19. Kiraz N, Metintafl S, Öz Y, et al. The prevalence of ti-nea pedis and titi-nea manuum in adults in rural areas in Turkey. Int J Environ Health Res 2010; 20:379–86. 20. Çelik E, Ilkit M, Tanir F. Prevalence and causative
a-gents of superficial mycoses in a textile factory in Adana, Turkey. Mycoses 2003; 46:311–5.
21. Perea S, Ramos MJ, Garau M, Gonzalez A, Noriega AR, Palacio A. Prevalence and risk Factors of tinea unguium and tinea Pedis in the general popolation in Spain. J Clin Microbiol 2000; 38:3226-30.
22. Asticcioli S, Silverio A, Sacco L, Fusi I, Vincenti L, Romero E. Dermatophyte infections in patients atten-ding a tertiary care hospital in nothern Italy. New Mic-robiol 2000; 31:543-8.
23. Pau M, Atzori L, Aste N, Tamponi R, Aste N. Epide-miology of tinea pedis in Cagliari, Italy. G Ital Derma-tol Venerool 2010; 145:1-5.
24. Simonnet C, Berger F, Gantier Jc. Epidemiology of su-perficial fungal diseases in French Guiana: a three-ye-ar retrospective analysis. Med Mycol 2011; Feb 11. (Epub ahead of print)
25. Neji S, Makni F, Cheikhrouhou F, et al. Epidemiology of dermatophytoses in Sfax, Tunisia. Mycoses. 2009; 52: 534-8.
26. Watanebe S, Harada T, Hiruma M, et al. Epidemiologi-cal survey of foot diseases in Japan: results of 30,000 foot checks by dermatologists. J Dermatol. 2010; 37:397-406.
27. Ellabib MS, Khalifa Z, Kavanagh K. Dermatophytes and other fungi associated with skin mycoses in Tripo-li, Libya. Mycoses 2002; 45:101-4.
