Edebiyat tetkikleri :
Otuz beş sene evvel bir mecmuada şu iki beyti göımüş, pek beğenmiştim:
«Firakın eyledi davet bu ihtirakımızı Gel ey kıyameti âlem, gör iştiyakımızı Gidince ruh bedenden kalaydı bir suziş O hale benzetecektim bu iftirakımızı».
Bir şiir, bir beste, bir eser her ne olursa
olsun sahibini öğrenmek, çocukluktanberi
merakımdır. Bu şiirin failini de öğrenmek istedim. Adanalı Ziya’nm eseri olduğunu an
layınca bu zatın diğer manzumelerini de
görmek arzu ettim ve gördüm.
Aradan sekiz on sene geçti. Süleyman
Nazif merhum, bir gün ziyaretime geldiği
sırada bilmünasebe «Gayet güzel iki beyi*
gördüm, hoşunuza gider, okuyayım» dedi, okudu. Bu beyitlerin sahibini ve diğer e- serlerini nasıl arayıp bulduğumu merhuma anlattım.
«Son Türk Şairleri» namındaki naçiz
eserde - isim sırasiyle - nöbet, Ziya’ya ge lip te tercümei halini yazmağa başlayınca - eski ve yeni - nice hoşser şair, edip, mu harrir, musikişinas, hattat, müverrih vesair mesleklere mensup erbabı meziyet, gözümün önünden geçti, sinema seyrediyorum sandım.
Şairler gibi ayyaşların da yektası olan büyük şairimiz Nedim, şiddetle titriyen el leriyle (2) işaret ederek:
«Sakiya meclise gel cismime gelsün canım Âhdler, tövbeler ol sagare kurban olsun» diye nara attığını görür ve işitir gibi oldum.
İşret, o müstesna şairin şuurunu teşviş ettiğinden adetâ vehmi mücessem olmuştu. Damat İbrahim Paşa vak’asında evhamı fe veran ederek râ’şedar ellerini dünyadan çek ti. Gelmiş, geçmiş şairlerin en mühimlerin den olan Yenişehirli Avni bey - tavrı mes- tane ile - ortaya çıkıp:
«Sermesi odur ki Avnii mesti müdam veş Hep came dair olan zebanında kıylükal» beytini terennüm ediyor sandım.
Namık Kemal gibi - şür ve şairin ne demek olduğunu herkesten iyi bilen - müm taz bir şairin «Gerçek unuttum, zamanımız da Avni bey de şairdir» ve diğer bir yerde de «Avni bey oldukça (!) güzel şiir söyler bir adamdır» demesine ne demeli?
(1) «Sarhoş» un nazikâne ifadesi olmak üzere kullanıyorum.
(2) «Nuhbetülâsar fi feraidileşar» da de niliyor ki:
«Nedim, gayet ayyaş olup daima müte- keyyifi keyfi arak olduğundan bedeninden taravet zail ve illeti irtiaş hasıl olmuştu..».
10
ş s e r 1 e r...
üstad Ibn-ül-Emin Mahmud Kemal
Her şairden evvel Avni’yi tahattür et mek lâzımgelirken onu unutmak, unutulur tecahüllerden değildir. Avni «oldukça» gü zel şiir söyler - onun şakirdliğine bile lâyık olmıyan - diğer şairler, nasıl söyliyecekler?
Kemal merhum «Gerçek unuttum, Avni bey de benim gibi şaribülleyli vennehar bir şairi sahib-ül-iştihardır» dese idi munsifa- ne bir söz söylemiş olurdu.
«Kalup N efîi muciz güden evrengi suhen mahlûl Suhen sencânı rum olmuştu her bir âsrda talip Edince şimdi dava tab’ım ol câhı muallayı Dedi hükkâmı divanı kaza elhükmü lilgalib» kıt’asiyle söz erlerine ilânı galebe eden Les- kofcalı İsmail Paşa zade Galip bey (3) - ki Namık Kemal ve Hersekli Arif Hikmet gibi büyük üstadların, üstad tanıdıkları bir şair idi. Hattâ Kemal «Hükmü Galip, kendi mül kü nazma şahinşahdır» demişti - Kemali nis- betinde hoşserlerin de en ileri gelenlerinden idi.
-Meşhur Kâni Paşa’nın gümrük emaneü- ne tayininde tahrirat müdürlüğü için
Babı-(3) Nüshası zayi olan divanını buldum
ve senelerce uğraşarak mufassal tercümei
halini yazdım. Süleyman Nazif ve Cenab
Şehabeddin ile tesis ettiğimiz «Âsan müfi de kütüphanesi» külliyatı arasında nefis su rette basıldı.
âliden liyakatli bir kâtip İstemesiyle - o vakit Sadaret mektubî kalemi hülefasmdan olan - Galip bey gönderilmişti. O da Namık Kemal ile - genç ve müstaid - diğer dört
kâtip götürmüştü. Kâni Paşa, doğruluğu
nisbetinde hiddetli, Galip bey, liyakati mer tebesinde bedmest olduğu halde paşa, onun ehliyet ve istikametine hürmeten tahammül eder ve hakkında riayet gösterirdi. Mühim bir yazı yazdıracağı zaman «Rica ederim, bu gün içme de şu işi yaz» derdi.
