Akdeniz Üniversitesinin Araflt›rma Odakl› Üniversite
Olma Süreci: Kurumsal Yap›lanma, Hedefler, Faaliyetler
ve Ç›kt›lar
Akdeniz University’s Process of Becoming a Research-Oriented University: Institutional Structuring, Goals, Activities and Outcomes
Erol Gürp›nar1 İD, Burhan Özkan2 İD, Bekir Taner San3 İD, Erkan Alpsoy4 İD, Çiler Çelik-Özenci1 İD,
Engin Karada¤5 , Hilal Erkufl6 , Olgun Kitapç›7
1Akdeniz Üniversitesi, T›p Fakültesi, Temel T›p Bilimleri Bölümü, Antalya 2Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tar›m Ekonomisi Bölümü, Antalya 3Akdeniz Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, Antalya 4Akdeniz Üniversitesi, T›p Fakültesi, Dahili T›p Bilimleri Bölümü, Antalya
5Akdeniz Üniversitesi, E¤itim Fakültesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, Antalya
6Akdeniz Üniversitesi, Mimarl›k Fakültesi, fiehir ve Bölge Planlama Bölümü, Antalya 7Akdeniz Üniversitesi, Uygulamal› Bilimler Fakültesi, Pazarlama Bölümü, Antalya
İD İD
İD
Türk üniversiteleri dünya üniversite s›ralama sistemlerinin pek ço¤unda ilk 500 aras›nda listelenen üniversiteler aras›nda olmad›¤› gibi son befl y›ld›r mevcut yerlerini korumakta da güçlük yaflamaktad›r. Bu gerilemenin en önemli nedeni üniversitelerin nitelikli araflt›rma ç›kt›s› üretememeleridir. Yüksekö¤retim çal›flmalar› literatüründe sadece kamu kaynaklar›yla yönetilen devlet üniversitelerinin “araflt›rma odakl› strateji ve politikalar›” uygulamak için nas›l bir yol izleyebilecekleri ve somut olarak neler yapmalar› gerekti¤ini ele alan s›n›rl› say›da çal›flma bulunmaktad›r. Bu eksiklikten hareketle bu ça-l›flmada Akdeniz Üniversitesinin araflt›rma odakl› üniversite olma stratejileri-ni etkin ve sürdürülebilir flekilde uygulayan, Ar-Ge alan›nda yestratejileri-ni oluflan ve geliflen koflullara h›zla uyum sa¤layan, stratejiler gelifltiren ve üniversitenin ni-telikli bilimsel bilgi üretme kapasitesine en üst düzeyde katk› sa¤lamak için oluflturulan Araflt›rmalar› Gelifltirme ve Koordinasyon Kurulu’nun (ARGEK) deneyimleri incelenmifltir. Bu kapsamda çal›flmada; araflt›rma odakl› üniversi-teye yönelik kurumsallaflman›n nas›l sa¤land›¤›, oluflturulan politika hedefle-rine yönelik gerçeklefltirilen ve gerçeklefltirilemeyen uygulamalar ile 2017–2020 politikalar›n›n araflt›rma ç›kt›lar›na etkisi ayr›nt›l› olarak tart›fl›l-m›flt›r. Çal›flma özellikle kamu araflt›rma bütçesi ile üniversitelerin araflt›rma ç›kt›lar›n›n nas›l gelifltirilebilece¤i ve bir kurulun araflt›rma ç›kt›lar›n› gelifltir-mede nas›l bir rol oynayabilece¤i noktas›nda önemli bilgiler sa¤lamaktad›r. Anahtar sözcükler:Akdeniz Üniversitesi, Ar-Ge, araflt›rma üniversitesi, üniversite.
Turkish universities are not among the top 500 universities in most of the world university ranking systems and have had difficulties in maintaining their current place for the last five years. The most important reason for this decline is that they cannot produce high-quality research outcome. In the lit-erature of higher education studies, there are a limited number of studies on how state universities governed with solely public resources could follow “research-oriented strategies and policies” and what they should do in con-crete terms. Based on this deficiency, in this study, experiences of the Research Development and Coordination Board (RDCB) which was established to apply the strategies of Akdeniz University to become a research-oriented university effectively and sustainably, to adapt quickly to the newly formed and developing conditions in the field of R&D, to develop strategies, and to contribute to the university’s capacity at the highest level to produce quali-fied scientific knowledge were examined. Thus, how the institutionalization of the research-oriented university was ensured, the practices that could and could not be realized accordingly with the established policy goals, and the effects of 2017–2020 policies on research outcomes were discussed in detail. The study, in particular, provides important information on how to improve research outcome through public research budget and which roles the board can play in improving research outcome.
Keywords:Akdeniz University, R&D, research university, university.
‹letiflim / Correspondence:
Prof. Dr. Engin Karada¤
Akdeniz Üniversitesi E¤itim Fakültesi, E¤itim Bilimleri Bölümü, Kampüs,
Yüksekö¤retim Dergisi / Journal of Higher Education (Turkey), 11(1), 174–184. © 2021 Deomed Gelifl tarihi / Received: Ekim / October 10, 2020; Kabul tarihi / Accepted: Ocak / January 28, 2021
Bu makalenin at›f künyesi / How to cite this article: Gürp›nar, E., Özkan, B., San, B. T., Alpsoy, E., Çelik-Özenci, Ç., Karada¤, E., Erkufl, H., & Kitapç›, O. (2021). Akdeniz Üniversitesinin araflt›rma odakl› üniversite olma süreci: Kurumsal yap›lanma, hedefler, faaliyetler ve ç›kt›lar. Yüksekö¤retim Dergisi, 11(1), 174–184. doi:10.2399/yod.20.808759
Özet Abstract
T
T
ürkiye üniversite ve yüksekö¤retimdeki ö¤rencisi say›s›yla Avrupa’n›n en büyük yüksekö¤retim kapa-sitesine sahip birkaç ülkesinden birisidir. 2020 y›l›itibariyle üniversite say›s› 200’ü geçmifl, yüksekö¤retime de-vam eden ö¤renci say›s› 7 milyona ulaflm›fl ve bu kurumlarda görev yapan akademisyenlerin say›s› 175 bini aflm›flt›r. Ancak
özellikle son 20 y›ld›r ö¤renci ve üniversitelerin nicel olarak art›fl›na ra¤men nitelik art›fl›n›n sa¤lanmamas› kalite göster-geleri ba¤lam›nda temel kayg›lar›n oluflmas›na neden olmufl-tur. Kolay ulafl›labilir ve nesnel bir kriter olmas› nedeniyle üniversite kalitesinin bir göstergesi olan üniversitelerin arafl-t›rma ç›kt›lar› hem yüksekö¤retimde kalite tart›flmalar›n›n hem de üniversite s›ralamalar›n›n temelini oluflturmaktad›r. Literatürde ve yüksekö¤retim kültüründe araflt›rma üniversi-tesi olman›n en önemli göstergelerinin bafl›nda üniversite s›ra-lama sistemlerinde iyi dereceler almak gelmektedir (Belenku-yu ve Karada¤, 2020). Geçmifli çok da uzun y›llara dayanma-yan dünya üniversite s›ralama sistemlerinin ilki 2003 y›l›nda yay›mlanan ve yüksekö¤retim alan›nda en bilinen s›ralama sis-temi olarak s›ralama literatüründe s›kl›kla çal›flma konusu ya-p›lan Shanghai Jiao Tong Üniversitesi taraf›ndan oluflturulan
Academic Ranking of World Universities’dir (ARWU). ARWU,
de¤erlendirmeye alaca¤› üniversiteleri; Nobel ödülü veya Fi-elds ödülü alan mensubu bulunmas›na, yüksek miktarda at›f alan araflt›rmac›s› bulunmas›na ve Web of Science (WoS) veri taban›nda fen ve do¤a bilimleri alan›nda yay›n› bulunmas›na, SCI-E, SSCI ve AHCI endekslerinde önemli miktarda yay›na sahip olmas›na göre seçmektedir. Araflt›rma ç›kt›s› puanlama-da en büyük oran› (%40) oluflturmaktad›r. Uluslararas› ölçek-te s›ralama yapan sisölçek-temlere artan ilgiyle ortaya ç›kan bir di¤er s›ralama sistemi ise Quacqarelli-Symonds (QS) World University
Rankings’dir. Sistem, üniversiteleri alt› göstergeye göre
de¤er-lendirmektedir; araflt›rma verimlili¤i, akademik durufl, mezun ifl bulabilirli¤i, s›n›f büyüklü¤ü ve uluslararas›laflma. QS siste-minde akademik tan›n›rl›k puanlamada en büyük oran› (%40) oluflturmaktad›r. Bunu %20 ile araflt›rma verimlili¤i (k›saca; Scopus veri taban›nda ö¤retim eleman› bafl›na düflen at›f) olufl-turmaktad›r. Alandaki bir baflka bilindik s›ralama sistemi ise
Times Higher Education’d›r (THE). Sistem, üniversiteleri befl
göstergeye göre de¤erlendirmektedir; ö¤retim, araflt›rma, at›f, uluslararas› görünüm ve endüstri geliri. Araflt›rma ve at›f, pu-anlamada %30’ar etki oranlar› ile en büyük etkileye sahiptir.
University Ranking by Academic Performance (URAP) s›ralama
sistemi üniversiteleri alt› göstergeye göre de¤erlendirmekte-dir; güncel bilimsel üretkenlik, araflt›rma etkisi, bilimsel üret-kenlik, araflt›rma kalitesi ve uluslararas› itibar. Güncel bilimsel üretkenlik ve araflt›rma etkisi puanlamada %21’er etki oranla-r› ile en büyük etkiye sahiptir. Bu sistemlerin Türkiye ba¤la-m›ndaki ortak özelli¤i ise “Türk üniversitelerinin dünya üni-versite s›ralama sistemlerinin pek ço¤unda ilk 500 aras›nda lis-telenen üniversiteler aras›nda olmad›¤› gibi son befl y›ld›r mev-cut yerlerini korumakta da güçlük yaflamas› olarak ifade edile-bilir.” Bu durumun en temel nedeni üniversitelerin s›ralama sistemlerinin temel ortak noktas› olan araflt›rma ç›kt›lar›ndaki (makale ve at›f say›lar›) zay›fl›klar›d›r.
