Camii
---
« * « •l
3~t{9
t
7»Aya Sofya» nm mân^sT «İlâhi Hikmet» dir; hikmet ise noksansız akılla yüksek ilim, marifet, bilgi, felsefe mânasına gelmektedir.
Aya Sofya’nın halk arasındaki bir ismi de Mcgalis Eklisyas yâni bü yük kilisedir, nitekim tuğlalarının üzerinde böyle bir damga vardır.
Aynı yerde olaıı ve aynı ismi ta nıyan daha küçük kilise, Nika ihti lâlinde yanmıştı; 532 de ihtilâlin çıktığı sene içinde şimdiki binanın yapılmasına başlandı; 537 de bitti. Jüs'tinyanos ilk defa oraya girdiği zaman Hazreti Siileynıanı kastcde - rek: «Ey Süleyman, seni yendim!» diye haykırdı. Koca Sinan’a Edirne- dc Selimiye camiini yaptıran İkinci Selim de Jüstinyanos’u yenmiştir. Fakat asla gurur eseri göstermemiş, tir.
İstanbul 1453 senesi Mayısın yirmi dokuzuncu günü Türkler tarafından fethedildi; Fatih Sultan Mehmet şehre girdi; en büyük caddeleri dol duran cesetleri aşarak dört nal A- yasofyaya gitti; gümüşle işlenmiş muhteşem tunç kapılar önünde atın dan indi, secde etti, bir avuç toprak alarak sarıklı başının üzerine serp ti; sonra ayağa kalktı, içeri girdi.
Türk diişmanlığiyle meşhur olan ve haksız ithamlarda bulunan Fran sız tarihçisi Schlumberger daha son ra şunları yazmaktadır:
«Genç hükümdar muhteşem mâ- bedin içinde ilerlediği bir sırada sa vaşçılardan birinin yerdeki çok gü zel mermer taşlardan birini kırdığını | gördü; niçin bunu yaptığını ondan ¡sordu. Mutaassıp Türk cevap ver
işte o zanıaııdaırberi 481 sene müddetli 1934 Seııfetüne kadar Aya Sofya bif cami olarak kaldı.
Fatih Istanbula girdiği günlerde Ayasofya pek bakımsızdı, d /var larında çatlaklar vardı, kubbenin çökmesi ihtimali de göze çarpıyordu; Fatih derhal tamir ettirdi. Daha sonra Kora Mimar Sinan istinad duvarları yaptırdı, binanın ayakta kalmasını sağladı; Sultan Mecid za manında da esaslı tâınir yapıldı, Cumhuriyet devrinde verilen emek ve harcanan pata da az değildir. Demek ki Türkler her yerde olduğu gibi Istanbulda da sanat eserlerini muhafaza etmişler, mabetlere hiir- 'met etmişlerdir; halbuki İspanyada, Girid’de, Balkanlarda, Macaristanda ve Türklcrin çekildikleri daha başka yerlerde yüzlerce cami, binlerce mes cit hıristiyanlar tarafından yıkılmış, depo, gazino, meyhane haline kon- pjuş, hattâ ahır olarak
kullanılmış-hr:
v, Birinci dünya savaşından sonraki Mütareke devrinde Rumlar Ayasof- yaya çan asmağa hazırlandılar, 16 Mart 1920 de İngilizlcr Şehzaddba- şındaki muzika karakolunu basıp Türk askerlerini uyurken süngüledik İcri sırada Onuncu Kafkas tümeni askerleri imdada koştular, aynı za - manda bir kısmı da Ayasofyaya gittiler; İstanbulun işgaline rağmen oraya düşman ayağı bastırmadılar.
Fakat her nedense zaferden 12 sene sonra biz bu mabedi mâbet olmaktan çıkardık, müze yaptık! O zaman Papa vekilinin bile «Müze olmaktansa cami olarak kalmasını tercih ederdik!» dediği yazılmıştır.
Ayasofyanın tekrar kilise yapılma sını arzu edenler onun cami olmak tan çıkarılmasını kendi emellerinin tahakkukuna doğru atılmış bir adım : di:
| — Bu, kâfirlerin bir eseridir ve ben hakikî bir dindarım!
Ayasofyanın güzelliğini takdir hususunda haddinden fazla zeki olan Suttan Mehmet bu cevaba çok kız dı; ordusuna evlerin vağnıa ve hal kın esir edilmesi müsaadesini ver mişse de genel binaların yalnız ken disine ait olduğunu söyledi; aynı za manda palasını çekip muhatabına in dirdi. Sonra bir hocaya ezan o k u « masını emretti, ıııâbetfe ilk namazı kıldırdı.» ■—
telâkki ediyorlar.
Bizans’ın Yunanlılarla alâkası yoktur, Fatih Sultan Mehmet Bi zans İmparatorluğunun vârisidir, (Türk milleti de Fatihin vârisidir; bu millet Ayasofyanın tekrar cami olmasını pek haklı olarak istiyor; [son günlerde bu isteğini bir defa ¡daha belirtti. Demokrasi, milletin
arzularına hizmet etmektir. Kadircan KAFLI
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
