ÖZET
Amaç: Konservatif tedaviden fayda görmeyen a¤r›l› oste-oporotik vertebra çökme k›r›kl› yaßl› hastalar›n vertebroplasti ve kifoplasti ile tedavi edilerek, beklenen morbidite ve morta-liteden korunmalar› ve yaßam kalitelerinin artt›r›lmas› amaç-lanm›ßt›r.
G
Geereeç vvee YYöönteem: Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Nöro-ßirürji Anabilim Dal›nda 2003-2004 y›llar› aras›nda, a¤r›l› oste-oporotik vertebra çökme k›r›¤› olan dokuz yaßl› hastaya (iki er-kek, yedi kad›n, 60 yaß üzeri) kifoplasti ve vertebroplasti uy-gulanm›ßt›r. Yöntemlerin etkinli¤i, klinik ve radyografik olarak de¤erlendirilmißtir.
Soonuçlar: Osteoporotik vertebra k›r›klar›, serimizde kad›n-larda daha yüksek oranda bulunmußtur. Tüm hastalar osteope-nik veya osteoporotiktir ve dirençli a¤r› en belirgin semptom-dur. ‹laç tedavisine ve fizik tedaviye yan›t vermemißlerdir. To-rakolomber vertebroplasti ve kifoplasti uygulanan dokuz has-tadan sadece birinde klinik olarak önemsiz epidural kaçak ge-lißmißtir. Tüm hastalar›n ßikayetlerinde akut düzelme izlenmiß, radyografik olarak da %88.8’inde postoperatif vertebra elevas-yonu sa¤lanm›ßt›r. Seride mortalite ve morbidite yoktur. Tüm hastalar ayn› gün mobilize edilmiß ve ilk üç gün içinde tabur-cu edilmißlerdir.
Tart›ßma: Osteoporotik vertebra kompresyon k›r›klar›, yaß-l›larda önemli bozukluklara ve mortaliteye yol açar. Bu k›r›kla-r›n cerrahi tedavisinde, hastan›n a¤r›s›n› en aza indirmek, kifo-zu önlemek ve daha iyi yaßam koßullar›n› minimal invaziv bir yolla gerçekleßtirmek hedeflenmelidir.
Anahtar SSöözccükleer: Vertebroplasti, kifoplasti, osteoporoz, vertebra, çökme k›r›klar›
ABSTRACT
Purpoosee: It is aimed to increase health-related quality of life and to avoid the clinical consequences of osteoporotic vertebral compression fractures in elderly patients by performing vertebroplasty and kyphoplasty.
Mateerial--Meethoods: Nine elderly patients (two men, seven women, aged over 60) with painful osteoporotic vertebral compression fractures were treated with vertebroplasty and kyphoplasty in University of Ankara Faculty of Medicine, Department of Neurosurgery between 2003-2004. The efficacy of the procedures was assessed clinically and radiographically. Reesults: Osteoporotic vertebrae fractures were slightly more common in females in our series. All the patients had low bone mineral density and intractable pain. Clinical outcomes were unchanged following medical and physical therapy. In one of the nine patients undergone thoracolomber vertebroplasty and kyphoplasty, the cement leaked into the epidural space after kyphoplasty causing no change in its therapeutic benefits. All the patients had good pain relief, improved function and vertebral body elevation at a rate of 88.8%. There was no mortality and morbidity. All the patients were mobilized the day after the procedures were performed and discharged within three days postoperatively.
C
Cooncclusioon: Osteoporotic vertebral compression fractures represent a significant cause of disability and mortality in the elderly. The surgical treatment of these fractures should address the need to reduce the fracture related pain and the kyphotic deformity and to provide better quality of life to the elderly patients in a minimally invasive fashion.
