Sinematografik
Uretimi
DiizenleyenBir
KamuKurulugu Olarak
Centre National DeLa
Cinematographie'nin Geligmekte Olan Ulketerin Sinemalanna YaklasrmrArq.
Gtir. Dr. Nilay
ULUSOYOnn,lyRAX
6zet"Elektronik Qag'da Global Kdy" haline gelen diinyamrzda sosyo-kiiltiircl globalleqmenin, larkl tilkelerin birbirinin kiilttirtinli tanryarak diinya bartqrnr saglayacalrna dair g6rtig ile Balr ki.ilttiriinti tiim dtinyaya yayarak yerel
kiiltiirleri oldiirdi.igti dofrr'rltusundaki diigiince tartrqrlmaktadrr. Fakat Barr ktiltiirii de kendi iginje qatrgmalar
yagantaktadrr ve bu gatrgmalann cn bclirgin oldulr.r alanlardan biri ise sinemadrr. Ticari kaygryr 6n planda tgtan ve tiitn adtnrlarrtrt bLr ycinde atan }lollywood sinemasrntn kargrsrnda diger ttim ulke sinemilari yok olma tehlikesi taStmaktadrr. Avrupa tilkeleri hem kendi iglerinde hem de Avmpa Birlili srnrrlarr iqinde Hollywotd'u ku.g, tinlemler alrrken tiqiincti diinya sinemastna destek vermeye de baglamrglardrr. Avrupa Birligi iiyeierinden Fransa Centre
Natronal de la Cinematographie (Ulusal Sinema Merkezi) adlr kamu kurulugu ile kendi sinemasrnr koruma altrna
allrken. balrnlslz. dzgtin yaprmlarrn artmasl, sinema endtistrisinin gLiqlenmesi. yerel kLilt{irlerin. kimliklerin tanlnma
imkanr bularak korunmast igin Fonds Sud Cinema (Gtiney Sinemasr Fonu) idr altrnda gahgmalar yapan bir lbn
kurmustur.
Anahtar Stizciikler
Kr.iresellegme, sinema, yerel Kiiltiir
Abstract
In today world which tumed into a Global Village in the Electronic Age; there has been a discussion among
the idea thatsocial-cultural globalization will bring worlrd peace by allowing different countries to recognize each others cultures and the argument thal it spreads Western culture to whole woild by destroying killing loca'l cultures.
Westem culture, however, experiences iner conflicts out of which one of the most evident areas is cinema. The cinemas of all countries are on the edge of extinction against tlollywood which emphasizes only on commercial concems. While European counlries are taking precautions against Hollywood both in their countries and within the
borders of thc European Union, they also started to support th; third *oild.in"rnu. France, a member of EU protects
national cinema with Centre National de la Cinematographie (National Cinematography Center), established a fund called Fonds Sud Cinema (Southem Cinema Fund) operating to increase the number of authentic productrons, strengthen movie industry and protecl identities by way ofrecognition.
Key Words
Globalisation, cinema, local culture
l.
GiriqTeknolojik geligimin sonucu olarak iletigim
bilgi
alrnrn
ilerlemesiile
insanlar drasrndakifiziki
engellerin kalkmasl sonucunda diinya, MaishallMcluhan'rn
belirttigiY"i:..'Pl"flro-nik
Qa!'da Global Kciy" haline dcintiqmtigttir(M.
