Müzik Enstrumanlarının fiziksel tınıları ile frekanslarınınaraştırılması, ayarlanlması, standardizasyonu

(1)

GAZĠOSMANPAġA ÜNĠVERSĠTESĠ

Bilimsel AraĢtırma Projeleri Komisyonu

Sonuç Raporu

Proje No: 2008-41 Proje BaĢlığı

Müziksel Enstrumanların Fiziksel Tınıları ile Frekanslarının AraĢtırılması, Ayarlanması, Standardizasyonu

Proje Yöneticisi Yrd. Doç. Dr. Özlem ONUK

Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı

AraĢtırmacılar ve Birimleri Okt. Salih ÖĞMEN

Okt. Aslı ÇETĠN

(2)

T.C.

GAZĠOSMANPAġA ÜNĠVERSĠTESĠ

Bilimsel AraĢtırma Projeleri Komisyonu

Sonuç Raporu

Proje No: 2008-41

Proje BaĢlığı

Müziksel Enstrumanların Fiziksel Tınıları ile Frekanslarının AraĢtırılması, Ayarlanması, Standardizasyonu

Proje Yöneticisi Yrd. Doç. Dr. Özlem ONUK

Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı

AraĢtırmacılar ve Birimleri

Okt. Salih ÖĞMEN

Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı Okt. Aslı ÇETĠN

Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Öğretmenliği Anabilim Dalı

(3)

ÖZET

Bu çalıĢmanın amacı farklı çalgı gruplarının sessel özelliklerinin belli frekanslara ayarlanmasıdır. Buna bağlı olarak; müziksel enstrümanların fiziksel tınıları ile frekanslarının araĢtırılması, ayarlanması ve standardizasyonu ile ilgili olarak üniversitemiz müzik bölümünde gerçekleĢtirilen bu proje, atölye ortamında belli bir düzende Müzik Eğitimi Anabilim Dalı‟nın tüm piyanolarını onarmak ve düzeltmek amacıyla gerekli teçhizat ve materyallerle gerçekleĢtirilmiĢtir. Piyano gibi tuĢlu çalgıların frekans ayarları karĢılaĢtırılmıĢ ve standardizasyonu sağlanmıĢtır. Ortak olarak 440 frekansı sabitlenmiĢ olup tüm bölüm piyanoları buna göre ayarlanmıĢtır. Piyanolar üzerindeki incelemelerde tizlik ve peslik gerginlikleri uyumlu sentlere ayarlanmıĢtır. Tel gerginlik dereceleri standartlara uygun bir Ģekilde ayarlanarak standart bir düzen sağlanmıĢtır. Piyanoların tüm mekanik bakım, onarım ve çalıĢma problemleri de bu Ģekilde giderilmiĢ olmaktadır. Bölümümüz enstrümanlarını kullanmak suretiyle yapılan bu araĢtırmada çalgıların teknik problemlerini gidermede baĢarı sağlanmıĢtır. Yaylı çalgı gruplarındaki standardizasyon sağlama çalıĢmalarında da eĢik, alt kapak, üst kapak ayarlarının yapılması, tuĢe eğriliklerinin giderilmesi, can direk noktasının kumpasla hesaplanarak gerekli yere takılması, tellerin usulüne uygun olarak gerilmesi, yaylı çalgı aparatlarının enstrümanlarla uyuĢması, yay (arĢe) bakımı ve onarımı atölyemizde gerçekleĢtirilmiĢtir. Üflemeli çalgı gruplarında devam ettirilen bu araĢtırmada da mantar, ağızlık ve tuĢelerdeki problem giderilmiĢtir.

(4)

The purpose of this study is to fix the sound features of different instruments to certain frequencies. Accordingly, that project, which has been carried out in music department of our university, related to researching, setting and standardization of timbres of musical instruments and frequencies, has been carried out in the workplace and in a certain order for the purpose of repairing and fixing the pianos belonging to Department of Music Education by the necessary equipment and materials. The frequency settings of instruments with key like piano were compared and standardized. The frequency of 440 was fixed commonly, and all of the pianos were adjusted accordingly. The tension of treble and drone were adjusted by using compatible cents in the review of pianos. Cord tension degrees were arranged by adjusting in accordance with standards. Thus all mechanical maintenance and repairrunningproblems of pianos were resolved. Solving the technical problems of instruments was achieved in this research which benefited from our department‟s instruments. Adjustment of threshold , lower and upper cover , straighten of inlay skew , installation of the main point into the necessary point by calculating with compass , stretch of cord properly, matching of stringed instruments kits with other instruments, maintenance and repair of string were carried out in our workshop in the studies of stringed instrument standardization within their groups. Cork, mouthpiece and inlays problems were resolved in this ongoing study in the brass instrument groups.

