SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
ATATÜRK KİTAPLIĞI BEL_Yz_ O0092 NUMARALI
ŞİİR MECMUASI (1a-85a v.) VE MESTAP TABLOSU
Gülsüm ÖZTÜRK
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Dr. Öğr. Üyesi Erol ÇÖM
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ... ii
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ... xvii
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ... xviii
ÖN SÖZ ... xix ÖZET ... xx SUMMARY ... xxii KISALTMALAR ... xxiv GİRİŞ ... 1 1.1. Nüsha Tavsifi ... 3
1.2. Tertip Özellikleri (1a-85a v.) ... 3
1.3. Mürettibi ve Tertip Tarihi ... 4
1.4. Mecmuadaki Şairler ve Şiirleri ... 5
1.5. Şiirlerin Nazım Şekilleri ve Vezin Özellikleri ... 10
2.1.Metni Kurarken İzlenen Yöntem ... 12
2.2.Transkripsiyon İşaretleri ... 13 2.3. Transkripsiyonlu Metin ... 14 Bāḳī ... 15 Ferd ... 15 Bāḳī ... 15 Bāḳī ... 16 Ferd ... 17 Bāḳī ... 17 [Necātī] ... 18 Bāḳī ... 18 Ferd ... 18 Bāḳī ... 19 Ferd ... 19 Bāḳī ... 20 Ferd ... 20 Bāḳī ... 21
Bāḳī ... 21 Bāḳī ... 22 Bāḳī ... 23 Ferd-i bī-naẓīr ... 24 Bāḳī ... 24 Nābī ... 25 Bāḳī ... 25 Ferd ... 25 Bāḳī ... 26 Ferd ... 26 Bāḳī ... 26 Ferd ... 27 Bāḳī ... 27 Nābī ... 28 Bāḳī ... 28 Ferd ... 29 Bāḳī ... 29 Nābī ... 30 Bāḳī ... 30 Ferd-i Vāhib... 30 [Siḥrī] ... 31 Nābī ... 31 Bāḳī ... 31 Nābī ... 32 Bāḳī ... 32 Ferd ... 33 Bāḳī ... 33 Ferd ... 34 Bāḳī ... 34 Bāḳī ... 35 Ferd ... 35 Bāḳī ... 35
Ferd ... 36 Bāḳī ... 36 Ferd ... 37 Bāḳī ... 37 Bāḳī ... 38 Ferd ... 39 Bāḳī ... 39 Bāḳī ... 40 Ferd ... 40 Bāḳī ... 40 Ḳıṭ a Fużūlī ... 41 Ẕevḳī ... 41 Bāḳī ... 42 Ferd ... 42 Bāḳī ... 42 Ferd-i Mu ammā ... 43 Bāḳī ... 43 Ferd ... 44 Bāḳī ... 44 Ferd ... 45 Bāḳī ... 45
Ḥāne Ḳapusına Tārīḫ Olur ... 45
Bāḳī ... 46
Oda Ḳapusına Yazıla ... 46
Bāḳī ... 47 Bāḳī ... 47 Ferd-i Bī-naẓīr ... 48 [Necāti] ... 48 Bāḳī ... 49 Beyt ... 50 Beyt ... 50
Nābī ... 51 Nābī ... 52 Nābī ... 52 Nābī ... 53 Ferd-i İbrāhīm ... 54 Nābī ... 54 Ferd ... 54 Nābī ... 55 Ferd ... 55 Nābī ... 55 Ferd ... 56 Nābī ... 56 Ferd ... 57 Nābī ... 57 Ferd ... 58 Nābī ... 58 Ferd ... 58 Nābī ... 59 Ferd ... 59 Nābī ... 59 Ferd ... 60 Nābī ... 60 Ferd ... 61 Nābī ... 61 Ferd ... 62 Nābī ... 62 Ferd ... 62 Nābī ... 63 Ferd ... 63 Nābī ... 63 Ferd ... 64 Nābī ... 64
[Ferd] ... 65 Ferd ... 65 Nābī ... 65 [Ferd] ... 66 Ferd ... 66 Nābī ... 66 Ferd ... 67 Nābī ... 67 Ferd ... 68 Nābī ... 68 Ferd ... 68 Nābī ... 69 Nābī ... 69 Ferd ... 70 Nābi ... 70 Ferd ... 71
Ġazeliyāt-ı Vehbī Efendi ... 71