Hersekli, Galib’in «inhimaki İşretle
mahv» olduğunu kemali teessüfle söylerdi.
Ziya Paşa, bedmestliğinden bahsederken
«Kilerci, işret tepsisini eline alıp kilerden hareket eder etmez Galip bey sarhoş olur du» dermiş.
Galip:
»Zehrdir, âkil isen olma meye üftade Olayımla öleyim bir yazılır imlâdc»
demişse de bu sözünün imlâya gelmediği, halinin kaline uymamasından anlaşılıyor.
Gayet sağlam bir vücut sahibi olduğu halde - canlar yakan, ocaklar söndüren - işretin şeameüyle otuz dokuz, kırk yaşında hayata veda etti.
İlk «Jön Türk» addedilmesi icab eden
Ceridei Havadis muharrirleri Hafız Müşfik ve
«Neşve tahsil ettiğin sağar de senden gam lıdır Bir dokun bin ah dinle kâsei fağfurdan» beyti meşhurunun faili olan Âli, pek liyakatli şair ve nâsirlerden ve irfanı memlekete hiz met edebilecek erbabı iktidardan oldukları halde İşret seyyiesiyle âdetâ intihar ettiler. Biri tecennün ve tagayyüb etti, diğeri genç yaşta mezara girdi. (4)
Yine Ceridei Havadis muharrirlerinden Emin Firdevsi bey - ki yazıları değil, ismi bile unutulup gitmiştir - Firdevs ile cehen nemi farkedemiyecek derecede - sarhpş ol duğu halde Hicaza gitmeğe kalkıştı. Annesi ve ehibbası teşyi İçin sahile gittiler. Gemi nin hareket zamanı yaklaştığı halde Firdev- sî ortada yoktu. Annesiyle beraber ehibbası da merak ettiler. Nihayet iki tarafa yalpa vurarak hacı namzedi geldi. Ehibbasiyle ve da ettikten sonra annesinin boynuna sarıla rak «Ah anneciğim, seni nasıl bırakıp gide ceğim» diye yanıp yakılmağa başladığı sıra da gemi de yürüdü.
(4) Bu zatların tercümei hallerini, Tarih
encümeni mecmuasında ve «Son Asır Türk Şairleri» nde mufassalan yazdım. Arzu eden ler okurlar, ibret alırlar.
Hersekli Arif Hikmet merhum da vak tiyle - Bekri Mustafa’ya rahmet okutan - hoşser şairlerden olduğu halde son seneler de işreti, yahut işret onu terk etmişti.
Bir zamiri Usküdarda oturduğu evin,
kadehdaşlariyle, beraber damına çıkarak
kiremitleri toplayıp bir kenara yığarlar, o- rada işret ederlermiş.
Bir bahar günü Haliçteki Fenere gidil mesini teklif etti, gittik. Birşey içmiyeceğini bana ve kardeşime temin ettiği halde rıh tımdaki gazinoya girince, ne istediğimizi sor mağa gelen - hoş lehçe- bir garsona konyak getirmesini söyledi. Konyak geldi. Bir ka deh uydurdu. Bizim de birer kadeh içme mizi rica etti
«içmeden mest oluruz meygedci âlemde» dedim. Derhal:
«Bulmadık neş’e fakat tab’ı benî âdemde» dedi. Beyit şekline giren bu İki mısraı tekrar tekrar irad ettikten sonra konyak şişesini defetti.
Bir donanma akşamı birkaç âşinâ ile e - vinin önünden geçerken uşakların fener ve
kandil asmakta olduklarını gördük. Yanı
mızda bulunan esbak Aydın mektupçusu
Manastırlı Adem Vahyi bey «Bu tekellüfe ne hacet? Hazret, pencereden başını çıkar sa maksat hasıl olur» diyerek «gök kandil srrhoş» tabirine işaret etti.
«Vereli gönlümü sana ey şuh Ah kendimce çok düşündüm çok Alabilsem de gönlümü senden Seni gönlümden almanın yolu yok» gibi sade, fakat ruhnevaz şiirler söyliyen Üsküdarlı Safi, kafilei mestanın pişvası sa yılacak derecede sermesti safa bir şairi safî idi.
«Asaf» mahlasiyle pek güzel şiir söyli yen Damad Halil Paşa zade damat Mahmut
Celâleddin Paşa’nın bezminde nedim idi.
Sarhoşluk saikasiyle bazan taşkınlık eder miş. Hattâ paşanın köşkünde oturduğu sıra da bir gece hayli çaktıktan sonra yanma bir
kaç uşak alarak meyhaneye gitmiş. Vakit
■— Vananmış olan meyhaneyi
ceb-«Meyhaneye serdik postu Bir kadeh ver aman Kosti» diyerek meyhanelere postu seren ve yazı larını da meyhanelerde yazan bir muharriri gariptir. Ahvalinden bahsolunsa uzun sürer.
