• Sonuç bulunamadı

0 - 1 Yaş Grubu Çocukların Beslenme Şekillerinin Ağırlık Ve Boy Uzunluğu Üzerine Etkisi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "0 - 1 Yaş Grubu Çocukların Beslenme Şekillerinin Ağırlık Ve Boy Uzunluğu Üzerine Etkisi"

Copied!
16
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Besienm o ve D iyet D e rg isi /' J . N u tr. and D ie t ., 17 : 191 - 206, 1988.

O - 1 YAŞ GRUBU ÇOCUKLARIN BESLENM E ŞEK İL LE R İN İN AĞIRLIK VE BOY UZUNLUĞU Ü ZERİN E E T K İSİ

Doç. Dr. P e r ih a n AR S LAN' * A ra ştırm a , A n k a ra ’n m E tlik , D e m etev ler, A b id in p a-

ş a se m tle ri ile Ç u buk ilçesin d e, s a ğ lık o c a k la rın a k a y ıtlı b u lu n a n 0 - 1 y a ş g ru b u 736 ço c u k ü z e rin d e y a p ılm ış tır. A ra ş tırm a n ın ilk a ş a m a s ın d a k i ç o c u k ­ la rın % 77.7’s in in a ğ ırlığ ı, % 88.0’in in d e b oy u z u n ­ luğu s t a n d a r t d e ğ e rle rd e d ir. T ek b a ş ın a a n n e s ü tü ile b e sle n m e o r a n % 35.4 olup b u d eğ e r, k a rış ık (a n n e s ü tü + e k b esin ) b e s le n e n le rle b irlik te % 74.1’e y ü k se lm e k te d ir. Ç o cu k ların % 73.7’si y e ­ tersiz sü re ( 0 - 3 a y ), % 20.2’si de id e a l s ü re ( 4 - 6 ay) te k b a ş m a a n n e s ü tü a lm a k ta d ır la r . T ic a ri m a ­ m a ile b eslen m e o ra n ı % 4.5’d ir. A ra ş tır m a n ın ik in ci a ş a m a s ın d a ise d eğ işik b e sle n m e şe k ille ri u y g u la ­ n a n çocuk g r u p la r ın d a n 21’e r o lm a k ü z e re to p la m 63 çocıık seçilm iş ve b u b e sle n m e ş e k ille rin in (a n n e sü tü , a n n e s ü tü + ek besin , tic a r i m a m a ) ç o c u k la ­ rın ağ ırlık ve boy u z u n lu ğ u ü z e rin e o la n e tk ile ri 3 ay sü re ile iz le n m iştir. Üç a y ın s o n u n d a ; te k b a ­ ş ın a a n n e s ü tü ve a n n e s ü tü + e k b e sin le b e sle n e n ç o c u k la rın tü m ü n ü n a ğ ırlık v e boy u z u n lu ğ u d u ­ ru m la rı, s ta n d a r t ve ü s tü d e ğ e rle rd e b u lu n m u ş tu r. T ic a ri m a m a İle b eslen e n ç o c u k la rın d a b oy u z u n ­ lu ğ u s t a n d a r t d e ğ e rle rd e olup, % 4,8’n in ağ ırlığ ı, s ta n d a r d ın % 80 a ltın d a o la ra k d e ğ e rle n d irilm iş tir.

GİRİŞ

Yenidoğan b ir bebeğin sağlıklı b ir şekilde büyüyüp, gelişmesi ancak başarılı b ir beslenme ile m üm kündür. Anne sütü, bebeğin ilk 6 aylık dönem inde biyolojik ve psikolojik olarak tüm gereksin­ m elerini karşıladığından yeri doldurulm ayacak b ir besindir. Ancak bu konuda da değişik görüş ve uygulam alar b u lunm aktadır, ö zel­

(2)

likle gelişmiş ülkelerde, endüstrileşm e ile b irlik te çalışan anne sa­ yısının artm ası çocukların anne sütü ile beslenm e o ran ım azalt­ m ıştır. Anne sütü yerine form ulalar ya da hayvan sü tleri kullan ıl­ m aktadır. Diğer taraftan gelişmemiş ülkelerde, anne sü tü n ü n çok uzun süre tek başına verilmesi de çok sevindirici b ir uygulam a olarak değerlendirilm em elidir. Zira, çocukların beslenm eye bağlı büyüm e ve gelişmeleri em zirme d u ru m u n d an çok, em zirm e süresi ile ilişkilidir. Türkiye’de çocukların em zirilm e süreleri o rta la m a 11.91 ay olm akla birlikte çocukların ancak % 3 0 -3 5 'i istenilen sü­ re (4 -6 ay) tek başına anne sü tü ile b eslen m ek ted ir (1, 2). D ört aydan daha kısa süre emzirme, çocuklara erken ay lard a ek b esin­ lerin verilm esine neden olm aktadır. B aşlanan ek b esin lerin gerek m iktar, gerekse kalitesinin yetersizliği çocukların büyüm e ve ge­ lişme durum unu etkilem ektedir (3, 9 -1 2 ).

Bu çalışma, A nkara'nın çeşitli sem tlerinde o tu ra n ailelerin, çocuklarım nasıl beslediklerini ve bu beslenm e şeklinin çocuğun boy uzunluğu ve ağırlık d u ru m u n a olan etk ilerin i o rta y a koym ak üzere planlanıp y ü rütülm üştür.

ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI

A raştırm a, A nkara’nın Etlik, D em etevler, A bidinpaşa sem tleri ile Çubuk ilçesindeki sağlık o caklarına kayıtlı b u lu n a n 0 - 1 yaş grubu çocukları üzerinde yapılm ıştır. A raştırm an ın ilk aşa m a sın ­ da bu sem tlerdeki sağlık ocaklarına kayıtlı 0 - 1 yaş g ru b u 736 ço­ cuğun boy uzunluğu ve ağırlıkları ölçülm üş ve elde edilen d eğerler stan d a rtlarla kıyaslanm ıştır (2). Beslenm e şekilleri ise an n elerin e sorularak öğrenilm iş ve çocuklar, beslenm e şek illerin e göre grup- landırılm ıştır.