K
Keeyy WWoords: Vertebroplasty, kyphoplasty, osteoporosis, vertebrae, compression fractures
Geliß:20/12/2004 Kabul: 12/01/2005
Yrd.Doç.Dr.Gulsah Bademci: K›r›kkale Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroßirürji Anabilim Dal› Dr. Zafer Ayd›n: Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroßirürji Anabilim Dal›
Op.Dr. Funda Batay: Bay›nd›r Hastanesi Nörolojik Bilimler Merkezi, Nöroßirürji Bölümü Doç.Dr.Ayhan Attar: Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroßirürji Anabilim Dal› Doç.Dr.Þükrü Ça¤lar: Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroßirürji Anabilim Dal› ‹letißim: Yrd.Doç.Dr. Gülßah Bademci
Buketkent Mah. ‹ller Sitesi 9.Blok No:9 06530 Çayyolu/ Ankara e-mail: bademci70@yahoo.com Tel: 0 312 2415820 Faks:0 318 2252819
Türk Geriatri Dergisi 2005; 8 (1): 5-9
Turkish Journal of Geriatrics
OSTEOPOROT‹K VERTEBRA
YAÞLILARDA AÚRILI
ÇÖKME KIRIKLARININ
TEDAV‹S‹NDE
K‹FOPLAST‹-VERTEBROPLAST‹
ETK‹NL‹Ú‹N‹N
DEÚERLEND‹R‹LMES‹
ASSESSMENT FOR EFFICACY OF
VERTEBROPLASTY AND KYPHOPLASTY
IN THE TREATMENT OF PAINFUL
OSTEOPOROTIC VERTEBRAL
COMPRESSION FRACTURES
IN ELDERLY PATIENTS
Dr. Gülßah BADEMC‹
Dr. Zafer AYDIN
Dr. Funda BATAY
Dr. Ayhan ATTAR
Dr. Þükrü ÇAÚLAR
VERTEBROPLAST‹
G‹R‹Þ
Osteoporoz, kemiklerde kalsiyum oran›n›n düßmesi sonu-cu kemiklerin yük taß›ma ve dayan›kl›l›k özelli¤inin azalmas›-d›r. Osteoporoz, özellikle dördüncü dekad sonras› vertebra çökme k›r›klar›n›n en önemli nedenidir (13). Vertebra çökme k›r›klar› ise, ileri yaß grubunun mortalite ve morbidite oranla-r›n› %15-30 artt›ran bir patolojidir (11). Osteoporotik vertebra çökme k›r›klar›na, tespit edildi¤inde genellikle analjezik kulla-n›m›, yatak istirahati ve korseden olußan “benign ihmal” teda-visi uygulanmaktad›r. Bu düßük enerjili k›r›klarda, ancak nöro-lojik defisit varsa cerrahi yaklaß›mlar düßünülmektedir. Stabili-zasyon uygulanan olgularda osteoporotik yap› nedeniyle daya-n›kl›l›¤› sa¤lamak için uzun desteklerin kullan›lmas›, anterior ve posterior cerrahinin birlikte kullan›lmas› hastalarda cerrahi riskleri artt›rmaktad›r. Stabilize edilmeyen vakalarda ise kro-nik a¤r›, kifotik deformite ve komßu vertebralarda k›r›klar›n gelißmesi (10), eklenen her vertebra k›r›¤›n›n vital kapasiteyi azalt›p hastay› pulmoner hastal›k sürecine sokmas›, kronik narkotik veya steroid ba¤›ml›l›¤›, sosyal aktivitenin belirgin azal›ß›, kronik sürecin yol açt›¤› tedavi maliyetlerinin yükselißi ve ißgücü kayb› gibi sorunlar gelißmektedir. Bu ba¤lamda, son 10 y›l içinde vertebroplasti ve kifoplasti gibi alternatif tedavi seçenekleri gelißtirilmißtir (21,22). Dört-alt› hafta medikal te-daviye cevap vermeyen vakalara bu yöntemler uygulanabil-mektedir (8).
