G
GÜ
ÜV
VEEN
NÇ
Ç A
AB
BD
DA
ALL Y
YO
OLLU
UN
NU
UN
N SSÜ
ÜR
RÜ
ÜLLÜ
ÜfifiÜ
ÜN
NEE A
A‹‹TT N
NO
OTTLLA
AR
R
MMuussaa BBAAYYRRAAKK**
Ö ÖZZEETT
Bu yaz›da Yunus Efendi köyünde yap›lan cemler ve cemlerin çeflitleri, musahip olma süreci ve kurban-lar, yap›lan gözlemler sonucu ayr›nt›l› ve bilgilendirici bir biçimde ele al›nm›fl ve incelenmifltir. Yaz›n›n son bölümünde ise Yunus Efendi Köyündeki itikatlar ve bunlar›n aç›klamalar› yer almaktad›r.
A ABBSSTTRRAACCTT
In this writing the Cems practised in Yunusefendi village the types of Cems the process of “musahip ol-ma” and sacrifies are studied in detail after some observations. Strong beliefs in Yunusefendi Village and their explanations are presented in the last part og tis writing.
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: Güvenç Abdal, Yunusefendi Köyü, Musahip, Cem. K
Keeyy WWoorrddss:: Güvenç Abdal, Yunusefendi Village, Musahip, Cem.
Hac› Bektafl Veli dervifllerinden Güvenç Abdal Oca¤›na ba¤l› süre¤in Yunusefen-di köyünde sürülüflünün k›sa hikâyesini anlatmaya çal›flaca¤›m. Himmet pirimden ola!
Her ne kadar Bektafli erkânlar›n›n aç›l›fl tarz› her yerde ayn› ise de biz kendimizi anlatal›m. Çünkü bu süre¤in di¤er bir ad› da Nazemi Tarikat› olup en ince yol anla-m›na gelmektedir. Bizde de bu sürek sürülmektedir. Üç çeflit cem vard›r: K›rklar›n ce-mi, ‹rfan cece-mi, Üryan cemi.
Bizim burada sürek olarak tafsilat›yla anlataca¤›m›z K›rklar›n cemidir. Bir fikir ol-sun diye di¤erlerine de k›saca de¤inelim.
11.. ‹‹rrffaann CCeemmii
Cemaat, k›rklar cemini normal olarak bitirip da¤›l›rken dede-baba bu ceme aflina ve ehil olanlar› seçer, oturtur. Normal Muhabbet Kap›s› aç›l›r. Zâkirler deyifller çal›p söylerler. Herkes sofras›nda oturmufltur, demlenilir. Sofrada musahipler bac›lar›yla birlikte bir arada otururlar. Semah kap›s› aç›ld›¤›nda dede dua eder. Ayn› sofradakiler birlikte semaha kalkarlar, niyaza düflüp, dualar›n› al›p otururlar.
Burada da normal cemdeki gibi birleme yap›l›r. Herkes birbiriyle helalleflip ayr›l›r. Burada dikkate de¤er olay; en ufak bir taflk›nl›k yapan, kendini tafl›yamayan biri olur-sa onun cemden ç›kart›larak cezaland›r›lmas›d›r.
22.. ÜÜrryyaann CCeemmii
Bu cemi flu anda pek uygulayan olmad›¤› gibi bilen de bulunmamaktad›r. Biz ko-numuz olan K›rklar cemini anlatmaya çal›flal›m.
33.. KK››rrkkllaarr››nn cceemmii C
Ceemmddee GGöörreevv AAllaannllaarr vvee GGöörreevvlleerrii
Cemdeki görevlerin her biri birer erkek taraf›ndan yerine getirilebilece¤i gibi bir-kaç görevi ayn› anda bir erkek de yerine getirebilir:
11.. Rehber + Dede + Baba: Cemiyet ile hizmetlerini yürüten, duas›n› eden yetkili-dir. Mürflitten icazetliyetkili-dir.
22.. Çar›kç›: Cemiyete kat›lanlar›n ayakkab›lar›n› düzenler, sahiplerine verir. 33.. Ç›ra¤c›: Cemiyetler ›fl›kta yap›l›r. Oran›n ayd›nlat›lmas› onun iflidir. Ç›ra¤› ya-karken Allahü nurussemavati vel’ard ayeti okunur. Böylece ceme Kur’an’la bafllanm›fl olur.
44.. Gözcü: Dededen sonra sorumlulu¤u en a¤›r oland›r. Meydandaki canlar› takip edip durumlar›n› gözetmek, cemiyeti do¤ru flekilde yapmalar›n› sa¤lamak da onun görevlerindendir. Cemaatin sorgusunu sorup cevab›n› al›r. Dede sadece dua eder. Dede, yapt›¤› bir kusurdan sonra düflkün (yol d›fl›) olursa gözcü onun sorgusunu, yar-g›s›n› yap›p yola koyabilir. Gözcünün ayn› duruma düflerse bu müflkülü dede görüp gözcüyü yola alamaz, onu mürflide havale eder.