Hem bu gerilemeden hem de Türkiye Cumhuriyeti’nin 2023 vizyonundan hareket edilerek Yüksekö¤retim Kurulunun (YÖK) “Misyon Farkl›laflmas› ve ‹htisaslaflma Projesi” kapsam›nda 2017 y›l› Eylül ay›nda 10’u Araflt›rma Üniversitesi (ilerleyen ta-rihlerde ‹stanbul Üniversitesi’nden ayr›lan ‹stanbul Üniversite-si-Cerrahpafla ile bu say› 11 olmufltur) ve 5’i ise Aday Araflt›rma Üniversitesi olmak üzere toplam 15 devlet üniversitesi, Araflt›r-ma Üniversitesi ve Aday Araflt›rAraflt›r-ma Üniversitesi olarak belirlen-mifltir. Bu üniversitelere akademik kadro tahsisleri baflta olmak üzere çok önemli ayr›cal›klar tan›nm›flt›r. Proje kapsam›nda söz konusu bu üniversiteler y›ll›k olarak (i) Araflt›rma Kapasitesi, (ii) Araflt›rma Kalitesi ve (iii) Etkileflim ve ‹flbirli¤i olmak üzere 3 bafll›k alt›nda toplam 33 göstergeye göre YÖK taraf›ndan de-¤erlendirilmektedir. Ancak yüksekö¤retim çal›flmalar› literatü-ründe araflt›rma odakl› üniversite olmayan/görülmeyen -ki araflt›rma bütün üniversitelerin misyonudur- üniversitelerin araflt›rma odakl› strateji ve politikalar› uygulamak için nas›l bir yol izleyebilecekleri, somut olarak neler yapt›klar› ve yapabile-cekleri konular›n› ele alan çok s›n›rl› say›da çal›flma bulunmak-tad›r.
Bu çal›flmada Türkiye’nin önde gelen üniversitelerinden bi-risi olan Akdeniz Üniversitesinin araflt›rma odakl› üniversite ol-ma stratejilerini etkin ve sürdürülebilir flekilde uygulayan, Ar-Ge alan›nda yeni oluflan ve geliflen koflullara h›zla uyum sa¤la-yan, stratejiler gelifltiren ve üniversitenin nitelikli bilimsel bilgi üretme kapasitesine en üst düzeyde katk› sa¤lamak için olufltu-rulan Araflt›rmalar› Gelifltirme ve Koordinasyon Kurulu’nun (AR-GEK) deneyimlerinin incelemesi amaçlanm›flt›r. Bu do¤rultu-da çal›flmado¤rultu-da “bir devlet üniversitesinde araflt›rma ç›kt›lar› nas›l gelifltirilebilir?” sorusuna odaklan›lm›flt›r. Bu temel soru çerçe-vesinde çal›flmada iki odak soru tasarlanm›flt›r:
ARGEK ya da Koordinasyon Kurulunun kurumsal yap›s› ve çal›flma esaslar› nelerdir?
Kurulun önerdi¤i politika hedefleri ve hedeflerin hayata ge-çirilmesi süreci ile hedeflerin üniversitenin araflt›rma ç›kt›-lar›na niceliksel ve niteliksel etkisi nas›ld›r?
Bu sorulara cevap bulmak birkaç nedenden dolay› önemli-dir. ‹lk olarak, Türkiye’deki devlet üniversiteleri merkezi bir bütçe taraf›ndan fonlanmakta ve standart bir yönetim ve örgüt yap›s› bulunmaktad›r. Bu durum standart bir araflt›rma bütçesi ile araflt›rma ç›kt›lar›n›n nas›l gelifltirilebilece¤i ve özel amaçla kurulmufl bir kurulun araflt›rma ç›kt›lar›n› gelifltirmede nas›l bir rol oynayabilece¤i noktas›nda önemli bilgi sa¤layabilir. ‹kinci olarak ise, kurul politikalar›n›n, bu iliflkilerin itici güçlerinin, kan›tlar›n›n ve etkilerinin incelenmesi gerek teorik gerekse de uygulamal› alan›n geliflimine katk› sa¤layabilecektir. Özellikle genç yüksekö¤retim kurumlar›n›n araflt›rma ç›kt›lar›n› gelifltir-mek için yol gösterici olaca¤› düflünülgelifltir-mektedir.
Üniversitenin ‹fllevi ve Araflt›rma Üniversitesi
Üniversitelerin geçirmifl olduklar› de¤iflimleri net olarak belirlemek için tarihsel süreçler incelenmelidir. Modern yük-sekö¤retim literatüründe üç kuflak üniversiteden söz edilmek-tedir: Orta ça¤ tipi birinci kuflak üniversite, Humbolt tipi
ikin-ci kuflak üniversite ve üçüncü kuflak üniversite. ‹lk üniversiteler
ö¤retmek istedikleri bilgisi/fikri olanlarla, ö¤renmek isteyen-lerin bir araya gelmesiyle ortaya ç›km›flt›r (Wissema, 2009). Baz›lar›n›n öne sürdü¤ünün aksine üniversite kelimesi
univer-sal (evrensel) veya unim versius - unity in diversity (çeflitlilikte
birliktelik) kelimelerinden türetilmemifltir. Üniversite keli-mesinin etimolojik kökeni Latince universitas kelimesi olup bu kelimenin anlam›; “tüzel kiflili¤e sahip, ba¤›ms›z ve ortak ç›karlar› olan kifliler toplulu¤udur”. Zaten Orta ça¤da
univer-sitas kelimesine bir s›fat eklenerek univeruniver-sitas magistrorum et scholarium (üstatlar/hocalar ve ö¤renciler toplulu¤u) olarak
kullan›lm›flt›r (Rüegg, 2004). Bu topluluklar Avrupa’da h›zla yay›lm›fl ve 1088 y›l›nda kurulan ve papal›k berat›n› ancak 1158 y›l›nda alan Bologna Üniversitesi dünyan›n ilk üniversi-tesi olarak kabul edilmifltir. Bologna Üniversiüniversi-tesini 1200 y›-l›nda Paris, Oxford, Cambridge, Arrezo, Palencia, Padova ve Napoli Üniversiteleri izlemifltir. Orta ça¤ üniversiteleri Kato-lik Hristiyan dünyas›n›n yüksekö¤retim kurumlar› olup papa-l›ktan izin al›narak kurulmufllard›r. Üniversitelerin ‹slam dünyas›ndaki karfl›l›¤› ise lonca veya medresedir. Bilinenin aksi-ne medreseler Arap kökenli olmay›p Türk-‹ran kökenlidir. Orta ça¤ üniversitelerinin veya medreselerinin bafll›ca hedefi yeni bilimsel bilgi üretmek yerine geçmiflin bilgeli¤ini koru-makt›r. Bu do¤rultuda Orta ça¤ üniversitelerinin temel ifllevi; hukuk, din ve t›p e¤itimi vermekten yani ö¤retimden ileriye gidememifltir.
Orta ça¤ üniversiteleri özellikle Rönesans, hümanizm gibi ak›mlarla ve kitap bas›m›n›n Avrupa’da yayg›nlaflmas›yla önemli de¤iflimler yaflam›fllard›r. Sadece ö¤retime, yani her fleyi bilen hocan›n hiçbir fley bilmeyen ö¤renciye bilgi aktar›-m›na dayal› sistemin d›fl›nda geliflen mühendislik, ormanc›l›k ve veterinerlik gibi uygulamal› bilimlerin ortaya ç›k›fl›n› ve uzmanlaflm›fl okullar›n kuruluflunu izleyen süreçte kiliselerin üniversiteler üzerindeki bask›s› azalm›flt›r. Böylelikle 1818 y›-l›nda papal›k kararnamesi olmadan kurulan Bonn Üniversite-si di¤er üniverÜniversite-siteler için bir dönüm noktas› olmufltur. Felse-feci Schleiermacher’in, üniversitenin görevinin “geçerli¤i ka-bul edilmifl ve direkt olarak kullan›labilecek bilginin aktar›l-mas› de¤il, ö¤rencinin zihninde bilim fikrinin canlanaktar›l-mas› ve düflünme yöntemlerinin bilimin temel kanunlar›n› temel al-malar› ve bilgiyi keflfetmelerini sa¤lamakt›r” (Rüegg, 1991) görüflünden etkilenen Prusya e¤itim bakan› Wilhelm von
Humboldt taraf›ndan 1810 y›l›nda, daha sonra Humboldt Üniversitesi ad›yla an›lacak olan Berlin Üniversitesi kurul-mufltur. Humboldt Üniversitesi’nde ö¤retimin yan›nda arafl-t›rmaya odaklan›lm›fl, ö¤retim süreci giderek artan sorumlu-luklar verilen ö¤rencilerle yap›lan araflt›rmalarla bütünlefltiril-mifltir. Bu dönemden itibaren araflt›rmalar ak›lc›, deneyci, ka-n›tlama ve elde edilen sonuçlar›n baflkalar› taraf›ndan do¤ru-lanmas› ve yayg›nlaflt›r›lmas›na olanak sa¤layan saydaml›k te-melinde gerçeklefltirilmektedir (Wissema, 2009). Humboldt Üniversitesi’nin etkisi halen devam etmekle birlikte küresel-leflme, üniversiteye yönelik talep ve bu talep sonras›ndaki ö¤-renci say›lar›ndaki art›fllar, çok disiplinli araflt›rmalar, araflt›r-ma araflt›r-maliyetlerinin artaraflt›r-mas› ve üniversite-endüstri ifl birli¤i bas-k›s› üçüncü kuflak üniversitelerin do¤mas›n› tetiklemifltir. Üçüncü kuflak üniversiteler araflt›rma ve ö¤retim ifllevinin ya-n› s›ra üretilen bilginin kullaya-n›m› ve ticari etkinlik haline ge-tirilmesi ifllevini eklemifllerdir. Yüksekö¤retim literatüründe-ki baz› çal›flmalarda (ör.; Clark, 2001, Etzkowitz, 2003; Kirby, 2006; Subotzky, 1999) giriflimci üniversite kavram› kullan›lan üçüncü nesil üniversiteler; üçüncü ifllevlerini yerine getirmek için yeni d›fl kaynak yaratma amac›yla paydafllar›na sorumlu-luk yüklerler, liderlik, planlama kurumsal yönetim gibi yönet-sel araçlar› kullanarak endüstri ve ifl dünyas› ile yak›n birlikte-lik içindedirler (Subotzky, 1999).