(5)

ÖNSÖZ

Günümüzde müzik eğitimi verilen kurumların birçoğunun ortak problemi eğitimde kullanılan temel öğe olan müziksel enstrümanların farklı yapım Ģekillerinden kaynaklanan ses, gürlük ve tını özelliklerinin değiĢkenliğidir. Bu değiĢkenlik enstrümanın yapım aĢamasında kullanılan ağaç cinsi, ağaç kalitesi, cila yapısı, el iĢçiliğiyle veya fabrikasyon denilen biçimde üretilmesi, kullanım biçimi, kullanılan ortamın hava Ģartları, nem oranı v.b. birçok faktörden kaynaklanmaktadır.

Müzik eğitiminde kullanılan çalgıların özellikleri öğrencilerin geliĢimiyle doğrudan iliĢkilidir. Doğru sesler üretmeyen, fiziksel yapısı doğru olmayan, sanat eğitiminin temeli olan estetik değerlere sahip olmayan enstrümanlarla baĢarılı bir eğitim vermek mümkün değildir.

Bu araĢtırmada müzik eğitiminde kullanılan yaylı, tuĢlu, üflemeli enstrümanların fiziksel tınılarının ve ses frekanslarındaki değiĢikliklerin araĢtırılarak saptanması, farklı tekniklerle modernize edilerek ve düzenli bakımları yapılarak belli bir standarda ulaĢtırılmaları hedeflenmiĢtir.

(6)

ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ... i ABSTRACT ... ii ÖNSÖZ ... iii ĠÇĠNDEKĠLER ... iv ÇĠZELGELER LĠSTESĠ ... v ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... v 1. GĠRĠġ ... 1 1.1. Müziksel Enstrüman ... 1

1.2. Müziksel Enstrümanların Sınıflandırılması ... 1

1.3. Müziksel Enstrümanların Bakımı-Korunması ... 3

1.3.1. Yaylı Çalgıların Bakımı ve Korunması ... 4

1.3.2. Üflemeli (Nefesli) Çalgıların Bakımı ve Korunması ... 5

1.3.3. Vurmalı Çalgıların Bakımı ve Korunması ... 6

1.3.4. Piyanonun Bakımı ve Korunması ... 6

2. MATERYAL VE YÖNTEM ... 7

2.1. Materyal ... 7

2.2. Yöntem ... 10

2.2.1. Çalgı Bakım Atölyesinin KuruluĢu ... 10

2.2.2. Piyano Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalar ... 10

2.2.3. Yaylı ve Üflemeli Çalgılar Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalar ... 10

3. BULGULAR VE TARTIġMA ... 11

3.1. Piyano Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalara ĠliĢkin Bulgular ... 11

3.2. Yaylı ve Üflemeli Çalgılar Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalara ĠliĢkin Bulgular ... 14

4. SONUÇ ... 15

(7)

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ

Tablo 1: Piyano Bakım Onarım Teçhizat ve Sarf Malzemeleri ... 7 Tablo 2: Yaylı ve Nefesli Sazlar Bakım Onarım Teçhizat ve Sarf Malzemeleri... 9 Tablo 3: Piyanolarda Gözlemlenen Ses DeğiĢiklikleri ... 12

ġEKĠLLER LĠSTESĠ

(8)

1. GĠRĠġ

1.1. Müziksel Enstrüman

“Müzikal sesler üretmek amacı ile yapılmıĢ, belirli bir biçim, kullanım ve tını özellikleri olan alete çalgı ya da Fransızca söyleniĢi ile enstrüman denir” (Say, 2002:122). Müziksel enstrümanları, tür, yapım ve bakım özellikleri, tarihsel geliĢim vb. değiĢkenlere göre inceleyen bilim dalına ise „organoloji‟ denilmektedir. Organoloji (Çalgıbilim); müzikolojinin kapsamına giren bir disiplin olarak görülmektedir.

1.2. Müziksel Enstrümanların Sınıflandırılması

Müziksel enstrümanların ya da baĢka bir anlatımla çalgıların sınıflandırılması konusunda çeĢitli yaklaĢımlar olmasının yanı sıra genel olarak müziksel enstrümanların; üflemeli çalgılar ve gerilebilir maddelerden yapılan çalgılar olarak iki baĢlık altında, üflemeli çalgılar, telli çalgılar ve vurmalı çalgılar olarak üç baĢlık altında ya da daha ayrıntılı ve kökten tasnifler yoluyla incelendiği görülmektedir (Say, 2002; Kalender, 2001). Bu farklı yaklaĢımlar amaç ve yönteme göre çeĢitlilik göstermektedir. Herhangi bir müzik araĢtırmacısı, orkestra bünyesindeki veya müzik eğitiminde kullanılan enstrümanları sınıflandırmak istediğinde farklı sonuçlara ulaĢabilir. Müziksel enstrüman ya da diğer adıyla çalgı teriminin, geçmiĢ çağlardan günümüze dünyanın ve insanoğlunun, medeniyet ve uygarlıkların evrimi içerisinde müzikal sesler üretmek amacıyla yapılmıĢ bütün aletleri kapsaması gerekmektedir. Bu nedenle üç baĢlık altında yapılan bu sınıflandırma aslında yeterli değildir (Say, 2002:123). Fakat müzik eğitiminde ya da orkestralarda kullanılan çalgıların sınıflandırılması açısından, müziksel enstrümanları üçe ayırmak mümkündür.