A raştırm anın ikinci aşam asında ise beslenm e şek illerin e göre; tek başına anne, anne sü tü + ekbesin ve tek b a şın a tic a ri m am a (formula) ile beslenen çocuk g ru p la rın d a n 21'e r olm ak üzere to p ­ lam 63 çocuk, gelişi güzel öm eklem yöntem i ile seçilm iş ve 3 ay süre ile izlenm iştir. Bu izlem elerde çocu k ların boy u zu nluğu ve ağırlık durum undaki değişiklikler beslenm e şek illerin e göre de­ ğerlendirilm iştir. H er beslenm e şeklindeki çocuk say ıların ın az ol­ m ası nedeniyle boy uzunluğu ve ağırlık değişim leri yüzde (%) ola­ rak ifade edilm iştir. Çocukların beslenm e şek illerin i etk iley en e t­ m enler ise Khi-kare testi ile d eğ erlendirilm iştir.

(3)

O - 1 Y A Ş , B E S L E N M E V E B U Y U M E 193

BULGULAR VE TARTIŞMA

A raştırm a kapsam ına giren çocukların aylara göre ve çeşitli aylardaki beslenm e şekillerinin dağılımı Tablo l ’de gösterilm iştir. B una göre, 0 - 6 ay arası çocuk oranı % 59.5 olup örneklem in y a n ­ sından fazlasını oluşturm aktadır. Bilindiği gibi bu dönem, çocuk­ ların fizyolojik ye psikolojik açıdan anne sütüne en çok gereksin­ m elerinin olduğu b ir dönem dir (4 -6 , 8, 11). Ülkemizde çocuklara, tek b aşın a olm asa da, ek besinlerle birlikte anne sü tü n ü n verilm e­ si, yerleşm iş b ir gelenektir (1, 7, 8, 11 -13).

Y aşının üzerindeki çocuklar da dahil olmak üzere Koksal (2), 1974 T ü rk iy e’de Beslenme araştırm ası raporunda çocuklarm % 80.3’nün; T unçbilek ve arkadaşları (1), 1978 Türkiye'de Doğurgan­ lık a raştırm a sı bulgularından elde edilen, değerlere göre çocukla­ rın % 89.1 ’nin; Tönük, G ültürk, Güneyli ve arkadaşları da (13), 1984 Gıda Tüketim i ve Beslenme araştırm ası rap o ru n d a genelde çocukların % 84.9’unun tek başına ve ek besinlerle b irlik te anne sütü ald ık ların ı ra p o r etm işlerdir. Bu araştırm ada ise b u oran % 74.1’dir. (Tablo 1).

B u rad a üzerinde durulm ası gereken iki önemli konu vardır. B u nlardan b irisi emzirme süresi, diğeri ise ek besinlere başlam a zam anı ve verilen tek besin türleri, m ik tarı ve besinlerin hazırlan­ m asıdır. Anne sütünün tartışılm az üstün nitelikleri gözönünde b u ­ lu n d u ru larak bebekleri en az 4 - 6 ay, tek başına anne sütü ile bes­ lem enin en iyi besleme yöntemi olduğu kabul edilm ektedir (2, 4, 5, 7, 12-16). Hiç veya 1 -3 ay em zirme uygulam aları yetersiz em zirm e süresi olarak; 4 - 6 ay istenilen ideal süre; 7 -1 2 ay em zir­ m e uygulam aları, norm al em zirm e süresi olarak ve 12 aydan fazla em zirm e uygulam ası ise aşırı ya da gereksiz em zirme süresi olarak n itelen d irilm ek ted ir (2). Bu araştırm ada çocukların genelde tek b aşına anne sü tü ile beslenme durum unun az olduğu bulunm uş­ tu r (% 33.5). Em zirm e süresine göre değerlendirildiğinde ise, 0 - 3 ay arası tek başına anne sütü ile beslenen çocuk oranı j% 73.7 dir, ancak bilindiği gibi bu süre yetersiz em zirme süresidir. İstenilen ideal süre, yani, 4 - 6 aya kadar tek başına anne sü tü ile beslenen çocuk o ranı ise % 20.2’dir. Bu oran 7 -1 2 ay arasında tek başına anne sü tü ile beslenenlerle birlikte ancak % 26.3’e yükselm ektedir (Tablo 1). Görüldüğü gibi başlangıçta yüksek olan em zirm e oranı, çocuğun yaşı ilerledikçe azalm aktadır. B urada dikkati çeken ve

(4)

1

S 5 a 6 £ v a a Ü 5M * * </> c 2 ■i.-9 •*» S3 (A {h

* +2

JS â İS İ ** 53 CA .* +u e F S £ * ca .-o cfl S ° co • co cs i? *■ O o CN csj g CN P O O o o ıO CN S"s*r t ri ^ « o »O y>~sCD o ö O Na^ O CO ö »o »Ht*H J~s coco co co O •w in in 42. p c**ITÎ 15 kd »H •w- *rC-İ CO CO s (3 .4 ) 00C^J (2 .2 ) I>(9 0 ) o o CO ■*! ■*r ✓CO“N rH /*•*> 00 cco o6 4 0 »o ıH »—H t> a> CO 9 4 od 10 O o CNJ p c o /* k <x> S ~p c s _ ^ o T jî COy*"s » M o c * C O W 05 M t- ın c ö co ıO _ A l cg p co fO /-V t A o /"“N. O ıO /-s p ö lO 0 5 0 0 0 0 f H cs c s ><-1' C J w o o»* CO c o ıO »-H CO CO 0 5 1 2 1 o 1 - * 1 t * 1 o O o 0 0 /- S o c * c - o o i iO o w lO 0 0 s o s rt co o s

s

£ J$ "& S 33 .5 38 .7 1. 9 4. 5 0. 8 0. 1 0. 5 20 .0 1 0 0 .0

(5)

O - 1 Y A Ş , B E S L E N M E V E B Ü Y Ü M E 195

üzerinde durulm ası gereken husus, anne sü tü n ü n istenilen sürede tek başına verilm e oranının azlığıdır. Anne sü tü n ü n y am sıra ek besin veya ticari m am a b irlikte verildiğinde, anne sü tü alm a du­ rum u, 4 - 6 . aylarda 71’e yükselm iştir. Ülkemizde yapılan çeşitli çalışm alarda da istenilen (4 - 6 ay) sürede tek başına; anne sü tü ile beslenm e oranının az olduğu bildirilm iştir; 1974 T ürkiye’de Bes­ lenm e araştırm asın d a (2), b u oran % 30, 1984 Gıda T üketim ve Bes­ lenme araştırm asın d a (13), % 12.4 olarak ra p o r edilm iştir. Bölge­ sel çalışm alarda da benzer bulgular sap ta n m ıştır (3, 7, 8, 12, 14, 16).