55.. Kurbanc›: Cemiyette kesilecek kurbanlar› kesip piflirmek ve orada haz›r bulu-nan cemaate ayn› ölçüde da¤›tmakla mükelleftir.
66.. Saki ve Abdestçi: Cemaatten cem esnas›nda susayanlara su da¤›tmak, ceme bafllama abdestini ald›rmakla mükelleftir.
77.. Meydanc› ve Süpürgeci: Cem evini cemden önce ceme uygun flekilde düzen-ler, cemden sonra temizdüzen-ler, sidüzen-ler, tertipdüzen-ler, b›rak›r.
88.. Zâkir: Görevi, çalg› çalmak ve nefes okumakt›r.
99.. Samahç›: Bizde ayr›ca biri görevli de¤ildir. ‹steyen semaha kalkar. Burada da gözcünün, akranlar›n, musahiplerin bir arada semaha kalkmalar›n› gözetme vazifesi vard›r.
1100.. Kap›c›
Cem evi haz›rlan›p görevliler yerlerini ald›ktan ve dede postuna oturduktan sonra gelen talip, dedenin huzurunda sa¤ ayak parma¤› sol ayak parma¤›n›n üstünde, sa¤
eli kalbinde olmak üzere önde erler, arkalar›nda bac›lar olmak kayd›yla dara durup girifl duas› al›r, dede postuna niyaz ederek yerlerine otururlar. Bu flekilde canlar›n top-land›¤›na kanaat edildi¤inde ç›ra¤c› çera¤› yakar, ›fl›k duas› edilir. Nur sûresinin 35. ayeti olan Allahü nurussemavati vel’ard okunur. Bu duadan önce, dede taraf›ndan be-line yeflil kuflak sar›l›r. Duas›n› bitirince flu beyti okur:
Bismi-fiah Allah Allah…
Çün çera¤-› fahr uyand›rd›k Huda’n›n aflk›na Seyyid-ül-kevneyn Muhammed Mustafan›n aflk›na Saki-i Kevser Aliyyel-Mürteza’n›n aflk›na
Hem Hadice Fat›ma Hayrunnisa’n›n aflk›na fiah Hasan Hulki R›za hem fiah Hüseyn-i Kerbela Ol ‹mam-› Etkiya Zeynel’aba’n›n aflk›na
Hem Muhammed Bak›r ol kim Nesl-i pak-i Mürteza Cafer-üssad›k ‹mam-› Rehnüma’n›n aflk›na
Musa-i Kaz›m ‹mam-› ser firaz-› ehl-i Hak Hem Ali Musa R›za’yi Esfiyan›n aflk›na fiah Taki ve ba Naki hem Hasan’ül’askeri Ol Muhammed Mehd-i Sahib-Liva’n›n aflk›na Pirimiz Hünkâr›m›z Bektafl Veli’nin aflk›na Haflre-dek yanan yak›lan afl›kan’›n aflk›na
Daha sonra dara durur, duas›n› al›p oturur. Bu, cemin Kur’an’la bafllamas›n› gös-terir. Bundan sonra meydana zâkirler gelir. Ehlibeyt ve ‹mam Hüseyni zikreden en az üç deyifl ve duaz söylenir. Bitti¤inde dede tekrar dua eder. Gözcü niyaz ederek asa-s›n› eline al›p meydana gelir. Duaasa-s›n› al›r:
Dar›n›z duan›z kabul ola, muratlar›n›z has›l ola, Pirden nazar ola, Gözcü Karaca Ahmet’in himmetleri üzerine has›l ola, Hazreti Mikailden flefaat bulas›n.
Gözcü cemaate dönerek sorgusunu sorar ve vazifeye bafllar:
Ey ehli cem, eflikten içyüze bulunan Mümin-Müslim sofu canlar, ana bac›lar; yo-lunuza, izinize, ikrar›n›za, iman›n›za ne hallisiniz, neçe berisiniz, çekiflmifl, dövüfl-müfl, hat›r gönül y›km›fl, derdi olan söylesin, iste¤i olan varsa meydana gelip istesin, buras› er meydan›, buras› pir meydan›, buras› var meydan›, buras› kar meydan›. Eksi-¤iniz varsa doldural›m, a¤latt›¤›m›z varsa güldürelim.
Burada ceme kat›lan canlar ve cem ehli hep birlikte ahiret sorgusundan geçer. Gözcü sorar: Dua alacak olan varsa meydana gelsin duas›n› als›n. Bu duaya görgü duas› denir. Bir flekilde cemiyete gelmekte mazur olanlar ve gelemeyenler dua al›p görgüden geçmifl olur.
Dua almak isteyenler dedenin huzurunda meydana gelip musahipleriyle birlikte arkalar›nda bac›lar› oldu¤u hâlde dara dururlarken dede cem ehline döner; Ey sofu-canlar, ana-bac›lar; bu canlar dara durdu, bu dardaki canlardan bir dile¤i iste¤i olan var m›d›r? cümlesini üç defa tekrarlar.