Bu çal›ßmada, osteoporoza ba¤l› a¤r›l› vertebra çökme k›-r›klar›n›n tedavisinde kifoplasti ve vertebroplasti uygulamala-r›n›n etkinli¤i ve özellikle yaßl› insanlara sa¤lad›¤› klinik yarar-lar incelenmißtir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Nöroßirürji Anabilim Da-l›’nda 2003-2004 y›llar›nda tedavi edilmiß olan; cinsiyet fark› gözetilmeksizin, 60 yaß üzeri, genel durumu orta-iyi, torakal ve lomber vertebralarda primer veya sekonder osteoporotik ver-tebra çökme k›r›¤› olan hastalar de¤erlendirilmißtir. Çal›ßmaya primer kemik tümörü veya kemik metastaz›, pedikül k›r›¤›, ka-nama diatezi, kontrast madde allerjisi olan hastalar dahil edil-memißtir. Koinsidental tümöral patolojiler seriye dahil edilmiß-tir. Hastalar›n travma maruziyeti ve bunun süresi, medikal ve fizik tedaviden yararlanma durumu de¤erlendirilmißtir. Ayr›n-t›l› fizik ve nörolojik muayene yap›lm›ßt›r. Rutin tetkiklerin ya-n› s›ra direkt grafileri, kemik densitometrisi ve Magnetik Rezo-nans Görüntüleme (MRI) yap›lm›ßt›r. Kemik mineral yo¤unlu-¤u T-Score yöntemi ile de¤erlendirilmißtir. T-score skalas›, ke-mik densitometri testinde kullan›lan bir ölçüttür. 1,5) ile (-2,5) aras›ndaki skorlar hastada osteopeni oldu¤unu, (-(-2,5) ve daha üzerindeki de¤erler ise hastan›n osteoporotik oldu¤unu gösterir. Yaß›na göre skoru, normal populasyon ile k›yaslan›r. (-1,5) ile 0 aras› de¤erler kabaca normal kabul edilse de kesin kriterler yoktur (75 yaß›ndaki hasta için (-2) oldukça iyi bir skorken, 20 yas›ndaki hasta için (-2) kötü bir sonuçtur).
Kifop-lasti (KP) ve vertebropKifop-lasti (VP) yöntemlerinin etkinli¤i; hasta-n›n ißlem sonu semptomatik düzelmesi ve nörolojik tablosu, mobilizasyon ve taburculuk süresi, ißlem sonras› direkt grafi-lerde korpus yüksekli¤inin durumu ile de¤erlendirilmißtir. Hastalar iki ayl›k sürelerle (en uzun takip bir y›l), periyodik di-rekt grafilerle takip edilmißlerdir.
BULGULAR
Opere edilen dokuz hastan›n yedisi kad›n, ikisi erkektir (tablo). Yaßlar› 60-80 (ort: 70.4) aras›nda de¤ißmektedir. Dört hasta d›ß›nda tüm hastalar›n öyküsünde travma mevcuttur. Travma ßekli, üç hastada yüksekten düßme, iki hastada ise tra-fik kazas›d›r. Travmalar, üç hafta ile 12 y›l öncesine dayanmak-tad›r. Dört hastada ise travmas›z vertebra çökme k›r›¤› geliß-mißtir. Sekonder osteoporotik çökme k›r›¤› gelißen hastalar›n hikayesinde Multipl Myelom ve Non-Hodgkin Lenfoma gibi ko-insidental neoplaziler ve bunlara yönelik radyoterapi ve/ve-ya kemoterapi uygulamalar› mevcuttur. Þikayetler dokuz has-tan›n sekizinde bel a¤r›s› (%88.8), iki hastada bel ve s›rt a¤r›s› (% 22.2), bir hastada bel ve sa¤ bacak a¤r›s› (% 11.1), bir has-tada s›rt a¤r›s› (%11.1) ßeklindedir. Tüm hastalara medikal te-davi ve üçü d›ß›nda di¤er hastalara fizik tete-davi uygulanm›ß ve hastalar›n yedisi (%77.7) hiç fayda görmedi¤ini, iki hasta k›s-men fayda gördü¤ünü (%22.3) ifade etmißtir. Tüm hastalar›n fizik ve nörolojik muayeneleri genellikle özelliksizdir (Tablo). Kemik densitometresinde tüm hastalar›n de¤ißik derecelerde osteoporotik oldu¤u [hastalar›n ikisinde (%22.2) osteopeni, yedisinde (%77.8) osteoporoz] tespit edilmißtir. T-skorlar›n›n (-2.0)-(-4.1) aras›nda de¤ißti¤i gözlenmißtir. Dört hastada lom-ber, bir hastada torakal, dört hastada torakal ve lomber komp-resyon birlikte izlenmißtir. Hastalar›n dördünde tek mesafe, üçünde iki mesafe, birinde üç mesafe (Þekil 1,2,3), birinde ise yedi mesafe çökme k›r›¤›na yönelik tedavi uygulanm›ßt›r. ‹ki hastaya VP, yedi hastaya KP yap›lm›ßt›r. KP uygulanan bir has-tada gelißen sorunsuz epidural kaçak d›ß›nda komplikasyonla karß›laß›lmam›ßt›r. ‹ßlem sonras› nörolojik kay›p hiçbir hastada
gelißmemißtir. Postoperatif direkt grafilerde, sekiz hastada kor-pus elevasyonu (%88.8) ve bir hastada kifoz aç›s›nda düzelme izlenmißtir (Þekil 3). Tüm hastalar›n ßikayetleri ilk üç gün için-de akut olarak düzelmißtir. Tüm hastalar ißlemin yap›ld›¤› gün mobilize edilmiß, üçüncü güne kadar da taburcu edilmißlerdir. Seride morbidite ve mortalite olmam›ßt›r. Periyodik takiplerde bir sorunla karß›laß›lmam›ßt›r.