Mcluhan, 2001, s.l7).Ozellikle
1990 baglannda SovyetlerBirligi'nin
dafirlmasryla kapitalist Batr'da etkin olmaya baqlayan globallegme stireci, siyaset ve ekonominin yanrndaktiltiir
alanrnda dakendini gostermeye baqlar. Sosyo-kiilti.irel globalle$menin
firkh
i.ilkelerin birbirlerininkriltiiriinii
tantyarakileriki
zamanlarda drinya banqrnr sa$layaca[rndan, ytizlerce yrldlrsiiregelen ekonomik,
siyasi
ve ktilttirel
kargrlagmalurrr,,onr.unda
dogal
bir
suregoldu[undan
bahseden gdrtiqlerinyanr slra,
siyaset, akademive
ekon-ominin 6nde gelenlerinin yeniden yarattrgt bir olguoldulu,
iletigim teknolojilerinin yaygrnlaqmasr ile g6ze batmaya baqladr[r, ulus 6tesi grkarlann sonucunda batr ktilti.iriiniiiu-
dtinyuyu yayarak yerelktiltiirleri tjldtirdiilri
vetek
kiilttirliililge yol
agtrgryorumlal
da vardrr. Globallegme aynl zamanda bu batrh dtinya gorti$iiniin ve ya$am tarzrmntiim dtinya igingegerli olmast anlamlna da gelmektedir. (C.Aktan:1999)
2. Hollywood
Avrupa'yr
EleGegiriyor
Batr
kiiltiirti
kendi
icindede
gatrqmalar yaqamaktadlrve
bu
gatt;malartn enbelirgin
oldulu
alanlardanbiri
ise
sinemadrr.Bir
yanda Hollywood sinemast olarak nitelendirilen stiidyo sistemine dayah, yUksek biitgeli pazar payl yiiksekfilmler,
diger yanda ise "sanat sinemast" olarak adlandrnlan Avrupa sincmast bulunmaktadrr.Bir
gogmentilkesi
olan Amerika'da,bu kitleyc
hitap edecek basit hikayelerve diiz bir
anlatrmasahip,
sonradan"Klasik
Hollywood
Tarzf'
olarak
adlandrrrlacakfilmler
yaprldr.(S.R.Olson, 2001,
s.
75'denM.Behlil,
2005, s.34) Amerika, kendi iilkcsininmitlerini
(Westcm, gangster, bireysel baganiiriinleri)
sinemada teklar yarataraktiim
diiLnyada yerel
k{iltiirlerin
bir
pargasr halinegetirdili
fantastik ka9l9 sinemast yarattt.Kendi piyasasrnda masraflannr grkardr!r ytiksek biitgeli
filmleri
tiim diinyadadiler
iilke sinemalanndandaha ucuza sattr.
Amerikah
sttidyolar
kendi
birliklcrini
kurarak kendilerinegiiglii
bir
lobi
yarattrlar.Tiim
bu
artrlannabir
de
donyadakidaltttm
kanallannmfazlahlr
eklenince Amerikan sinemasrnrn,tiim
diinyayr <izellikle ktilti.irel anlamda etkiledigibir
gergektir.Biiyuk bir
endiistri kolu olarak Hollyrrood, diger iilke sinemalanmnbir
yandan gdsterim imkanlartnt ktsrtlamakta Ote yandan dayaratttlt
ve benimsettili kendine ait sinemadili
ile
sinema anlatrm sanatrnl tek diizele$tirmektedir. Ulkelerin kendi sinemalanndaki temsillerinikiiltiirlerine
niifuz ederek engellemektedir' AshndaHollywood
kurulugundanyani l9l0'lardan
itibarenkiiresel olarak
igliyor, sinemanrn ekonomik ve sosyalgiiciinii
en erken kegfedeniilke
oldu!!
igin A.B.D. ti.im diinyayafilmlerini
ihrag ediyordu.ikinci
Diinya Savaqr'ndan ekonomisini giiglendirerek qrkiniek
tilke
olan
ABD,
"diinya
liderlili"
ve
sosyalizmin g<ikertilmesi yolundaki gabasrndasinemaya
(Hollywood'a)
dnemli gtirevler bigmigti'
Batr
Avrupa'nln ekonomikanlamdi
giiglendirilmesinive
"Amerikan
yagamtarzt"nt
benimsemesini hedefleyen Marshall Plam, bunaiyi
bir
drnektir. Fransa'nrn Nazi iggali altrndaoldu[u
yrllardaiktidardaki
Vichy
Hiikiimeti, Hollywood
yaprmrfilmlerin
iilkeye
girmesini yasaklamrgtr.Alman iggalinin sona
ermesindenhemen sonra,
ABD
ordusununpsikolojik
savaq bdltimu,yeni
gdsterime girmiqd6rt yizden
fazla Amerikanfilmini,
hrun.uidu dalrtrlmasrigin
Amerikandalrtrm
girketlerine teslimetti.