‹stekli ç›kmaz ise birbirlerine niyaz verirler. Dualar›n› al›rlar. Dedenin postuna ve eline niyaz edip geri geri giderek huzurdan ayr›l›rlar.
Canlardan istekli olan ç›karsa dardaki sofu canlar olduklar› yere oturtulur. ‹stekli de meydana, huzura gelir. ‹stekliden sorulur. Her iki taraf dinlenilir. Cem ehli olanlar aralar›n› bulurlar. Bu defa hepsi birden dara kald›r›l›p tekrar cemaate; bunlardan bir dile¤i, iste¤i olan var m›d›r diye tekrar sorulur. ‹stekli ç›kmay›nca hepsine birden de-de dua ede-der, birbirlerine niyaz verip postu ve de-dede-denin elini öperek huzurdan ayr›l›r-lar.
Bu yarg›lama esnas›nda taraflardan herhangi biri hiçbir flekilde uyuflmaya yanafl-maz, cem ehlini ve cemaati dinlemezse toplumdan at›l›r. Cemaatin dedi¤ini kabul eden cemde kal›r.
Yukar›da anlat›lan görgüden geçen canlar cemiyete girmeye hak kazan›r. Cemin ak›fl› içinde bu sorgu ve görgü fasl› bitip cemaat ibadete bafllamadan önce dede zaru-ri ihtiyaçlar için on dakika eflik-beflik molas› diyerek cemaati serbest b›rak›r.
Mola süresi bitiminde gözcü, içerikli olanlar gelsinler diyerek talipleri ça¤›r›r. Bun-dan sonra cem bitene kadar içeriden ç›kmak yoktur.
Sorgu ve görgü fasl›ndan sonra kesilecek kurban varsa meydana gelir. Kurbanlar› flu flekilde grupland›rmak mümkündür:
11.. Toplumun birlikte kestikleri kurbanlar: Nevruz kurbanlar›, Bayram kurbanlar› Birlik kurbanlar›, Mürflide kesilen kurbanlar.
22.. Fertlerin tek tek kestikleri kurbanlar: ‹krar- musahiplik kurbanlar›, Adak kurban-lar›, Vefat- kabir kurbanlar›.
Kurbanlar›n isimlerinden ne maksatla kesildikleri anlafl›lmakla birlikte, özelli¤i do-lay›s›yla musahiplik-ikrar kurbanlar›n›n ayr› bir niteli¤i vard›r. Kendisi kurban s›fat›n-da ve fluuruns›fat›n-da olmayan›n kurban kesemeyece¤ine hükmedilir. Çünkü kurban,
kese-nin yerine kurban olmaktad›r. Hz. ‹smail kurban s›fat›nda olmadan Cebrail, koçu onun yerine kurban getirmemifltir.
‹krara girecek olan canlar› rehber önceden haz›rlar. Abdest ald›r›r, temizlenip te-miz elbise giydirilir. Musahip olacak canlar dedenin huzuruna gözcü taraf›ndan el ele getirilir. Dede cem ehlinin huzurunda bunlara musahipli¤i ve onun müflküllerini an-lat›r: Bunlara üç cem müsaade edilip gidin, gelin, düflünün, tafl›n›n. Bu iflin sonradan dönmesi, ç›kmas›, vazgeçmesi olmuyor. Nefsinize zor geliyorsa kurban kesip ikrara kar›flmay›n, yok her zorlu¤a katlan›p musahip olmaya karar verdi¤inizde üç cem son-ra gelir kurban›n›z› keserek ikson-rason-ra girersiniz denir.
‹krara girecek olan canlar› gözcü el ele tutuflturarak dedenin önüne oturtur. Dede ikrar verecek can›n ruh hâlini, karakterini cemdekilerden sorar, onlardan ald›¤› müs-pet cevap üzerine ikrar verecek canlara dönerek bu yolun zorlu¤unu, meflakkatini, giydi¤inin ateflten bir gömlek, yolun demirden bir leblebi oldu¤unu anlat›r:
Gelme, gelme… Dönme, dönme… Gelenin can›, dönenin mal›…
Musahip olacak canlar da her müflkülata haz›r olduklar›n›, bütün varl›klar›ndan, can ve bafllar›ndan ‹mam-› Hüseyin ve Kerbela yolunda fedakârl›¤a haz›r olduklar›n› beyan ederler. Dede kendilerinden kefil ister. Huzura gelen kefilde niyaz ederek ehli cem huzurunda musahip olacaklar ile birlikte and içerler. Dede kendilerine afla¤›da-ki duay› yapar:
Besmeleyle; Ya eyyühellezine amentü billahi tevbeten, nusuben, innellezine yu-beyinelce, inne ma yubeyinillahe, yedullahi. Fevka ehdihin femen nekese fe innema yenküsü ala nefsihi, femen evfa bima ahede. Aleyhullahe feseylühü cenen azim. Sa-dakallhül aziym.