Bu garip muharrir ve şair, elinde kadeh, koltuğunda şişe olarak - bir mahalde: «Subesu içerim badeyi yine kanmam Ki ben bu hasret ile tâ mezaradek giderim» beytini söylemesiyle ricalin fudala ve züra fasından Acib bey de şu beyit ile mukabele etmiştir:
«Kimin ...kinde mezara gidersen ey sarhoş Denir sana da arakdan geberdi Merdi Garip» Adetleri hadden füzun ve kemalâtı İlmi yeleri eserlerinden runümun olan musan niflerimizden, müverrihlerimizden bir mer di muhterem, himmet buyurup ta matbua tımızın tarihini yazsa Merdi Garip gibi mu harrirler ve unutulmuş hadiseler meydana çıkar da bilmediklerimizi öğrenmiş oluruz.
Bu zatlar, saymakla, yazmakla bitmez ki. Dell Hikmet, meşhur Eşref, Adanalı Hakkı, Mehmet Celâl, Zeynelâbidin, Reşit gibi şa
irler ve edibler, Ahmet Refik ve Turhan
Tart gibi tarihçiler ve romancılar vesair de ğerli yazıcılar, o mel’un işretin pençesinden yakalarım kurtaramıyarak dünyadan çekil diler.
Bir yaz sabahı Balıkpazarından geçer ken meyhaneciler - birbiriyle rekabet eder cesine - beni meyhanelerine davet ettikleri sırada bir meyhanenin - sokak tarafındaki- köşesinde kışlık palto giymiş olduğu haldo
Ahmet Refik’i gördüm atıştırıyordu. Beni
görünce meyhanecilerin davetine o da işti- râk etti. Lâtife ile karışık bir tarzda «Sen dalâlettesin, bari Şeytan gibi başkalarım id- lâl etme» dedim. Bu sözden hoşlanarak bir biri üstüne birkaç kadeh yuvarladı.
Hatırıma geldikçe - birkaç suretle -
müteessir olurum. Vefatından beş on gün ev vel ona, Babıâli yokuşunda tesadüf ettim. Son zamanlarda eslâfdan bazı zevatı m ü- bareke hakkında yazdığı saçma sapan söz lerden dolayı tevbih ettiğimde «Zaruret, b u
-paşaya haber gönderirmiş. Paşa, yazıları
gördükten sonra hapisten azat edermiş. Ek sik yazdığı bilâhare anlaşılınca yine yaka latıp hapseder, yeniden yazdırırmış.
Erbabı san’attan «Sarhoş Ali efendi» na mında bir adam vardı ki teclid ve tezhibde
pek mahir idi. Verilen işi, elinden almak,
aylarca beklemeğe mütevakkıftı. Beyazıt’ta - mukaddema yıkılan, ortadan kaldırılan -
kâğıtçı dükkânlarının birinin üstündeki
- loca gibi mahalde - icrayı san’at eden bu adama bir yazı tezhib ettirmek için gittim. «Sarhoş Ali efendi, burada mıdır?» dedim. Meğer tepedeki mahalde imiş, başım uza tarak «Maşallah efendim, acaba hangi mey hanede kadehdaşlık ettik» dedi. Bittabi sı kıldım. Sonra ahbap olduk. Bu sözünü lâ- tifeten tekrar ederdim, bu defa o sıkılırdı.
Şevki gibi gayet sür’at ve sühulet ile pek lâtif .şarkılar besteliyen bir musikî eri - Manastırlı şair Naili’nin «Rakı içiyor mu sun» sualine «Şişe şişe» cevabını verdiği gibi- şişe şişe içer, gece yarıları meyhane dönü şünde sokakta karlar, çamurlar içinde yatar dı.
Musikî âleminde bundan sonra emsali ne tesadüf olunması - muhal değilse bile -
herhalde pek müşkül çlan tanburî Cemil
merhumun işrete ipülâ yüzünden - genç de nilebilecek bir yaşta - terki hayat etmesine ebediyen acınsa lâyıktır.
Vaktiyle Babıâli arkadaşlarımızdan olan General Rifat’m delâletiyle bir bahar gece
si cvimiae geldiği sırada «Yanımıza biraz
rakı alalım, orada içersiniz» yolundaki ihta rına «Onların evinde rakı içilmez. Bu gece içmeden çalarım» cevabını vermiş.
Tanbur, yayla tanbur, kemençe ve lâvta
çaldı. Cennetten şadalar geliyor zannettik.
Anladık ki bu dahii musiki eline - musikî âletlerini değil - bir teneke, âdi bir tahta parçası da alsa çalacak...
Avdetlerinde - hayra delil olan - deli line «Eğer küplerle içseydim bu geceki ka dar zevk hasıl edemezdim. Aman, beni yine
götür» dem işfsty-J il £ I Cs~ ü «f |
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği T a h a T o ro s Arşivi
