A VİTAMİNİ TÜKETİMİ İLE TRAHOM ARASINDAKİ
ETKİLEŞİMLER
Dr. Perran Toksöz* /' Prof. Dr. Ayşe Baysal**
Giriş
Günümüzde dünyada en aşağı 10— 15 m ilyon kadar k ö r insan vardır. Bütün körlüklerin üçte ikisi zamanında tedavi ile önlene bilecek türdendir. Çeşitli ülkelerde yapılmış olan araştırm alarla A vitamini yetersizliğinden ileri gelen göz hastalıkları önlenebilir k ö r lüklere neden olarak gösterilmektedir (1, 2, 3).
Ülkemizde bilimsel esaslara dayanarak yapılm ış b ir körlü k ta ramasına rastlanmamaktadır. Ancak Sağlık ve Sosyal Y ardım Ba kanlığı, 1&G9 yılı yayınlarında Türkiyenin Genel nüfusunun % 1,2 s .n n trahomlu olduğunu bildirmektedir. Trahom özellikle Güney doğu ve Güney Anadolu bölgelerinde önemli bir halk sağlığı soru nudur. Diyarbakır Bölgesinde körlüğün nedenleri arasında tra h o mun birinci sırayı aldığı saptanmıştır (4). Bu yörede yapılan tara m a sonuçlan, trahom yaygınlığının % 26 civarında olduğunu gös termektedir (5).
Güneydoğu Anadolu bölgesinde A vitamini tüketim inin yetersiz olduğu yapılan araştırmalarla ortaya çıkarılm ıştır (6, 7). A vitam i ni yetersizliğinden en çok etkilenen organın göz olduğu bilinm ekte dir. Şiddetli A vitamini yetersizliğinde gözdeki epitel dokunun b o zulması ve enfeksiyonlann kolay yerleşmesi sonucunda m eydana gelen xerophthalmia, trahomun en ağır ve körlük yapan aşam ası dır (8). Bu nedenle A vitamini tüketimi ile trahom arasm da nasü bir ilişki olabileceğinin araştırılmasına gereksinim duyulmuştur.
A VİTAMİNİ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER 53
Bu amaçla çevre ve sağlık koşulları aynı olup, trahom yaygınlığının farklı olduğu iki köy toplumu üzerinde yürütülen araştırmaya ait bilgiler bu yazıda sunulmuştur.
Araştırma Yöntemi ve Araçları _
Bu çalışmanın, trahom yaygınlığının en düşük ve en yüksek olduğu iki köy toplumu üzerinde yapılması düşünülmektedir. Bu konuda seçim yapılırken Diyarbakır’ın beş sağlık ocağı ve bunlara bağlı köy ilkokullarında yapılan tarama sonuçlarından yararlanıl mıştır (9). Aranan koşullara uygun olduğu için Trahom yaygınlığı nın % 17 olduğu Kasımlı köyü ile yaygınlığın % 48 olduğu Dar k öp rü köyü araştırma yeri olarak seçilmiştir.
Mevsim değişiklikleri ile yiyccek tüketim düzeyinin farklı olaca ğı görüşünden hareket edilerek araştırmanın dört mevsimde yürü tülmesi öngörülmüştür. Aile besin tüketimi araştırmasının yaz d ö nemi 1975 yılı temmuz ayında, Sonbahar dönemi 1975 yılı ekim ayın da, kış dönemi 1976 yılı ocak ayında, ilkbahar dönem i ise 1976 yılı mayıs ayında yapılmıştır.
Araştırma için uygun görülen iki yerleşme yerinde, ailelerin o/o 80 i araştırma kapsamına alınmıştır. Rastgele örnekleme yönte- temi (10) ile seçilen Kasımlı köyünden 17 aile, Darköprü köyünden 19 aile araştırmanın öm eklem ini oluşturmaktadır.
Araştırmada, aşağıda belirtilen konularda bilgi toplanmıştır. a — Aüelerin sosyo— ekonomik ve eğitim durumları
b — Fiziksel gelişimleri ve sağlık durumları c — Yiyecek hazırlama ve saklama uygulamaları d — Beş günlük besin tüketim durumları
e — Trahom tedavisinde A vitamininin etki derecesinin ölçül mesi.
Ailelerin tanımlanması için aileyi oluşturan bireylerin yaş, cins, meslek, eğitim ve ekonomik durumları soruşturm a yöntemi ile öğrenilerek ügili soru kâğıtlarına işlenmiştir.
