20092010 öğ re tim yı lın da Yük sek Öğ re -tim Ku ru mu Ana do lu Üni ver si te si, Açık Öğ re tim Fa kül te si bün ye sin de Türk Di li ve Ede bi ya tı Bö lü mü’ne öğ ren ci al ma ya ka rar ver miş ve bu öğ re tim yı lın da eği ti me baş lan mış tır. Biz bu ra da ba zı çev re ler ta ra -fın dan böy le bir bö lü mün Açık Öğ re tim Fa kül te si bün ye sin de eği tim ver me si nin yan lış lı ğı ko nu sun da ile ri sü rü len ba zı gö -rüş le ri bir ta ra fa bı ra ka rak, bi rin ci sı nıf ta oku tu lan Ye ni Türk Ede bi ya tı na Gi riş ad lı ders ki ta bı üze rin de dur mak is ti yo ruz. On bir üni te den mey da na ge len ders ki ta bı Yard. Doç. Dr. Ze li ha Gü neş’in edi tör lü -ğün de Doç. Dr. Yıl maz Taş çı oğ lu (Üni te 1, 2, 7, 8, 9, 11), Yard. Doç. Dr. Mu har rem Da yanç (Üni te 3, 4, 5) ve Prof. Dr. Nu rul -lah Çe tin (Üni te 6, 10) ta ra fın dan ka le me alın mış. Ki ta bın üni te le ri şu baş lık lar dan mey da na ge li yor:
1. Ede bi yat, Türk Ede bi ya tı, Ye ni Türk Ede bi ya tı
2. Ye ni Türk Ede bi ya tı nı Bes le yen Kay -nak lar
3. Ye ni Türk Ede bi ya tı nın Kay nak la rı
4. Ye ni Türk Ede bi -ya tın da Tür ler 5. Ye ni Türk Ede bi -ya tın da Te ma lar 6. Ye ni Türk Ede bi ya tın da Na zım Şe -kil le ri 7. Ye ni Türk Şii rin -de Ses ve Ahenk Öge le ri
8. Ye ni Türk Ede bi ya tı nı Bes le yen Ede bi -yat ve Eleş ti ri Ku ram la rı
9. Me tin Çö züm le me
10. Me tin Çö züm le me Ör nek le ri: Şi ir 11. Me tin Çö züm le me Ör nek le ri: Ne sir Üni te le re ba kıl dı ğın da Ye ni Türk Ede bi ya tı’nın bi rin ci sı nıf ta ge nel bir gi riş le baş la tı lıp da ha son ra ki sı nıf lar da Tan zi mat dö -ne min den iti ba ren de vir de vir iş le -ne ce ği an la şıl mak ta dır.
Ki tap ta yu ka rı da baş lık la rı nı ver di ği miz üni te ler, il gi li öğ re tim üye le ri ta ra fın dan iş len mek su re tiy le öğ ren ci nin hiz me ti ne su nul muş tur. An cak ki tap, bir edi tö rü nün ol ma sı na rağ men üç ya zar ta ra fın dan ya -* Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi.
Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 2, Ekim 2010, s. 235-238
BİR DERS KİTABI: YENİ TÜRK EDEBİYATINA GİRİŞ
Sabahattin Çağın*
zıl ma sın dan do ğan ba zı sı kın tı la rı içer -mek te dir. Bu ya zı da fay da lı ola ca ğı mız umu duy la bun lar üze rin de dur mak is ti yo -rum.
Ki ta bın edi tö rü “Ön söz”de “Ne ver di ği -miz ta nım lar tek ve ke sin bir ta nım dır ne de ya pı lan çö züm le me ler de uy gu la nan yön tem tar tı şıl maz dır. Söz ko nu su kav ram lar için baş ka kay nak lar da de ği şik ta nım lar, de ği şik çö züm le me bi çim le ri ol du ğu nu da bil me li si niz” şek lin de ki bir yak la -şı mı vur gu lu yor. Edi tö rün bu ka na ati ni pay laş tı ğı mı ön ce den söy le ye rek da ha ba -sit ve göz den kaç ma ma sı ge re ken hu sus lar üze rin de du ra ca ğı mı zı be lirt mek is ti yo -rum.