Dört-altı aya k ad ar sadece anne sütü ile beslenm e önerilmesi- ne karşın, ülkem izde çoğu anne daha erken dönem lerde kendi sü­ tü yanında ek besinlere de b aşlam aktadır (15, 16). Bu durum an­ nelerin belki çalışm alarından, ken tte otu rm an ın verdiği özentiden kaynaklanabildiği gibi, annenin göğsündeki sü t m ik tarım görm e­ diği; göremediği bu m iktarın çocuğuna yetişemeyeceği endişesin­ den kaynaklanabilir. Bu durum çocukların erken aylarda ek besin­ lere başlam alarına nedeiı olm aktadır.

Bu çalışm ada genelde anne sütünün yanında e k besin verilen çocuk oram % 38.7'dir. Anne sütü olsun olm asın erken aylarda (0 -3 ay) ek besin verilen çocuk oranı ise % 21 o larak bulu n m u ş­ tu r (Tablo 1). Bu oran 1974 Türkiye’de Beslenm e araştırm asın d a (2), % 42.6; 1984 Gıda Tüketim i ve Beslenme araştırm asın d a ise % 20.8’dir. Aksoy (15), çalışm asında anne sü tü yanında ek besin alan çocuk oranını; 1. ayda % 33.3, 2. ayda % 62.9, 3. ayda % 74.5 olarak bulm uştur. Koksal ve ark ad aşları da (16), 3 ay içinde ek yiyeceklere başlanan çocuk oranını % 40 o larak ra p o r etm işlerdir. Anne sütü çok değerli olm akla birlikte, belirli zam anda, belirli n i­ telikte ek besinlerin çocuklara verilm esi önem li ko n u lard an b ir diğeridir. Ek besinlere erken başlam a, verilecek ek besin tü rü n ü n bilinm em esi çocukların sindirim sistem ini etkileyerek çeşitli so­ ru n lara neden olduğu gibi (4, 5), ek besinlere geç b aşlam a da (7 aydan sonra) çocuğun büyüm e ve gelişm esini olum suz yönde etki­ leyebilir. Zira, hiç b ir yiyeceğin lezzetine alışm am ış olan çocuğun b ir taraftan , bundan sonra verilecek yiyecekleri reddetm e d u ru ­ m u diğer ta ra fta n da, sütün azalmış olm asına karşın, anne meme­ sine olan psikolojik bağımlılığı artacak tır. Sonuç o larak da çocuk yetersiz beslenmeye başlayacaktır. Bu nedenle ek besinlere 4 v e 6 cı aylarda başlanılm ası önerilm ektedir (2, 4, 5, 9, 13, 15, 16).

(6)

196 A r s iâ n , P .

Bu çalışm ada ek besinlerin (süt, meyva suyu, yoğurt, m uhal­ lebi) anne sü tü n ü n veya ticari m am anın yanı sıra 0 - 3 aylık erken dönem de verilm e oranı (% 18.7), inek sü tü ile beslenenlere kıyasla d ah a fazladır (% 4.6). Yani çocuklar inek sü tü ile beslenirken, ek besinlere daha geç aylarda başlanılm aktadır. Bu d urum anne sü tü ­ n ü n çeşitli nedenlerle yetişm ediği/ yetişem ediği endişesi gibi du­ ru m lard a, ticari m am a ile beslenenler için de, m am a fiyatlarının pahalı olm ası ve m ik tar olarak az kullanılm a d u ru m u n d an kay­ naklanm ış olabilir. Ek besinlere erken aylarda başlandığı, 1974 Türkiye’de Beslenm e ve 1984 Gıda Tüketim i ve Beslenm e çalışm a ra p o rla rın d a da b ild irilm iştir (2, 3). B u rad a annenin çocuk bes­ lenm esi konusundaki eğitim yetersizliği de göz ard ı edilm em eli­

d ir (15). •

Genelde tek b aşın a ticari m am a kullanım ı o ranı % 4.5 dur. Arslan (14), benzer b ir çalışm ada bu oranı % 0.5 o larak b u lm u ştu r. 1974 T ürkiye'de beslenm e araştırm asın d a (2), b u o ran % 12.5, 1984 Gıda Tüketim ve Beslenm e araştırm asın d a (13) ise % 3.72 o larak ra p o r edilm iştir.

Tablo 2 ve 3'de ara ştırm a k ap sam ın a giren çocukların yaşa göre ağırlık ve boy uzunluğu d u ru m ları gösterilm iştir.

T a b lo 2 : Ç o c u k la rın Y a ş a G ö re A ğ ırlık D u ru m la rı A ğ ı r l ı k D u r u m u % 120 % 120 - 8 0 % 8 0 - 6 0 y a ş S ta n d a r t Ü stü S ta n d a r t S t a n d a r t A ltı T o p la m (ay) S % S % S % S % 33 100.0 58 100.0 77 100.0 93 100.0 71 100.0 59 100.0 48 100.0 54 100.0 57 100.0 51 100.0 34 100.0 57 100.0 44 100.0 T o p la m "6 572 88 736 o/. 10.3 77.7 12.0 100.0 D oğum 4 12.1 25 75.8 4 12.1 1 5 8.6 43 74.1 10 17.3 2 5 6.5 64 83.1 8 10.4 3 13 13.9 74 79.6 6 6.5 4 10 14.1 49 69.0 12 16.9 5 10 16.9 42 71.2 7 11.9 6 2 4.2 41 85.4 5 10.4 7 3 5.6 45 83.3 6 11.1 8 4 7.0 46 80.7 7 12.3 9 6 11.8 40 75.4 5 9.8 10 2 5.9 29 85.3 3 8.8 11 5 8.8 44 77.2 8 14.0 12 7 15.9 30 68.2 7 15.9

(7)