Büyümekte olan çocukların b oy ve ağırlık ölçüleri Türkiye için geliştirilmiş standartlarla (11) karşılaştırılarak standartların ai tın da kalanların sayı ve oranları bulunmuştur. Yetişkinlerin b oy ve
54 BESLEN M E V E D İY E T D E R G İS İ
ağırlık ölçüleri Hayat Sigorta şirketlerince geliştirilm iş olan stan dartlara (12) göre değerlendirilmiştir.
Aile bireylerinin sağlıkla ilgüi şikayetleri h ek im tarafından muayene edilerek saptanmıştır.
Ev ziyaretlerinde yiyeceklerin hazırlanması, p işirilm esi ve sak lanması ile ilgili uygulamalar ile, m utfak k o şu lla n gözlen m iş ve gerektiğinde soruşturularak bilgi edinilm iştir.
Besin tüketim düzeyinin saptanmasında d ö rt m ev sim d e beş gün süre üe soruşturma ve gözlem yöntem i uygulanm ıştır (1 3 ).
Trahom tedavisinde A vitamininin etki derecesini saptam ak üze re aktif trahomlu okul çocukları iki gruba ayrılm ıştır. Ç ocukların bir bölümüne Dünya Sağlık Örgütü tarafından (14) bireysel olgular için önerilen trahom tedavisi, diğer bölüm üne ise tra h om tedavisi ile birlikte haftada bir kez ağızdan 300.000 IÜ lik A vitam in i prepa- ratları verilmiştir.
İki ay süren tedavi sonucunda denekler tekrar gözlen erek tra hom tedavisinde A vitamininin etki derecesi saptanm ıştır.
İncelenen grupların ekonomik ve öğrenim düzeyleri ile beslen me durumları arasındaki ayrıcalık istatistiksel olarak « t » testi ile kontrol edilmiştir (10).
Bulgular
Aileler hakkında genel bilgiler ; Kasım lı ve D ark öprü köyle
rinde araştırma kapsamına alınan ailelerin sosyo— e k o n o m ik ve eğitim durumları Tablo : 1 de gösterilm iştir.
Birey başına düşen ortalama yıllık gelir K asım lı köyü n de 1119 TL., diğer grupta 863 TL. olarak hesaplanm ıştır. Aüelerin gelir durumları arasındaki ayrıcalık istatistiksel olarak önem siz bulun muştur. Her iki gruptaki yetişkinlerin öğrenim düzeyleri a ra sın d a k i ayrıcalık ta önemsizdir.
A VİTAMİNİ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER
Tablo : 1
Aileler Hakkında Genel Bilgiler
Bilgiler K ö y l e r
Kasımlı Darköprtt
Aile Büyüklüğü :
1. Ailede kişi sayısı 9.0 7.1
2. Tüketim ünite sayısı 7.3 5.5
Mesleklere göre ailelerin dağılımı °/o :
1. İşçi 23.5 52.6
2. Çiftçi 25.3 263
3. Esnaf 11.8 5.3
4. Çiftçi — esnaf 11.8 5.3
5. Çiftçi — işçi 17.6 10.5
Gelir durumuna göre ailelerin dağılımı % (Gelir : Birey/Yıl/TL.)
1. 1000 ve daha az 35.3 63.1
2. 1001 — 2000 29.4 21.0
3. 2001 — 3000 17.6 10.5
Yetişkinlerin öğrenim durumuna göre dağılımı °/o:
1. Okumaz — Yazmaz 73 2 81.7 2. Okur — Yazar 19.6 14.3 3. İlk Okul çıkışlı 7.2 4.0 4. 3001 — 4000 0.0 0.0 5. 4000 + 17,6 5.3 Ortalama gelir 1119 863
56 B E S L E N M E V E D İ Y E T D E R G İS İ
B oy ve Ağırlık Ölçüleri ile K linik B elirtiler : A ra ştırm a kapsa
mına giren O— 6 yaşlarındaki çocu k la rın a ğırlık ö lç ü le r i sta n d a rt larla karşılaştırıldığında K asım lı k öyü n d e ç o c u k la r ın °/o 33.3 ü, Dar- köprli’de ise % 41.6 sı m alnütrüsyonlu ola ra k b u lu n m u ş tu r (T a b lo 2— 3). Bu ayrıcalık istatistiksel olarak ön em sizd ir.
