¿ 9 - i . 91
CUMHURİYET/17
POLİTİKA VE ÖTESİ
MEHMED KEMAL
Türkü Müfettişi...
Bundan 160 yıl kadar önce Gogol, Puşkin’e bir mek tup yazar, “ Lütfen bana bir konu bulun. Beş perdelik bir piyes yazacağım; yemin ediyorum öyle komik olacak ki ölüyü bile güldürecek...” der. Puşkin konuyu verir, ortaya bildiğimiz ünlü Müfettiş çıkar. Gogol 1836 yılında oyunu yazar, 1836 yılında kitap olur, Moskova ve Petersburg’da sahneye konulur.
Müfettiş dünyaca ünlüdür. Bir yerde müfettiş dendi mi, akla ilk gelen Gogol’ün oyunudur. Yazar bu oyunda mü fettiş sanılan bir hükümet görevlisinin bir kasabada ge çen serüvenlerini yazar.
Bizde de müfettişlikler vardır. Halk Partisi’nin tek parti, tek şef döneminde bu müfettişlere rastlarız. Gerçi devlet içinde de müfettişlikler vardı. Her bakanlığın teftiş kuru lu... En önemli müfettişlik, şair Cemal Süreya’ya göre “ maliye müfettişliği” idi. Şurasını göz ardı etmeyelim, Ce mal de bir maliye müfettişi idi, her müfettiş denildiğinde koltuklarının kabardığı belli olurdu. Maliye müfettişleri ara sında gözdesi de İsmail Rüştü Aksal’dı.
İnönü’nün Milli Şef döneminde parti müfettişlikleri vardı. Bunların kimileri de bölgelere ayrılmış coğrafya içinde “ parti genel müfettişlikleri’ydi. Valiler il başkanı (hem de belediye başkanı) olduğundan bu müfettişler valileri de denetlerdi. Artık bir düşünün, bir parti genel müfettişi uzaktan görünmeye görsün... Yer gök inlemez de ne ya pardı? Parti müfettişlerinden başka, Partinin yan kuruluş larının da müfettişleri vardı. Halkevleri müfettişi, Türk Hava Kurumu müfettişi... Belki bunlarm içinde Çocuk Esirge me Kurumu bile vardı. Orasını iyi çıkaramayacağım. Çok iyi bildiğim şair Behçet Kemal Çağlar, Halkevleri müfetti şi idi. Yurt çapında teftişe çıkıp döndüğünde şair arkadaş larını arar, sorardı.
Tarih ve Toplum dergisinin son sayılarında Taha Toros üstadımızın bir yazısında okudum; Adnan Saygun da bir Halkevi müfettişi imiş, hem de “ türkü müfettişi”... Taha Toros, Elazığ’da müfettiş iken Adnan Saygun geliyor.
“...Halkevleri müfettişi olarak (elinde valizi) Elazığ’a gel mişti. Yörenin zengin folkloru üzerine araştırmalar yapı yordu. (..) O dönemde bölgenin ünlü ve bir bakıma tarihi simalarından sayılan Izoli aşiretinin reisi ve İttihat ve Te rakki Partisi’nin komitecilerinden olan Hacı Kaya Bey (Se batı Duman) bizim en yakın dostumuz oldu. Hacı Kaya, çevredeki aşiretler üzerinde etkili bir kişiydi. CHP Genel Sekreteri Memduh (Şevket) Esendal da bu konuda ken disine bir mektup göndermişti. Hacı Kaya Bey’in aşiret ağalarına bir bildirgesi niteliğinde gönderdiği mektuplar daki satırları hatırlarım. Mektuplarını zaman zaman bize de yazdırdığı olurdu. Mesela bir mektubunda, evvela selam ile başlamış sonunu şu cümlelerle bitirmişti: ‘....Ankara1 dan buraya bir türkü müfettişi geldi. Memduh Şevket Bey1 imiz göndermişler. Aşiretinizde ne kadar türkü söyleyen, saz çalan kişi varsa hepsini toparlayıp acele gönderesi niz.’ 1943 yılının yaz sonuna doğru Adnan Saygun’la Ela zığ’da geçirdiğimiz günler belleğimden hiç silinmemiştir.” O yıllarda Halkevleri önemli kuruluşlardı. Köy Enstitü leri nasıl köylü çocuklarını bağrına basıyorsa, Halkevleri kent gençlerini ve aydınlarını çevresinde toplardı. Anka ra başta olmak üzere bütün Halkevlerinden sorumlu yö netici Ferit Celal Güven vardı. DP iktidara gelip Halkev le rin i darmadağın edene kadar başında kaldı.
Halkevleri kaç kez batırıldı, kaç kez bataktan çıkarıldı. Bu serüveni merak edenlere Doç Dr. Anıl Çeçen’in “ Halkevleri” adlı kitabını salık veririm (Gündoğan Yayınları-
Ankara). <•
Halkevleri müfettişi denince bunları anımsadım. B ir d e ' Türk Hava Kurumu müfettişi var mıydı? Bana vardı gibi geliyor...
^ 1 4 1 T O k m - r r * *■ **■ “ ■*■
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