(9)

Müziksel enstrümanların müzik eğitimi açısından kullanılabilirliği düĢünüldüğünde, üflemeli (nefesli) çalgılar, telli çalgılar ve vurmalı çalgılar olarak üç baĢlık altında sınıflandırılabilir (Kalender, 2001:161):

a) Telli Çalgılar

• Keman viyola, viyolonsel gibi yay kullanılarak tellerde sürtünme oluĢturulup ses üretilen çalgılar yaylı çalgılar olarak adlandırılmaktadır. Bu çalgılar telli çalgılar ailesinin yaylı çalgılar sınıfını oluĢturmaktadır.

• Mızrap, pena vb. araçlar yardımıyla tellere vurulması veya tellerin çekip bırakılması yoluyla ses üretilen bağlama, mandolin vb. çalgılar telli çalgılar ailesi içerisinde incelenmektedir.

• El-parmak-tırnak kullanılan çalgılar; sapsız telli çalgılar (Arp-Lir), saplı telli çalgılar (Klasik Gitar-Lavta), mekanizma kullanılan çalgılar (Piyano-Çembalo) olarak sınıflandırılabilir.

b) Üflemeli (Nefesli) Çalgılar

Üflemeli (nefesli) çalgılarda da diğer çalgı türlerinde olduğu gibi çeĢitli sınıflandırmalar vardır. Say‟a göre üflemeli (nefesli) çalgılar; ahĢap üflemeli çalgılar ve bakır üflemeli çalgılar olarak iki baĢlık altında ya da ahĢap üflemeli çalgılar, bakır üflemeli çalgılar ya da mekanik yolla hava basıncı sağlanarak kullanılan çalgılar (org-akordeon) olarak üç baĢlık altında toplanabilir (2002:123). Kalender ise üflemeli (nefesli) çalgıları dört baĢlık içinde incelemiĢtir (2001:161):

• Ağızlı çalgılar (Flüt)

• Dilli çalgılar (Obua-Klarnet)

• Ağızlıklı çalgılar (Pistonlu Kornet-Trombon) • Klavyeli çalgılar (Org-Harmonium)

(10)

Davul, timpani, zil vb. müziksel enstrümanlar vurmalı çalgılar kapsamında yer almaktadır. Say vurmalı çalgıların iki baĢlık altında sınıflandırılabilineceğini belirtmiĢtir (2002:123).

• Perdeleri belirli olan, ya da perdelerine düzen verilebilen vurmalı çalgılar • Perde sesleri tanımsız olan vurmalı çalgılar

1.3. Müziksel Enstrümanların Bakımı-Korunması

Müziksel enstrümanların icrası ve yapımının yanı sıra bakımı ve korunması da büyük önem taĢımaktadır. Ġyi yapılmıĢ bir enstrümanın bakımı ve korunması ihmal edilirse o enstrümanın zarar görüp, niteliğinin düĢmesi kaçınılmazdır. Bu nedenle çalgıların bakımlarına ve korunmalarına dikkat edilmesi gerekmektedir. ÇalıĢır‟a (1967) göre müziksel enstrümanların bakımı ve korunması günlük, aylık ve genel olmak üzere üç baĢlık altında incelenmelidir. ÇalıĢır (1967) bu bakım ve korunma iĢlemlerini aĢağıdaki gibi ifade etmiĢtir:

• Günlük Bakım: Müziksel enstrüman, icracısı tarafından kullanılırken; sıcak, soğuk, nemli ve kuru hava, toz, soluk birikintisi vb. dıĢ etkenlerle karĢılaĢır. Ġcracı her çalıĢmasının ya da performansının ardından enstrümanına bakım yapmalıdır. Bu bakım müziksel enstrümanların bakımı kapsamında günlük bakıma girer.

• Aylık Bakım: Aylık bakım da günlük bakım gibi icracı tarafından yapılır. Günlük bakımda yapılamayan genel temizlik ve yağlama iĢlemlerinden oluĢur.

• Genel Bakım: Çalgı yapım-bakım uzmanı tarafından yapılması gereken, günlük ve aylık bakımın dıĢında kalan iĢlemlerdir.

Ülkemizde Müzik Öğretmenliği Lisans Programlarında V. ve VI. Yarıyıllarda “Çalgı Bakım-Onarım Bilgisi” adı altında okutulmakta olan derslerde; müzik öğretmeni

(11)

adaylarına, türlerine göre müziksel enstrümanların belirli bir düzeyde bakımı-korunması ve onarımı hakkında temel bilgiler verilmektedir.