Yu ka rı da da bah set ti ğim gi bi ki ta bı üç ki şi nin yaz mış ol ma sın dan kay nak la nan ba -zı ha ta la rın ol du ğu nu en baş ta be lir te lim. Söz ge li mi ki ta bın 15. sa hi fe sin de “Türk ede bi ya tın da ilk ger çek çi ro man onun (Na -bi za de Na zım’ın) Ka ra -bi -bik (1890) ad lı ese ri dir” şek lin de bir ifa de ye rast la nı yor. Bu na kar şı lık 61. sa hi fe de Ara ba Sev da sı’ndan bah se di lir ken “… bu eser, ku ru lu -şu, ko nu su, tip le ri, psi ko lo jik tah lil le ri ve tas vir le ri ba kı mın dan ilk rea list Türk ro ma nı ola rak ka bul edi lir” şek lin de bir açık -la ma ya yer ve ril miş. Ede bi yat -la ilk de fa yüz yü ze gel miş bi rin ci sı nıf öğ ren ci le ri ne ger çek çi lik ve rea liz min baş ka baş ka şey -ler ol du ğu nu dü şün dür te cek bu yan lı şın edi tör ta ra fın dan gö rül me si ge re kir di. Ay nı şe kil de 61. sa hi fe de (4. üni te) “Ay rı ca Na -bi za de Na zım’ın yaz dı ğı Ka ra -bi -bik (1890) ilk köy ro ma nı ol ma sı ba kı mın dan önem li dir” hük mü ne kar şı lık 83. sa hi fe de (5. üni -te) “Ah met Mit hat Efen di’nin Bah ti yar lık (1885) ile Na bi za de Na zım’ın Ka ra bi bik (1890) ad lı eser le riy le köy ve do la yı sıy la Ana do lu ha ya tı ede bi yat ta te ma ola rak iş len me ye baş lar” şek lin de bir hük me rast lı -yo ruz. Böy le ce öğ ren ci, iki üni te de fark lı ve çe li şik hat ta yan lış bil gi ler le kar şı kar
şı ya kal mak ta dır. Çün kü ar tık Ka ra bi -bik’in tür ola rak bir ro man de ğil, uzun hikâye ol du ğu ko nu sun da gö rüş bir li ği sağ lan ma lı dır.
Yi ne İs tan bul’da il köğ re ti min zo run lu ha le ge ti ril me si s. 10’da (1. üni te) 1824 ola rak gös te ri lir ken s. 43’te (3. üni te) 1831 ola rak be lir til miş tir. Ter cü me Oda sı’nın açı lı şı s. 10’da (1. üni te) 1821 ola rak gös te ri lir ken, s. 44’te (3. üni te) 1832 şek lin de dir. 60. (4. üni te) ve 81. sa hi fe ler de (5. üni te) (yan lış lık la Şi na si’ye ait ol du ğu söy le nen) Şem -set tin Sa mi’nin Ta aş şuk-ı Ta lat ve Fıt nat ro ma nı nın ya zı lış ta ri hi 1872 iken 15. sa -hi fe de (üni te 1) 1873’tür.