T ablo : 2
0— 6 Yaş Ç ocuklarında M alniitrisyon D u ru m u (B a rk öp rü K ö y ü ) 0— 12 Yaş Grubu 13-24 25-36 37-48 49-60 61-72 T o p la m Tartılan Çocuk sa. 9 4 7 9 4 3 36 I. Malnüt. 3 3 1 2 2 0 11 II. Malnüt. 1 0 0 1 0 0 2 III. Malnüt. 1 1 0 0 0 0 2 Toplam % 5 4 1 3 2 0 15 41.6 Tablo : 3
0 - -6 Yaş Çocuklarında M alnütrisyon D urum u (K asım lı K öy ü ) 0— 12 Yaş Grubu 13-24 25-36 37-48 49-60 61-72 T o p la m Tartılan Çocuk sa. 8 5 7 7 5 4 36 I. Malnüt. 1 1 2 2 1 1 8 II. Malnüt. 0 2 1 1 0 0 4 III. Malnüt. 0 0 0 0 0 0 0 Toplam °/o 1 3 3 3 1 1 12 33.3
a VİTAMİNİ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER 57
Okul çağı çocuklarının boy ve ağırlık ölçüleri Tablo : 4 de gös terilmiştir.
Tablo : 4
7— 12 Yaş Grubunun Ağırlık ve Boy Ölçülerinin Standartlara Göre Durumu
Darköpıni Köyü Kasımlı Köyü
Yaş Ölçü sa. Ağır. Stan. Al. Boy Stan. Al. ölçü sa. Ağır. Stan. Al. Boy Stan. Al. 7 5 2 2 2 1 2 8 6 3 5 6 2 1 9 3 2 1 2 0 1 10 2 0 2 9 2 1 11 4 1 1 2 0 2 12 2 0 0 3 0 1 13 3 1 2 2 1 0 14 1 0 1 2 1 2 15 2 1 1 3 0 1 16 2 0 0 4 1 2 Toplam 30 10 15 35 8 13 % 33.3 50.0 22.9 37.1
Yetişkinler arasında şişman olanların oranı Kasımlı köyünde diğer köyden ve kadınlarda erkeklerden daha yüksektir. Tablo : 5 de yetişkinlerdeki şişmanlık ve zayıflık durumu verilmiştir.
Kasımlı köyünde deneklerde yapılan göz muayenelerinde aktif trahom oranının % 8.3, Darköprü köyünde ise °/o 25.4 olduğu sap tanmıştır. Bu ayrıcalık istatistiksel olarak önemlidir. Tablo : 6 da beslenme ile ügüi bazı klinik bulgular gösterilmiştir.
58 BESLENME VE D İYET DERGİSİ Uİ .a c« H U ıS 'E s u O t- co CO <£>ci m O) rt h ifl «H M O eo N Öî q e* H t * n c-"P t-c-: co m co o (O o fa H M S DJ CO C* rt Sn O o a ■8 H 1
â i
o k? «a & U •İ g
w-S â tfr bs I
a .2£ e
M «j :0 Uî co co t-H C>co co r-Oı co* CO 0 5 b ; t-Î uS *-î CO (7 ) H co* iri •-< 0 4 (Û M ı-H *-4 O ci m cb iri H N H W CÛ Cİ 0 5 O O fiCO CO eo cû o ö esi 05 ^ CÛ ö co ö lA t*. N N co eo v tû I> Ol Ift u> « «d co •* «S
£ ■S ^ ^ w w “ w W I | % :2 :§• :§• A) Ai lî î3 o q I I co c3 w ı/jS
A VİTAM İNİ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER 59
Yiyecek Hazırlama ve Saklama Uygulamaları: Ev kadınlarına
yiyecek hazırlama, pişirme ve saklamada uyguladıkları yöntemler ve hazırlanan yiyecek türleri konusunda sorular sorulmuştur.
îk i grupta da yemek pişirmede genellikle haşlama yöntemi uy gulanmaktadır. Ancak İlkbahar aylarında tüketilen bazı yeşü yap raklı ot ve sebzeler haşlanarak pişirildikten sonra süzgeçten geçi rilerek suyu tamamen atılmaktadır. Ailelerin çoğunluğunda sebzae yem ekleri etsiz pişirilmektedir.
Evlerde yem ek hazırlama, pişirme ve saklama ile ilgili etmen lerin iki köyde de aynı olduğu gözlenmiştir. Ailelerin çoğunluğunun evinde a y n m utfak yoktur. Yiyecekleri işleyerek kış için saklama süreçleıini uygulama Kasımlı köyünde daha yaygındır. Tablo : 7 de yiyecekleri işleyerek saklama yöntemleri uygulayan aile sayısı ve oranı gösterilmiştir.