1.3.1. Yaylı Çalgıların Bakımı ve Korunması

Telli çalgılardan titreĢim elde etmek için yayın tele sürtülmesiyle ses elde edilen çalgı ailesine yaylı çalgılar denilmektedir (Say, 2002:584). Yaylı çalgılar bir orkestranın bel kemiğini oluĢtururlar. Özellikle keman, viyola, viyolonsel ve kontrabas yaylı çalgılar ailesinin en önemli öğeleridir. Yaylı çalgıların bakımı ve korunması noktasında ÇalıĢır (1967) ve Kalender (2001) çeĢitli yaklaĢımlarda bulunmuĢlardır. Bu yaklaĢımlar aĢağıda yer almaktadır:

• DüĢme ve sert bir cisme çarpma tehlikesinden dolayı yaylı çalgılar her çalıĢma ya da performanstan sonra kutusuna yerleĢtirilmeli ve orada muhafaza edilmelidir.

• Enstrümanın akord iĢlemi kısa sürede yapılmalı, kulaklarıyla (akord düğmeleri) gereksiz yere oynanmamalıdır.

• Yay kılları azaldığında veya yıprandığında yenileriyle değiĢtirilmelidir. Özellikle kullanım sonrasında yay kılları gevĢetilmeli ve çalgı kutusunda muhafaza edilmelidir. • Yaylı çalgılarda tuĢe kullanımı çok önemlidir. Uzun süre kullanılan çalgılarda tuĢe yıpranır ve doğru ses elde etmek güçleĢir. Böyle durumlarda tuĢe bakımdan geçirilmeli ve aksaklıklar giderilmelidir.

• Yay çubuğunda biriken reçine tozları kullanım sonrasında temizlenmelidir. YumuĢak reçineler yay kıllarının daha dayanıklı bir yapıya kavuĢmalarını sağladığından, reçine kullanımında olabildiğince yumuĢak olanlar seçilmelidir.

• Yaylı çalgılarda uzun süreli kullanımlarda bas balkonu zarar görür. Zarar görmüĢ olan bas balkonuyla enstrümanın kullanımında ısrar edilmemeli ve bas balkonu değiĢtirilmelidir.

(12)

ortamlardan uzak tutulması gerekmektedir. Yaylı çalgıların muhafaza edildiği ortamda bağıl nem oranının % 50-60 ve sıcaklığın 18-20 dereceyi geçmemesi gerekmektedir. • Uzun süreli kullanımlarda tellerin geriliminden dolayı ses eĢikleri öne ve arkaya doğru eğilebilirler. Bu durumda ses eĢiği yenisi ile değiĢtirilmelidir.

• Teller uzun süreli kullanımlarda aĢınırlar. Düzenli zaman aralıklarında teller yenileri ile değiĢtirilmelidir.

• Zamanla kullanım sonucunda dıĢ ortamdan gelen toz, parmakların terlemesi ve terde var olan asit nedeniyle tuĢede kirler oluĢmaktadır. Bu kirler nemli ve yumuĢak bir bez ile temizlenmeli ve çeĢitli malzemeler kullanılarak cilası korunmalıdır.

1.3.2. Üflemeli (Nefesli) Çalgıların Bakımı ve Korunması

Üfleyerek sağlanan hava basıncı yolu ile ses elde edilen çalgılara üflemeli çalgılar denmektedir (Say, 2002:557-558). Flüt, obua, klarnet, fagot gibi çalgılar üflemeli (nefesli) çalgılar ailesinde yer alan çalgılardan çitli örneklerdir. ÇalıĢır (1967) üflemeli (nefesli) çalgıların bakımı ve korunması noktasında çeĢitli yaklaĢımlarda bulunmuĢlardır. Bu yaklaĢımlar aĢağıda yer almaktadır:

• Üflemeli (nefesli) çalgıların her çalıĢma veya performanstan sonra gövdesinin ve ağızlığının içerisindeki soluk birikintileri temizlenmelidir.

• Bu enstrümanların kullanım sonrasında üzerindeki tozun silinmesi ve eklem mantarlarının vazelinle yağlanması gerekmektedir.

• Belirli zaman dilimlerinde çalgı sökülüp, temizlenip yağlandıktan sonra, eğimi bozulan ve kırılan yayları ve tek çalıĢan perde güdenleri değiĢtirilebilir.

(13)

• Üflemeli (nefesli) enstrümanların içi kesinlikle demir çubukla silinmemelidir. YumuĢak bir fırça kullanılmalıdır.

• Bu çalgılar kesinlikle perdeleri üzerinde bırakılmamalıdır.

1.3.3. Vurmalı Çalgıların Bakımı ve Korunması

ÇalıĢır (1967) vurmalı çalgıların bakım ve korunma iĢlemleri hakkında bazı yaklaĢımlarda bulunmuĢtur. Bu yaklaĢımlar aĢağıda yer almaktadır:

• Bu çalgılar kesinlikle perdeleri üzerinde bırakılmamalıdır.

• Özellikle davulun derilerinin bakımına dikkat edilmelidir. Davulun derisini gererken çemberi sıradan değil karĢılıklı olarak yapmak gerekir. Yağmurlu ve nemli havalar dıĢında davul derileri sürekli normal gerginlikte bulunmalı, gereğinden fazla sıkılmamalı veya gevĢetilmemelidir.