ABD,
Marshall planr gcrgeveiinde savaq borglannrn silinmesi ve 650 milyondolarlk
maddi yardrm hak etmesiiqin
FransrzHiikiimeti'nc dayattrlr
kogullann baqrnda,kilit
sanayi kollarrnda kendisine ayrrcahk tanlnmaslnr dayatml$h. Blum-Byrnes adryla anrlan antla$ma 28 Mayrs 1946'da imzalandrlrnda, ayncahk istenenkilit
sanayikollan
listesinde sinema endiistriside
bulunuyordu.Bu
miidahaletavfl,
Fransa',ylasrntrlt
kalmadt, ltalya, ingiltere ve Almanya'da pastadan payrnr alacakh.Bir
siire Hollywood sinemastna kargtdalyanan
ulusal
sinemalar,bir
siire
sonraetkinlikterini yitirerek Hollywood'a
ycnik dii$tiiler.Tiim
bunlann farktnda
olan
sinematograftnmuciti
Fransa,
Hollywood sinemasrnakar$r Fransrz
sinemasrnrkoruyabilmek amactyla Centre
National cinematographie(cNC)
yani Ulusal
sinemaMerkezi'ni
kurdu.Ikinci
diinya
savagt srrasrndaeski
kltada sinemayrideolojilerini
yaymak amacrylabir
propaganda aract olarak kullananitalya'da
fagist Mussolinive
Almanya'da Nasyonal SosyalistHitler
hiikumetlcriningoreli
gahSmalan drgrnda Avrupa sinemastdli
bir
durumdaydr. oysaHollywood stiidyo
sistemi"Alhn
Qa!"larrnr
yagamaktaydr.Tiim
bunlann yantnda,Normandiya glkartmasl
ile
Avrupa'yr
ve
Fransa'yr
Alman
iggalinden kurtaran Amerika'ya kargt Fransa sonsuzbir
sempati beslemeyc baqlamrgtr. Bunabir
deBlum-Byrnes anlagmast da eklenince Amerikan
filmleri
Fransrz sinemalannr doldurdu. Bu durum Fransrz htiki.imetini hemen harekete gegirdi.25
Ekim
1946 tarihinde grkanlan bir kanun ile CNC yasama giicii olan bir kamu kuruluqu olarak hayata gegirildi. Ekonomikdzerklili
vebilirkigi
olarak dzellikleri olanCNC'nin "hukuki
alanda diizenleme, sinema ekonomisine destek, sinematirtnlerinin
tanttrmrve
yayrmlanmasr, sinema mirasrnrn korunmasrve
gdsterimi"
(daha sonra multimedyave
gorseligitsel
sektorde girer)
gibi
d<irt anagorevi
vardrr. Fransrzsinemastnt gtiglendirmek amacr
ile
kurulan
CNC,
1984yrhnda ulusal
sinemalarrdesteklemek
ve
globalleqmeningetirdigi
sorunlardanbiri
oldulu
6ne
stiri.ilen yerelkiiltiirlerin
yok
olmasrna kargrbir
alt
komisyon
kurmugtur.Ekonomi
sektdri.iniinendtistri
sekt<irtinti yenmesiyle 1980'lerde baglayanve
1990'lardaiyice
gtiglenen entegrasyondinamikleri
ile
sinema alanrndaki srnrrlaryok
olmaya bagladr. Biiytik girketleruluslar
arast alandakiigtikleri "yiyerek"
btiytidtiler,
kartellegmeyedo[ru
gittiler.
1993'de yedibtiyiik
medya kartelinin (Sony, Bertalsman, News Corporation,Seagram, Viacom, Time Warner, Disney) Yr36'sr
ABD'de,
oh36'st Avrupa'da, %o26'srJaponya'dayken 1997'de %50'den fazlasr
ABD'de
yer
ahyordu.ABD
1980'defilm
gelirlerinin %030'unu uluslar arasr pazarda elde ederken giiniimiizde bu oran %50 oldu.
(M.