Üçüncü kuflak üniversiteler araflt›rma üniversitelerini kap-sar ve geniflletir. Baz› analistlerin (Slaughter ve Leslie, 1997) akademik giriflimcili¤i araflt›rma üniversitesinin amac›n›n de-formasyonu olarak görmelerine ra¤men bu tart›flmalar bu ça-l›flman›n konusu de¤ildir. Bir araflt›rma üniversitesi, esas ola-rak kendisini araflt›rma ve lisansüstü çal›flmalara (gelecekteki araflt›rmac›lar› yetifltirmeyi amaçlayan) adam›fl bir kurumdur. ‹lk olarak ABD’de kurulan Johns Hopkins Üniversitesi (1876) ve bunu izleyen Clark Üniversitesi (1890), Stanford Üniver-sitesi (1891) ve Chicago ÜniverÜniver-sitesi (1892) araflt›rma üniver-siteleri için bir dönüm noktas›d›r. Bu üniverüniver-sitelerin temel ifl-levi, araflt›rma yapmak ve araflt›rma yürütmek için lisansüstü e¤itim vermektir. Bu üniversiteler dünyadaki di¤er araflt›rma üniversiteleri için bir model sa¤lam›flt›r. Araflt›rma üniversite-leri yüksekö¤retimin say›ca küçük bir k›sm›n› temsil etmele-rine karfl›n di¤er kurumlar genellikle onlara model olarak bakt›klar› için bu üniversitelerin etkileri say›lar›n›n gösterebi-lece¤inden fazlad›r. Araflt›rma üniversiteleri, yeni bilgilerin keflfedilmesi ve çok çeflitli disiplinlerde doktora üretimi konu-sunda yüksek önceli¤e sahip kurumlard›r. Araflt›rma üniversi-teleri ayn› zamanda lisans ö¤rencilerine yönelik ö¤retimini yürütür, profesyonellere çok çeflitli pozisyonlar için e¤itim verir, topluma hizmet sa¤lar ve teknoloji transferi yapar (Mohrman, Ma ve Baker, 2008).
Türkiye’de Üniversitelerin Geliflimi ve
Akdeniz Üniversitesi
1981 y›l›na kadar sadece 19 devlet üniversitesi olan Türki-ye’de 1982 y›l›nda mevcut üniversite say›s›n›n yar›s› kadar üni-versite kurulmufltur. Ayr›ca 1992, 2006–2009, 2010–2014 ve 2018 y›llar›nda da çok say›da üniversite kurulmufl olup 2020 y›-l› itibariyle Türkiye’de 129 devlet ve 74 vak›f olmak üzere 203 üniversite bulunmaktad›r. Dolay›s›yla modern Türk üniversite-lerinin tamam› genç kurumlard›r. Yüksekö¤retime olan talep cumhuriyet dönemi boyunca demografik, sosyal ve ekonomik de¤ifliklikler ve orta ö¤retim mezunlar›n›n istihdam olanaklar›-n›n azl›¤› nedeniyle artm›flt›r. Cumhuriyet sonras› dönemde, de¤iflen ulusal flartlar neticesinde pefl pefle gelen hükümetler Türk yüksekö¤retim sisteminin yönetimi, örgütsel yap›s› ve misyonunda de¤ifliklikler yapm›fllard›r (Karada¤, 2021).
Cumhuriyet dönemi Türk yüksekö¤retim sisteminde ilk büyük reform 1933 y›l›nda gerçeklefltirilmifltir. Bu reform ça-l›flmas›yla; yüksekö¤retimin örgütlenmesi ve yönetimi, ö¤retim ve araflt›rma, akademik programlar›n yap›s› konular›nda birta-k›m de¤ifliklikler getirilmifltir. Rektör, dekan, fakülte gibi te-rimler, Türk yüksekö¤retim literatüründe yerini alm›flt›r (Gü-rüz, fiuhubi, fiengör, Türker ve Yurtsever, 1994). ‹kinci büyük reform çal›flmas› 1946 y›l›nda yap›lm›flt›r. Bu reform çal›flma-s›yla üniversitelere özerklik tan›nm›fl, rektör ve dekanlar›n se-çimle göreve gelmesi uygulamalar› bafllam›flt›r. Ancak, 1950’le-rin sonlar›na kadar Türk yüksekö¤retim sisteminde klasik k›ta Avrupas› modeline s›k› s›k›ya ba¤l› kal›nm›flt›r.
Türkiye 1950’den itibaren yüksekö¤retim sisteminde Fran-s›z-Alman üniversite modeli yerine Amerikan Anglosakson modeline geçifl yapm›flt›r. Bu kapsamda ilk olarak 1956 y›l›nda araflt›rma misyonunun öncelikli alan, ö¤retim dilinin ‹ngilizce oldu¤u Ortado¤u Teknik Üniversitesi kurulmufltur. Nihai ola-rak 1982 y›l›ndaki reform ile Türk yüksekö¤retim sisteminde tamam›yla Amerikan Anglosakson modeli benimsemifl olup bu kapsamda 19 olan üniversite say›s› 1982 y›l›nda 27’ye yükseltil-mifltir. Amerikan Anglosakson modeline göre 1982 y›l›nda ku-rulan 8 üniversiteden biri, bat› Akdeniz bölgesindeki yüksekö¤-retim kurumlar›n› da kapsayacak flekilde Antalya’da kurulan Akdeniz Üniversitesidir. Akdeniz Üniversitesi günümüz itiba-riyle 24 fakülte, 7 enstitü, 2 yüksekokul, 1 konservatuar, 12 meslek yüksekokulu, 62 araflt›rma ve uygulama merkezi, 137 ön lisans program›, 120 lisans program›, 188 yüksek lisans progra-m›, 89 doktora program› ile e¤itim, araflt›rma ve topluma hiz-met noktas›nda çeflitli faaliyetlerine devam etmektedir. Akdeniz Üniversitesi; 1359’u ö¤retim üyesi olmak üzere 2889 ö¤retim elaman›, 61.066 ön lisans ve lisans ö¤rencisi, 1342’si doktora olmak üzere toplam 5110 lisansüstü ö¤rencisi ile Türkiye’nin en büyük üniversitelerindendir. THE, U.S. News & World
Report Best Global Universities, URAP, Scimago ve ARWU gibi üniversite s›ralamalar›nda, y›llara göre de¤iflmekle birlikte Akdeniz Üniversitesi 501–1000 band›nda olup en iyi derecesi-ni, 2019 ARWU Dünya S›ralamas›nda ilk binde yer alan 12 Türk üniversitesi aras›nda ikinci olarak alm›flt›r. Akdeniz Üni-versitesi ayr›ca Süleyman Demirel ÜniÜni-versitesi, Burdur Meh-met Akif Ersoy Üniversitesi ve Alanya Alaaddin Keykubat Üni-versitesinin kurulufluna katk› sa¤lam›flt›r.
Araflt›rma Odakl› Üniversiteye Yönelik
Kurumsal Yap›lanma
Akdeniz Üniversitesi; 2018–2022 stratejik plan çal›flmalar› kapsam›nda genifl bir kat›l›mla üniversitenin araflt›rma ç›kt›lar›-n›n mevcut durum analizleri yap›larak araflt›rma odakl› üniver-site olma yönünde haz›rlanan plan›n 2017 y›l›nda Senato onay› ile “Araflt›rma Odakl› Üniversite” olma yönünde karar alm›flt›r. Al›nan bu karar do¤rultusunda öncelikle araflt›rma odakl› üni-versite olma süreçlerine yön verecek politikalar› oluflturacak ye-ni bir kurul oluflturulmufltur.
Araflt›rmalar› Gelifltirme ve Koordinasyon Kurulu (ARGEK)
ad›ndaki bu kurulun temel misyonu:
“Akdeniz Üniversitesinin; nitelikli bilimsel bilgi üretme, paylaflma ve toplum yarar›na kullanma sürecinin baflar›yla yürü-tülmesine katk› yaparak, üniversitenin evrensel düzeyde nitelik-li Ar-Ge faanitelik-liyetleri yapan ve teknoloji üreten araflt›rma odakl› üniversite olma hedefine ulaflmas›na katk› sa¤lamakt›r.”
ARGEK’in vizyonu ise:
“Akdeniz Üniversitesinin araflt›rma odakl› üniversite olma stratejilerini etkin ve sürdürülebilir flekilde uygulayan, Ar-Ge alan›nda yeni oluflan ve geliflen koflullara h›zla uyum sa¤layan ve üniversitenin nitelikli bilimsel bilgi üretme kapasitesine en üst düzeyde katk› sa¤layan bir kurul olmakt›r.”
Rektör yard›mc›s› baflkanl›¤›nda do¤rudan rektöre ba¤l› olan ARGEK liyakat temelinde sa¤l›k, sosyal ve fen-mühendis-lik alanlar›nda bilimsel göstergeleri (yay›n ve at›f say›s›, H-in-deksi vb.) yüksek yedi ö¤retim üyesinden oluflturulmufltur. Oluflturulan bu kurulda Akademik Performans Ölçme ve De-¤erlendirmeden sorumlu rektör dan›flman› da yer alm›flt›r. Oluflum sonras›nda ARGEK, öncelikli olarak görev tan›m›n›, çal›flma usul ve esaslar›n› oluflturmufltur. Daha sonra üniversite içerisinde tüm birimlerin araflt›rma üniversitesi olma yönünde-ki politika hedeflerini belirleme ve gerçeklefltirmede etyönünde-kin kat›-l›m›n› sa¤lamak, birimler özelinde Ar-Ge konusunda daha et-kin faaliyetler yürütebilmek amac›yla her fakültede ARGEK’e ba¤l› olarak çal›flacak Araflt›rmalar› Gelifltirme Komisyonu (AGEK) kurulmufltur. AGEK’in ifllevleri aras›nda ilgili birim-deki nitelikli araflt›rma say›s›n›n art›r›lmas›na yönelik gerekli
planlamalar›n yap›lmas›, uygun araflt›rma olanaklar›n›n yarat›l-mas› ve araflt›rma birimleri aras› koordinasyonun sa¤lanyarat›l-mas› gibi hedefler bulunmaktad›r. AGEK’lerin; Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili birimdeki durumun saptanmas› ve duyurulmas›, yeni bilgi üretimi, bilgi birikiminin paylafl›m› ve yayg›nlaflt›r›lmas›, gelece¤e yönelik önerilerin oluflturulmas› konular›nda ARGEK ile uyumlu bir flekilde çal›flmas› hedeflenmifltir. AGEK’lerde de ayn› flekilde bilimsel göstergeleri yüksek profesör, doçent, dok-tor ö¤retim üyesi temsiliyeti de sa¤lanacak flekilde ö¤retim üye-si görevlendirilmifltir. Ayr›ca her birimde araflt›rmadan sorum-lu dekan yard›mc›s›n›n da AGEK üyesi olmas› sa¤lanm›flt›r.