Ey ehli talip geldi¤in Ali yolu, durdu¤un Mansur dar›, gördü¤ün Hak didar›, Hak cesedinize can, Kalbimize iman, söylemeye dil, tutmaya el verdi. A¤›z talip, dil mür-flittir. Gördü¤ünüz meydan›n, saklad›¤›n›z sizindir.
Siz bu yola can›, bafltan geçip kurban›n›zla geldiniz. Rahi hak dediniz. ‹mam Hü-seyin’in katar›na dizilmek dilersiniz. ‹mam Cafer buyru¤una uyarak sevme dedi¤ini sevmeyip Teberra, sev dedi¤ini sevip tecella ettiniz mi? Talipler Eyvallah der. Dede devamla; tecellan›z temiz, yüzünüz ak ola.Hak Muhammet Ali, Pirimiz Hünkar Hac› Bektafl-› Veli ikrarlar›n›z› daim eyleye, münkire münaf›¤a dalatmaya, fleytan›n flerrin-den, münkir-münaf›k mekrinden muhafaza eyleye, kötülüklere efl etmeye, hizmetiniz hakka, özünüz dergahta ola. Ehlibeyt On ‹ki ‹imamlar gözcünüz bekçiniz ola…‹le ahir
Bundan sonra di¤er hizmetlere s›ras›yla devam edilir. Cem ehline abdest ald›rmak üzere ibrikleriyle birlikte sakiler huzura gelerek dara durup dualar›n› al›rlar.
Suya selman, mülke Süleyman, gele on iki imam Allah Allah (3 defa). Dar›n›z du-an›z kabul olsun pirden nazar olsun. Döktü¤ünüz sular, al›nan abdestler k›rklar mey-dan›nda al›nan abdestler gibi olsun. Döktü¤ünüz sular cehennem atefli söndürsün.
Sakiler cemaate tek tek su dökerek abdest ald›r›rlarken dede, bu arada cemaatle birlikte Allahümmeselli alaseyyidina Muhammedin ve ala Ali Muhammed diye dua eder. Sakiler birbirlerine de abdest ald›rd›ktan sonra dara durup dualar›n› alarak ce-me kar›fl›rlar.
Gözcü, bütün cemaati Ganiye fiah, Muhammede Salâvat diyerek aya¤a kald›r›r. Canlar dedenin önünde s›rayla ve yan yana dizilir.Gözcü en önde cemaate seslenir: “Ey cemaat, birbirimizden hoflnut ve raz› m›y›z?” Cemaat de evet anlam›nda üç defa Allah Allah der.Hep beraber secdeye var›l›r. Cemaat secdedeyken dede söyler: Hak Teala cesedimize can, tutmaya el, erenler evinde pir yamac›nda ne dediniz neye gel-diniz? Cemaat, cevaben Allah Allah der. Dede, Do¤rulun bakal›m, der. Cemaat niyaz ederek diz üstü gelir.
Gözcü, cemaate, Eflinizle, peflinizle, yar›n›zla, yoldafl›n›zla ne hallisiniz, neçe be-risiniz, diye sorar. Cemaat de cevaben üç defa Allah Allah der.
Dede cemaate dönerek; Ey ehli cem, gözcü baba sizden vekâleten dil al›p dil ve-riyor. Yoluna, izine, ikrar›na, iman›na do¤ru gelip do¤ru gidenin ayak turab› bafl tac›-y›m diyor. Sizin Gözcü babadan bir iste¤iniz bir dile¤iniz var m›d›r? der. Cemaat, ce-vaben Allah Allah der. Tekrar secdeye var›l›r. Bu esnada dede gözcünün s›rt›na; Ev-vela bir Allah, Ya Muhammed, Ya ‹mam Ali, Ya ‹mam Hasan, Ya ‹mam Hüseyin, Dül-dül, Zülfikar aflk›na, deyip pençe çalar. Cemaate dönerek, do¤rulun bakal›m, der, ce-maat aya¤a kalkar, hep birlikte dara durulur. Tövbe isti¤far getirilir. Dedenin okudu-¤u duay› cemaat de tekrarlayarak duaya ifltirak eder.