O - 1 Y A Ş , B E S L E N M E V E BÜ Y Ü M E 197 T ab lo 3 : Ç o c u k la rın Y aşa G öre B oy U z u n lu ğ u D u ru m la rı B o y U z u n l u ğ u D u r u m u % 110 % 100 - 100 % 9 0 - 7 0 Ya ş S ta n d a r t Ü stü S ta n d a r t S ta n d a r t A ltı T o p la m (ay) S % S % S °/o S % D oğum 1 3 9.1 25 75.8 5 15.2 33 1 0 0 . 0 1 6 10.3 48 82.8 4 6.9 58 1 0 0 . 0 2 3 3.9 67 87.0 7 9.1 77 1 0 0 . 0 3. 3 3.2 84 90.3 6 6.5 93 1 0 0 . 0 4 2 2.8 66 93.0 3 4.2 71 1 0 0 . 0 5 3 5.1 55 93.2 1 2.7 59 1 0 0 . 0 6 2 4.2 45 93.8 1 2.0 48 1 0 0 . 0 7 ‘ 4 7.4 47 87.0 3 5.6 54 1 0 0 . 0 8 2 3.5 50 87.8 5 8.7 57 1 0 0 . 0 9 3 5.9 46 90.2 2 3.9 51 1 0 0 . 0 10 3 8.8 . 27 79.4 4 11.8 34 1 0 0 . 0 1 1 3 5.3 48 84.2 6 10.5 57 1 0 0 . 0 12 1 2.3 40 90.0 3 6.8 44 1 0 0 . 0 T oplanı 38 1 0 0 . 0 648 1 0 0 . 0 50 1 0 0 . 0 736 1 0 0 . 0 % 5.2 88.0 6.8 1 0 0 . 0 ,

Tablo 2 ve 3 de de görüldüğü gibi stan d ard ın % 80 altın d a ağır­ lığa sahip çocukların oranı % 12, stan d ard ın % 90 altın d a boy uzun­ luğuna sahip çocuk oranı ise % 6.8’dir. 1984 Gıda T üketim i ve Bes­ lenm e A raştırm asında (13), 0 - 1 yaş arası çocuklarda n o rm alin al­ tında ağırlığa sahip çocuk oranı % 8.4 olarak bild irilm iştir. Kok­ sal ve arkadaşları (16), 1985’de anne sü tü n ü n ilk altı ayda yeterlilik derecesi çalışm alarında, büyüm eleri 3. percentil a ltın d a olan ço­ cuk oranını çok düşük düzeyde b ulm uşlardır. Diğer b ir deyimle çocukların % 98.2— 93'ünün norm al sın ırlar içinde b üyüdük­ leri gözlenmiştir.

Ankara Abidinpaşa m erkez ve buna bağlı 6 sağlık ocağında ya­ pılan b ir başka çalışm ada da 0 -1 yaş grubu çocukların % 77.7'si- nin ağırlıklarının, % 93'ünün de boylarının sta n d a rt değerde ol­ duğu ra p o r edilm iştir (14).

Baysal ve arkadaşları (12), Trabzon, Afyon, Gaziantep, E rzu­ rum , Kayseri ve Ankara (Çubuk) bölgelerinde yap tık ları ç a lış m a d a

0 - 6 ay arası çocukların % 13,3'nün, 7 -1 2 ay arası çocukların ise % 23'ünün ağırlıklarının standardın % 80 altında olduğunu b ildir­ m işlerdir.

(8)

198 A rslan, P.

Yaş, çocuğun büyüm e ve gelişmesinde önemli bir etkendir.

Beklenen durum , çocuğun büyüm e ve gelişm esinin yaşa paralel b ir şekilde artm asıd ır. 0 - 1 yaş gru b u çocukları, kendi kendilerini besleyebilm e yetenekleri olm adığı için annenin bakım ına m u h taç­ tırlar. K oşullar çok k ö tü olm adıkça, 0 - 1 yaşm a k ad ar olan dönem ­ de çocukların boy uzunluğu ve ağırlık durum undaki gerilem elerin oranı çok fazla değildir. Büyüm edeki bu gerilem eler daha çok 1 yaşından sonraki çocuklarda, yetersiz olan anne sü tü n ü n uzun süre verilm esi, ek besinlerin verilm em esi veya verilenlerin m ik tar ve kalite yönünden yetersizliği nedeni ile o rtaya çık m ak tad ır (7, 15-19). Doğa fakirliğin içinde de olsa yeni doğanı anne sü tü ile b ir süre k o ru m ak tad ır.

Tablo 4 ’de a raştırm an ın ikinci aşam asındaki çocukların bes­ lenm e şekillerine göre dağılım ları gösterilm iştir.

T a b lo 4 : A r a ş tır m a n ın II. A ş a m a s ın d a k i Ç o c u k la rın B eslen m e Ş e k ille rin in A y lara G ö re D a ğ ılım ı

Y aş (ay) B e s 1 e n m e Ş e k 1 i A n n e S ü tü S % A n n e S ü tü + E k B esin S % T ic a ri M a m a S % T o p la m S % D oğum 2 9.5 — — — 2 3.5 1 10 47.7 --- — 2 9.5 12 19.0 2 5 23.8 1 4.7 4 19.1 10 15.3 3 — — — — 4 19.1 4 6.4 4 — — 4 19.1 2 9.5 6 9.5 5 2 9.5 — • — 5 23.8 7 11.1 6 2 9.5 1 4.7 3 14.3 6 9.5 7 — — 7 33.4 1 4.7 8 12.7 8 — — 4 19.1 — — 4 6.3 9 — — — — — — — — 10 — — 2 9.5 — — 2 3.2 ı ı — — — — — — — — 12 — — O 9.5 — — 2 3.2 T o p la m 21 100.0 21 100.0 21 100.0 63 100.0

T ablo 4 ’de de görüldüğü gibi te k b aşın a anne sü tü alan çocuk­ la r 1 ve 2. aylarda en fazla (%71.5), an n e s ü tü + e k b esin a lan lar 7 ve 8. ayda en fazla (% 52.5), ticari m am a ala n la r ise 2 ve 6. ayda en fazlad ır (%98.8).

(9)

O - 1 Y A Ş , B E S L E N M E V E B Ü Y Ü M E

199

A raştırm anın b u aşam asında çocukların beslenm e şekillerini etkileyen etm enlerden anne yaşı, anne eğitim i, annenin çalışm a durum u, ailenin geliri, ailede kişi sayısı, ailede çocuk sayısının e t­ kili olup olm adığı araştırılm ış ve bu değerlendirm eler sırasıyla Tablo 5'de gösterilm iştir.