1.3.4. Piyanonun Bakımı ve Korunması

Telli çalgılar ailesinde yer alan, tellerinden pedallarına, klavyesinden mekanizmasına kadar binlerce parçadan oluĢan, zengin ses üretme olanaklarıyla evrensel bir değere ulaĢmıĢ, büyük bir boyuta sahip müziksel bir enstrümandır (Say, 2002:423). Oldukça geniĢ bir ses aralığına sahip olan bu enstrümanın kullanımı günümüzde oldukça yaygındır.

(14)

2. MATERYAL VE YÖNTEM

2.1. Materyal

Bu çalıĢmada materyal olarak G.O.P. Üniversitesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi Anabilim Dalı bünyesindeki 20 adet konsol piyano, örneklem grup olarak 4‟er adet keman, viyola, viyolonsel ve 3 adet Yan Flüt kullanılmıĢtır. Ġncelemeler bu enstrümanlar üzerinde yapılmıĢtır. Bu çalıĢmada ayrıca kurulan çalgı atölyesi için destek olarak satın alınan materyallerin listesi de aĢağıdaki gibidir.

Tablo 1: Piyano Bakım Onarım Teçhizat ve Sarf Malzemeleri

Piyano Bakım Onarım Teçhizat ve Sarf Malzemelerinin Adı Adedi

1. Piyano akort çivisi (7.10x60) takım ₁

2. Piyano akort çivisi (7.25x60) takım ₁

3._{Konsol Piyano modeli APK} ₁

4._{Kuyruklu piyano modeli} ₁

5 Piyano mekaniği (çekiç baĢları hariç) 1

6 Piyano mekanizma çekiç baĢlığı (takım) ₁

7 Piyano çelik teli (13.5 / Ø 0.800 mm) 500 gr. 2

8 Piyano çelik teli (14.0 / Ø 0.825 mm) 500 gr. ₂

15 Piyano çelik teli (17.5 / Ø 1.000 mm) 500gr. ₂

(15)

27 Piyano mekanik bandı (takım) 1

28 Piyano düz susturucu baĢlıkları (takım) ₂

29 Piyano bas susturucu baĢlıkları (takım) 2

30 Piyano mekanik keçesi 5.7 mm kalınlık x 160 cm geniĢlik(1.00 m) 1 31 Piyano pim yatak çuhası 1 mm kalınlık x 25x25 cm ( kırmızı) ₁₅ 32 Piyano mekanik çuhası 1 mm kalınlık x 140 cm geniĢlik 1.00 m ₁

33 Piyano tuĢ ucu oval çivileri 3.3 x 41 mm (takım) ₁

34 Piyano yuvarlak çivileri Ø 3.8 x 54 mm (takım) 1

35 Piyano bas teli 1.3 mm ile 2.0 mm Ø arasında değiĢen 10 adet tel 1

38 Piyano çekiç başlıkları (1 takım) 1

39 _{Piyano çekiç çubukları}Ø 5.75 mm x 130 mm uzunluk (takım) ₁ 40 Piyano mekanik pimi Ø 1.30 mm x 600 mm uzunluk 10

41 Piyano mekanik pimi Ø 1.325 mm x 600 mm uzunluk 10

47 Piyano yastık keçesi 4.5 mm kalınlık x 160 genişlik (1.00 m) 1

48 Piyano akort anahtarı sapı (uzatmalı) amerikan formu ₁

49 Piyano akort anahtarı ucu (kısa) 1

50 Piyano akort anahtarı ucu (uzun) ₁

51 Piyano akort cihazı CTS-5 PE 1

52 Piyano Entonasyon iğnesi (Dört uçlu) ₁

53 Piyano akort çivisi sargı düzeltici 1

54 Piyano üç’lü tel aralığı düzeltici aparat 5.0 mm ve 5.5 mm ₁

55 Piyano tel ucu sargı yapıcı makine 1

56 Piyano tuş Regilasyon ayar aparatı ₁

57 Piyano çekiç başlığı sökme aleti (kuyruklu piyano için) ₁ 58 Piyano çekiç başlı sökme aleti (konsol piyano için) 1

59 Piyano muhtelif yaylarını yapıcı aparat ₁

60 Piyano pim sökme aleti 1

61 Piyano pim kesme aleti (180 mm) ₁

62 Mikrometre (25 mm kadar, 1/100 mm hassasiyetinde) ₁

63 Piyano akort çivisi sökme aparatı ₁

64 Piyano akort çivisi çakma zımbası 1

(16)