ARGEK ve AGEK’lerin oluflturulmas›ndan sonra üniversi-te ve birimler özelinde ARGEK üyeleri taraf›ndan birim AGEK’leri ziyaret edilerek Ar-Ge konusundaki mevcut durum ve sorunlar belirlenmifltir. ‹zleyen süreçte ARGEK taraf›ndan üniversitenin Ar-Ge konusundaki öncelikle mevcut durumu, sorunlar› ve k›sa (0–6 ay), orta (6–24), uzun (36 ay) dönemli tas-lak politika hedefleri belirlenmifltir. Tastas-lak politika hedefleri ile ilgili tüm akademik personelin görüfl ve önerileri al›nm›flt›r. Paydafl görüfllerinden sonra 24 hedeften (bkz. TTTEk 1) oluflan ve Haziran 2017 ile Haziran 2020 y›llar›n› kapsayan nihai poli-tika hedefleri Senato onay›yla yürürlü¤e girmifltir. Senato ona-y› sonras› ARGEK http://argek.akdeniz.edu.tr/ ve AGEK http://argek.akdeniz.edu.tr/agek/ web sayfalar› kullan›ma aç›la-rak araflt›rma odakl› üniversite olma hedefi kapsam›nda al›nan kararlar, duyurular, iyi uygulamalar ve ARGEK ve AGEK’lerin düzenlemifl olduklar› etkinlikler tüm ö¤retim elemanlar› ile paylafl›lm›flt›r.
ARGEK Politika Hedeflerine Yönelik
Uygulamalar
2017–2020 y›llar› aras›nda ARGEK politika hedeflerine yö-nelik çeflitli kararlar al›nm›fl ve bu do¤rultuda çal›flmalar yürü-tülmüfltür. 2020 itibariyle 9 k›sa dönemli hedeften 7’sine; 7 or-ta dönemli hedeften 5’ine ve 8 uzun dönemli hedefin or- tamam›-na baflar›yla ulafl›lm›flt›r. Baflar›yla gerçeklefltirilen hedeflerden baz›lar› flunlard›r:
ARGEK’in “Her birim için atama ve yükseltme kriterleri-nin art›r›lmas›” hedefi için düzenli olarak akademik yük-seltme ve atama kriterleri revize edilmifltir. 25.05.2016, 05.04.2017, 16.05.2018, 23.01.2019 ve son olarak 10.04.2019 tarihlerinde olmak üzere akademik yükseltme ve atama kriterleri ARGEK hedefi do¤rultusunda güncel-lenmifl ve kriterler istisnas›z her seferinde yükseltilmifltir. Bu düzenlemeler ile yay›n say›s›n›n yan› s›ra uluslararas› akademik görünürlü¤ün en önemli göstergelerinden olan akademik yay›n kalitesine önem verilerek, WoS tabanl› yay›nlarda Q de¤eri yüksek olan yay›nlar›n etki oranlar›
art›r›l›rken, düflük Q de¤erindeki yay›nlar›n etki oranlar› yani puanlar› düflürülmüfltür. Nitekim benzer yaklafl›m›n 2020 y›l› Akademik Teflvik Ödene¤i Yönetmeli¤i baflta ol-mak üzere birçok farkl› üniversite taraf›ndan da benimse-nerek kullan›lmaya baflland›¤› görülmektedir. Di¤er yan-dan gerek Akdeniz Üniversitesi gerekse Türkiye’nin ulus-lararas› yay›nlar›n›n oldukça s›n›rl› oldu¤u baz› sosyal bi-limler alanlar›ndaki atama ve yükseltmelerde de WoS ta-raf›ndan taranan dergilerde yay›n koflulu getirilmifltir. Yi-ne, doktor ö¤retim üyelerinin tekrar atamalar›nda her bi-rim için belirlenen indeksli dergilerde son 3 y›lda yay›n yapma ve yükseltme atama kriterlerinde ilgili birim için gereken toplam atama puan›n›n en az yar›s› kadar puana sahip olma koflulu getirilmifltir.
Hedefler aras›nda yer alan “Ö¤retim elemanlar›na proje haz›rlama ve yay›n yapma konusunda istatistik ve yabanc› dil çeviri deste¤i verecek birimlerin oluflturulmas›” hedefi do¤rultusunda, tüm ö¤retim elemanlar›n›n bilimsel çal›fl-malar›nda istatistik deste¤ini sa¤lamak amac›yla ‹statistik
Dan›flmanl›k Uygulama ve Araflt›rma Merkezi kurulmufltur.
Merkeze; sa¤l›k bilimleri, fen bilimleri ve sosyal bilimler alanlar›na destek vermek üzere doktoral› üç ö¤retim görev-lisi istihdam edilmifl ve merkezde tam zamanl› olarak görev yapmalar› sa¤lanm›flt›r. Merkez kuruldu¤u 2018 y›l›ndan 2020 y›l› ortas›na kadar, ücretsiz olarak 700’ün üzerinde araflt›rmaya istatistik deste¤i sa¤laman›n yan›nda akademik personelin ve lisansüstü ö¤rencilerin kat›l›m›na aç›k e¤itim, konferanslar gerçeklefltirilmifltir.
Tüm ö¤retim elemanlar›n›n yay›n ve at›f performanslar› baflta olmak üzere akademik niteliklerinin fleffaf bir flekilde izlenmesi amac›yla ‘akademik.akdeniz.edu.tr’ ve ‘akademik.
akdeniz.edu.tr/apex’ adresleri kullan›ma aç›lm›flt›r.
Tama-men Akdeniz Üniversitesine özel olarak gelifltirilen bu sis-temlerle WoS adresli yay›nlar y›l boyunca ö¤retim eleman-lar›n›n bilgileriyle efllefltirilerek araflt›rmac›, birim, bölüm ve fakülte bazl› performans de¤erlendirmelerinin yap›lmas› sa¤lanm›flt›r. Her iki sistem de tamamen kurum olanakla-r›yla oluflturulan, kuruma özgü ve inovatif birer performans ölçme yaklafl›m›d›r. Bu sistem üzerinden ö¤retim elemanla-r›n›n yay›n, Q indeksi, ifl birli¤inde bulunan ö¤retim üyele-ri, at›flar› ile birim, bölüm ve fakülte baz›nda performans ölçümleri gibi pek çok önemli akademik gösterge anl›k ola-rak takip edilebilmektedir. Bu sistem içerisinde gelifltirilen Akdeniz Üniversitesi Akademik Performans Endeksi (APEX) ile performans de¤erlendirmeleri yap›lm›flt›r (Al-kan, Özbek, Günay, San ve Kitapç›, 2020). Yine bu sistem üzerinden k›sa dönemli hedefler aras›nda yer alan “Her bi-rim için ayr› ayr› olmak üzere akademik göstergesi (H fak-törü, at›f say›s›, patent, proje say›s› gibi) yüksek olan
akademisyenlerin araflt›rma ile ilgili merkez/kurullarda, uz-manlar grubunda, fakülte dergilerinde görev almas›na ön-celik verilmesi”, “Her birimde ilgili y›lda en yüksek etki fak-törü olan dergide Akdeniz Üniversitesi adresli yay›n yapan sorumlu (corresponding author) ö¤retim eleman›na ödül/des-tek ve teflekkür belgesi verilmesi”, orta dönemli hedefler aras›nda yer alan “Birimlerden gelen kadro taleplerinin kar-fl›lanmas›nda Akdeniz Üniversitesinin atama ve yükseltme kriterlerinden yüksek puan› olan üretken ve yetkin ö¤retim elemanlar›na öncelik verilmesi” hedeflerine ulafl›lmas› sa¤-lanm›flt›r.
Uzun dönemli hedefler aras›nda yer alan “Araflt›rma labo-ratuvarlar›n›n altyap›lar›n›n iyilefltirilmesi ve etkin kullan›-labilmesini sa¤lay›c› etkin politikalar›n izlenmesi” ve “Ar-Ge kapasitesi yetersiz birimlerde, nitelikli ç›kt› ve katma de-¤eri yüksek projeler yürütülebilmesi için BAP altyap› proje-lerinden her y›l en az ikisinin bu alanlar için kullan›lmas›” hedefleri do¤rultusunda 2019 y›l›ndan itibaren, YÖK 100/2000 projesinde yer alan 100 öncelikli alan içerisinden olmak kofluluyla sa¤l›k, sosyal, fen/mühendislik alanlar›nda olmak üzere baflvuruda bulunan ve desteklenmeye hak ka-zanan projelere 500.000 TL’ye kadar BAP kaynaklar›ndan destek verilmesi kararlaflt›r›lm›flt›r. Baflvurularda projenin YÖK 100/2000 projesinde yer alan 100 öncelikli alan ile il-gili olmas›, toplumsal, ekonomik veya teknolojik bir soruna çözüm sa¤lamas›, çok disiplinli bir proje olmas› ve proje ekibinde en az bir araflt›rma görevlisinin olmas› flartlar›n›n aranmas› ARGEK taraf›ndan kararlaflt›r›lm›fl, ard›ndan BAP Koordinasyon birimince de de¤erlendirildikten sonra Rektörlük onay›na sunulmufltur. Rektörlük onay› ile 2019 y›l› may›s ay›nda ça¤r›ya ç›k›lm›fl ve ilgili proje baflvurular›-n›n iç ve d›fl objektif hakem de¤erlendirmeleri sonucu sa¤-l›k, sosyal ve fen bilimleri alanlar›nda toplam 5 proje için yaklafl›k 2.500.000 TL ile desteklenmesi kararlaflt›r›lm›flt›r. De¤erlendirme sonucu kabul edilen projeler 2019 y›l› ara-l›k ay›nda gerçeklefltirilen akademik törende tüm üniversi-teye duyurulmufl ve yürütücülere rektör taraf›ndan teflekkür belgesi sunulmufltur.
Araflt›rma sonuçlar›n› yayma ve yayg›nlaflt›rma amac› ile özellikle aç›k eriflim dergilerde yay›nlanma politikas› be-nimsenmifl ve bu amaçla akademik yükseltme ve atama kri-terlerinde bu dergilerde yap›lan yay›nlara ek puan verilmesi karar› Senato taraf›ndan al›nm›flt›r. Yine yay›nlar›n özellik-le niteli¤i yüksek Q1 ve Q2 dergiözellik-lerde yay›nlanmas› için üni-versite birimlerinde e¤itimler gerçeklefltirilmifltir. Yükselt-me ve atama kriterlerinde Q s›n›flamas›n›n etki de¤eri geti-rilmifl, Q1 ve Q2 dergilerin etki puan› art›r›l›rken Q4 grubu dergilerin etki puan› düflürülmüfltür. Benzer flekilde ya¤ma-c›/flaibeli dergilerde yap›lan yay›nlar›n yükseltme ve atama
kriterlerinde de¤erlendirmeye al›nmamas› için ARGEK’in önerisiyle Senato taraf›ndan karar al›nm›flt›r. Bu kapsamda söz konusu bu dergiler ile ilgili fark›ndal›k oluflturma ve bil-gi paylafl›m› amac› ile üniversitenin ilbil-gili birimlerinde çok say›da konferans ve söylefliler gerçeklefltirilmifltir.