Vehbī ... 72 Vehbī ... 72 Vehbī ... 73 Vehbī ... 74 Vehbī ... 75 Vehbī ... 75 Veḥbī ... 77 Veḥbī ... 77 Vehbī ... 78 Vehbī ... 79 Vehbī ... 80 Vehbī ... 81 Vehbī ... 81 Vehbī ... 82 Vehbī ... 82
Vehbī ... 83 Vehbī ... 84 Vehbī ... 84 Vehbī ... 86 Vehbī ... 86 Vehbī ... 87 Vehbī ... 88 Vehbī ... 89 Vehbī ... 90 Vehbī ... 90 Vehbī ... 91 Vehbī ... 92 Vehbī ... 93 Ferd-i Sürūrī ... 93
Ġazeliyyāt-ı Nedīm-i Merḥūm Ḥoş-edā ... 94
Nedīm ... 94 Nedīm ... 95 Nedīm ... 96 Nedīm ... 96 Nedīm ... 97 Nedīm ... 98 Nedīm ... 98 Nedīm ... 99 Nedīm ... 100 Nedīm ... 101 Nedīm ... 102 Nedīm ... 102 Nedīm ... 103 Nedīm ... 104 Nedīm ... 105 Nedīm ... 106 Nedīm ... 107
Nedīm ... 107 Nedīm ... 108 Nedīm ... 109 Nedīm ... 110 Nedīm ... 111 Nedīm ... 112 Nedīm ... 112 Nedīm ... 113 Nedīm ... 114 Nedīm ... 115 Nedīm ... 115 Nedīm ... 116 Nedīm ... 117 Nedīm ... 118 Nedīm ... 118 Nedīm ... 119 Nedīm ... 120 Nedīm ... 120 Nedīm ... 121 Nedīm ... 122 Nedīm ... 122 Nedīm ... 123 Nedīm ... 124 Nedīm ... 125 Nedīm ... 125 Nedīm ... 126 Nedīm ... 127 Nedīm ... 127 Nedīm ... 128 Nedīm ... 129 Nedīm ... 130 Nedīm ... 130
Nedīm ... 131 Nedīm ... 132 Nedīm ... 132 Nedīm ... 133 Nedīm ... 134 Nedīm ... 134 Nedīm ... 135 Nedīm ... 136 Nedīm ... 137 Nedīm ... 138 Nedīm ... 138 Ḳıṭ a-i ẞābit ... 139 Çeşmī-zāde Reşīd ... 139 Ferd-i Naḫīfī ... 140 [Vaḥyī] ... 140 Ferd ... 140 Feyzī ... 141 Nā ilī ... 141 Naḥīfī ... 142 Rezmī ... 143 Hilmī ... 143 Rāsiḥ ... 144 Ġarībī ... 144 Hāşim ... 145 Vaṣfī ... 145 Dā ī ... 146 Dülgerzāde Rıẓā Efendi ... 147 Rıẓā ... 147 Rüşdī ... 148 Fevcī ... 149 Ġarībā ... 149 Rāġıp Paşa ... 150
Ḳāmī ... 150 Rūḥī ... 151 Ḥayātī ... 152 Vaḥīd ... 152 Abdī ... 153 Yaḥyā ... 154 Yaḥyā ... 154 Yaḥyā ... 155 Şeyḫī ... 155 Evcī ... 156 Muḥibbī ... 156 Ulvī ... 157 Ḥilmī ... 158 Ḥilmī ... 158 Necātī ... 159 Ḳābilī ... 159 Ġubārī ... 160 Muḥibbī ... 160 Baḥrī ... 161 Ẓarīfī ... 162 Ẓarīfī ... 162 Nevāzī ... 163 Şemsī ... 163 Rūḥī ... 164 Yümnī ... 165 Rıyāẓī ... 165 Revānī ... 166 Neşāṭī ... 167 Baḥrī ... 167 Raḥmī ... 168 Behiştī ... 169 Ḳıt a ... 169
Raḥmī ... 170
Ferd-i Behiştī ... 170
Ārif ... 170
[Der Na t-ı Ḫażret-i Mevlānā Ḳuddūsī Sırru’l- Azīz] ... 171
Tārīḫ-i Vāhib ... 173 Vāhibā ... 173 Ġazel-i Na īm ... 174 Tabīb ... 174 Ṭabīb ... 175 Ṣabrī ... 175 Muḥibbī ... 176 Ulvī ... 177 Muḥibbī ... 178 Rūḥī ... 178 Rūhī ... 179 Rūhī ... 180 Rūḥī ... 180 Ẓuhūrī ... 181 Rūḥī ... 181 Faṣīḥ-i Mevlevī ... 182 Ṭābīb ... 182 Ṭabīb Hicv ... 183 Ḳāmetī ... 184 Ḳāmetī ... 184 Meylī ... 185 Ferd ... 185 Ṭabīb ... 186 Ḳadīmī ... 186 Ferd-i Mu ammā ... 187 ẞābit ... 187 Ferd ... 188 Yaḥyā ... 188