Christansen,2O05, s.26-27) Uluslar arasr alanda baganh olamayanfilmlerin
kendi i.ilkesinde de baEarr saflayamamasr gerge$i iizerine Fransa kendi sinemasrnrve
difer
Avrupa
filmlerini
korumak amacrylagegitli
anlagmalar yaparken, geligmekte olan iilkelerin yaptmctlartile
dayanrqmayr gtiglendirme ve kiilti.irelkimlik
tagryan filmlerin yaplmma yardtmct olmak igin uzun metrajh filmlere yardrm eden Fonds Sud Cinema-Gtiney Sinemast Fonu adr altrnda Drgiqleri Bakanh[r ile ortakbir
komisyon kurmugtur. FondsSud
Cinema, kurmaca, animasyonya
da
belgeselfilm
projelerine yaratrm stirecinden gcisterim siirecine dek destek olur. Kuruldupu giinden bu yana 300'den fazlafilme
destek verenfon,
Afrika
kttastndan GtineyAmerika
tilkelerine,Ortado[u
veYakrn
do$u tilkelerinden,Eski
SovyetlerBirlifi'nden
sonrakurulan
Do[u
Avrupa iilkelerine kadar pek goktilke
sinemasrna yardrm etmigtir.Yrlhk
btitgesi 2,4 milyon Euro olan komisyon ayrrca yaplm sonrasl ve bitme a$amaslna gelmig fakat finansmanzorlufu
gekenfilmlerin
de tamamlanmasrna yardrm eder. Komisyonun destek vdrdigi filmlerden pekgo[u
qegitli fcstivallerde odi.il almrgtrr.CNC
l3
Mayrs
1993'de Ttirk Ktilti.ir Bakanhgrile
debir
anlagma imzalamrgtrr.Bu
anlagma'nln amacl Ti.irk Fransrzortak
yaprmlannt
belli
gartlar
altrna alarak
kolayhk
saglamaktrr. (http ://www.cnc. frlc-tclech/fr_c2.htm)CNC'nin sinemaya
bir
dilcr
katkrsr ise, bagta Cannesfilm
festivali olmak tizere farkh dallarda gahgan birgok festivalin gergeklegtirilmesine yardrm etmesidir.Bilindigi
tizere Cannesfilm
festivali pek gok farkh
i.ilkeden cizgtin yaprmlann bulugtufu birmerkez
ve
bir
pazar
olarak
1946 yrhndan
beri
di.inya
sinemasrndaetkinlilini
siirdiirmekte
ve
gdsterim imkanr bulamayan eserlere gdsterim imkanr tanrmaktadrr. Fonds du Sud oluqumu kapsamrnda bu senel1-22
Mayrs tarihleri arasrnda gergeklegen58. Cannes Film Festivali'nde fona ait bir pavyon kurulmug, bir gok
film
sergilenmig ve"Afrika
Sinemast'ntn50.
Ylh",
"Gdsterim
imkanr
BulamayanAvrupa
Filmleri", "Gtiney imajrnr Korumak: Qokkilltiiritiliik
iginBir
Gereklilik" bagh[r altrnda soyleqileryaprlmr gtrr. (http://www.cinema/fi n-audiovisuelle. cfm)
Fransrz
hiikrimetinin yaptrpr
bu
gahgmalardrgrnda Eurimages
fonunun yardtmlarr da sdz konusudur. Fransa Eurirnagcs'rn kurucuiiyesidir. Aynr
kaynaktanglkmlt
ve
binlerce pargaya aynlmrq Avrupakiilttir
iirtinlerini
desteklemek amacrnda olan Eurimages, Avrupa sincma endtistrisini gtiglendirmekvc ticari
kaygr giitmeyen sinema endiistrisinin aynr zamanda bir sanat oldu[unu da ispatlamak amacryla finansal destek sallamaktadrr. 1988 yrhnda kurulan Eurimages Avrupa gaprnda ortak yaprmlara, bunlann dalrtrmlarrna ve yrlda en az 27 hafta Avrupafilmi
gcistcren sinema salonlannada
destek vermektedir.Tnrkiye'nin de
aralanndabulundulu
32 iiye dcvlctin
bir temsilcisinin bulundulubir
komisyon tarafrndanyiiriittilcn
Eurimages kumlugundan bu yanauzun
metrajh kurmacaya da
belgcscl900'den
fazla filme
yardrm ctmiqtir.Avrupa'daki farkh
ktiltiirleri
sinema aracrhlryla tanrtmayr amaglayan F,urimages'dan yardrm alanbu filmlerin
bir
krsmronemli
festivallerde <idiil alan bagarrh yaprmlar olmuqlardrr. (www.coe.int/T/l'/coooToe9ration_culturelle eurirnases)Geligmekte
olan
iilkelerin
liberalleqme seriivenine bagladrfr, bdylecc batryayaklaqhlr,
sonug olarakda
komiinistrejimin
grikiiqiiyle globallcqmcniniyiden
iyiyehrzlandrlr
80'li
yrllarda
yer€l ki.iltiirleri
tanrtmak, yaqatmak amacrylakurulan
bufonlann higbirinin
kurulug amacrnda"Hollywood
sinemasrna karqrdiler
sinemalarrkorumak'diye
bir belirti yoktur elbette. Ama tiim diinya sinemalanna kargr "Hollywood sinemasr" gibi bir durum sdz konusudelildir.