Tablo : 7
Yiyecekleri İşleyerek Saklama Yöntemleri Uygulayan Aile Sayısı ve Oranı
Kasımlı Darköprü
İşlem ler Sayı % Sayı %
B ulgur, yarm a yap. 17 100.0 19 100.0
Peynir yapm a 16 94.1 16 84.2
Sade yağ yapm a 12 70.5 10 52.6
E t kavurm a yapm a 10 58.8 7 36.8 Salça yapm a 15 88.2 12 63.1 Sebze Kurutm a 13 76.4 11 57.8 M eyve Kurutm a 10 58.8 5 26.3 Reçel 5 29.4 2 10.5 T urşu 3 17.6
Besin Tüketim D ü zeyi: îki köy toplumunda dört farklı mev
sim de tüketici ünite başm a tüketilen günlük ortalama yiyecek m ik tarları T ablo : 8 ve 9 da verilmiştir. Tablodaki yiyecek gruplan in celendiğimde en ç o k tahılların tüketildiği görülmektedir, Et, balık ve benzeri yiyeceklerin ortalama tüketimi Kasımlı köyünde daha yüksektir.
60 BESLENME VE D ÎY E T DERGÎSÎ
Tablo : 8
Mevsimlere Göre Yiyecek Tüketim Durumu (T.Ü. başına Günlük Ortalama Miktar, Gr. olarak)
Kasımlı Köyü
Yiyecek Grupları Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Ortalama
Tahıllar : Ekmek 621 678 682 719 675
Diğer tahıllar 76 93 115 129 113
Et, balık, benzeri 34 74 29 15 38
Yumurta 7 2 2 9 5 Kuru bakliyat 26 23 49 8 27 Süt ve türevleri 360 105 130 266 215 Yeşil Sebze 127 7 ■— 89 56 Patates 4 12 38 26 20 Diğer sebzeler 235 118 90 177 148 Kavun— Karpuz 13 691 — — 176 Diğer meyveler 220 102 164 16 126 Margarinler 7 18 16 8 12 Hayvansal Yağ 40 24 18 52 34 Şeker ve tatlılar 41 24 48 58 43 Tablo : 9
Mevsimlere Göre Yiyecek Tüketim Durumu (T.Ü. başma Günlük Ortalama Miktar, Gr. olarak)
Darköprü Köyü
Yiyecek Gruplan Yaz Sonbahar Kış İlkbahar Ortalama
Ekmek 632 610 635 825 675
Diğer tahıllar 70 101 156 166 123
Et, balık, benzeri 11 16 50 10 22
Kuru bakliyat 13 40 52 18 31 Yumurta 2 1 1 10 4 Süt ve türevleri 159 55 72 279 141 Yeşil Sebze 60 7 — 96 41 Patates 2 37 42 8 22 Diğer Sebzeler 141 51 30 63 71 Kavun— Karpuz 27 151 — — 45 Hayvansal Yağ 12 8 16 44 20 Şsker ve tatlılar 25 21 61 66 43 Margarinler 8 11 14 11 11 Diğer meyveler 8 68 44 — 30
A V İT A M İN İ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER 61
K u ru bakliyat tüketim i sonbahar ve kış aylarında artmaktadır. Süt ve ürünlerinin tüketimi ilkbahar ve yaz mevsimlerinde diğer m evsim lerin iki katma çıkmaktadır.
Y eşil sebze tüketim inin D arköprü’de ilkbahar aylannda artma gösterm esine karşın diğer köyde en yüksek tüketim yaz mevsimin- dedir. M eyvelerden kavun— karpuz tüketimi sonbahar aylannda
yüksektir. Diğer m eyvelerden en çok tüketilen üzümdür.
Y ağ olarak en ç o k hayvansal yağ kullanılmaktadır. Kasımlı kö yünde hayvansal yağ tüketimi Darköprüden yüksektir.
Araştırm a bölgelerinde 4 farklı mevsimde tüketilen yiyecekle rin sağlanm ış olduğu enerji ve besin öğeleri miktarları Tablo : 10— İ ld e gösterilm iştir. Kasım lı köyünde tüketilen yiyeceklerden sağ lanan enerji ve besin öğeleri değerleri diğer köye kıyasla daha yük sektir. Özellikle yağ, kalsiyum, A vitamini ve C vitamini Kasımlı köyündeki aileler tarafından daha fazla tüketilmektedir. Bu besin öğelerinin tüketim m iktarları arasındaki ayrıcalık istatistiksel ola
rak önem lidir.
K asım lı’da ortalam a olarak A vitaminini 3500 IÜ nin altmda tüketen aile oranı % 52.8, Darköprü de % 92.0 olarak bulunmuş tur.