TARTIÞMA
Osteoporoz, kad›nlarda ve ileri yaßta her iki cinsiyette bir-den görülen major problemlerbir-den biridir. Osteoporoza ba¤l›
olarak gelißen kifoz, hareket k›s›tl›l›¤› ve a¤r› gibi aßikar fizik-sel ve fonksiyonel bozukluklar›n›n yan› s›ra, yaßl›larda travma olsun veya olmas›n osteoporotik vertebra k›r›klar›na yol açma-s› en önemli morbid sonucudur. Osteoporoz, 50 yaß ve üzeri kad›nlarda %15 oran›nda vertebra yükseklik kayb›na, %26 ora-n›nda çökme k›r›klar›na neden olmaktad›r (17). Kad›nlarda, artan yaßla birlikte osteoporoza ba¤l› a¤r›l› vertebra k›r›¤› s›k-l›¤›, travma olmasa da artabilir (3,5). Serimiz bu bulguyu des-teklemektedir. Baßar›l› bir multidisipliner çal›ßma ile (ostrojen, biofosfanat, kalsiyum ve vitamin D al›m›; artm›ß fiziksel ve psi-kososyal aktivite) osteoporoz ve çökme k›r›klar›n›n
yöneti-Tablo 11- A¤r›l› osteoporotik vertebra k›r›¤› nedeni ile kifoplasti (KP) ve vertebroplasti (VP) uygulanan hastalar›n analizi
HASTA AA EHY ZE AÖ ‹Ç BE GE FÖ MÖ
yaß 74 80 76 60 70 73 60 78 63
cins E K K K E K K K K
travma + - + + - + - - +
Travmaßekli Düßme - Trafik Düßme - Düßme - - Trafik Travmasüre 12 y›l - 3 hafta 3ay - 6 ay - - 2 gün malignite - - - - MM;RT,KT - NHL - -ßikayet(a¤r›) Bel-bacak Bel Bel S›rt Bel Bel Bel-S›rt Bel-bacak Bel-S›rt
‹laç ttedavisi + + + + + + + + +
FTR + + + + - + - +
-FM N N N N N N N N N
NM N N 3/5 azalma N N Hiporefleksi N N N Densitometri -poroz -poroz -poroz -peni -poroz -poroz -poroz -peni -poroz T-Score -3,8 -3,6 -4,1 -2.1 -3,1 -4,1 -3,1 -2,3 -3,1 Direkt ggrafi:
kompresyon L1 T12,L4 L1 T7,8,9 T12,L2 L1 T11,T12L1,2,3,4; L5 T11,L1 L3 MRI(T2 AAG) - - Hiperintens Hiperintens Hiperintens Hiperintens Hipointens Hiperintens Hiperintens Yöntem VP VP KP KP KP KP KP KP KP+vida
Komplikasyon - - - Kaçak
-Postop ddir.gr
(elevasyon) - + + +,aç› düzeldi + + + + + Mobilizasyon 0.gün 0.gün 0.gün 0.gün 0.gün 0.gün 0.gün 0.gün 0.gün
Postop NNM N N 4/5 N N N N N N
VERTEBROPLAST‹
minde %50 baßar› kazan›lsa da dirençli hastalarda cerrahi yön-temler hala önemini korumaktad›r (3). Fakat cerrahi fiksasyon yöntemleri, yaßl› insanlar›n t›bbi durumunun çok iyi olmama-s›, osteoporotik kemiklerin mekanik gücünün stabilizasyon için s›n›rl› olmas› gibi nedenlerden dolay› nörolojik bulgusu olan hastalarla s›n›rl› kalm›ßt›r. Oysa belirgin nörolojik bulgu olmasa da, vertebra çökme k›r›¤› asl›nda benign bir sorun de-¤ildir. Hastalarda kronik a¤r›, torasik kifoz, akci¤er kapasite-sinde azalma ve pulmoner hastal›k, fonksiyon kayb›, zamanla eklenen komßu k›r›klar, uyku bozukluklar› gibi ek sorunlar meydana gelebilir (1,3,12,15,16,17). Hatta, ileri yaßta kad›nlar aras›nda yap›lan prospektif bir çal›ßmada vertebra k›r›kl› ka-d›nlarda, mortalite oranlar›n›n sekiz kat artt›¤› izlenmißtir (5). Stabilizasyon cerrahisine alternatif olarak gelißtirilen VP ve KP, az hasarl› girißimler olarak vertebraya anatomo-fonksiyo-nel restorasyon sa¤layan, semptomlar›n çok erken ortadan kalkt›¤› ve hastan›n sosyal yaßam›na erken kazand›r›ld›¤› yön-temler olarak tercih edilmektedirler (2,6,8,9,18,19,20,22).