TTöövvbbee DDuuaass››
Euzubillahiminessemiunalim, bismillahirrahmanirrahim. La feta illa ali Seyfe illa Zülfikar, la feta illa billahil Aliyyelazim.Nesrun minallahi fethun ganibun beflerel mü-minine, ya Allah, ya Muhammed, ya Ali pirimiz üstad›m›z Hünkar Hac› Bektafl-› Ve-li. Allah bir Muhammed Ali’ye ba¤l›d›r bafl›m›z. Diyelim cemi cümle günahlar›m›za tövbe ya Rabbi esta¤furullah, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, esta¤furullah. Ya Rabbi ilahi ya Rabbi e¤er bizden kelime-i küfür, din-i küfür ve hata ve flirk ve melayani
eli-mizle, dilieli-mizle, belieli-mizle, cemi azalar›m›zla her ne kadar kelime-i küfür olduysa biz onlar›n cemi cümlesine nadim olduk, piflman olduk, tövbekar olduk, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, esta¤furullah. Ellerimizle ald›k, gözleri-mizle gördük, ayaklar›m›zla yürüdük, helal yedik, haram yedik, ‹mam Hüseyin’in da-r›na durduk hay›rlar›m›z› öne ald›k, flerlerimizi geri att›k, nadim olduk, piflman olduk, tövbekar olduk, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, esta¤fu-rullah. ‹mam Hasan, ‹mam Hüseyin balk›r deyip nur ise, ‹mam Zeynel s›r içinde s›r ise, e¤er flu gönlümüzde bir kin kibir var ise tövbe ya Rabbi esta¤furullah, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, esta¤furullah.Muhammed Bak›r›n izinden ç›kma, ‹mam Caferden yükünü yükle, ey flaflk›n sanmayal›m ki flu yalan dünyada kard›r hat›r gönül y›kma, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, esta¤furullah. Musahibim Musayi Kaz›m, hak imam R›za’ya ba¤l›d›r özüm, eksik noksan iflerin hepsi bizim, töv-be ya Rabbi esta¤furullah, tövtöv-be ya Rabbi esta¤furullah, esta¤furullah. fiah Taki ile Na-ki emeklerimizi vermeye zaya, evveli ahiri kem sözlerimize, kem huylar›m›za tövbe ya Rabbi esta¤furullah, tövbe ya Rabbi esta¤furullah, esta¤furullah. Hasan Ali askerin gülleri bite, gele mehdi gönlümüzün gam›n› ata, söylenen g›ybete tövbe ya Rabbi es-ta¤furullah, tövbe ya Rabbi eses-ta¤furullah, esta¤furullah. Dervifl Süleyman›m Ba¤dat, Bas›ra, bak flu kem zamana bal flu asra, sen keremler flah›s›n ey ilahi ya Rabbi esta¤-furullah, tövbe ya Rabbi esta¤esta¤-furullah, esta¤furullah. Hizmet eyledik pirden uluya, ik-rar verdik hak Muhammed Ali’ye, medet Mürvet deyip geldik kap›na bir Allah Allah.
Dede dua eder:
Allah Allah, Allah Allah hizmetlerimiz kabul ola, muratlar›m›z has›l ola, hizmetin-de bulundu¤umuz erenler evliyalar gözcümüz bekçimiz ola.Birler, üçler, befller, ye-diler, k›rklar, on iki imamlar, on dört masumu paklar, on yedi kemerbestler cümlemi-ze nazar eyleye.Hak erenler gecelerimizi kadir, gündüzlerimizi bayram eyleye, bula-n›k sulara bast›rmaya, gözlerimizden kanl› yafllar döktürmeye…‹la ahir
Tövbeden sonra tekrar secdeye gidilir, kalk›l›r, cemaat birbirine kenetlenir. Dede-nin duas›ndan sonra bu fas›l biter.
EErrkkâânn vvee EErrkkâânnddaann GGeeççmmee
Bilindi¤i gibi Bektafli cemlerinde ço¤u yerde el pençe çekilmekle beraber bizim cemimizde Cennet’ten gelen Tuba a¤ac›n›n dal›ndan oldu¤una inan›lan erkândan geçme büyük bir önem tafl›r ve yer tutar.
Hz. Peygamberin Miraç’tan dönüflünde Hz. Ali ile musahip olmas›nda Allah, Ceb-rail’e: Git, Cennet’teki Tuba a¤ac›ndan bir dal al, ad› Tar›k olsun, bunlara çal, dedi.
Cebrail Cennet’e gitti, Tuba a¤ac›ndan dal almak isteyince a¤aç, dallar›n› yukar› kal-d›r›p vermek istemedi. Cebrail’e: Git Allah’a söyle, bu dal›n alt›ndan geçene, suyun-dan içene Cehennem azab›, Cehennem fliddeti çektirmesin, dedi. Cebrail, Allah’a git-ti, iste¤i anlatt›, müspet cevapla tekrar Tuba a¤ac›na geldi. Bu sefer Tuba a¤ac› dal› verdi, o da Tar›k olarak çald›. Erkân olay› bundan kald›.
Erkândan geçme olay›n› kelimelerle anlatmak mümkün olmasa da bir fikir olmas› bak›m›ndan konuyu biraz açal›m: Dede erkân› meydana getirir. Bu s›rada gözcü ku-ca¤›nda postla oturur. Canlar, emsali ve musahipleriyle Gözcünün kuca¤›na bafllar› gelecek flekilde yere uzan›rlar. Bac›lar da erlerin ayaklar›na niyaz eder vaziyettedirler. Dede, sa¤ elinde tuttu¤u erkân› omzuna yaslayarak canlar›n sa¤ taraflar›ndan sol eliy-le iflareteliy-le insandaki s›fatlar› gösterir:
“Bafl›nda taç
Aln›nda Zühre y›ld›z› Kafl›nda kütnetül kalem Gözünde nur
Yüzünde hayâ A¤z›nda Kur’an
Omzunda kiramen kâtibin melekleri Kolunda kuvvet
Gö¤sünde iman Belinde besnei kemer Göbe¤inde kadef duas› Dizinde zikrullah Aya¤›nda kadem
Hâl erenler hâli, yol erenler yolu, gafil olma de¤en üstat elidir. Nefesi tarikat, ima-n› hidayet, hidayeti Ali, pirimiz Hünkar Hac›bektafl› Veli.