Trahomun İyileşmesinde A Vitaminin Etki Derecesi ...
T a b lo : 12 de Trahom lu okul çocuklarına uygulanan tedavi so nuçlarına göre grupların dağılımı verilmiştir. Trahom tedavisi ile birlikte A vitam ini alan grupta iyileşme oranı °/o 60.0 dır. Sadece trah om tedavisi olanlarda °/o 34.6 dır. Gruplar arasında iyileşme ora m bakım ından fark vardır. Ancak her iki grupta bulunan denek sayısı az olduğundan gruplar arasındaki ayrıcalık istatistiksel ola rak önem siz çıkm ıştır.
T a b lo : 1 0 T .Ü . B a şı n a D ü şe n O rt a la m a G ü n lü k E n e rj i ve B es in öğele ri T ü k e ti m K a sı m lı K ö y ü
62 BESLENME VE D İY E T DERGİSİ
. O
M
E bJ3 .« E ^ 3 b£ eo m co 05 t - CÖ CO ıH CO N t - M 0 5 H c m co ei cd t- t»‘ oi H CM H H E*" »M CO CM CO *H HS 2!H f»'T t* O) >A ıA o H M M q tri CO co CO Tji s CM lO (û Cû t- ifi tn 0 5 O CM *—ı ^3* ■c o sI
M > I o M o © CM e o CO* r>^Ö rH CM CM CO c o rH rH CM ı n m m M CO c o c o o c - t — s csı H fc - 0 0 0 5 t L -CO CO ı n c o M rH CM ı n 0 0 t - ‘ 05* r< ı n fHr— CM Oa CM G CO U3 CO IT3 S i CO M CO c q ı n CO H co‘ r jî H esi c d t ir fc - t - c o a c o ı > i n O c o Cû H 05 05 CO esi Tt* O O rH rH rH rH tH «-H rH T* ■ ^ t - HCM OrH S? 00 ** CO rH ı n ı n E-" CO CO c o c o CO rH CO i - « ^ 2- S g * ^ . t2 « Eh o H 01
H :3 S>> :0 M :3 M P< :0 &u .S P ü . ■*» > E 1 & •P* -N *< P be fa a a g 8 & ü .s
£ e o rH »O co e> co co oo 0 5 0 5 « Û H W t-' 0 5 H H H H S t* CO ^ lfi O CM o 1-î *—î J2 LT3 W N 05 05 ^ O O H CO co* co* co' eo esiN ^ M H o (û (i H f H t* OJ H <t W «“* H W C-os p t - C3 eo L O 05* r H i n r-< N W C O M N M «H t - Tf ın W co (O t -t> IT3 W C O »-I C O H O N N lA h ri v t- d C O 1X5 0 5 C O CO IA IA ıo ın N M CO «Û M_ M 03 ffî e> r~* cm‘ e o 05 05 T"H IH rH f-H »-I ^ Ç û O 0 5 C O 00 O G C O t- CO I > C O C N C C ^ N N n N $ t-co CM cm CO t -CM co o co m co m CM o t-H H eo 08 I o - S ö W M -h H ö H
A V İT A M İN Î İL E T R A H O M ARASIN D AKİ ETK İLE ŞİM LE R 63
T ablo : 12
T edavi T ürüne G öre Grupların Dağılımı
İyileşenler T ed av i Sayı % İyileşm eyenler Sayı % T op. A vit. + T ra h o m tedavisi 18 60.0 12 40.0 30 Y a ln ız T ra h o m ted a v isi 9 34.6 17 65.4 26 T o p la m 27 48.2 29 51.8 56 T a rtışm a
B u çalışm a, aynı fizik çevre ve sağlık koşullarına sahip olup T r a h o m yaygın lığı bakım ından ayrıcalık gösteren iki köy toplum u ü zerin d e yürütü lm ü ş ve aüelerin % 80 i araştırma kapsamına alın m ıştır. A raştırm ada, ailelerin sosyo— ekonom ik eğitim ve sağlık d u ru m la rı ile d ö rt farklı m evsim e ait besin tüketim düzeyleri hak k ın d a veriler toplan m ıştır.
K a s ım lı’d a ailede b irey sayısı ortalam ası 90, diğer köyde 7.3 ola ra k bu lu n m u ştu r. Genel olarak nüfusunun yaş ve cins dağüımı ik i g ru p ta b en zerlik gösterm ektedir.