Ferd ... 188 Vāhib ... 189 Ferd-i Āṣım ... 189 Vāhib ... 189 Ṭabīb ... 190 Mehmed Efendi ... 191 Fehīm ... 193 Āṣım ... 193 Rāsim ... 193 Āṣım ... 194 Rāsim ... 194 Āṣım ... 195 Rāsim ... 195 Āṣım ... 196 Nā’ilī ... 196 Āṣım ... 197 Resmī ... 197 Āṣım ... 197 Vaḥīd ... 198 Āṣım ... 198 Ni metī Bī-noḳṭa ... 198 Āṣım ... 199 Nā’ilī ... 199 Āṣım ... 200 Rıẓāyī ... 200 Āṣım ... 201 Enīs Mevlevī ... 201 Re’fet ... 201 Āṣım ... 202 Vāhib ... 202 Āṣım ... 203 Vaḥyī ... 203
Seyyid Ḥākim ... 204 Āṣım ... 204 Müsellem Efendi ... 204 Āṣım ... 205 İzzetī ... 205 Āṣım ... 206 Naẓmī ... 206 Yaḥyā Efendi ... 207 Re fet ... 207 Nā ilī ... 208 Şākirī ... 208 Vaḥyī ... 209 Naẓīm ... 209 Yaḥyā ... 210 Yümnī ... 211 Ālī ... 211 Feyżī ... 212 Nā ilī ... 213 Baḥā ī ... 214 Rūḥī ... 214 Nev ī ... 215 Nef ī ... 215 Vecdī ... 216 Ümīdī ... 217 Ferd-i Naḫīfī ... 217 Ālī ... 218 Vaḥyī ... 218 Fetḥī ... 219 Fetḥī ... 219 Fetḥī ... 220 Yümnī ... 220 Ümīdī ... 221
Nā ilī ... 222 Vaḥyī ... 222 Bahā’ī ... 223 Yaḥyā ... 224 Vecdī ... 224 Yaḥyā ... 225 Yaḥyā ... 225 Yaḥyā ... 226 Necīb ... 227 Yaḥyā ... 227 Ālī ... 228 Rāşid ... 228 Rāşid ... 229 Yaḥyā ... 229 Cevrī ... 230 Rāşid Ḳıṭ a ... 231 Ferd-i ẞābit ... 231 Nā ilī ... 231 Ferd ... 232 Nā’ilī ... 232 Ferd ... 232 Pīrī ... 233 Pīrī ... 233 Pīrī ... 234 Pīri ... 234 Pīrī ... 235 Pīrī ... 235 Pīrī ... 236 Pīrī ... 236 Pīrī ... 237 Pīrī ... 238 Pīrī ... 238
Pīri ... 239 Pīrī ... 239 Pīrī ... 240 Pīrī ... 241 Pīrī ... 241 Pīrī ... 242 Pīrī ... 242 Pīrī ... 243 Pīrī ... 243 Pīrī ... 244 Pīrī ... 244 Pīrī ... 245 Pīrī ... 245 Pīrī ... 246 Pīrī ... 246 Pīrī ... 247 Pīrī ... 248 Pīrī ... 249 Pīrī ... 249 Pīrī ... 250 Pīrī ... 250 Pīrī-i Tārīḫ ... 251 Tārīh-i Pīrī ... 252
Ġazel-i Nef ī-i Taḥmīs-i Pīrī ... 252
Ḳaṣīde-i Pīrī ... 253
Yaḥyā ... 257
Pīrī ... 258
Iṣmetī ... 258
Rāmīzāde ... 259
Ḳandīl Çāvuş-zāde Ḥaḳḳına ... 259
Sezāyī ... 260
Ferd ... 261 Reşīd ... 261 Ferd ... 262 Ḳıṭ a ... 262 Müfred ... 263 Kelīm Müstezād... 263 Ferd-i bī-naẓīr ... 268 Ferd-i Vāhib... 269 Ferd-i Bī-naẓīr ... 273 Ferd-i İbrāhīm ... 274 Ferd-i Sürūrī ... 281 Ḳıṭ a-i ẞābit ... 287 Ferd-i Naḫīfī ... 287 Rāġıp Paşa ... 289 Tārīḫ-i Vāhib ... 292 Ġazel-i Na īm ... 292 Faṣīḥ-i Mevlevī ... 294
Ḳandīl Çāvuş-zāde Ḥaḳḳına ... 307
SONUÇ ... 309
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı BEL_Yz_ O0092 Numaralı Şiir Mecmuası (1a-84b v.) ve Mestap’a Göre Tasnifi başlıklı bu çalışma 27/06/2019 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Öğre n cin in Adı Soyadı Gülsüm ÖZTÜRK Numarası 10420101104
Ana Bilim / Bilim
Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Eski Türk Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Erol ÇÖM
Tezin Adı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı BEL_Yz_
O0092 Numaralı Şiir Mecmuası (1a-85a v.) ve Mestap’a Göre Tasnifi
ÖN SÖZ
Edebiyat tarihimizi zenginleştiren kaynaklardan biri de ülkemizin ve dünyanın çeşitli kütüphanelerinde kayıtlı olan şiir mecmualarıdır. Bunlar hem kalıplaşmış hem de kendilerine has özellikleriyle Klasik edebiyatın renkli ürünleridir. Divanlarda, tezkirelerde ve başka edebî kaynaklarda bulunmayan şiirlere şiir mecmualarında rastlamak mümkündür. Şiir mecmualarının bu denli önem arz etmesi bizde de şiir mecmuaları çalışmalarına katkı sağlama isteği uyandırdı.
Biz bu çalışmayı hazırlarken mecmuayı üç ana bölümde değerlendirdik. Mecmuaların önemi hakkında giriş kısmında kısa bir bilgi verdikten sonra;
Birinci bölümde, mecmuanın detaylı bir şekilde nüsha tavsifine ve tertip özelliklerine; mecmuda yer alan şiirleri, şairleri, nazım şekillerini, kullanılan vezinleri gösterdiğimiz tablolara yer verdik.
İkinci bölümde, mecmuanın metnini kurarken izlediğimiz yöntemle ilgili açıklamalara yer verdik, kullanılan transkripsiyon işaretlerini bir tabloda gösterdik ve şiirlerin transkripsiyonlu metnini ekledik. Şiirleri daha önce yayımlanan kaynaklarda yer alıyorlarsa onlarla kıyasladık ve tespit ettiğimiz farklılıkları dipnotlarda gösterdik.
Üçüncü bölümde, MESTAP’a katkı sağlama amacıyla bu projeye ait tabloları doldurarak çalışmamızı tamamladık.
Bu çalışmayı hazırlarken tecrübelerinibenimle paylaşan, desteği ile güven veren, bilgiye kolay ve doğru yoldan ulaşmam konusunda yol gösteren kıymetli hocam Dr. Öğr. Üyesi Erol ÇÖM başta olmak üzere, Klasik Türk Edebiyatını sevmemde sonsuz katkıları olan Prof. Dr. Semra TUNÇ, Prof. Dr. Ahmet SEVGİ, Prof. Dr. Emine YENİTERZİ ve Dr. Öğr.Üyesi Nurgül SUCU’ya; destekleriyle her zaman yanımda hissettiğim eşim Yasir Tayyib ÖZTÜRK ve bana hep güç veren oğlumuz Kerem Nadir ÖZTÜRK’e teşekkür ederim.
Gülsüm ÖZTÜRK Ankara 2019
T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
ÖZET
Çalışmamız, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı
BEL_Yz_ O0092 numaralı mecmuanın 85 varaklık bölümünün tanıtımı ve
muhtevası ile manzum kısmının transkripsiyonlu metninden oluşmaktadır. Bu iki ana bölümün akabinde mecmuaya ait MESTAP tabloları yer almaktadır. Transkripsiyonlu metin hazırlanırken kaynaklarda yer alan şiirler
mecmuadakilerle karşılaştırılmış ve tespit edilen farklılıklar dipnotta
belirtilmiştir.