Tablo 2: Yaylı ve Nefesli Sazlar Bakım Onarım Teçhizat ve Sarf Malzemeleri

Yaylı ve Nefesli Sazlar Bakım Onarım Teçhizat ve Sarf Malzemelerinin Adı

Adedi

1_{Keman-viola-violonsel eĢik Ģablonları} 1

2 Tablo açacağı ₁

3_{Can direk (keman)} ₁₀

4 Can direk (viola) 10

5 Can direk (violonsel) 5

6 Can direk yerini gösterme aleti (keman_viola) 1

7 Can direk yerini gösterme aleti 1

8 Yaylı çalgı cilası (330 mm) 1

9 Genel amaçlı bıçak 1

10 EĢik yapma bıçağı 1

11 Boncuk tutkal (250 gr.) 1

12 Etil alkol (½ lt) 1

13 Farklı no‟larda zımpara 10

14 Can direk aparatı 1

15 Masa tipi mengene 1

16 Matkap (sağa-sola devirli) 1

17 Polisaj ve keçe takımı (matkap uçlu) 1

18 Metal ve ağaç matkap uçları (tüm takım) 1

19 Kılavuz takımı (tam takım) 1

20 Eğe takımı (balık sırtı, üçgen, oval, düz) 1

21 Biley taĢı (masa tipi) 1

22 Pense takımı iki parça (iki boy) 1

23 Kargaburnu takımı : iki parça (düz, eğri uçlu) 1

24 Yan keski takımı: 2 parça (büyük, küçük) 1

25 Çekiç takımı : 3 parça (metal, tahta, plastik) 1

26 Altı parçalı tornavida seti (saatçi takımı) 1

27 Parçalı tornavida seti : (yıldız, düz, mıknatıslı) 1

28 Küçük örs (masa tipi) 1

29 Mengene (mobilyacı tipi) 1

30 Oksitlenme temizleyici 1

31 GümüĢ parlatıcı 1

32 Flüt düzeltme aparatı 1

(17)

2.2. Yöntem

2.2.1. Çalgı Bakım Atölyesinin KuruluĢu

Bu çalıĢma kapsamında materyal baĢlığı altında bahsi geçen çalgı bakımı ve onarımı için gerekli olan materyaller temin edilerek bir atölye kurulmuĢ ve çalıĢmalar bu atölyede gerçekleĢtirilmiĢtir.

2.2.2. Piyano Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalar

Yapılan çalıĢma kapsamında müzik bölümündeki piyanolar iki gruba ayrılmıĢ, iki gruptaki piyanoların akortları yapılmıĢtır. Deney grubundaki piyanoların iki ay boyunca düzenli bakımları yapılmıĢ, diğer gruptaki piyanolara müdahale edilmemiĢtir. Ġki aylık periyot sonunda deney grubu ve diğer piyanoların frekans değiĢimleri incelenmiĢtir.

2.2.3. Yaylı ve Üflemeli Çalgılar Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalar

ÇalıĢma kapsamında 4‟er adet keman, viyola ve viyolonsel üzerinde çalıĢılmıĢtır. Bu enstrümanların eĢik, alt kapak, üst kapak ayarları yapılmıĢ, tuĢe eğrilikleri giderilmiĢ, can direği ayarları yapılmıĢ, tellerin usulüne uygun olarak gerilmesi sağlanmıĢtır. Üflemeli çalgı grubu olarak örneklem alınan 3 adet yan flütün mantarları düzeltilmiĢ, güderi onarımları yapılmıĢ, ağızlık ve tuĢelerindeki problemler giderilmiĢtir. Yapılan bu çalıĢmaların ardından tını özelliklerindeki değiĢim gözlenmiĢtir.

(18)

3.1. Piyano Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalara ĠliĢkin Bulgular

OluĢturulan iki grup piyano aĢağıdaki tabloda görülen frekanslara göre akort edilmiĢtir.

ġekil 1: Piyano TuĢlarının Frekansları

Tablo‟daki frekanslara göre akort edilen deney grubundaki 10 adet piyanoya iki ay boyunca düzenli günlük bakımlar yapılmıĢ, doğru Ģartlarda muhafaza edilmiĢtir. Kontrol grubundaki 10 adet piyanoya ise akort iĢlemi sonrasında müdahale edilmemiĢtir. Ġki aylık periyot sonunda gruplardaki piyanoların frekansları ölçülmüĢ,

(19)

frekans değiĢiklikleri tespit edilmiĢ, gruplara göre ses değiĢikliklerinin ortalamaları alınmıĢtır. Deney grubundaki ve kontrol grubundaki piyanoların tuĢlara göre ortalama ses değiĢiklikleri aĢağıdaki tabloda görüldüğü gibidir.