D a rk ö p rü k öy ü n d e işçi ailelerin Kasım lı’da ise çiftçi aüelerin o ra m daha yü ksektir. B irey başına düşen ortalama yıllık gelir b a k ım ın d a n gruplar arasm da önem li ayrıcalık yoktur. Çalışma bölge sin dek i ailelerin gelir düzeyi diğer bölgelerden oldukça düşüktür.
E k o n o m ik koşu llar beslenm e durum unu etkilemektedir. Gelir d ü zeyi d ü şü k o la n her iki grupta, ailelerin beslenmeleri için çok az p a ra h arcadıkları öğrenilm iştir. Köylerde ancak üretilen besinler tü ketilm ekte, giyecek, tem izlik ve gereksinim duyulan bazı madde le rin alım ı dışında para harcam ası olmamaktadır.
A raştırm a kapsam ına giren 0— 6 yaş çocuklarında malnütris- y o n sık lığı K a sım lı’da % 33.3, D arköprü’de % 41.6 dır. Köksal’m (6) g ü n eyd oğu A n adolu bölgesindeki çalışmasında malnütrisyon ora
64 BESLENME VE D İYET DERGİSİ
m o/o 33— 48 olarak bulunmuştur. Bu bulgu son beş yıl içinde mal- nütrisyon oranında önemli bir azalma olmadığını göstermektedir.
K a s ım lı köyünde yetişkin kadınların % 77.2 si, diğer grupta
°/o 65.6 sı şişmandır. Yetişkinlerin tükettiği enerji m iktannın yük sek olması, şişmanlık ile fazla enerji tüketimi arasında b ir ilişki ol duğunu göstermektedir. Buna karşın çocuklarda malnütrisyonun sık görülmesi, evde bulunabilen yiyeceklerden çocukların yeterince yararlanamadığını düşündürmektedir.
Araştırma sonuçlarına göre, Darköprü’de aktif trahom oranı o/o 25.4, Kasımlı’da % 8.3 tür. Deri ve dudaklardaki vitamin yeter sizliği belirtilerine az sayıdaki bireylerde rastlanmıştır. Diş çürük lüğü ve diş kaybı önemli bir sağlık sorunu yaratacak düzeydedir. Diş çürüklüğü özellikle kadınlar ve çocuklar arasında daha yay
gındır.
Mide ile ügili şikayetler Kasımlı köyünde diğer köyden ve ka dınlarda erkeklerden fazladır. Sindirim sistemi hastalıklaıının ye tersiz ve dengesiz beslenme ile ilgili olduğu bilinmektedir.
İki grupta da demir tüketimi yeterli olduğu halde anemik olan lara rastlanılmıştır. Ancak demir gereksinimi genellikle tahıl ve baklagillerden sağlanmaktadır. Tahıllardaki demir’in vücutta kul
lanımı güçtür. Bunun yanında sağlık ve temizlik koşullarının yeter sizliği ve barsak parazitlerinin yaygın oluşu incelenen gıuplarda aneminin görülme nedenleri arasında sayılabilir.
Evlerde yiyecek hazırlama, pişirme ve saklamada uygulanan yöntemlerin iki grupta da aynı olduğu saptanmıştır. A ilelerin ço ğunluğu yemek hazırlamada kolaylık sağlayan mutfak araç ve ge reçleri gibi olanaklardan yoksundur.
Yemek pişirmede genellikle haşlama yöntemi uygulanır aktadır. Ilkbahar’da çok tüketilen ebegümeci, haşlanarak pişirilmekte ve suyu tamamen atılarak yağda kızartümaktadır. Normal pişirme koşullarında sebzelerdeki A vitamininin °/o 15 kadarı kayıp olmak tadır. Ancak köylerde pişirme ve saklama koşulları yetersiz oldu ğundan vitamin kaybı daha fazla olabilir.
Yiyecekleri işleyerek kış için saklama süreçleri Kasımlı köyün de daha çok uygulanmaktadır. Bu grupta ailelerin sahip olduğu hayvan sayısı daha fazla olduğundan peynir, sadeyağ ve et kavur ması yapma uygulamaları daha yaygındır. Aynı zamanda ailelerin çoğunluğu bazı sebze ve meyveleri üretme olanağına sahiptirler. Bu
A V İT A M İN İ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİM LER 65
ürünler taze olarak tüketildiği gibi b ir kısm ı da kış için kurutula rak saklanmaktadır.
Y iyecek tüketim düzeyi bakım ından gruplar arasında bazı ay rıcalık vardır. Aynı zamanda m evsim değişmelerine bağlı olarak da grupların beslenm e alışkanlıkları değişiklik göstermektedir.