T ab lo 5 : A nne ve Aileye İlişk in Ç eşitli F a k tö rle rin Ç ocuğnn

B eslenm e Ş ekli Ü zerine E tk isi

F a k tö rle r B e s 1 e n m e Ş e k 1 i A nne S ü tü S % A nne S ü tü + E k Besin S % T ica ri M am a S % T o p lam S % Ö n e m lilik 1— A n n e yaşı 22 ve a ltı 8 40.0 8 40.0 4 20.0 20 31.7 .= 4.21 23 - 30 11 31.4 9 25.7 15 42.9 35 55.5 p < 0.05 31 v e üzeri . 2 25.0 4 50.0 2 25.0 8 12.8 2— A nııc eğ itim i İlk ö ğ re tim 13 44.8 12 41.4 4 13.8 29 46.1 X “ -- 15.08 Or. Öğr. 7 29.2 8 3.3 9 37.5 24 38.1 p < 0.01 Y ük. Öğr. 1 10.0 1 10.0 8 80.0 10 15.8 3 — A n n e n in ça lışm a d u ru m u * Ev (kadını 20 40.8 14 28.6 15 30.6 49 77.8 X= = 5.65 Ç a lışa n ka. 1 7.1 7 50.0 6 42.9 14 22.2 p < 0.05 î — Aile geliri iy i 3 21.4 6 42.8 5 35.8 14 22.2 X “ = 1.28 K ö tü 18 36.7 15 30.6 16 32.7 49 77.8 p > 0.05 5 — Ailede kişi sayısı 4’d e n 2.2 13 31.7 17 41.5 11 26.8 41 65.0 X2 = 3.51 4’d e n çok 8 36.4 4 18.2 10 45.4 22 35.0 P > 0.05 6— A ilede çocuk saysı 1 - 2 16 33.3 18 37.5 14 29.2 48 76.2 X« = 2.9 3 - 4 ve iizeri 5 33.3 3 20,0 7 46.7 15 23.8 p > 0.05

Peker (20), «nüfus sayım larından yaşa özel doğurganlığın tah­ mini» raporunda; 25-29 yaş grubunda k adınlarda doğum hızının

(10)

200 A r s la n , P.

en yüksek, 15-19 ve 3 0 -4 9 yaş g rubunda ise yüksek olduğunu bil­ dirm iştir. Bu çalışm ada k ad ın ların % 55.5'i doğum hızının en yük­ sek olduğu yaş g rubundadırlar. Anne yaşm a göre çocuklarm bes­ lenm e şekilleri değerlendirildiğinde genelde h e r yaş grubunda, anne sü tü ile (gerek tek başına gerekse ek besinle birlikte) beslen­ m e oranı yüksektir, ancak bu o ran 2 3 -3 0 yaş g ru b u n d a (% 57.1), daha genç (% 80) ve daha yaşlı (% 75) g ru p la ra kıyasla kısm en d ü ­ şü k tü r. 23 - 30 yaş g rubunda ise ticari m am a kullanım oram en y ü k sek tir (% 42.9). Bu durum 23 - 30 yaş gru b u k a d ın ların daha sık aralıkla gebe kalabilecekleri ve çocuklarına kendi sü tlerin i verm e şanslarının diğer yaş g ru p ların a göre daha az olabileceği ile açık­ lanabilir. Daha genç kadınların çocuklarını daha yüksek o ran d a tek başına kendi sü tleri ile beslem eleri, çocuklarm ilk veya ikinci olm alarından kaynaklanm ış olabilir. K oksal ve ark a d a şla rı da (16), genç annelerin çocuklarını em zirm eye daha çok m eyilli o ld u k ları­ n ı b u lm uşlardır. Bu a ra ştırm a d a anne yaşının çocuklarının bes­ lerime şekilleri ile ilişkisi 0.05 düzeyinde önem li b u lu n m u ştu r (Tab­ lo 5 : 1).

Bu ara ştırm ad a annenin öğrenim d u ru m u ile çocukların bes­ lenm e şekilleri arasın d ak i ilişki önem li b u lu n m u ştu r (p < 0.01, Tablo 5 : 2). Anne sü tü n ü n tek b aşın a veya ek besinlerle b irlik te verilm esi eğitim düzeyi düşük annelerde (ilkokul % 86.2, o rta o k u l % 62.5, ilk-orta toplam % 63.4) daha fazla, ticari m am a k u llanım ı ise, eğitim düzeyi yüksek annelerde daha fazlad ır (% 80). Benzer b ulgular 1974, 1984 ve diğer bölgesel çalışm alard a d a izlen m iştir (2, 3, 12, 13, 15). Neyzi ve a rk ad aşları (14), anne sü tü n ü teşvik e t­ m ede eğitim in etkisi konulu çalışm alarında, ista tistik se l o larak önem li olm am akla berab er, yüksek öğrenim gören an nelerin daha kısa süre, çocuklarını tek b aşın a anne sü tü ile b eslediklerini ra p o r etm işlerdir. E ğitim düzeyinin artm ası, k ad ın ları m o d ern le ştirm ek ­ te, değişik seçeneklerden h a b e rd a r etm ek ted ir. Özellikle k a lk ın ­ m ak ta olan ülkelerde, m o d ern ve kentli an n eler ta ra fın d a n öncü­ lüğü yapılan em zirm eyi terk etm e eğilim i devam etm ek ted ir.

Annelerin çalışm a d u ru m ları ile çocuk beslenm e şekli a ra sın ­ daki ilişki de önem li b u lu n m u ştu r (p < 0,05). Tablo 5 : 3’de g ö rü l­ düğü gibi, annelerin % 77.8'i ev k ad ın ı olup % 69.4 o ran ı ile çocuk­ ların ı tek b aşın a anne sü tü veya anne sü tü + ek besinle beslem ek­ tedir. Bu o ran çalışan k ad ın lard a % 57.1’dir. Ç alışan k a d ın (% 42.9), ev k adınına kıyasla (% 30.6) dah a fazla o ran la ço cuklarını ti­

(11)

O - 1 -YA Ş,. B E S L E N M E V E B Ü Y Ü M E 2 0 1

cari m am a ile beslem ektedir. Çalışan k ad ın lard a anne sü tü + ek besin ile beslenm e oranı da en yüksektir. Bu d u ru m kadının, ça­ lışm aya başlam ası ile çocuğunu tek b aşına anne sü tü ile besleyeme- mesi, bunun sonucunda da, kendi sü tü ile b irlik te ek besin verm e­ si veya tam am en ticari m am a kullanm ası ile açıklanabilir. Benzer bulgular, diğer çalışm alarda da ra p o r ed ilm iştir (2, 3, 7, 12- 15).