1880 yı lın da ba sı lan Na mık Ke mal’in Cez -mi ad lı ese ri nin s. 61’de (4. üni te) ilk ta rihî ro man ol du ğu bil gi si yer al mış. Hal bu ki Ah met Mid hat Efen di’nin 1871 yı lın da ka -le me al dı ğı Ye ni çe ri -ler’in ilk ta rihî ro man ol du ğu nu Ah met Ham di Tan pı nar bi le tes lim et mek te dir. Ama iş bu nun la da bit mi yor. Cez mi’nin ya yın ta ri hi s. 15’te (1. üni -te) 1891 iken s. 61’de (4. üni -te) 1880’dir. Ki tap ta ba zı bil gi yan lış lık la rı da bu lun mak ta dır: Söz ge li mi s. 40’ta (3. üni te) Yir mi se kiz Çe le bi Meh met Efen di’nin Se fa ret na me ad lı ese ri Se ya hat na me ola rak ya -zıl mış tır. Sa hi fe 63’te (4. üni te) şöy le bir iba re var: “Türk çe de Ba tı tar zın da ya zı lıp oy nan mış ilk ti yat ro ese ri İb ra him Şi na si Efen di’nin Şa ir Ev len me si’dir. 1859 yı lın -da ya zı lıp ay nı yıl hem Ter cü man-ı Ahvâl’de tef ri ka edi lip hem de ki tap ola rak ba sı lan bu ese rin ko nu su gör me den ev len me dir.” Ki ta bın bir kaç ye rin de doğ ru ola -rak Ter cü man-ı Ahvâl’in ya yın ta ri hi 1860 ola rak ve ril me si ne rağ men böy le bir yan lı -şın ya pıl ma sı ol duk ça şa şır tı cı. Yi ne 81. sa hi fe de (5. üni te) “… Fat ma Ali ye Ha nım Mu ha da rat’ta Meh met Efen di ve Man sur Bey’e Fran sa’da çe şit li alan lar da eği tim yap tı rır” ifa de sin de ki ya zar ve eser Fat ma Ali ye Ha nım – Mu ha da rat de ğil, Mi zan cı
Mu rat – Tur fan da mı yok sa Tur fa mı ola -cak tır.
41. sa hi fe de (3. üni te) Rou get de Lis le ta ra fın dan ka le me alı nan meş hur “La Mar se -il la se”in Türk ede bi ya tı na et ki si ni an la tan no tu da “aşı rıyo rum” ola rak de ğer len dir -di ği mi zi vur gu la mak is ti yo rum. Not şöy le:
Baş ta Na mık Ke mal ol mak üze re, dö ne -min ön de ge len bir çok ay dı nı nın için de yer al dı ğı Ye ni Os man lı lar ha re ke ti ni de de rin den et ki le yen bu “va tan ve hür ri yet” şar kı sı nı, 22 Ağus tos 1870’te ‘Te rak ki’ ga ze te sin de tam me tin ola rak ilk de fa ter -cü me edip ya yım la yan Sup hi Pa şa za de Meh met Aye tul lah Bey’dir. Bu zat, İs tik lal Mar şı mı zın or ta ya çık ma sın da çok bü yük emek le ri olan Ham dul lah Sup hi Tan -rı över’in de ağa be yi dir. Bü tün bun lar, ken di si de çok iyi de re ce de Fran sız ca bi -len Meh met Akif Er soy’un bu mar şı oku du ğu ve ‘İs tik lal Mar şı’nı ya zar ken te ma ola rak bu me tin den ya rar lan dı ğı dü -şün ce si ni ak la ge tir mek te dir.
İn san bu sa tır la rı oku yun ca cep he le ri bi rer bi rer do la şan ve sa va şın tam or ta sın da biz -zat ya şa yan Akif’i dü şü ne rek kız mak mı yok sa gül mek mi ge re kir bi le mi yo rum. Ye ni Türk Ede bi ya tı na Gi riş’in al tın cı üni te si “Ye ni Türk Ede bi ya tın da Na zım Şe kil le ri” baş lı ğı nı ta şı mak ta dır. Bö lü mün kay nak ça sın dan da an la şı la ca ğı gi bi, bu bö lü -mün te mel kay nak la rın dan bi ri Edip Ayel’in 1942 yı lın da Çı na ral tı der gi si ne yaz dı ğı beş ya zı. Üni te nin ba şın da Ye ni Türk Ede bi ya tın da ge le nek sel na zım şe kil le ri hak kın da bil gi ve ril dik ten son ra “Ya ban cı Ede bi yat lar dan Alı nan Na zım Şe kil -le ri”ne yer ve ril miş tir. Gü nü mü ze ka dar çe şit li ki tap lar da bu ko nu da ge nel ola rak so ne, ter za ri ma ve ba zen de ser best müs te zat la sı nır lı olan Ba tı tar zı na zım şe kil le ri -nin bu bö lüm de hay li faz la sa yı da ol du ğu gö rül mek te dir: İki lik ler (Düz Ka fi ye li Na