ARGEK Politika Hedeflerinden
Gerçeklefltirilemeyenler ve Nedenleri
ARGEK taraf›ndan belirlenen hedeflerin birço¤u baflar›yla gerçeklefltirilmesine karfl›n bir k›s›m hedefler tamamen veya k›smen gerçeklefltirilememifltir. Söz konusu gerçeklefltirileme-yen bu hedefler k›saca flöyledir:
K›sa dönem hedefler aras›nda yer alan ‘WoS’da yay›nlanan Akdeniz Üniversitesi adresli sa¤l›k/sosyal/fen bilimlerinde ilgili y›lda en yüksek at›f alan yay›n sahiplerine ödül/kongre kat›l›m deste¤i ve teflekkür belgesi verilmesi’ hedefinde yer alan kongre kat›l›m deste¤i BAP yönergesine ve yasal mev-zuata uygun olmamas› nedeni ile uygulanamam›flt›r. K›smen gerçeklefltirilemeyen bir di¤er hedef ise ‘ö¤retim elemanlar›na proje haz›rlama ve yay›n yapma konusunda is-tatistik ve yabanc› dil çeviri deste¤i verecek birimlerin olufl-turulmas›’ hedefidir. Söz konusu hedefte yer verilen ‘yaban-c› dil çeviri deste¤i’ bilim dallar›na göre akademik çevirinin zorlu¤u, ilgili alanda uzman istihdam edilememesi nedeni ile gerçeklefltirilememifltir.
K›sa dönem hedeflerinden olan ‘doktora program› yürüten her bir enstitü için üçer adet olmak üzere son 5 y›lda ilgili anabilim dal›nda SCI, SSCI, AHCI taraf›ndan taranan der-gilerde en fazla yay›n yapan ilk 3 ö¤retim üyesinin talebi do¤rultusunda (bir anabilim dal›ndan en fazla bir adet ve üst üste iki kez olmama koflulu ile) lisansüstü ö¤rencisine araflt›rma görevlisi kadrosu verilmesi’ hedefi Hazine ve Ma-liye Bakanl›¤› taraf›ndan üniversiteye verilen araflt›rma gö-revlisi kadro say›s›n›n yetersizli¤i nedeni gerçeklefltirileme-mifltir.
Orta dönemli hedefler aras›nda yer al›p, süreç içerisinde gerçeklefltirilemeyen iki hedef bulunmaktad›r. Bunlardan ‘nitelikli doktora ö¤renci say›s›n›n art›r›lmas›’ hedefi yukar›-da aç›klanan araflt›rma görevlisi kadro say›s›n›n yeterli olma-mas› nedeni ile gerçeklefltirilememifltir. Bir di¤er hedef ‘ala-n›nda yetkinli¤i kan›tlanm›fl yabanc› uyruklu misafir ö¤retim üyelerinin Ar-Ge faaliyetleri yapmak üzere üniversiteye gel-melerinde gerekli kolayl›klar›n sa¤lanmas›’ hedefi olup dev-let üniversitesi statüsünden kaynakl› olarak ek kaynak, maafl ödemesi gibi uygulamalara olanak sa¤layan bütçe kaleminin bulunmamas›ndan ve ilgili hedefin yerelden çok, ulusal dü-zeyde çabalar ile gerçeklefltirilebilecek düdü-zeyde olmas› nede-ni ile hayata geçirilememifltir.
2017–2020 y›llar› için belirlenen uzun dönemli hedefler aras›nda yer al›p, süreç içerisinde gerçeklefltirilemeyen uygula-malar bulunmamaktad›r.
ARGEK 2017–2020 Politikalar›n›n Araflt›rma
Ç›kt›lar›na Yans›malar›
‹lk araflt›rma ç›kt›s› nitelikli yay›nlar›n say›s›na iliflkidir. Bu kapsamda 2014 y›l›ndan itibaren Akdeniz Üniversitesinin WoS yay›nlar›n›n da¤›l›mlar› TTTTablo 1’de sunulmufltur. ARGEK önerileri do¤rultusunda hayata geçirilen uygulamalar sonras›n-da Akdeniz Üniversitesi adresli WoS yay›nlar›nsonras›n-da oldukça yük-sek denilebilecek art›fllar sa¤lanm›flt›r. Örne¤in 2017 y›l›nda 328 olan WoS yay›n say›s›, 2019 y›l›nda %40’a yak›n bir art›fl-la 429’a yükselmifltir. Bu art›fl ayn› zamanda Q1 ve Q2 dergiler için de geçerlidir. Yine 2017 y›l›nda 129 olan Q1 ve Q2 dergi-lerindeki yay›n say›s› 2019 y›l›nda 166’ya yükselmifltir.
Araflt›rma üniversitesi olman›n göstergelerinden bir baflka-s› olan patent ve faydal› model say›lar›nda da ARGEK sonrabaflka-s› art›fllar yaflanm›flt›r. Örne¤in; 2016–2017 y›l›nda 36 olan patent say›s›, 2019–2020 y›l›nda %40 artarak 51’e, 12 olan faydal› mo-del say›s› ise %200’ün üzerinde art›flla 28’e yükselmifltir. Ben-zer flekilde ARGEK sonras› ulusal ve uluslararas› ifl birlikli ya-y›n say›lar›nda ve uluslararas› ifl birli¤iyle yap›lan proje say›la-r›nda önemli art›fllar sa¤lanm›flt›r. Örne¤in 2016–2017 y›l›nda 22 olan uluslararas› ifl birli¤iyle yap›lan proje say›s›, 2019–2020 y›l›nda %50’ye yak›n artarak 40’a ç›km›flt›r (TÜB‹TAK, 2018, 2020a). Ek olarak TUB‹TAK taraf›ndan her y›l yay›nlanan
“Üniversitelerin Alan Baz›nda Yetkinlik Analizi” araflt›rmas›n›n
kalite faktöründe Akdeniz Üniversitesi geliflim göstermekte-dir (TÜB‹TAK, 2020b). Araflt›rma ç›kt›lar›n›n bir baflka gös-tergesi olan TÜB‹TAK Giriflimci ve Yenilikçi Üniversite En-deksi’nde 2017 y›l›nda 36. s›rada olan Akdeniz Üniversitesi, 2018 y›l›nda 24.’lü¤e, 2019–2020 y›l›nda ise 23.’lü¤e yüksel-mifltir.
ARGEK’in kurulufl amaçlar›n›n bafl›nda genel nitelikli ya-y›n ve dolay›s›yla at›f say›s›n› art›rmak hedeflerine ulafl›l›p
ula-fl›lamad›¤›n›n bir göstergesi Akdeniz Üniversitesinin üniversite s›ralama sistemlerindeki konumudur. Özellikle WoS Q1 ve Q2 dergilerindeki yay›n say›s›ndaki yükselme ile Akdeniz Üniver-sitesi, 2019 y›l›nda ilk defa ARWU 701–800 band›na yerleflmifl ve Türk üniversiteleri içerisinde ise kuruluflundan beri en yük-sek derecesini yaparak ikinci olmufltur. Yine 2019 y›l›nda CWTS Leiden ve SCImago Institutions Rankings s›ralamala-r›nda ilk bin üniversite aras›na girebilmifltir. Ek olarak URAP Türkiye 2016–2017 s›ralamas›nda 518.83 puanla 29. s›rada olan Akdeniz Üniversitesi, 2019–2020 y›l›nda 561.87 puanla 25. s›raya yükselmifltir. Özet olarak gerek yay›n, patent ve fay-dal› model say›lar›ndaki art›fllar gerek üniversite s›ralama sis-temlerinde yükselifller birlikte de¤erlendirildi¤inde ARGEK’in Akdeniz Üniversitesinin araflt›rma ç›kt›lar›na niceliksel ve nite-liksel etkisinin oldu¤u söylenebilir.
Sonuç
Bu çal›flmada Akdeniz Üniversitesinin araflt›rma odakl› üni-versite olma stratejilerini etkin ve sürdürülebilir flekilde uygula-yan, Ar-Ge alan›nda yeni oluflan ve geliflen koflullara h›zla uyum sa¤layan, stratejiler gelifltiren ve üniversitenin nitelikli bilimsel bilgi üretme kapasitesine en üst düzeyde katk› sa¤lamak için oluflturulan Araflt›rmalar› Gelifltirme ve Koordinasyon Kurulunun (ARGEK) deneyimleri incelenmifltir.
Araflt›rma odakl› üniversiteler, yeni bilgilerin keflfedilmesi ve çok çeflitli disiplinlerde doktora üretimi konusunda yüksek önceli¤e sahip kurumlard›r. Dolay›s›yla araflt›rma üniversite-lerinin temel ifllevi öncelikli olarak araflt›rma yapmak ve lisan-süstü e¤itim vermektir. ARGEK, Akdeniz Üniversitesinin ni-telikli bilimsel bilgi üretme, paylaflma ve toplum yarar›na kul-lanma sürecinin baflar›yla yürütülmesine katk› yaparak, üni-versitenin evrensel düzeyde nitelikli Ar-Ge faaliyetleri yapan ve teknoloji üreten araflt›rma odakl› üniversite olma hedefine ulaflmas›na katk› sa¤lamak amac›yla kurulmufltur. Kurul bu amaca yönelik olarak Akdeniz Üniversitesinin; araflt›rma odakl› üniversite olma stratejilerini etkin ve sürdürülebilir fle-kilde uygulama, Ar-Ge alan›nda yeni oluflan ve geliflen
koflul-TTTTablo 1.Akdeniz Üniversitesi adresli WoS yay›nlar›n›n 2014–2019 y›llar› aras› da¤›l›m›.