Daha <incebelirttilim
gibi CNC'nin yerelktltiirleri
korumaktaki amacr, diinyadatek
bir
baskrnkiiltiirtin
(Hollywood
kiiltiirii)
olmadrlrnr
gostermek, tanrlmak;Hollywood
kargrsrnda gerileyen(-ki
bunaufak
bircimek vermek
gerekirse Fransrz konugmadiline
yerleqmigIngilizce
kelimeleringoklufu)
Avrupa kiiltiiLriinii korumak, dtinyada bukiiltiir0
giiglendirmek ve bu amacaulaqmak igin sinemayr kullanmaktrr. Aynca CNC'nin festivalleri diizenlemekteki amacr, destekledili
diler
iilkefilmlerini
dtnya pazanna grkararak Hollywood sinemasrna kar$lbir
altematif
oluqturmaktrr.Bu
agrdan baktldrlrnda yardrmalan
filmlerin
bir
diler
<izellili
ise, kendikiiltiirlerini
bir
y<iniiile
tanltan konulara sahip olmalandrr. Batr'nrn baskrnktiltiirii
kargrsrnda direnmcye gahqan, "Oteki"legtirilenkiiltiirler
kendilerini ifade etmek ve varhklannrfark
ettirmekigin
gegitliyollar
ararken, sinemayretkili bir
yol olarak gdrmektedirler.Yok
olmayayiiz
tutmuf,
unutulmakta olan, g<irmezlikten gelinen kiilti.irlerinsinema
aracrhlryla
di.inyaya tanrtrmrnabir
ornek olarak, hem
CNC
hem
deEurimages'dan yardrm alan Yeqim Ustaoflu'nun
"Bulutlan
Beklerken"filmini
<lmekvermek istiyorum.
Yeqim Ustaoflu'nun 2004 yaptmr
"Bulutlan
Beklerken"filmi
azrnhk haklannr konu alanbir filmdir.
l9l6
krgrnda, Osmanh Ordusu, krsa si.ire 6nce Rus iqgalinde olan Trabzon'un batrsrndakikdylen
bogaltrr, bu kciylerin Rum sakinleri orgiitlenmemiqbir
siirglin
gabasr iginde, evlerindenattlrrlar.
Filmin
bag oyuncusuAy;c'nin
esas adrEleni'dir ve tahliye edilen Rum ailelerden birinin krzrdrr. Eleni, 10 yaqrndayken, annesi,
kiigiik
erkek
kardeqiNiko
ve
bebekkrz
kardeqiylebirlikte,
g0neyedofru,
sonugelmeyecele benzeyen
bir
yiiriiyiiqe katlanmak zorunda brrakrlmrgtrr. Daha sonraTiirk
bir
aileye evlathk olarak verilen Eleni, yrllar sonra hayatla hesaplaqmasrnr yaparken bu seriiveni kUgiik bir gocukla paylagrr.De[il
Avrupa'da, dtinyada ve Ustaollu'nundedili
gibi
Ti.iLrkiye'debile
tanrnmayanbu
dtinemve bu
ki.iltiir CNC
ve
Eurimages'rn desteliylefilmin
gepitli festivallerde gosterilmesi iizerine tanrnrr vebilinir
olmugtur. Busene Istanbul Film Festivali'nde
"En
lyi
Kadrn Oyuncu", SundanceFilm
Festivali'ndc "eniyi
senaryo" <ldiilleri alanfilm,
Montreal, Selanik ve Berlin Film Festivallerinde degazetesine verdigi
bir
rciportajda ,"higbir
yoni.iyle yurt drgrnda tanrnmayanbir
ddnemive
olaylarr
anlatan
bir
hikayeyi fonlara kabul ettirip
yardrm almanrn
gok
zoroldufu"ndan
bahsederken,"gegmig
yrllarrn
korunmayanalt
kimlik
ve
k{ilttirler nedeniylebir
deformasyon ga[r oldu[u"ndan ve "AvrupaBirligi
siireci ile bu ddnemintamirine gegildi[in"den
bahsederken,yerel
kiiltiirleri
yaymak
amacrndaki sincma fonlannadadeginir. (www.radikal.com.trihabcr.php?haberno:139668&tarih:08/01/05)CNC'nin
18
Ocak-l
$ubat2005
tarihlerinde gergekleqtirdili Regardsur
leCinema
du
Sud-10.