-zım Şek li), Üç lük ler (Vi la nel, Ter za ri ma, Ter ner), Dört lük ler (Çap raz Ka fi ye li Na -zım Şek li, Ya rı Çap raz Ka fi ye li Na -zım Şek li, Sar ma (sar mal ol ma lı) Ka fi ye li Na -zım Şek li, Pan tun, Ron del, Ri me-Plat, Kar ma Ka fi ye li Na zım Şe kil le ri), Se kiz lik ler (Ot to va Ri ma, Tri yo le), Mıs ra Sa yı sı Fark lı Bent ler den Olu şan Na zım Şe kil -le ri (So ne, Ron do, Ba lad, İam bos), Ser best Na zım Şe kil le ri (Eşit Dü zen li Ser best Şe -kil ler, Ka rı şık Dü zen li Ser best Şe -kil ler, Ser best Müs te zat, Ta ma men Ser best Na -zım). Bu na zım şe kil le ri nin ta nı tıl ma sı na de ni le cek bir şey el bet te yok, ama bun la rın ta ma mı nın “Ye ni Türk Ede bi ya tın da Na zım Şe kil le ri” baş lı ğı al tın da ve ril me si sı -kın tı lı bir du rum arz edi yor. Aca ba bun lar Ye ni Türk Ede bi ya tı nı ne ka dar il gi len di ri -yor. Ni te kim bu na zım şe kil le riy le il gi li bil gi le re bak tı ğı mız da Ter ner, Ri me-Plat, Tri yo le, Ron do, Ba lad, İam bos gi bi na zım şe kil le rin de “Türk ede bi ya tın da rağ bet gör me di”, “Türk şii rin de faz la kul la nıl ma mış tır”, “Türk ede bi ya tın da rağ bet gör me -miş tir”, “Türk şii rin de faz la yer al ma dı” gi bi ka yıt la rın yer al dı ğı gö rül mek te dir. Di ğer ta raf tan Ter ner, Pan tun, Tri yo le, Ron do, Ba lad, İam bos na zım şek li nin Türk ede bi ya tın da ki tek ve do la yı sıy la ilk ör ne ği ola rak Edip Ayel’in yaz dı ğı bir ve ya iki şi ir gös te ril miş tir. Ni te kim Çı na ral -tı’nda bu ya zı la rı ka le me alan Edip Ayel de, bu ya zı lar dan bi ri ne “Biz de De nen me -miş Na zım Şe kil le ri” adı nı ver -miş tir. Bu du rum da in sa nın ak lı na “Bun la rı, Ye ni Türk Ede bi ya tı nın Na zım Şe kil le ri ara sın da say mak ne ka dar doğ ru?” so ru su ka çı -nıl maz ola rak gel mek te dir.
Ye din ci üni te de ise “Ye ni Türk Şii rin de Kul la nı lan Ka fi ye Tür le ri” an la tı lır ken muh te me len dik kat siz lik so nu cu zen gin ka fi ye nin teo rik bil gi le riy le tunç ka fi ye nin ör ne ği bir ara da ve ril miş. Böy le ce hem zen gin ka fi ye ör ne ği yan lış ve ril miş hem
de tunç ka fi ye at lan mış.
Ki ta bın son üç bö lü mü me tin in ce le me le -ri ne ay rıl mış tır. Do ku zun cu üni te “Me tin Çö züm le me”si ile il gi li teo rik bil gi le ri içe -rir ken, onun cu üni te şi ir, on bi rin ci üni te de ne sir in ce le me le ri ne ay rıl mış. Bu ra da ki en önem li prob lem bö lüm le ri de ği şik isim -le rin yaz mış ol ma sı dır. Bu da ço ğu za man te ori ile pra tik ara sın da uyum suz luk la rın or ta ya çık ma sı na se bep ol mak ta dır. Söz ge li mi do ku zun cu üni te de bir met nin tah li lin de muh te va ve bi çi mi nin ke sin lik le bir -bi rin den ay rı la ma ya ca ğı vur gu la nır ken, dört şi ir tah li lin de de muh te va ve şe kil hat ta üs lup bir bi rin den ke sin çiz gi ler le ay rıl -mış tır.