A raştırm aya giren ailelerin % 77.8’nin gelir d u ru m u asgari üc­ re t veya biraz altında olup kötü, asgari ü cretin % 100 fazlası geli­ re sahip olanlar ise (% 22.2) iyi gelir düzeyine sahip aileler olarak değerlendirilm iştir. Gelir durum u çocuğun beslenm e şeklini etk i­ lem em iştir (p > 0.05). B urada gelir d urum u iyi olm ayan aileler çocuklarını anne sütü ve anne sü t + ek besinle daha yüksek o ran ­ da beslem ektedirler. Ancak h e r iki g ru p ta da ticari m am a kulla­ nım oranı b irbirine benzem ektedir (% 35.8, % 32.7). Bu durum ailenin çocuğunu iyi besleyebilme endişesinden kaynaklanm ış ola^ bilir. Zira, hala m am a firm aları resm i olm asa da m am a reklam la­ rım , doğumevleri ve hastanelere eşantiyon vererek y ap m ak tad ır­ lar. Tablo 5 : 5’de ki bulgular da bunu destekler niteliktedirler. K alabalık ailelerde ticari m am anın kullanım ının daha az olm ası beklenirken bu oran fazla b u lu n m u ştu r (% 45.4). K alabalık olm a­ yan ailelerde ticari m am a ile beslenm e oranı ise % 26.8’dir. Ailede­ ki kişi ve çocuk sayısı, çocuğun beslenm e şeklini etkilem em iştir (p > 0.05, Tablo 5 : 5, 6). Tablo 5 : 6'da da görüldüğü gibi az ve çok çocuklu ailelerde anne sütü, anne sütü + ek besinle beslen­ me o ranları fazla ise de, az çocuklu ailelerde anne sütüyle beslen­ me oranı (% 70.8) çok çocuklulara kıyasla (% 53.3) daha yüksek­ tir. Diğer taraftan çok çocuklu ailelerde de tersine, ticari m am a kullanım oranı daha yüksektir (% 46.7, % 29.2). Daha önce de b e­ lirtildiği gibi annelerin % 55.5’i doğum hızı çok yüksek yaş grubun- dandır. Bu gru p ta da ticari m am a kullanım oranı fazla idi (Tablo 5 : 1). Bu durum yine sık aralık larla (2 yıldan az) yapılan doğu­ m un anne sütü verm e şansını ve süresini azaltm ası ile açıklana­ bilir.

Tablo 6’da görüldüğü gibi her beslenm e şeklinde n orm al ağır­ lıktaki çocukların oranı fazladır. N orm al ağırlıklı bebek oranı an­ ne sütü ile beslenenlerde I. izlemeye göre; II. izlemede %9.5, III. izlemede ise % 19.0 oranında b ir artış gösterm iştir. Bu a rtışlar norm al ü stü ağırlığa sahip çocukların oranının azalm ası ve nor­ m alin altındaki çocuk kalm am ası ile sağlanm ıştır. Anne sütü ile

(12)

202 A r s la n , P.

T ab lo 6 : Ç o c u k la rın A ğ ırlık ve Boy U z u n lu k la rın ın B eslen m e Ş e k ille rin e G ö re Üç A ylık İz le m e le rd e D e ğ e rle n d irilm e si (% )

B e s 1 e n m e Ş e k l i

İzlem e D ö n em leri A nne S ü tü

A n n e S ü tü 4* E k B esin T ic a ri M am a 1 — A ğırlık d u ru m u I. İzlem e S t a n d a r t ü s tü 9.5 4.8 — S ta n d a r t 76.2 95.2 81.0 S ta n d a r t a ltı 14.3 — 19.0 II. İzlem e S ta n d a r t ü s tü 9.5 4.8 — S ta n d a r t 85.7 95.2 85.7 S ta n d a r t a ltı 4.8 — 14.3 III. İzlem e S ta n d a r t ü s tü 4.8 14.3 — S ta n d a r t 95.2 85.7 95.2 S ta n d a r t a ltı — — 4.8 2 — Boy u zu n lu ğ u I. İzlem e S ta n d a r t ü s tü 4.8 9.5 — S ta n d a r t 95.2 90.5 95.2 S ta n d a r t a ltı — — 4.8 II. İzlem e S ta n d a r t ü s tü — 4.8 — S ta n d a r t 100.0 95.2 100.0 S ta n d a r t a ltı — — — III. İzlem e S ta n d a r t ü s tü — * — 4.8 S ta n d a r t 95.2 100.0 95.2 S ta n d a r t a ltı 4.8 — — S t a n d a r t ü s tü S ta n d a r t S t a n d a r t a l t ı A ğırlık % 120 % 1 2 0 -8 0 % 80 - 60 B oy % 110 % 1 1 0 -9 0 % 90 - 70

beslenme, çocukların yüksek o ran d a n o rm al ağ ırlık ta o lm aların ı a rtırm ıştır.

Anne sü tü + ek besin alan gru p ta, I ve II. izlem elerde ağırlık d u ru m ların d a b ir değişiklik olm am ış, ancak III. ölçüm de norm al

(13)

û - 1 Y A Ş , B E S L E N M E V E BÜ Y Ü M E 203

ü stü ağırlıklı çocuk oranı artm ıştır. Bu d urum un nedenleri a ra ştı­ rıldığında, bu g ruptaki çocukların çoğunluğunun (% 52.5), 7 - 8. ay­ lard a olduğu görülm üştür. Bu aylarda çocuklar, daha fazla ek be­ sin tüketm ektedirler, ayrıca bu g ru p ta çalışan anne oranının da fazla olm ası (% 56.2), ek besin tüketim ini etkilem ektedir. Bu ço­ cuklar anne sü tü n ü günde en az 3 - 4 kez alm ak tad ırlar, ancak gün­ de d ö rt kezin üzerinde em ziren anne oranı azdır {% 9.5). E k besin­ lerin doğru h azırlan arak (% 80), fazla tü ketim i de şişm anlığı a rtı­ rıcı olm uş olabilir. Verilen ek besinler incelendiğinde sulandırıl­ m am ış süt ve m uhallebi (günde 3 - 4 kez) yoğurt, meyva suyu ve çorba olduğu öğrenilm iştir. Günde 3 - 4 kez m uhallebinin verilişi, enerjiyi artırd ığ ı için kilo alm asını a rtırm a k ta d ır (4, 5, 6, 18).