Evvela bir Allah, Ya Muhammed, Ya Ali,
Ya imam Hasan,
Ya imam Hüseyin, düldül, zülfikar aflk›na, Tar›k alt›ndan geçene, suyundan içene, Cehennem azab› Cehennem fliddeti göstermeye, Allah kulum diye, Muhammed üm-metim diye, Ali talibim diye, seve sevindire, bermurat eyleye.” diyerek duas›n› edip
canlara erkân› çalar. Ayn› flekilde bütün canlar erkândan geçer. Erkândan geçenler köfle diplerine yüzleri meydana gelecek flekilde s›ra olurlar. Gözcü herkese tek tek: Verelim Muhammede Salavat, diyerek niyaz verir. Sonunda “Destur, oturun.” diye-rek erleri bir s›rada oturtur.
Bu arada bac›lar ayaktad›r. Gözcü cem anas›n›n elinden, o da tek tek bac›lar›n elinden tutar. Ana, bac›lara niyaz vererek erlerin önüne oturtur. Bu s›rada gözcünün öncülü¤ünde hep birlikte Hak la ilahe illallah, hak Muhammeden resulallah, hak ali-yül veliyullah, veliyul aliyullah, hak mürflidi kamilsin ya resulallah denilir. S›ra dökü-müyle birlikte bütün bac›lar da oturmufl olur.
El hizmeti yap›l›r, âfl›klar duazlar söylerler, arada da dede dua eder. Ehlibeytin is-mi geçti¤inde yan yana s›ra hâlinde bulunan canlar birbirlerine, bac›lar da hem bir-birlerine hem de erlerin eline niyaz ederler. Bu hizmetin anlam›, bac›lar›n Hac› Bek-tafl-› Veli’ye ait yeflil eli aramalar›d›r. Bu hizmet de dedenin duas›yla son bulur.
Semah kap›s› aç›l›r, ilk önce gözcü ve bir er iki bac›yla birlikte semaha kalkar. Gözcünün semah› bitip niyaz için huzura vard›¤›nda bütün bac›lar da onun gibi ni-yaza gider, hepsi birlikte aya¤a kalkarlar, niyazlafl›p ayr›ld›klar›nda bu arada ayakta bulunan bac›lara da dua edilir sonra otururlar.
Normal bir cem akflam›nda ise ilk önce cem erenleri veya ulular› olarak an›lan yafll›lar baflta olmak üzere yafl ve emsalce uygun olanlar musahipleriyle birlikte, di¤er canlar da bu flekilde semah etmifl olurlar.
E¤er cem bir adak veya vefattan dolay› canlardan kurban› olanlarca tertiplenmifl ise, gözcüden sonra ilk önce davet sahipleri semah eder, di¤er canlar da yafl ve em-sale göre semahlar›n› yaparlar. Son olarak arzuya ba¤l› semahlar edilir ve kap›c›lar da meydana gelerek semahlar›n› ettikten sonra semah kap›s› kapan›r. Gözcü tek bafl›na özel semah›n› arkas›nda üç bac› bulunmak kayd›yla yaparak semah kap›s›n› kapat›r. Ayakta bulunan bac›lardan cem anas›, elinde tuttu¤u süpürgeyi üç defa yere çalarak; evvela bir Allah, ya Muhammed, ya Ali diyerek di¤er bac›ya verir. Onlar da ayn› fle-yi tekrarlar, dara dururlar. Dede, onlara: “Biz üç bac› idik, güruhu naci idik, süpürge-yi süpürdü selman, kör olsun yezidi mervan. K›rklar cümlenize flefaat eylesin.” duas›-n› eder.
Cemde hizmet edenler pozisyonlar›na göre s›ra ile aya¤a kalk›p dualar›n› al›rlar. Dualar flu flekildedir:
Gözcüye, dar›n›z duan›z kabul ola, muratlar›n›z has›l ola, pirden nazar ola, pir di-van, pir divan. Gözcü Karacaahmetlerin himmetleri üzerinize ola. Hz. Mikail’den
fle-faat bulas›n›z; Âfl›klara, dar›n›z duan›z kabul ola, muratlar›n›z has›l ola, pirden nazar ola, kolunuz kuvvetli, kalbiniz güferli ola, ocaklar›n›z ayd›n ola. ‹mam Bak›r, ‹mam Caferden flefaat bulas›n›z; Kurbanc›ya, dar›n›z duan›z kabul ola, muratlar›n›z has›l ola, pirden nazar ola, kolun kuvvetli, kesen bereketli ola. Kesmifl oldu¤un kurbanlar Hz. ‹smail’e inen kurbanlar gibi ola; Kap›c›ya, siz bizi saklad›n›z, beklediniz. Cenab› Allah da sizi saklaya, bekleye, H›z›r k›lavuzunuz, Ali yoldafl›n›z ola.