Söz le ri mi ze şi ir in ce le me le ri nin ya pıl dı ğı onun cu üni te de ki bir kaç tes pi ti miz le son ve re ce ğiz. El bet te bir met nin ki şi ye gö re de ği şik şe kil ler de al gı lan dı ğı nı, yo ru ma açık ol du ğu nu ka bul eden an la yış ta yız. An cak yo ru mun öte sin de bir kaç hu su sa te mas et mek de ka çı nıl maz olu yor. Söz ge li -mi Yah ya Ke mal’in “Atik-Val de’den İnen So kak ta” şi iri nin ko nu su nun Ra ma zan ol -du ğu nun söy len me si ve bu ba kım dan şii rin es ki ra ma zan na me ler le iliş ki len di ril me si ne de re ce doğ ru dur bil mi yo rum. Yi ne bu şi ir için “Bir ba kı ma şi ir, dü şün sel bo yu tuy la o dö ne min gün cel bir so ru nu na çö -züm öne ri si dir” sö zü Yah ya Ke mal’in şi ir an la yı şıy la ne de re ce uyuş mak ta dır. “Fı ka -ra kız lar” na sıl bir ar ke tip ola bi lir? Da ha önem li si, tah lil ler es na sın da me tin yo rum la ma sı adı na âde ta ah lak der si ver me du ru mu nun öne çık tı ğı gö rü lü yor. Ni
te kim “AtikVal de’den İnen So kak ta” şii rin de ki “iz lek” ko nu sun da şun la rı söy lü yor ya zar: “Şa ir, bu şi iri ka na lıy la oku yu -cu la rı na şu ile ti yi ak ta rı yor: Bi lim ada mı, sa nat çı, ay dın, yö ne ti ci, bü rok rat ya da var lık lı ke sim, men su bu bu lun du ğu mil le -ti nin ha yat tar zı nı fi ili yat ta be nim se me se ya da uy gu la ya ma sa bi le en azın dan inanç, duy gu, he ye can bağ la mın da onun la be ra -ber ol du ğu bi lin ci ne sa hip ol ma lı, or tak bir çiz gi de bu luş ma lı ya da en azın dan mil le ti nin kül tü rel de ğer le ri ne ve ya şa ma bi çi mi ne say gı duy ma lı lar dır…” Saf şi ir an la yı şı nı sık sık di le ge ti ren şi ir bir ta ra fa ro -man da bi le te ze kar şı olan Yah ya Ke mal için bu yo rum in sa nı şa şır tı yor. Ya da Beh -çet Ne ca ti gil’in “Kur şun” şi iri nin “iz lek”i için, “Eko no mik sı kın tı lar gi de ril me den mut lu bir ev li lik ha ya tı ger çek leş ti ri le mez” hük mü in sa nı şa şırt mak tan da öte si -ne gi di yor. Yi -ne Yah ya Ke mal’in şi iri ahenk açı sın dan in ce le nir ken, şi ir de ki ses tek rar la rı na, ke li me tek rar la rı na, iki le me -le re, ses dal ga lan ma la rı na (ve zin), re dif, ün lem gi bi un sur la ra te mas edil dik ten son -ra, san ki bun lar dan fark lı bir şey miş gi bi şöy le bir cüm le ye yer ve ril miş: “Ay rı ca ta -bii şii rin ta ma mı na si nen de runî ahenk kuv vet le his se dil mek te dir.”
Bu ya zı yı za ten ki tap lar dan ve ede bi yat dün ya sın dan uzak bir eği tim ala cak olan Açık Öğ re tim Fa kül te si Türk Di li ve Ede -bi ya tı öğ ren ci le ri ne hiç ol maz sa yan lış sız bil gi ve ril me si açı sın dan ka le me al dık. Ba zı olum suz luk la rın gi de ril me sin de bir fay -da sı ola ca ğı nı uma rız.