VP, k›r›lm›ß vertebraya, s›kl›kla kullan›lan polimetilmetak-rilat (PMMA) gibi bir sementin yüksek bas›nçla verilmesi ißle-midir. Kolay tekni¤i, lokal anestezi alt›nda uygulanarak ißlem esnas›nda olußan nörolojik kayb› takip etme olana¤› gibi avan-tajlar› vard›r (2,14,19,20). Ancak yüksek bas›nçla düßük visko-ziteli bir sementi zerketmeye ba¤l› s›z›nt› riski ve vertebral de-formite düzeltilmedi¤i için normal anatominin tekrar kazan›la-mamas› riski taß›r (7,11,14). Göreceli daha yeni bir teknik olan KP’de ise çökmüß vertebraya, kemik içinde ßißirilebilir balon
(18), balon ile olußturulan hacme düßük bas›nçla sement en-jeksiyonu yap›l›r (4,6,9). Kronik a¤r› ve komßu vertebralarda çökme riski en önemli kifoplasti endikasyonlar›n› olußturur. Tekniklerde hastan›n prone pozisyonunu tolore etme duru-muna bak›larak lokal veya genel anestezi kullan›lmas› müm-kündür. Direkt grafiler, kemik sintigrafisi, tomografi, densito-metri gibi incelemelerin yan› s›ra MRI planlanmas› gerekir. T2 sagittal MRI’da kemik ili¤inin hiperintens olmas› çökme k›r›¤›-n›n son iki ay içinde oldu¤unu ve kifoplastiden sonra verteb-ran›n restore olaca¤›n› gösterir. VP ve KP uygulanan bu seri-de, ißlem sonras› ilk günlerde yüksek oranda semptomatik dü-zelme gözlenmesi ve erken taburculuk, özellikle yaßl› hastalar için önemli avantajlard›r. Tedavi edilmiß hastalar›n %10’unda, kullan›lan sement maddesinin yol açt›¤› sertlik nedeniyle kom-ßu osteoporotik vertebralarda k›r›klar gelißebilir. Bunlar›n ço-¤u semptomatik olmaz ama e¤er a¤r›s› geçmiß bir hastada tek-rar a¤r› ataklar› baßlarsa bu durum akla getirilmelidir (11). Se-rimizde, takipte böyle bir sorunla karß›laß›lmam›ßt›r.
Osteoporoza e¤ilimli kißilerin, riskli yaßlar öncesi e¤itimi ve erken farmakolojik tedavi, osteoporoza ba¤l› çökme k›r›¤› olußma riskini %50 azaltsa da, olußtu¤unda uygulanan KP ve VP yöntemlerinin yararl›l›¤› yads›namaz düzeylerdedir (6). VP ve KP’nin minimal invaziv yöntemler olmas› ve lokal anestezi alt›nda uygulanabilmeleri, genel anestezi uygulansa bile ißlem süresinin belirgin ßekilde k›sa olmas›, geriatrik hastalar›n stabi-lizasyon cerrahisinde karß›laßt›¤› riskleri ve a¤r›y› büyük oran-da azaltmakta, fonksiyonel kapasitelerinde ve yaßam
kalitele-Þekil 22- Torakal 7-8-9 vertebra fraktürlü hastan›n direkt yan torakal grafisi. Belirgin kifoz aç›s› dikkati çekmektedir.
Þekil 33- Torakal 7-8-9 vertebra fraktürüne yönelik üç mesafe Kifoplasti uyguland›ktan sonra çekilen direkt yan torakal grafi. Vertebran›n erken elevasyonu ve kifoz aç›s›nda düzelme izlenmektedir.