WoS dergi gruplar› 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Q1 61 58 63 65 79 73 Q2 70 84 103 64 75 93 Q3 81 86 109 90 104 111 Q4 138 148 110 109 131 152 Q1+Q2 131 142 166 129 154 166 Q3+Q4 219 234 219 199 235 263 Toplam 350 376 385 328 389 429
lara h›zla uyum sa¤lama ve üniversitenin nitelikli bilimsel bil-gi üretme kapasitesine en üst düzeyde katk› sa¤lama amac›na yönelik olarak strateji ve politikalar belirlemekte, Ar-Ge kap-saml› e¤itimler, seminerler gibi etkinlikler düzenlemektedir. ARGEK’in kuruluflundan bugüne kadar geçen k›sa bir sürede Akdeniz Üniversitesine araflt›rma odakl› üniversite olma yo-lunda önemli katk›lar sa¤lad›¤› söylenebilir. Kurul taraf›ndan araflt›rma odakl› üniversite olma hedefine yönelik hedefler kapsam›nda belirlenen k›sa, orta ve uzun dönemli süreçlerin planlanmas›, uygulanmas› ve izlenmesinde; üniversitenin stra-tejik plan, vizyon, yenilikçilik ve kaynak kullan›m›ndaki yöne-tiflim özelliklerinin do¤ru ve sa¤l›kl› olmas› yan›nda üniversi-tenin iç demokrasisinin yüksek, çal›flma disiplinin sa¤l›kl› ve baflar›y› yakalama kriterlerinin iflliyor olmas›na özen gösteril-mesi önem tafl›maktad›r. ARGEK uygulamalar›n› güçlü bir flekilde daha görünür k›lmaya hizmet etmektedir. Bu sayede araflt›rma ç›kt›lar›n›n gelifltirilmesi için belirlenen hedefleri-nin daha da yap›land›r›lmas›n› sa¤lam›flt›r. ARGEK benzeri yap›lara birçok geliflmifl üniversitede ve ülkede rastlamak mümkündür. Örne¤in Almanya’n›n Mükemmellik Giriflimi ve Çin’in 211 ve 985 Giriflimleri belirli say›da üniversiteleri s›ra-lama yar›fl›nda global oyuncular olarak elit kurumlar haline getirmeyi amaçlamaktad›r (Kehm, 2014; Shattock, 2017).
ARGEK politikalar›n›n örtük olarak hedefi üniversite kül-türünde hangi tür örgütsel davran›fl ve uygulamalar›n meflru oldu¤unun sistemlefltirmesidir (Morphew ve Swanson, 2011). Bu sistemlefltirme özellikle veriye dayal› biçimde ö¤re-tim/araflt›rma ve lisans/lisansüstü konular›n› dengelemede ve daha üretken, daha iyi performans gösteren ve daha gösterge duyarl›/hassas alanlara do¤ru kaynak da¤›l›m›n› sa¤lamay› içermektedir. Ancak kamu kayna¤› ile yönetilen devlet üni-versitelerinde bunu sa¤laman›n oldukça zor oldu¤u da bir gerçektir. Örne¤in ARGEK’in kadrolaflma, akademisyenlerin gelirlerinde ve kaynak tahsisinde s›n›rl› etkileri olabilmifltir. Yine ARGEK’in örgütsel etkiler ba¤lam›nda ‘y›ld›z araflt›r-mac› transfer piyasas›’ (Dill, 2009; Teichler, 2011) içinde üni-versitenin kendi araflt›rma kapasitesini art›rmak için farkl› üniversitelerden araflt›rma gücü yüksek araflt›rmac›lar› bünye-sine katmas› mümkün olamam›flt›r. Buna karfl›n ARGEK’le birlikte özellikle baz› bilim alanlar›n›n güçlendirilmesi de be-lirli birimlere daha fazla ö¤retim eleman› görevlendirmek, özel tahsis edilmifl laboratuvarlar veya di¤er tesisler kurmak için BAP fonlar›n›n kullan›lmas›yla ve ödüllendirme yoluyla gerçeklefltirilebilmifltir. ARGEK’in en önemli katk›s› akade-misyenlerin yay›n yapma biçimlerini gelifltirmeleri üzerine-dir. Öyle ki geçmifl y›llarda niteli¤i düflük endekslerdeki yerel ve bölgesel dergilerde yay›n yapma e¤ilimdeki pek çok akade-misyen nitellikli endekslerde yer alan uluslararas› dergilerde yay›n üretmeye bafllam›fllard›r.
ARGEK’in kurulufl aflamas›ndan itibaren en fazla zorland›-¤› süreç akademisyenler aras›nda kurumsal meflruiyeti kabul etti-rebilmesiydi. Meflruiyet bir yap›n›n çevre taraf›ndan kabul gör-mesidir (Meyer ve Rowan, 1977). E¤er örgütsel uygulamalar, ürünler, hizmetler ve politikalar kolayl›kla kurumsallafl›rsa, ör-gütsel hedefleri gerçeklefltirebilmek için bu uygulamalar büyük oranda meflrulaflabilirler (Meyer ve Rowan, 1977; Scott ve Me-yer, 1983; Tolbert, 1985). Uygulaman›n meflruiyet kazanmas›, kaynaklar› elde etme ve sosyal deste¤i kazanma yetene¤ini etki-lemektedir (DiMaggio ve Powel, 1983; Tolbert, 1985). Bu aç›-dan sosyal meflrulaflm›fl rasyonel unsurlar› bar›nd›rabilen uygu-lamalar, oldukça yüksek düzeyde meflrulaflmakta ve kaynaklar›-n›, hayatta kalma kapasitelerini art›rmaktad›r (Meyer ve Rowan, 1977). Baflar›l› örgütsel uygulamalar›n tarihsel perspektifi ince-lendi¤inde bu uygulamalar›n kurumlar taraf›ndan kurumsallafl-ma süreci kapsam›nda hayata geçirildi¤i görülür (Scott, 2001). Bu örgütsel uygulama, verimli, rasyonel organizasyonlar›n uy-gun ve gerekli bir bilefleni olarak görüldü¤ünde kurumsallafl›r ve bu nedenle, kurumlar meflruiyetlerini korumak için bu un-surlar› resmi yap›lar›na dahil etme konusunda kendilerini bir bask› alt›nda hissederler (Tolbert ve Zucker, 1983). Ancak ku-rumsallaflma süreci sadece verimlilikle gerçekleflmez. ‹lerleyen sürede verimlilik tek bafl›na uygulaman›n kurumsall›¤›n› devam ettirmesi için yeterli de¤ildir. Bunun için paydafllar taraf›ndan örgütsel uygulaman›n da benimsenmesi gerekir. Bunun için ku-rumsal yap› akademisyenler için motive edebilir söylemler ge-lifltirmelidir (Battilana, Leca ve Boxenbaum, 2009). Kurumsal-laflman›n söylemsel boyutu, literatürde önemli bir ilgi görse de (Battilana vd., 2009), son kurumsal teori araflt›rmalar›, bir faali-yeti meflrulaflt›rmak ve yap›land›rmak için bir araç olarak ölçü-mün önemini vurgulam›flt›r. Ölçüm, fleyleri ölçülebilir hale ge-tirir, standardizasyonu ve karfl›laflt›rmay› teflvik eder (Espeland ve Stevens, 1998; Fligstein, 1998; Porter, 1995). Yeni faaliyet-lerde ölçütlerin oluflturulmas›, muhtemelen faaliyetlerin ölçüle-ce¤i ve de¤erlendirileölçüle-ce¤i kategorilerin gelifltirilmesine karfl›l›k gelir. Foucault (1994) ölçülerin tan›mlanma ve de¤erlendirilme fleklinin faaliyetin tan›m›n› ve dolay›s›yla kurumlar›n do¤as›n› etkiledi¤ini savunur. Ölçüm ayn› zamanda, öznelli¤in ötesinde bir tart›flmaya izin veren say›lar›n ‘zor gerçekler’ oldu¤u varsa-y›lan bir nesnellik izlenimi sergiler (Kalthoff, 2002). Bununla birlikte, ölçülen fleyin seçimi asla tarafs›z de¤ildir. Daha ziyade, neyin ölçüldü¤ünün ve kategorilerin nas›l belirlenip sürdürül-dü¤ünün seçimi (Lounsbury ve Rao, 2004) oldukça stratejik ko-nulard›r. Ölçütler belirlendikten sonra etkinlik içindeki eylem-leri flekillendirir (Déjean, Gond ve Leca, 2004). Tüm bu bilgi-lerden hareketle ARGEK’in kurumsallaflma süreci net belirlen-mifl ölçütler ve ödül temelli motivasyonel araçlarla yürütülmek-tedir. Kurumsallaflma zaman alacak dinamik bir süreç olup AR-GEK’in kurumsallaflmas›n› tamamlad›¤›n› söylemek pek
müm-kün de¤ildir. Bunun için önümüzdeki y›llarda istikrar›n› sür-dürmesi gerekmektedir.
Üst yönetimler üniversitelerin ilerleyece¤i yolda çok önemli bir görev üstlenmektedir. Bu görevi yerine getirirken, hedeflenen vizyon do¤rultusunda üst yönetime, mevcut duru-mu analiz edip durum saptamas› yapacak, bir yol haritas› çize-cek, öneriler gelifltirecek kurullar süreçte çok önemli rol oy-nayabilir. Araflt›rma ç›kt›lar›n› gelifltirmeyi amaçlayan üniver-site yönetimleri öncelikle akademik performanslar›n etkin öl-çümüne iliflkin farkl› disiplinleri içeren bir birim ile sa¤l›kl› verileri farkl› platformlardan toplayabilir. Bu bilgiler Akdeniz Üniversitesi örne¤indeki gibi akademik performans› yüksek olan çok disiplinli bir ARGEK ile yorumlan›p, ilgili politika-lar ve hedefler oluflturulabilir. Ancak bu durumda ‘izomorfiz-me’ (Kehm, 2014) düflülmemesi gerekir. Global anlamda yük-sekö¤retimde izomorfizme do¤ru güçlü bir e¤ilimin oldu¤u görülmektedir. Bu durum farkl›laflt›r›lm›fl akademik sistemle-rin gelifliminin k›s›tlanmas› ve ayn› amaçlar›n peflinde koflan dünya çap›ndaki akademik kurumlar aras›nda ölçüsüz bir re-kabet olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r (Altbach, Reisberg ve Rumbley, 2009). Bu benzeflmenin daha üniter sistemlere yol açacak flekilde ulusal sistem tipolojilerinin belirli bir düzleflme hareketine (Marginson, 2007) neden olabilme olas›l›¤›n unu-tulmamas› gerekir. ‹kinci dikkat edilmesi gereken nokta ise ARGEK, üniversitenin sadece araflt›rma boyutuna odaklan-maktad›r. Bu kurul biricik yap› olarak düflünülürse üniversite-nin temel rollerinden olan ö¤retim boyutunun kalitesinde dü-flüfllere neden olacakt›r. Bu ba¤lamda kurumlar›n ö¤retimden çok araflt›rma boyutunda örgütsel kararlar vermesi ve teflvik edici uygulamalar yapmas› ö¤retim konusunun geri planda kalmas› ve ö¤renciler için iyi bir ö¤renim deneyiminin engel-lenmesi sonucunu ortaya ç›karma riskini bar›nd›rmaktad›r.