Di¤er hizmet edenlere de bu mealde dualar edilir. Cem birlemesi bafllar, dede dua eder, bütün canlar hep birlikte Allah Allah nidalar›yla dedenin duas›na ifltirak ederler. Birlemeden sonra lokma kap›s› aç›l›r. Daha önce de de¤inildi¤i gibi lokma bir kur-bandan olabilece¤i gibi ceme ifltirak edenlerin yanlar›nda götürdükleri özel yap›lm›fl helva veya buna benzer yiyeceklerin sofralarda paylafl›lmas› ve de¤ifltirilmesi ile olur. Burada özelli¤inden dolay› bir koçun kurban edilmek üzere cem evinde meyda-na al›meyda-narak tekbirlendikten sonra omeyda-na edilen duay› dile getirelim.
K
Kuurrbbaann DDuuaass››
La feta illa Ali la Seyfe illa Zülfikar.Ayeten nesrun minallahi Teala ve fethun gari-bun ve beflerel müminine ya Allah ya Muhammed ya Ali.
Niyeti kurban, duay› tekbir, bismillahi allahuekber allahuekber la ilahe illallahu vallahu ekber. Allahuekber velillahil hamdü bismillah. Vedduhu aleyhim beni ademe bil hakk› ›zgareke kurbanen vetakabbelmineydihim velem yütekabbel minelaher, ka-le ka-le künnema yetekubbel minalka-lehu, minel mittekini tekbiri bismillah.
Kulinnes semavati, venusiki, vehyaye, vemanetillahi, Rabbil alemin, vebaflirikati-hi, vebazilike ümirtu, ve enne evelelmüslimine, vetekabbel minna, kematakabbelte min ibrahime ve ismaile zebilike venu has Medine biyyike, bismillahi allahuekber al-lahuekber la ilahe illallahu vallahu ekber alal-lahuekber vebil Hamdi bismillah.Vekuli-ne hamdu lillezi, lem yedduhu, veleden velem yekullehu, veliyyun mibismillah.Vekuli-nezzilli ve keb-birhu tekbira “tekbir” velillahil hamd bereketullah, kayyimullah berekati kelimullah innallhu teccari ustadi hani hanira, mani manira, fermane Halil, derman› celil, can› ‹smail tekbir-i bismillah
Bu kurban kurband›r, bu kurban nurdand›r. Bu kurban gökten indi, cümle alem bundan kand›. Kurban itikat›na, flah devletine diyelim bir Allah Allah. ‹la ahir. Dede duas›n› eder.
Lokma ilk önce bir can taraf›ndan dedenin önüne dar vaziyetinde getirilir; dede ona hitaben, kolun kuvvetli ola, sofran bereketli ola, oca¤›ndan buca¤›ndan Ali
sofra-s› eksik olmaya, diye dua eder. Lokma yenilmeye bafllan›r. Lokma bitiminde dede, en yak›n›nda bulunan bir cana lokma vererek yürüsün fiah aflk›na diyerek lokmay› yürü-tür. Canlar birbirlerine hü, cümle geçmifllerinin lokmas› olsun diyerek lokma verir. Dede, tekrar birlerin, üçlerin, befllerin, yedilerin, k›rklar›n, on iki imamlar›n, on dört masumu paklar›n, analar›m›z›n, atalar›m›z›n, cümle geçmifllerimizin lokmas› olsun. fiu dede veya candan kan›n, diyerek yan›ndaki dedeye veya bir cana son lokmas›n› vererek lokmay› bitirir.
Kur’an’dan bir sure okunur, tekrar sofra duas› yap›l›r. Dede birleme yapar: ‹lahi, ›rakta yak›nda ma¤ripte, maflrikte, Âlim medet, yolum medet diyen canlar›n, gelip ge-lemeyenlerin, yetip yetemeyenlerin, bu cemde, bu demde gönlü murad› olanlar›n muratlar›n›n verilmesine flah diyelim flah aflk›na. Ele niyaz verilir.
Son olarak da el cem salavat, el cemali Muhammed, Muhammed’in nuruna Ali’nin s›rr›na, on iki imamlar birli¤ine, gelmemiz tatl› ola, gitmemiz kutlu ola, her bir ad›m bafl›na yüz bin Kabe sevab› kaydeyleye, diye son duay› eder. Canlar birbirleri ile hofllafl›rlar. E¤er canlardan birinin veya birkaç›n›n sonraki zamanlarda kurban› ve-ya ada¤› varsa gözcü ave-ya¤a kalkarak, canlara yerini ve zaman›n› belirterek onlar› da-vet eder.
Toplumun dilek ve temennileri dile getirilerek cemiyette bulunanlar evlerine git-mek üzere cem evinden ayr›l›rlar.