KAYNAKLAR:
1. Cauley JA, Thompson DE, Ensrud KC, Scott JC, Black D: Risk of mortality following clinical features. Osteoporos Int 2000; 11: 556-561
2. Garfin SR, Yuan HA, Reiley MA: Kyphoplasty and vertebroplasty for the treatment of painful osteoporotic compression fractures. Spine 2001; 26(14): 1511-1515
3. Gold DT: The clinical impact of vertebral fractures: Quality of li-fe in women with osteoporosis. Bone 1996; 18: 185-189 4. Hardouin P, Fayada P, Leclet H, Chopin D: Kyphoplasty. Joint
Bo-ne SpiBo-ne 2002; 69: 256-261
5. Kado D, Browner WS, Palermo L, Nevitt MC, Genant HK, Cum-mings SR: Vertebral fractures and mortality in older women. Arch Intern Med 1999; 159:1215-1220
6. Ledlie JT, Renfro M: Balloon kyphoplasty: one year outcomes in vertebral body height restoration, chronic pain, and activity le-vels. J Neurosurg (Spine) 2003; 98: 36-42
7. Lee BJ, Lee SR, Yoo TY: Paraplegia as a complication of percuta-neous vertebroplasty with polymethylmetacrylate. Spine 2002; 27: 419-422
8. Lewiecki EM: Vertebroplasty and kyphoplasty in 2001. Journal of Clinical Densitometry 2001; 4(3): 185-187
9. Lieberman IH, Dudeney S, Reinhardt MK, Bell G: Initial outcome and efficacy of kyphoplasty in the treatment of painful osteopo-rotic vertebral compression fractures. Spine 2001; 26: 1631-1638 10. Lindsay R, Silverman SL, Cooper C, Hanley DA: Risk of new ver-tebral fracture in the year following a fracture. JAMA 2001; 285: 320-323
11. Linville D: Vertebroplasty and Kyphoplasty. Southern Medical Jo-urnal 2002; 95 (6): 584-587
12. Lyles KW, Gold D, Shipp KM, Pieper CF, Martinez S, Mulhausen P: Association of osteoporotic vertebral compression fractures with impaired functional status. The American Journal of Medici-ne 1993; 94: 595-601
13. Riggs BL, Melton LJ: The worldwide problem of osteoporosis: In-sights afforded by epidemiology. Bone 1995; 17: 505-511 14. Ryu KS, Park CK, Kim MC, Kang JK: Dose-dependent epidural
le-akage of polymethylmetacrylate after percutaneous vertebrop-lasty in patients with osteoporotic vertebral compression fractu-res. J Neurosurg (Spine) 2002; 96: 56-61
15. Schlaich C, Mine HW, Bruckner T, Wagner G, Gebest HJ, Grunze M, Ziegler R, Bruckner GL: Reduced pulmonary function in pati-ents with spinal osteoporotic fractures. Osteoporos Int 1998; 8: 261-267
16. Silverman SL: The clinical consequences of vertebral compressi-on fracture. Bcompressi-one 1992; 13: 27-31
17. Silverman SL, Minshall ME, Shen W, Harper KD, Xie S: The rela-tionship of health related quality of life to prevent and incident vertebral fractures in postmenopausal women with osteoporosis. Arthritis&Rheumatism 2001; 44: 2611-2619
18. Theodorou D, Theodorou SJ, Duncan TD, Garfin SR, Wong WH: Percutaneous balloon kyphoplasty for the correction of spinal de-formity in painful vertebral body compression fractures. Journal of Clinical Imaging 2002; 26: 1-5
19. Trumees E: The roles of vertebroplasty and kyphoplasty as parts of a treatment strategy for osteoporotic vertebral compression fractures. Curr Opin Ortoph 2002; 13: 193-199
20. Watts NB, Haris ST, Genant HK: Treatment of painful osteoporo-tic vertebral fractures with percutaneous vertebroplasty or kyphoplasty. Osteoporos Int 2001; 12: 429-437
21. Wilson DR, Myers ER, Mathis JM, Scribner RM, Conta JA, Reiley MA, Talmadge KD, Hayes WC: Effect of augmentation on the mechanics of vertebral wedge fractures. Spine 2000; 25: 158-165 22. Wong W, Reiley MA, Garfin S: Vertebroplasty/kyphoplasty.