Bu çal›flma her ne kadar bir tecrübe paylafl›m›n› içerse de baz› ç›kar›mlarda bulunulabilir. Öncelikle Akdeniz Üniversi-tesi örne¤inde görüldü¤ü üzere araflt›rma ç›kt›lar›n› gelifltir-me çal›flmalar›, rektörlük ve akademik atama kriterleri düze-yinde üst ölçekte baflar›mlara sahip olsa da anabilim dallar› ve özellikle sosyal bilimlerdeki standartlar› art›rma ve ödüllen-dirme mekanizmas› konusunda karfl›lafl›labilecek direncin azalt›lmas› için destek mekanizmalar›na ihtiyaç bulunmakta-d›r. Yap›lan araflt›rmalarda (Karada¤ ve Yücel, 2020a, 2020b) Türkiye’de yüksekö¤retimin lider (üst yönetim) odakl› oldu-¤unun alt› çizilmektedir. Bu kapsamda Türkiye’de yönetimler de¤iflse de bu kurullar›n varl›¤›, üniversitenin belirli bir yolda devam etmesinin sa¤lanmas› aç›s›ndan gerekli görülmektedir. Özetle her ne kadar yukar›dan bafllam›fl gözükse de siste-min temel beslenmesi afla¤›dan yukar›ya yani birimlerden ol-maktad›r. Akdeniz Üniversitesinde Araflt›rma Odakl› Üniver-site olma hedefi do¤rultusunda kurulan ARGEK, kuruldu¤u
günden bu yana bu vizyon do¤rultusunda görev yapm›fl ve yu-kar›da da aç›kland›¤› gibi k›sa sürede üniversitenin araflt›rma alan›nda geliflimine önemli katk›lar sa¤lam›flt›r.
Yazar Katk›lar› / Author Contributions: EG: Fikir, tasar›m, dan›fl-manl›k, kaynak taramas›, makalenin yaz›lmas›, elefltirel inceleme; BÖ: Dan›flmanl›k, kaynak taramas›, makalenin yaz›lmas›, elefltirel inceleme; BTS: Dan›flmanl›k, veri analizi, kaynak taramas›, makalenin yaz›lmas›, elefltirel inceleme; EA: Dan›flmanl›k, kaynak taramas›, makalenin yaz›l-mas›, elefltirel inceleme; ÇÇÖ: Dan›flmanl›k, kaynak tarayaz›l-mas›, makalenin yaz›lmas›, elefltirel inceleme; EK: Tasar›m, dan›flmanl›k, veri analizi, kay-nak taramas›, makalenin yaz›lmas›; HE: Dan›flmanl›k, kaykay-nak taramas›, makalenin yaz›lmas›, elefltirel inceleme; OK: Dan›flmanl›k, kaynak tara-mas›, makalenin yaz›lmas›. / EG: Project idea, conceiving and designing research, study monitoring, literature search, writing the manuscript, critical reading and final check of the manuscript; BÖ: Study monitoring, literature search, writing the manuscript, critical reading and final check of the manu-script; BTS: Study monitoring, data analysis, literature search, writing the manuscript, critical reading and final check of the manuscript; EA: Study mon-itoring, literature search, writing the manuscript, critical reading and final check of the manuscript; ÇÇÖ: Study monitoring, literature search, writing the manuscript, critical reading and final check of the manuscript; EK: Conceiving and designing research, study monitoring, data analysis, literature search, writ-ing the manuscript; HE: Study monitorwrit-ing, literature search, writwrit-ing the man-uscript, critical reading and final check of the manuscript; OK: Study monitor-ing, literature search, writing the manuscript.
Fon Deste¤i / Funding: Bu çal›flma herhangi bir resmi, ticari ya da kar amac› gütmeyen organizasyondan fon deste¤i almam›flt›r. / This work did not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors.
Etik Standartlara Uygunluk / Compliance with Ethical Standards: Yazarlar bu makalede araflt›rma ve yay›n eti¤ine ba¤l› kal›nd›¤›n›, Kiflisel Verilerin Korunmas› Kanunu’na ve fikir ve sanat eserleri için geçerli telif haklar› düzenlemelerine uyuldu¤unu ve herhangi bir ç›kar çak›flmas› bulun-mad›¤›n› belirtmifltir. / The authors stated that the standards regarding research and publication ethics, the Personal Data Protection Law and the copyright regula-tions applicable to intellectual and artistic works are complied with and there is no conflict of interest.
Kaynaklar
Alkan T. Y., Özbek, F., Günay, M., San, B. T., & Kitapç›, O. (2020). Assessment of academic performance at Akdeniz University. In D. J. Hemanth, & U. Kose (Eds.), Artificial intelligence and applied mathe-matics in engineering problems. Proceedings of the International Conference on Artificial Intelligence and Applied Mathematics in Engineering (pp. 982–995). London/Berlin: Springer.
Altbach, P. G., Reisberg, L., & Rumbley, L. E. (2009). Trends in global high-er education: Tracking an academic revolution. Paris: UNESCO Battilana, J., Leca, B., & Boxenbaum, E. (2009). How actors change
insti-tutions: Towards a theory of institutional entrepreneurship. Academy of Management Annals, 3(1), 65–107.
Belenkuyu, C., & Karada¤, E. (2020). Akademik kapitalizm: S›ralama sistem-lerinin hegemonyas›ndaki üniversiteler. Ankara: Nobel.
Clark, B. (2001). The entrepreneurial university: New foundations for col-legiality, autonomy, and achievement. Journal of the Programme on Institutional Management in Higher Education, 13(2), 9–25.
Déjean, F., Gond, J. P., & Leca, B. (2004). Measuring the unmeasured: An institutional entrepreneur strategy in an emerging industry. Human Relations, 57(6), 741–764.
Dill, D. D. (2009). Convergence and diversity: The role and influence of university rankings. In B. M. Kehm, & B. Stensaker (Eds.), University rankings, diversity, and the new landscape of higher education (pp. 97–116). Rotterdam: Sense Publishers.
DiMaggio, P., & Powell, W. W. (1983). The iron cage revisited: Institutional isomorphism and collective rationality in organizational fields. American Sociological Review, 48, 147–160.
Espeland, W. N., & Stevens, M. L. (1998). Commensuration as a social process. Annual Review of Sociology, 24, 313–343.
Etzkowitz, H. (2003). Innovation in innovation: The triple helix of univer-sity-industry-government relations. Social Science Information, 42(3), 293–337.
Fligstein, N. (1998). The politics of quantification. Accounting, Organizations and Society, 23(3), 325–331.
Foucault, M. (1994). The order of things: An archeology of the human sciences. New York, NY: Vintage Books.
Gürüz, K., fiuhubi, E., fiengör, A. M. C., Türker, K., & Yurtsever, E. (1994). Dünyada ve Türkiye’de yüksekö¤retim, bilim ve teknoloji. ‹stanbul: TÜS‹AD Yay›nlar›.
Kalthoff, H. (2002). Figures, writing and calculation thoughts on the rep-resentation of economic practices. Economic Sociology: European Electronic Newsletter, 3(3), 28–39.
Karada¤, E. (2021). Academic (dis) qualifications of Turkish rectors: Their career paths, H-index, and the number of articles and citations. Higher Education, 81(2), 301–323.
Karada¤, E., & Yücel, C. (2020a). Türkiye üniversite memnuniyet araflt›rmas› (TÜMA 2020). Üniversite Araflt›rmalar› Laboratuvar› (ÜniAr). Eriflim adresi https://www.uniar.net/tuma (1 Kas›m 2020).
Karada¤, E., & Yücel, C. (2020b). Akademik ekoloji: Akademisyenlerin gözün-den üniversiteler. Üniversite Araflt›rmalar› Laboratuvar› (ÜniAr). Eriflim adresi https://www.uniar.net/ekoloji (1 Kas›m 2020).
Kehm, B. M. (2014). Global university rankings – Impacts and unintended side effects. European Journal of Education, 49(1), 102–112.
Kirby, D. A. (2006). Creating entrepreneurial universities in the UK: Applying entrepreneurship theory to practice. The Journal of Technology Transfer, 31(5), 599–603.
Lounsbury, M., & Rao, H. (2004). Sources of durability and change in mar-ket classifications: A study of the reconstitution of product categories in the American mutual fund industry, 1944–1985. Social Forces, 82(3), 969–999.
Marginson, S. (2007). Global university rankings: Implications in general and for Australia. Journal of Higher Education Policy and Management, 29(2), 131–142.
Meyer, J. W., & Rowan, B. (1977). Institutionalized organizations: Formal structure as myth and ceremony. American Journal of Sociology, 83(2), 340–363.
Mohrman, K., Ma, W., & Baker, D. (2008). The research university in transition: The emerging global model. Higher Education Policy, 21(1), 5–27.
Morphew, C. C., & Swanson, C. (2011). On the efficacy of raising your university’s rankings. In J. C. Shin, R. K. Toutkoushian, & U. Teichler (Eds.), University rankings: Theoretical basis, methodology and impacts on global higher education (pp. 185–200). Dordrecht: Springer.
Rüegg, W. (1991). Themes. In W. Rüegg (Ed.), A history of the university in Europe. Vol. 1: H. Ridder-Symoens (Ed.), Universities in the middle ages (pp. 3–34). Cambridge: Cambridge University Press.
Rüegg, W. (Eds.). (2004). A history of the university in Europe. Vol. 3: Universities in the nineteenth and early twentieth centuries (1800–1945). Cambridge: Cambridge University Press.
Scott, W. R. (2001). Institutions and organizations, Thousand Oaks, CA: Sage.
Scott, W. R., & Meyer, J. W. (1983). The organization of societal sectors. In J. W. Meyer, & W. R. Scott (Eds.), Organizational environments: Ritual and rationality (pp. 129–153). Beverly Hills, CA: Sage.
Shattock, M. (2017). The ‘world class’ university and international ranking systems: What are the policy implications for governments and institu-tions? Policy Reviews in Higher Education, 1(1), 4–21.
Slaughter, S., & Leslie, L. L. (1997). Academic capitalism: Politics, policies, and the entrepreneurial university. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.
Subotzky, G. (1999). Alternatives to the entrepreneurial university: New modes of knowledge production in community service programs. Higher Education, 38(4), 401–440.
Teichler, U. (2011). Social contexts and systemic consequence of universi-ty rankings: A meta-analysis of the ranking literature. In J. C. Shin, R. K. Toutkoushian, & U. Teichler (Eds.), University rankings: Theoretical basis, methodology and impacts on global higher education (pp. 55–72). Dordrecht: Springer.
Tolbert, P. S. (1985). Institutional environments and resource dependence: Sources of administrative structure in institutions of higher education. Administrative Science Quarterly, 30(1), 1–13.
Tolbert, P. S., & Zucker, L. G. (1983). Institutional sources of change in the formal structure of organizations: The diffusion of civil service reform, 1880–1935. Administrative Science Quarterly, 28(1), 22–39. TÜB‹TAK (2018). 2018 y›l› giriflimci ve yenilikçi üniversite endeksi sonuçlar›.