Gi.iney Sinemastna Bakrg Festivali'nde gdsterimi yaprlan tinhiiran'lt
ydnetmen Abbas Kiarostami'ninilk filmi
olan 1974 yaptmr "Mossafer" farkh bir coprafyayr anlatanbir film
olarak kargrmrza grkryor. iran'da ktigtikbir
koyde yagayanfutbol fanati[i
Quassem'insevdili
futbol
takrmrnrn maglnl izlemekiizerc
Tahran'ayapttft
yolculugu ve bu yolculuk esnastndagdrdiilti
yerleri anlatanfilmin
yrllar sonrabu festivalle g<isteriminin saflanmasl ve yine aynr festivalde gdsterilen yaqh
bir iran'lr
kadtntn acrh hikayesinin anlatrldrfir 1996 yaplml Mohsen Makhmalbaf rn "Gabbeh" adlrfilmi
CNC'nin
diinya
sinemastnave
dtinya
ktiltUrlerine
olumlu
yaklagrmrnrn cimeklerinden biridir.3. Sonug
Ttim dtnyada bu ve buna benzer
bir
gokfilmi
destekleyen CNC ve Eurimages bir yandan baskrn olan Hollywood sinemasrna kargr alternatifbir
sinemanrn olugumuna katkrda bulunurken,diler
yandan kenarda kalmrg, gdrmezden gelinen ve yagamak igin direnenktilttirlerin
de varhlrnrn tanrtrlmasmr saflamaktadrr. Finansal agrdan gosterim imkanr bulamayan butiir
filmler ise dtinyanrn bir gok i.ilkesinde diizenlenen festivallerle dtinya pazarrna agrlabilmekte ve aynr anda bir gok izleyiciye ulaqabilmektedir.6
sanattn toplamr olarak7.
sanat daholan
sinema, kuqkusuz enzorlu ve
enpahah yaratlm stirecini banndtnr. Parasal ve teknik olarak bu zorlu ddnemin daha rahat atlatrlmasr
ve
bafrmsrz,6zgin
yaprmlann artmasr, sinema endiistrisinin gi.iglenmesi,yerel kiiltiirlerin, kimliklerin
tantnmaimkanr bularak
korunmasrigin
oluqturulan fonlardanbiri
olan Fonds Sud Cinema da Eurimages da, CNC'nin yanrnda, bu amacahizmet eden en dnemli kuruluslardan
biri
olarak varhErnr sUrdtirmektedir.Kaynakqa
Kitaplar
Mcluhan,
Marshall, Global K6y:21 .Ytzyrlda
Ycryiizti Yagamrnda ve Medyada Meydana Gelecek Ddnii$iimler; gev: Bahar Ocal Diizgdren. Scala Yayrnlan,200linternet Makaleleri
Aktan,Can.(
1999).
Globalleqme
Kavramt
lvww.canaktan.org/veni-trendler/globallesme/kavram.htm, (3 haziran 2005)http://kinodelia.fi sek.corn.tr/sincmanindoqusu.html (3 haziran 2005)
internet
Siteleriwww.cnc.frlc tclcch/fr-c2.htm www.cinema/fi n-audiovisuellc.cfm
www.doc.diploniatie. gouv.frlBASIS/cpic/www/doc/DDD/9 I 85 I 98 I l.doc
www.coe.int/T/F/Coopo/oE9ration culturclle/eurimaqes/