Tablo 3: Piyanolarda Gözlemlenen Ses DeğiĢiklikleri

Nota Ġsmi Deney grubu ortalama ses değiĢiklikleri(Hz) Kontrol grubu ortalama ses değiĢiklikleri(Hz) Fark (Hz) A0 -0,003 -0,009 0,006 A#0 -0,004 -0,011 0,007 B0 -0,003 -0,010 0,007 C1 -0,005 -0,015 0,010 C#1 -0,006 -0,016 0,011 D1 -0,005 -0,017 0,012 D#1 -0,006 -0,015 0,009 E1 -0,008 -0,018 0,010 F1 -0,009 -0,018 0,009 F#1 -0,007 -0,019 0,012 G1 -0,008 -0,021 0,013 G#1 -0,009 -0,020 0,011 A1 -0,010 -0,022 0,012 A#1 -0,008 -0,021 0,013 B1 -0,011 -0,023 0,012 C2 -0,010 -0,023 0,013 C#2 -0,013 -0,025 0,012 D2 -0,015 -0,026 0,011 D#2 -0,014 -0,027 0,013 E2 -0,016 -0,028 0,012 F2 -0,015 -0,025 0,010 F#2 -0,017 -0,028 0,011 G2 -0,019 -0,032 0,013 G#2 -0,022 -0,037 0,015 A2 -0,025 -0,042 0,017 A#2 -0,024 -0,044 0,020 B2 -0,027 -0,048 0,021 C3 -0,030 -0,052 0,022 C#3 -0,028 -0,053 0,025 D3 -0,031 -0,057 0,026 D#3 -0,030 -0,054 0,024 E3 -0,035 -0,058 0,023 F3 -0,039 -0,064 0,025 F#3 -0,044 -0,070 0,026 G3 -0,049 -0,079 0,030 G#3 -0,052 -0,081 0,029 A3 -0,058 -0,089 0,031 A#3 -0,056 -0,088 0,032 B3 -0,065 -0,097 0,032 C4 -0,073 -0,107 0,034 C#4 -0,074 -0,109 0,035

(20)

D#4 -0,089 -0,114 0,025 E4 -0,092 -0,125 0,033 F4 -0,099 -0,135 0,036 F#4 -0,098 -0,137 0,039 G4 -0,105 -0,147 0,042 G#4 -0,116 -0,159 0,043 A4 -0,126 -0,170 0,044 A#4 -0,132 -0,175 0,043 B4 -0,138 -0,187 0,049 C5 -0,145 -0,199 0,054 C#5 -0,157 -0,216 0,059 D5 -0,169 -0,230 0,061 D#5 -0,180 -0,244 0,064 E5 -0,193 -0,256 0,063 F5 -0,204 -0,269 0,065 F#5 -0,216 -0,287 0,071 G5 -0,231 -0,305 0,074 G#5 -0,248 -0,326 0,078 A5 -0,260 -0,344 0,084 A#5 -0,279 -0,370 0,091 B5 -0,298 -0,399 0,101 C6 -0,324 -0,429 0,105 C#6 -0,338 -0,441 0,103 D6 -0,355 -0,469 0,114 D#6 -0,373 -0,494 0,121 E6 -0,391 -0,515 0,124 F6 -0,415 -0,542 0,127 F#6 -0,441 -0,576 0,135 G6 -0,473 -0,612 0,139 G#6 -0,507 -0,649 0,142 A6 -0,541 -0,687 0,146 A#6 -0,585 -0,738 0,153 B6 -0,633 -0,796 0,163 C7 -0,688 -0,859 0,171 C#7 -0,743 -0,917 0,174 D7 -0,798 -0,978 0,180 D#7 -0,855 -1,040 0,185 E7 -0,914 -1,107 0,193 F7 -0,979 -1,183 0,204 F#7 -1,047 -1,252 0,205 G7 -1,109 -1,317 0,208 G#7 -1,170 -1,379 0,209 A7 -1,232 -1,445 0,213 A#7 -1,297 -1,513 0,216 B7 -1,368 -1,586 0,218 C8 -1,443 -1,664 0,221

(21)

Yapılan incelemeler sonucunda düzenli olarak bakımları yapılmıĢ olan deney grubundaki piyanoların, kontrol grubundaki piyanolara oranla ses kaybının bütün tuĢlarda daha az olduğu gözlemlenmiĢtir. Yoğun olarak kullanılan orta bölümdeki tuĢların ses kaybının daha fazla olduğu tespit edilmiĢtir.

3.2. Yaylı ve Üflemeli Çalgılar Üzerinde Yapılan ÇalıĢmalara ĠliĢkin Bulgular

Yaylı çalgılar üzerinde yapılan çalıĢmalar; eĢik, alt kapak, üst kapak ayarlarının yapılması, tuĢe eğriliklerinin giderilmesi, can direği ayarlarının yapılması, tellerin usulüne uygun olarak gerilmesidir. Çalgılar üzerinde yapılan ilk iĢlem can direğinin yerinden ayrılması ve daha sonra sap olarak tabir edilen bölgenin gövdeden ayrılması olmuĢtur. Alt kapak ve üst kapak üzerine yapılan çalıĢmalarda enstrümanlar kapaklarla yan çıtaların birleĢtiği noktalardan açılarak parçaları ayrılmıĢtır. Daha sonra üst kapak ve alt kapak uluslar arası standart kabul edilen formlarda belirtilen Ģekilde inceltmeye tabi tutulmuĢtur. Ġnceltme iĢlemleri yapılırken fabrikasyon olarak tabir edilen enstrümanların üretim yerlerine göre farklı kalınlıklara sahip olduğu görülmüĢtür. Uzak doğu ülkelerinde üretilen enstrümanların kapak kalınlıkları daha fazla olduğu için daha fazla inceltme iĢlemine tabi tutulmuĢlardır. Avrupa ülkelerinde üretilen enstrümanların kapak kalınlıkları standartlara daha yakın olduğu için inceltme iĢlemi daha sınırlı tutulmuĢtur.