Y
Yuunnuusseeffeennddii KKööyyüünnddee ‹‹ttiikkaadd››nn GGüünnllüükk HHaayyaattttaakkii YYaannss››mmaallaarr›› vvee BBiirrbbiirrlleerriinnii EEttkkiillee--m
meelleerriinnee DDaaiirr BBiirrkkaaçç ÖÖrrnneekk C
Ceemm AAkkflflaammllaarr›› UUnnddaann HHeellvvaa KKaavvrruullaarraakk CCeemmddee LLookkmmaa YYaapp››llmmaass››
Kerbela olay›ndan sonra buradan kurtulanlar›n Medine’ye dönüflleri ac›kl›, hüzün-lü ve yokluk içinde olmufltur. Medine’de bunlar› karfl›layanlar her evden un getirerek helva yapt›lar, Kerbela’da flehit olanlar için lokma verdiler.
V
Veeffaatt EEddeennlleerriinn MMuuhhaakkkkaakk TTaabbuuttllaa GGöömmüüllmmeessii
Yunusefendi köyünde vefat edenler için köknar a¤ac›ndan bedenlerine uygun ebatta tabut yap›l›r. Ölenler kefenleriyle bu tabuta yat›r›larak defnedilir.
Ö
Ölleenn BBaacc››llaarr››nn KK››nnaallaannaarraakk DDeeffnneeddiillmmeelleerrii
Hz. Fat›ma babas›ndan kendine miras kalan Fetek hurmal›¤› yüzünden çok eziyet-lere maruz kalm›fl, hatta kap› arkas›na s›k›flt›r›larak Medet ve Mürvet isimli
çocuklar›-n› dahi düflürerek kaybetmifltir. Bunun üzerine, Hz. Ali’ye “Benim ölümümü bunlara gösterme.” diye vasiyet etmifltir. Vefat›ndan sonra Hz. Ali efendimiz de onu tek bafl›-na y›kay›p, k›bafl›-nalay›p, kefenlemifl ve gece de defnetmifltir.
M
Muussaahhiippllii OOllaannllaarr››nn VVeeffaattllaarr››nnddaa EErrkkâânn ÇÇaall››nnmmaass››
Musahipli canlar›n ölümleri hâlinde y›kan›p, kefenlenip, tabuta konulduktan son-ra daha evlerinde iken, musahibi tabutun bafl›nda olmak üzere ceme giren canlar›n kat›l›m› ve ifltirak› ile dede taraf›ndan ölüye ç›kt›¤› bu yolculukta kabir azab› çekme-mesi ve günahlar›n›n af olmas› için erkân çal›n›r.
V
Veeffaatt EEddeenn CCeemm EEhhlliilleerrii ‹‹ççiinn KKaabbiirr KKuurrbbaann›› KKeessiillmmeessii
Ölen bir can›n efl ve dostlar›yla düflüp kalkt›¤›, al›flverifl yapt›¤› insanlarla helalle-flemeden öldü¤ü varsay›larak, sa¤l›¤›nda iken nas›l erkâna düfltü ise vefat›ndan sonra da ruhunun ebedî istirahat› için kabir kurban› kesilir. Meydana ölen can›n yerine vâ-risleri dara dururlar. Ölen nam›na sorgu ve görgüden geçerler. Ölenin borçlusu ve alacakl›s› olup olmad›¤› sorulur, alacakl› ç›kmazsa hep bir a¤›zdan Allah affetsin, hak erenler yard›mc›s› olsun, diye canlar taraf›ndan ikrar getirilir. Normal kurban tekbirle-mesi yap›l›r, di¤er hizmetler de yap›larak ruhu flad edilir. Bu kurban›n masraflar›, vâ-rislerince karfl›lan›r.
Köyde yol itikad› ile ilgili olmasa bile sosyal ba¤lar›n güçlü olmas›n› temin eden bir uygulamay› da anlat›p konuyu bitirelim:
Genellikle kendi itikad›ndan olanlardan k›z al›p olmayanlara k›z verilmeyen kö-yümüz dü¤ünleri öncesinde, damat taraf›ndan dü¤ünün bafllamas›ndan bitifline kadar her fleyinden sorumlu olan, dü¤ünden sonra da bunun manevi hazz›n› duyan bir ba-bal›k seçilir.Görevi k›na akflam› k›z evine gidip eflini k›na bitene kadar anal›k olarak orada tutmak, dü¤ün günü gelini k›z evinden erkek evine getirip nikâh›na kadar takip etmektir. Babal›k olan›n çocuklar› ile damat taraf› bundan sonra kardefl say›ld›klar›n-dan birbirleriyle evlenemezler.Bayramlarda ve di¤er önemli zamanlarda babal›k ola-n› ziyaret etmek, hat›rlar›ola-n› sormak, bir ihtiyaçlar› varsa yapmak bunlar›n vazifesi olur.
D
D‹‹PPNNOOTTLLAARR