İncelenen ailelerin tüm ünde en ço k tahılların kullanıldığı sap tanm ıştır. Et, balık ve benzeri yiyeceklerin tüketimi Kasım lı k ö yünde daha yüksektir.
K uru bakliyat tüketim i her iki köy toplumunda mevsimlere gö re değişiklik gösterm ektedir. K asım lı’da ilkbahar aylarında tüke tim düzeyi düşük, sonbahar ve kış m evsim lerinde yüksektir.
Süt ve ürünleri tüketiminin iki grupta da bahar aylarında yükseldiği saptanmıştır. M evsim ler arası ortalama tüketim Kasımlı köyünde daha yüksek düzeydedir.
Y az aylarında taze sebzelerin ço k bulunması diyetlerde sebze nin katkısını arttırm aktadır. Bunun yanında ilkbahar mevsiminde daha ço k karoten sağlayan yeşil yapraklı sebzeler tüketilmektedir. Ortalama sebze tüketimi Kasım lı’da yüksek bulunmuştur. Dar- k öp rü ’de aüelerin üretm e ve satın alma olanakları sınırlı olduğun dan m eyvelerin az kullanıldığı saptanmıştır.
M argarinlerin tüketim i yönünden iki grup benzerlik göster m ektedir. Hayvansal yağ ise Kasımlı köyündeki aüeler tarafından daha ço k kullanılmaktadır. Yiyecek tüketimine bağlı olarak enerji ve besin öğeleri tüketim düzeyi de mevsimler ve gruplar arasında ayrıcalıklar gösterm ektedir. Darköprü köyünde enerji ve besin öğelerinin tüketimi ilkbahar mevsiminde en yüksek düzeyde iken K asım lı’da yaz aylan diyetinin enerji ve besin öğeleri değeri diğer m evsim lerden yüksek bulunmuştur.
İncelenen köy toplum lannda tüketici ünite başına düşen orta lam a günlük enerji ve besin öğeleri m iktarlan Türkiye için salık verilen tüketim standartları (15) ele alınarak değerlendirilmiştir. Buna göre A vitam ini ile C vitamini dışındaki besin öğeleri ve ener
ji tüketim i yeterli düzeydedir.
Kasım lı köyünde sonbahar ve K ış aylarında, diğer köyde İse bütün m evsim lerde A vitamini tüketiminin yetersiz olduğu saptan m ıştır. D arköprü’de ortalama A vitamini tüketim düzeyi Kasım lı köyüne göre önem li derecede yetersizdir. Aynı zamanda trahom yaygınlığı da bu grupta daha yüksektir. Trahom ajanının sebep
ol-66 BESLENME VE DİYET DERGİSİ
duğn bu hastalığın yayılmasında kötü çevre ve sağlık koşulları, sosyo— ekonomik ve kültürel düzeyin yetersiz oluşu önemli etken ler olarak bilinmektedir. Bu çalışmada seçilen köylerin aynı fizik çevre V3 sağlık koşullarına sahip oldukları, benzer sosyo— ekono mik va kültürel düzeyde bulunmalarına karşın trahom yaygınlığı ve A vitamini tüketim düzeyi bakımından gruplar arasında önem li ayrıcalıklar vardır. O halde, A vitamininin yetersiz tüketimi, tra hom oluşumunda bir etkendir denilebilir.
A vitamininin trahom tedavisinde etkili olup olmadığını sapta mak amacıyla yapılan uygulama sonucunda A vitamini alan grupta iyileşme oram % 60,0, almayanlarda % 34.6 olarak bulunmuştur. Ancak bu ayrıcalık istatistiksel olarak önsmsiz çıkmıştır. Bu duru mu aydınlığa kavuşturmak için böyle bir çalışmanın daha büyük gruplar üzerinde yapılmasına gereksinim vardır.
özet
Bu araştırma, A vitamini tüketimi üe trahom arasında nasıl bir ilişki olabileceğini saptamak amacıyla trahom yaygınlığının en dü şük olduğu Kasımlı köyü ile yaygınlığın en yüksek olduğu Darköp- rü köylerinde yürütülmüştür.
Araştırma sonuçları, yiyecek tük s t iminin mevsim değişmeleri ne bağlı olarak değiştiğini göstermektedir. Mevsimler arası ortala ma yiyecek tüketimi Kasımlı köyünde daha yüksektir.