Ankara: TÜB‹TAK.
TÜB‹TAK (2020a). 2020 y›l› giriflimci ve yenilikçi üniversite endeksi sonuçlar›. Ankara: TÜB‹TAK.
TÜB‹TAK (2020b). Üniversitelerin alan baz›nda yetkinlik analizi. Ankara: TÜB‹TAK.
Wissema, J. G. (2009). Towards the third generation university: Managing the university in transition. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
Bu makale Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 Unported (CC BY-NC-ND 4.0) Lisans› standartlar›nda; kaynak olarak gösterilmesi kofluluyla, ticari kullan›m amac› ve içerik de¤iflikli¤i d›fl›nda kalan tüm kullan›m (çevrimiçi ba¤lant› verme, kopyalama, bask› alma, herhangi bir fiziksel ortamda ço¤altma ve da¤›tma vb.) haklar›yla aç›k eriflim olarak yay›mlanmaktad›r. / This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 4.0 Unported (CC BY-NC-ND 4.0) License, which permits non-commercial reuse, distribution and reproduction in any medium, without any chang-ing, provided the original work is properly cited.
Yay›nc› Notu: Yay›nc› kurulufl olarak Deomed bu makalede ortaya konan görüfllere kat›lmak zorunda de¤ildir; olas› ticari ürün, marka ya da kurulufllarla ilgili ifadelerin içerikte bulunmas› yay›nc›n›n onaylad›¤› ve güvence verdi¤i anlam›na gelmez. Yay›n›n bilimsel ve yasal sorumluluklar› yazar(lar)›na aittir. Deomed, yay›nlanan haritalar ve yazarlar›n kurumsal ba¤lant›lar› ile ilgili yarg› yetkisine iliflkin iddialar konusunda tarafs›zd›r. / Publisher’s Note: The content of this publication does not necessarily reflect the views or policies of the publisher, nor does any mention of trade names, commercial products, or organizations imply endorsement by Deomed. Scientific and legal responsibilities of published manuscript belong to their author(s). Deomed remains neutral with regard to jurisdictional claims in published maps and institutional affiliations.
TTTEk 1. Akdeniz Üniversitesi Araflt›rmalar› Gelifltirme ve Koordinasyon Kurulu (ARGEK) 2017–2020 Hedef, Sorun ve Politika Önerileri. 1. Hedefler
• Bilimsel bilgi üretme anlay›fl›n›n yerleflmesi, yayg›nlaflt›r›lmas› ve üretilen yeni bilginin patentlenme ve/veya ürüne dönüfltürülüp toplum yarar›na kullan›lmas›n›n sa¤lanmas› için gerekli çal›flmalar›n yap›lmas›
• ISI Citation Index veri tabanlar›nca taranan hakemli ve sürekli dergilerde (SCI, SSCI, AHCI) yer alan nitelikli “uluslararas› yay›n” say›s›n›n art›r›lmas› • Özgün ve yayg›n etkisi olan bilimsel araflt›rma projeleri say›s›n›n art›r›lmas›
• Ar-Ge konusunda yurtiçi/yurtd›fl› seçkin üniversiteler ile yar›flabilir düzeye gelinmesi 2. Sorunlar
• Uluslararas› yay›n say›s›n›n az olmas›
• Uluslararas› yay›nlar›n genelde etki faktörü (impact factor) düflük dergilerde olmas› dolay›s›yla yay›nlar›n az at›f almas› • Bilimsel araflt›rma çal›flmalar›nda nitelik sorunu nedeniyle ç›kt›lar›n, ürüne ve patente dönüflmesinin yetersiz olmas› • Uluslararas› ortakl› bilimsel proje ve yay›nlar›n yeterli say›da olmamas›
• BAP projelerinden yeteri kadar nitelikli ç›kt› al›namamas›
• Uluslararas› kimli¤e sahip, teknik altyap›s› tam olan ve tam zamanl› araflt›r›c›lar›n çal›flt›¤› araflt›rma ve gelifltirme merkezlerinin olmamas› • Araflt›rma ve gelifltirme merkezlerine ayr›labilecek kaynak (altyap› ve insan gücü vb.) ve bütçenin yetersiz olmas›
• Üniversitemizin mevcut bilimsel kapasitesinin üzerinde katk› yapacak alan›nda yetkin yabanc› uyruklu bilim insanlar›n›n üniversitemize kazand›r›lamamas› • Disiplinleraras› programlar›n ve bilimsel çal›flmalar›n yeterli düzeyde olmamas›
• Ar-Ge faaliyetleri ve ç›kt›lar› ile mezunlar›m›z›n izlenmesi konusunda veri kayd›n›n yeterli olmamas› • Bilim ve araflt›rma kültürümüzün istenilen düzeyde olmamas›
3. Politika Önerileri
3.1. K›sa Vadede Yap›labilecekler (1–6 ay)
1. Her birim için atama ve yükseltme kriterlerinin art›r›lmas›
2. Uluslararas› ve ulusal (DPT, TÜB‹TAK, TÜBA vb.) d›fl kaynaklardan destek alarak Ar-Ge’ye yönelik proje yürüten ö¤retim elemanlar›n›n ödüllendirilmesi 3. Lisansüstü tezlerden (tez makalesi veya tez konusuyla ilgili) ve uluslararas› indeksler taraf›ndan taranan dergilerde yay›n yap›lma zorunlulu¤unun getirilmesi 4. Her birimde ilgili y›lda en yüksek etki faktörü olan dergide Akdeniz Üniversitesi adresli yay›n yapan sorumlu (corresponding author) ö¤retim eleman›na ödül/destek
ve teflekkür belgesi verilmesi
5. WOS’da yay›nlanan Akdeniz Üniversitesi adresli sa¤l›k/sosyal/fen bilimlerinde ilgili y›lda en yüksek at›f alan yay›n sahiplerine ödül/kongre kat›l›m deste¤i ve teflekkür belgesi verilmesi
6. Akdeniz Üniversitesi adresli BAP projelerinden patente, faydal› modele ve endüstriyel tasar›ma dönen araflt›rma yürütücülerinin ödüllendirilmesi
7. Doktora program› yürüten her bir enstitü için 3’er adet olmak üzere son 5 y›lda ilgili anabilim dal›nda SCI, SSCI, AHCI taraf›ndan taranan dergilerde en fazla yay›n yapan ilk 3 ö¤retim üyesinin talebi do¤rultusunda (bir anabilim dal›ndan en fazla bir adet ve üst üste iki kez olmama koflulu ile) lisansüstü ö¤rencisine araflt›rma görevlisi kadrosu verilmesi
8. Her birim için ayr› ayr› olmak üzere akademik göstergesi (H faktörü, at›f say›s›, patent, proje say›s› gibi) yüksek olan akademisyenlere araflt›rma ile ilgili merkez/ kurullarda, uzmanlar grubunda, fakülte dergilerinde görev almas›na öncelik verilmesi
9. Ö¤retim elemanlar›na proje haz›rlama ve yay›n yapma konusunda istatistik ve yabanc› dil çeviri deste¤i verecek birimlerin oluflturulmas› 3.2. Orta Vadede Yap›labilecekler (6 ay – 2 y›l)
10. Birimlerden gelen kadro taleplerinin karfl›lanmas›nda Akdeniz Üniversitesinin atama ve yükseltme kriterlerinden yüksek puan› olan üretken ve yetkin ö¤retim elemanlar›na öncelik verilmesi
11. YÖK taraf›ndan belirlenen öncelikli alanlarda (100/2000 program›) olmak üzere, disiplinler aras› programlar›n desteklenmesi ve lisansüstü ö¤rencilerin bu programlar› tercih etmeleri için teflvik edilmesi
12. Nitelikli doktora ö¤renci say›s›n›n art›r›lmas›
13. Yüksek lisans düzeyinde, dil puan›n›n girifl puan›na olan katk› oran›n yükseltilmesi, dil puan› yüksek adaylara öncelik verilmesi (dil seviyesi ile ilgili minimum eflik de¤erin enstitüler taraf›ndan belirlenmesi)
14. Alan›nda yetkinli¤i kan›tlanm›fl yabanc› uyruklu misafir ö¤retim üyelerinin Ar-Ge faaliyetleri yapmak üzere üniversitemize gelmelerinde gerekli kolayl›klar›n sa¤lanmas› 15. Kütüphane veri tabanlar›n›n her alanda zenginlefltirilmesi
16. Belli bir sürede belirli say› ve nitelikte bilimsel yay›n/proje/patent vb. üretmeyen araflt›rma merkezlerinin yeniden de¤erlendirilmesi 3.3. Uzun Vadede Yap›labilecekler (2 y›l sonras›)
17. Araflt›rma laboratuvarlar›n›n altyap›lar›n›n iyilefltirilmesi ve etkin kullan›labilmesini sa¤lay›c› etkin politikalar›n izlenmesi
18. Yurtd›fl› araflt›rma odakl› seçkin üniversitelerden doktoral›, nitelikli akademisyenlerin üniversitemiz bünyesine kat›lmas›n› teflvik edici stratejilerin belirlenerek uygulanmas› 19. Araflt›rma odakl› üniversite misyonumuz kapsam›nda bilim insanlar›n›n yurt içi ve yurt d›fl›nda önceden belirlenen hedefler do¤rultusunda e¤itim almalar›n›n sa¤lanmas› 20. Ar-Ge kapasitesi yetersiz birimlerde, nitelikli ç›kt› ve katma de¤eri yüksek projeler yürütülebilmesi için BAP altyap› projelerinden her y›l en az ikisinin bu alanlar için
kullan›lmas›
21. Özgün bir konu ya da alandan, düzenli bir flekilde ve devaml›l›k gösteren yüksek kaliteli çal›flmalar›n yap›lmas›, yap›lan çal›flmalara al›nan yüksek at›f say›s› gibi akademik ölçütleri sa¤layan bilim insanlar›n›n, birimlerin ya da potansiyel olarak h›zla geliflmeye aç›k alanlar›n belirlenip desteklenmesi
22. Uluslararas› kimli¤e sahip, teknik altyap›s› yeterli olan ve tam zamanl› araflt›r›c›lar›n çal›flt›¤› araflt›rma merkezlerinin oluflturulmas›, yeterli kapasiteye sahip merkezlerin lisansüstü ö¤renci yetifltirebilmelerinin önünün aç›lmas›
23. Uluslararas› dizin kurumlar›nca düzenli olarak taranan Akdeniz Üniversitesi adresli “Uluslararas› Bilim Dergilerinin” yay›nlanmas›n›n desteklenmesi 24. Lisans programlar›nda ö¤retim üyesi bafl›na düflen ö¤renci say›s›n›n evrensel düzeyde olmas›n›n sa¤lanmas›