Ġnceltme iĢlemleri sonunda ayrılmıĢ olan kapaklar yan çıtalarla birleĢtirilmiĢ, sap kısmı yine standart ölçüler doğrultusunda düzeltildikten sonra yerine takılmıĢtır. Enstrümanlara proje kapsamında satın alınan kaliteli ağaçlardan üretilmiĢ can direkleri doğru ölçülerde kesilip düzeltildikten sonra yerleĢtirilmiĢ, yine proje kapsamında satın alınan eĢik Ģablonlarına göre kesilmiĢ eĢikler enstrümanlara göre ayarlandıktan sonra teller doğru açılarda olacak Ģekilde gerilmiĢtir.

Tüm bu iĢlemler sonunda enstrümanların tını özellikleri gözlemlendiğinde, daha doyurucu, tok, parlak, yüksek volümlü, standartlara uygun sesler üretildiği gözlenmiĢtir.

(22)

düzeltilmesi, güderilerin onarılması, ağızlık ve tuĢelerindeki problemlerin giderilmesi olmuĢtur. Bu iĢlemler sırasıyla mekanizma vidalarının sökülmesi, tuĢların sırasıyla çıkarılması, tuĢ altlarındaki güderilerin onarılması, mantar kısmının düzeltilmesi, varsa tuĢe eğriliklerinin onarılması, ağızlık kısmındaki eğriliklerin düzeltilmesi ve mekanizmanın doğru biçimde yerleĢtirilerek vidaların takılması Ģeklinde yapılmıĢtır. Yapılan iĢlemler sonucunda, enstrümanlardan daha dolgun tınılar elde edildiği ve doğru frekanslarda ses üretme sağlandığı gözlenmiĢtir.

4. SONUÇ

Yapılan incelemeler sonucunda, incelenen tüm enstrümanlarda uygulanan bakım ve onarım çalıĢmalarının enstrümanların frekans ve tınılarında olumlu yönde değiĢikliğe yol açtığı görülmüĢtür.

Piyano üzerinde yapılan çalıĢmaların sonucunda düzenli bakım yapılan piyanoların ses frekanslarını daha iyi muhafaza ettiği tespit edilmiĢtir. Bakım yapılmayan enstrümanların özellikle yoğun kullanılan bölgelerde daha fazla ses kaybına uğradığı görülmüĢtür. Ayrıca bakım yapılmayan piyanolarda çalımı etkileyebilecek tuĢ takılması, tuĢ sertleĢmesi, çekiç dengesinin kaybı gibi sorunlar oluĢtuğu, bakım yapılan piyanolarda ise bu problemlere çok daha az rastlandığı tespit edilmiĢtir.

Piyano yapısal olarak kullanım biçiminden, hava Ģartlarından, ortam neminden v.b. birçok faktörden etkilenerek ses kaybı, çalım zorluğu gibi problemler yaĢatabilen bir enstrümandır. Müzik bölümlerinin tamamında piyano kullanıldığı düĢünüldüğünde düzenli olarak bakım yapılma gereksinimi açık bir biçimde ortadadır. Bu durumda müzik eğitimi verilen kurumlarda piyano bakımına yönelik eleman istihdam edilmesi gerektiği düĢünülmektedir.

Yaylı çalgılar üzerinde yapılan iĢlemlerin enstrümanların ses özelliklerinde oldukça büyük farklılıklar ortaya çıkardığı görülmüĢtür. Enstrümanların ses seviyelerinin bir hayli arttığı gözlenmiĢtir. Ayrıca ses estetiği açısından olumlu değiĢikliler tespit

(23)

edilmiĢtir. Üzerinde çalıĢılan enstrumanların tamamından daha dolgun ve güçlü sesler üretildiği tespit edilmiĢtir.

Üflemeli çalgılar ailesinin üyesi olan yan flüt üzerinde yapılan çalıĢmalarda ise doğru, temiz ses üretiminin sağlandığı görülmüĢtür. Üfleme yöntemiyle kapatılamayan ses bozukluklarının yapılan iĢlemler sonucunda minimuma indiği tespit edilmiĢtir. Ayrıca mekanizmadaki hatalardan kaynaklanan çalım zorluklarının da düzeldiği görülmüĢtür. Yapılan tüm araĢtırmaların sonucunda incelenen tüm enstrüman ailelerindeki enstrümanların düzenli bakım yapıldığı taktirde daha temiz, doğru ve doyurucu sesler ürettiği ve çok daha verimli kullanılabildiği tespit edilmiĢtir. Buna yönelik müzik eğitimi verilen kurumlarda çalgı bakım atölyelerinin kurulmasının ve bu atölyelerde alanında uzman kiĢilerin istihdam edilmesinin faydalı olacağı düĢünülmektedir.

(24)

KAYNAKLAR

ÇALIġIR, Feridun (1967), Çalgı Bilgisi, Ġstanbul: Varlık Yayınları.

SAY, Ahmet (2002), Müzik Sözlüğü, Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.

KALENDER, Necdet (2001): “Çalgı Yapım, Bakım ve Onarımı”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:14, Sayı:1.