İncelenen gruplarda A vitamini ile C vitamini dışında kalan be sin ögrleri ve enerji tüketimi yeterli düzeydedir. A vitamini tüke timi Dar köprü köyün’de diğer gruba göre önemli derecede yetersiz bulunmuştur. Trahom etkenleri bakımmdan aynı koşullara sahip bulunan iki köy toplumunda A vitamini tüketiminin ayrıcalık gös termesi trahom oluşumunda yetersiz A vitamini tüketiminin etken olabileceğini göstermektedir. Trahom tedavisi ile birlikte, A vitami ni verilen grupta hastalığın iyileşme oranı % 60.0, A vitamini veril meyip yalnız ilaç tedavisi yapılanlarda % 34.6 olarak bulunmuştur. Buna göre trahom tedavisinde ilaçla birlikte vitamin A verilmesi nin yararlı olacağı sonucuna varılmıştır.
A VİTAM İN İ İLE TRAHOM ARASINDAKİ ETKİLEŞİMLER 67
Summary
The purpose o f this study is to investigate the relationship between vitam in A intake and trachom a incidance. The survey was carried out in tw o villages o f Diyarbakır. Social and physical eııvirom ent exception o f trachom a incidance were same in both villages. Trachom a incidance was highest in one village (Dar k öp rü) and was lovest in other village (K asım lı). The results o f the survey show ed that the fo o d consum ption pattem changes due to seasons in both villages. In general, the average fo o d consum ption level was higher in Kasımlı than Darköprli. In both groups, the inadequate nutrients in the diets were vitamin A and C. However, vitam in A intake level in Darköprü where trachom a incidance was highest was significantly low er than other village. Prognosis o f trachom a drug was 60 percent where it was 34.6 percent in the group w h o are taken only drug. These findings indicate that inadequate intake o f vitamin A may be a factor in development of trachom e in the population and, in the treatment o f trachoma, adm inistration o f vitamin A together with drug might be helpful.
KAYNAKLAR
1 — Blindness due to vitamin A Deficiency. Journal of the American Dietetic Association 64 : 698, 1974.
2 — Willard. N . : To protect Twelwe Million Children World Health, February— March 1974 S : 38.
3 — Mc Laren, D .S .: To Eat To see, Nutrition Today. March 1968 S : 2. 4 — Gülesen, Ö . : Diyarbakır Bölgesi Fiziksel Sakatlıklar Prevalans Araş
tırması. Diyarbakır Tıp Fakültesi Dergisi 3 : Süplemant, 1974.
5 — İnalöz, Ş . : Diyarbakır'ın Beş Sağlık Ocağındaki Trahom Prevalansı, Ankara Tabip Odası, Bülteni. Sayı : 1, 30, 1975.
6 — Koksal, O . : Türk Halkının Beslenme Durumu, Sorunları ve Nedenleri. Türkiye Tıp Akademisi Mecmuası Rapor III — 2, İstanbul 1972. 7 — Açıkgöz, A . : Biokimya Metodlarıyla Diyarbakır Bölgesinde Beslenme
Araştırması — Doçentlik Tezi. Ankara Üniversitesi Diyarbakır Tıp Fakültesi, 1972.
8 — Leydhecker, W .: Göz hastalıkları Ç e v .: Cahit Örgen, Türk Tarih Ku rumu Basımevi, Ankara 1971, 74.
68 BESLENM E V E D İY E T DERGİSİ
9 — İnalöz, Ş . : Diyarbakır’ın Beş Sağlık Ocağı ve Bunlara Bağlı K öy İlk okullarında Yapılan Trahom Taraması Sonuçları (Yayınlanmamış ve riler) 1975.
10 — Gülesen, Ö .: Tıbbi ve Hayati İstatistik, Ankara Üniversitesi Tıp Fa kültesi Yayını No. 195 Ankara, 1969, 27.
11 — Köksal, O .: Türkiye Koşullarına göre hazırlanmış normal ağırlık ve boy uzunluğu değerleri, mimoğraf, 1972.
12 — New Weight Standarts For Menand Women Statistical Bull (Metropo litan Life ins. Co.) 40 : 11, 1959.
13 — Köksal, O .: Beslenme Sorunları ve Bunların Çözüm yollarının araştı rılmasında Türkiye için Geliştirilmiş bir Metedoloji Denemesi, Do çentlik Tezi, Hacette Üniversitesi, Tıp Fakültesi — Ankara 1968.
14 — Tarizzo, L M .: Field Methods. For the Control of Trachoma. World Health Organization, Geneva, 1973, 36.
15 — Uzel, A .: Besin İhtiyaçları ve Standardlan Türkiye Tıp Akademisi Mecmuası, Rapor III — 1 İstanbul 1972.