Ticari m am a ile beslenen çocukların da norm al ağırlıklı olm a oran ları 3 aylık izlemelerde artış gösterm iştir. Bu grupta, başlan­ gıçta, stan d ard ın altı ağırlığa sahip çocuk o ranı % 19 iken son iz­ lem ede bu oran kısm en azalm ışsa da, anne sütü alanlardaki gibi b ir sonuç elde edilem em iştir. Ticari m am a ile beslenipte stan d a rt altı ağırlığa sahip çocuk oranı % 4.8’dir. Bu durum 1 k u tu m am a­ nın çoğunlukla (% 52.4), 1 hafta-10 gün arasında tüketilm esinden, % 19.0 oranı ile de m am anın yanlış hazırlanm asından ve 1 öğünde tüketilen m am a m iktarının yetersizliğinden kaynaklanabilir. Do­ ğum dan itibaren çeşitli aylarda çocukların b ir öğünde alm aları gereken besin m iktarı şu şekildedir; 1 -2 h afta arası 6 0 -9 0 mİ., 3. hafta-2 ay arası 120- 150 mİ., 2 - 3 ay arası 150- 180 mİ; 3 - 4 av­ arası 180-210 mİ; 5 -1 2 ay arası 210-240 m İ.'dır (21). Bu çalışm a­ da ticari m am a ile beslenen çocukların % 95.2’sinin b ir öğünde 90- 150 mİ. m am a aldıkları öğrenilm iştir. Bu m ik ta r en çok 2. avın sonundaki çocukların alabileceği m am a m ik tarı kad ard ır. Oysa, m am a alan çocukların çoğunluğu (% 52.3, Tablo 4), 3 aydan son­ raki çocuklar olup gereksinm eleri daha fazladır.

Çocukların boy uzunluğundaki değişm eler de beslenm e şekil­ lerine göre değerlendirildiğinde I. izlemede anne sü tü ile beslenen çocukların % 95.2’sinin boy uzunluğu sta n d a rt değerlerde, % 4.8’- nin ise stan d ard ın üzerindeki değerlerde iken II. ve III. izlem eler­ de çocukların hepsinin boy uzunluklarının, sta n d a rt değerler için­ de olduğu saptanm ıştır. Anne sütü + ek besin alanlarda; başlan­ gıçta % 9.5 olan uzun boyluların oranı II. izlemede % 4.8'e düştüğü, III. izlemede de çocukların tüm ünün sta n d a rt değerlerde olduğu bulunm uştur. Ticari m am a ile beslenen bebeklerde b a ş la n g ıç t a k i

(14)

204 A r s la n , P

% 4.8 oranındaki kısa boyluluk, II. izlemede ortad an kalkm ıştır. Bu dönem de Tablo 6’da görüldüğü gibi sta n d a rt a ltı ağırlığa sahip çocuk oranı da % 14.3’dür. Bilindiği gibi boy uzunluğu uzun süren beslenm e yetersizliğinden etkilenir (22). Ağırlıkla b irlik te boy

uzunluğundaki duraklam anın olm am ası da bundan kaynaklan­

m aktadır.

* \

Bu çalışm ada değişik beslenm e şekilleri uygulanan çocukların gerek ağırlık gerekse boy uzunlukları, sta n d a rt altı değerlere kay- m aksızm b ir büyüm e ve gelişme gösterm iştir. Bu durum , çocukla­ rın a raştırm a başında çoğunlukla sta n d a rt ve ü stü ağırlık ve boy uzunluğunda olm alarından kaynaklanabildiği gibi, anne sütünün tek başına ve ek besinlerle verilm e oranının yüksek {% 74.1) olm a­ sından da kaynaklanabilir. Zira, % 4.8 gibi çok az b ir o ran la da ol­ sa ticari m am a ile beslenen g ru p ta ağırlık azlığı izlenm iştir. Büyü­ me ve gelişme üzerine olan özelliğin ötesinde anne sütü, yeni doğan organizm asının bağışıklığım sağlayan b ir besin kaynağıdır. Bu nedenle anne sütü ile beslenm eye özendirm e ve teşvik etm eğe devam etm elidir.

SUMMARY

EFFECT OF FEEDING PRACTIVES ON W EIGHT AND HEIGHT OF 0 -1 YEAR OLD CHILDREN

Arslan, P.

This study had been conducted on 736 children aged betvveen 0 -1 year old w ho w ere recorded at E tlik, Dem etevler, A bidinpaşa and Çubuk H ealth Çenter. 77.7 % of these children w ere found on standart w eight and 88 % on Standard height. Exclusive b re a st feeding percentage w as 35.4 %. This ratio increased w ith the num- b er of children fed w ith supplem entary foods. According to the d u ratio n of b reast feeding 73.7 % of children w ere found insuffi- ciently b reast fed (0 - 3 m onths) and 20.2 % w ere found adequately ( 4 -6 m onths). 4.5% of children w ere fed vvith com m ercial for- m ulas. In this study w eight and height of 63 childrens w ere re­ corded fo r 3 m onths according to th eir type of feeding (exclusive b re a st feeding, mixed, and form ulas). At th e end of the 3 m onths ch ild ren s’ w eight and height in each group w ere found on

(15)

stan-O - 1 Y A Ş , B E S L E N M E V E 6 U Y U M E 205

dards, except 4.8 % fed vvith form ulas. Their \veight vvere, u n d er 80 % of standards.

K A Y N A K L A R

1 — T u n çb ilek , E., Ü ner. S., Ulusoy, M. : T ü rk iy e 'd e E m zirm e, D e m o g ra -fik, S o syo -E kon om ik Y önleri ve Çocuk Ö lü m leri İlişkisi. N ü fu s B ilim D ergisi. 4 : 7, 1982.

2 — K o k sal, O. : T ü rk iy e, 1974 U lusal B eslenm e, S ağ lık ve G ıd a T ü k e tim ’-A ra ştırm a sı, ’-A n k a ra , 1977.

3 — K oksal, G., Özalp, İ. : A n k a ra Ç evresindeki A n n e S ü tü İle B eslen m e D u ru m u n u n S a p ta n m a s ı. B eslenm e ve D iyet D ergisi, 12 : 19, 1983. 4 — Ö zsoylu, Ş. : P e d ia trid e Y enilikler. T ü rk iy e S ağ lık ve T ed a v i V akfı.

Y a y ın No : 1, A n k a ra, 1983.

5 — A rslan, P„ B aysal, A. : Çocuk B eslenm esi, T ü rk iy e İş B a n k a s ı H a lk ­ la İlişk ile r M ü d ü rlü ğ ü Y ayını, A n k a ra, 1988.

6 — E ck stein , A., E p p en stein , F. : N o rm al T ü rd e M em e Ç o c u k la rın ın B i­ rin c i Y a şta k i A ğırlık A rtışı, (Çev : G a lib e A k ad em ir) .B a şb a k a n lık İ s ta tis tik G e n el M üdürlüğü, Y ayın No : 278, H ü s n ü ta b ia t B asım ev i İs ta n b u l, 1947.

7 — B aysal, A. : K e n tle şm e ve M evsim lere G ö re B eslen m e D u ru m u n d ak i

D eğişm eler, B eslenm e ve D iyet D ergisi, 4 (1) : 20, 1975.

8 — Y alçın, C. : A n k a ra ’n ın K u şcağ ız G ecek o n d u M a h a lle sin d e Ç o c u k la ­ rın B eslen m e D urum u, B eslenm e ve D iyet D ergisi, 3 (2) : 91. 1974. 9 — B aysal, A. ; B eslenm e, H. Ü. Y a y ın ları, A/13, A n k a ra, 1985.

10 — E re n , N., K oçoğlu, G. : A n k a ra Ç ubuk E ğ itim ve A ra ş tırm a B ö lg e sin ­ d e 0 - 6 Y aş G ru b u Ç o c u k la rın d a M a ln u trisy o n Hızı, B e sle n m e ve D iy et D ergisi, 7 ( 1 ) : 24, 1978.

11 — Ö zalp, İ. : A nne S ü tü n ü n Çocuk B eslen m esin d ek i Y eri, B eslen m e ve

D iy et D ergisi, 11 : 30, 1982.

12 — B ay sal, A., Aksoy, M., K a sap , G., T aşçı. N„ K a ra a ğ a o ğ lu , N. : Ç ocuk B eslen m e A lışk a n lık la rı ve M aln u trisy o n , T ü rk H ijy e n v e D eney sel B iyoloji D ergisi, 41 (3) : 263, 1984.

13 _ Tönüik, B., G ü ltü rk , H„ G ü n ey li, U. ve ark . : 1984 G ıd a T ü k e tim i ve B eslenm e, G ıd a ve B eslen m e P la n la m a s ı ve P o litik a s ı P ro je si, T a rım

O r m a n ve K öyişleri B ak an lığ ı/U N IC E F , A n k a ra , 1987.

14 — Neyzi, O., O lgun, P „ K u tlu ay , T. : R e su lts of A n E d u c a tio n a l I n t e r -v e n tio n S tu d y o n P ro m o tio n of B re a s t - F eed in g . (P o p u la tio n C ou n- c il’ln A sw an, M ısır’d a d ü ze n le d iğ i b ir W o rk sh o p ’t a s u n u lm u ş tu r ), 1987,

(16)

206 A rsla n , P.

15 — Aksoy, C. : Emzikli A nnenin Beslenm e D u ru m u n u n S ü tü n B ileşim i

Üzerine E tkisi ve îlk Üç Aylık D önem de B ebeğin B üyüm e D urum u. H. Ü. Sağlık Bilim leri F akültesi, B eslenm e ve D iyetetik P rogram ı, B ilim Uzmanlığı Tezi, A nkara, 1982.

16 — Koksal, O.. Kocaoğlu, B., K ayakırılm az, K. : G ebelikte B eslenm e D u ­ rum u ve İlk A ltı Ayda A nne S ü tü n ü n Y eterlilik D erecesi İle B üyüm e Gelişme A rasındaki İlişk ilerin İncelenm esi, T ürkiy e B ilim sel ve T e k ­ nik A raştırm a K urum u Tıp A raştırm a G rubu, P ro je No : TAG.G-501, H.Ü. Tıp F akültesi H alk Sağlığı A nabilim Dalı, A nkara, 1985.

17 — Arslan, P., D emiral, S. : 0 - 1 Yaş G rub u Ç ocu kların T ica ri M am a K ullanm a D u rum unun A raştırılm ası, T ü rk H em şireler D ergisi. 37 (1) : 42, 1987.

18 — Bağcı, A. : Çubuk Bölgesinde 0 36 Ay Ç o cuk lard a M alnutrdsyon P re -valansı ve A v ita m in i ile İlgili B ir A raştırm a, H. Ü. T ıp F ak ü ltesi Toplum Hekimliği B ilim Dalı, U zm anlık Tezi, 1976.

19 — Güneyli, U. : A n k ara Çubuk İlçe M erkezi ve K ö y lerin d e A ilelerin

Beslenm e D urum unu S a p ta m a d a U yg u lan an D eğişik A ra ştırm a Y ö n­ tem lerin in D eğerlendirilm esi, H. Ü. S ağlık B ilim leri FaiküLtesi, Bes - lenm e ve D iyetetik Bölüm ü, D oçentlik Tezi, A nk ara, 1977.

20 — Peker, M. : Y âş’a Özel D oğu rganlığın N üfus S a y ım la rın d a n T ah m in i. Nüfus B ilim Dergisi, 6 : 87, 1984.

21 — Fomon, J. S. : I n f a n t N utrition, W. B. S a u n d ers C om pany, P h ila d elp hia - London, 1974.

22 — Energy an d P ro tein R equirem en ts, R e p o rt of a J o ln t FA O /W H O / UNU E xpert C on sultation, W orld H e a lth O rg an izatio n , G eneva, 1985

Referanslar

Benzer Belgeler

[18, 19, 22] Çalış- mamızda sezaryen ile doğan bebeklerde sadece anne sütü alma süresi anlamlı düzeyde kısa bulunurken, ek gıdaya başlama zamanı anlamlı olarak daha

Heart Population. Blieden L.Trends of Childhood İnfective Endocarditis in İsrael with Ephasis on Chidren under 2 Years of Age.. Risc Factors for Severe Respiratory

Benzer biçimde eğitim programı ikinci oturumuna katılmayan kontrol grubunun son test ve kalıcılık testi puanları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır, Z=-1.00, p&gt;.05 Bu

(144) tarafından bebeklik döneminde anne sütüyle beslenmenin enfeksiyonlara karşı koruyucu etkilerinin incelenmesi amacıyla yapılan prospektif çalışmada altı

%28'inin en az 1 porsiyon sebze tüketemediğini göstermektedir [7, 8]. Bunun yanında küçük çocukların %30'undan fazlası günlük haşlanmış ya da kızarmış

Araştırma sonucunda, baba tutum ölçeği alt boyutlarının puanları ve toplam puanların, yaş aralığı, kardeş sayısı, baba eğitim durumu ve anne eğitim durumları

SÜT İNME REFLEKSİ 44 DOĞUMDAN SONRA SÜT ÜRETİMİNİN BAŞLAMASI Süt yapımı ve süt inme refleksinin meydana gelmesi bebeğin emmesi ile olmaktadır.. SÜT

• Enerji, protein, yağ, karbonhidrat ve diğer elzem besin öğeleriyle yeni doğanda büyüme ve gelişmeyi sağlayan karmaşık biyolojik bir sıvıdır.... Anne