172 varaktan oluşan bu mecmuanın çalışmış olduğumuz kısmı 85 varaklık kısmıdır. Burada değerlendirmeye alınmayan 2 Farsça şiir ve toplamda 84 şaire ait 425 şiir vardır. Şiirler tespit edebildiğimiz kadarıyla 16, 17 ve 18. yüzyıllardan seçilmiştir ve şairi bulunmayan 51 şiir bulunmaktadır. Kaynaklarda bulunmayan şiirler de dipnotlarda belirtilmiştir.
Öğre n cin in Adı Soyadı Gülsüm ÖZTÜRK Numarası 10420101104
Ana Bilim / Bilim
Dalı Türk Dili ve Edebiyatı/ Türk Dili ve Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Erol ÇÖM
Tezin Adı İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı BEL_Yz_ O0092
En fazla şiir Nedîm’den alınmış olup onu Bâkî, Pîrî, Nâbî, Vehbî, Âsım, Yahyâ ve Rûhî takip etmektedir.
Çalışmamız kaynaklarda bulunmayan şiirlerle edebiyat tarihine katkı sunmaktadır.
Anahtar kelimeler: Klasik Türk Edebiyatı, şiir, mecmua, 16. yy., 17. yy.,
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
SUMMARY
Our study consists of the description and contents of the 85 pieces of leaves of mecmua numbered BEL_Yz_ O0092 at the İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı and transcription of the poetical parts of it. Afterwards, these two main sections are followed by MESTAP tables belonging to the mecmua.While transcipted text is prepared, the poems in the sources are compared with those in the mecmua and detected differences are specified in the footnotes.
The whole mecmua consists of 172 leaves while we have studied 85 parts of it. The parts that are not included in our study cover two Farsi poems and 425 poems of 84 poets in total. Among the poems selected, probably, from the 16th, 17th and 18th centuries, there are 51 poems that cannot be found in the sources. The poems that are not available in the sources are indicated in the footnotes as well. The
Öğre n cin in Adı Soyadı Gülsüm ÖZTÜRK Numarası 10420101104
Ana Bilim / Bilim
Dalı Türk Dili ve Edebiyatı/ Türk Dili ve Edebiyatı
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tez Danışmanı Dr. Öğr. Üyesi Erol ÇÖM
Tezin İngilizce Adı
A poetry mecmua numbered BEL_Yz_ O0092 which is at İstanbul
Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı (1a-85a v.) and Its Classification According to MESTAP
general run of the poems belongs to Nedim and then Bâkî, Pîrî, Nâbî, Vehbî, Âsım, Yahyâ and Rûhî respectively.
Our study contributes to the history of Turkish Literature through introducing poems which remain unknown in the sources.
Key words: Classical Turkish Literature, poem, mecmua, 16th, 17th, 18th
KISALTMALAR bk. : Bakınız C. : Cilt D : Divan M. : Mecmua nu. :Numara s. : Sayfa ş. :Şiir T :Tez v. :Varak
GİRİŞ
Mecmua, Arapça “cem” (toplanma, bir araya getirme) kökünden türemiş bir kelimedir. Buna biz bir nevi “derleme” diyebiliriz. Klasik Türk edebiyatında ise mecmua, daha farklı bir anlam kazanmıştır. Bu eserler, farklı kişilere ait şiirlerin bir araya getirildiği eserler olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Mürettip, eserini derlerken öncelikle kendini zevkini göz önünde bulundurmuştur. Bu nedenle diyebiliriz ki, mecmuların derlenmesinde belli bir kural yoktur. Hatta mürettibin kendisi de şairse kendi şiirlerinden de örneklere eserinde yer verir. Mecmualarda sadece şiirler bulunmaz. Bazen mürettib, eserin boş yerlerine farklı notlar (dualar, tılsımlar, ilaç tarifleri…) alabilir ki bunlar da Türk folkloruna ışık tutabilir.
Şiir mecmuaları cildleri, süslemeleri yazıları bakımından da değer taşıyabilir. Bunlar da sanat tarihimiz açısından önem teşkil eder.
Mecmualarda bulunan şiirler daha önce yayımlanmış kaynaklarda yer alıyor olabilir fakat bunlar karşılaştırıldığında önemli şairlerin bile yeni şiirleri keşfedilebiliyor veya bilinen şiirleriyle mecmuada yer alan şiirler arasında farklar ortaya çıkabiliyor. Bu farklar da daha önce yayımlanmış dahi olsa divanların muhtevasının zenginleşmesini sağlayabilir, bunlar Eski Türk Edebiyatı için yeni bir çalışma alanı doğurabilir. Aynı zamanda daha önce ismini duymadığımız şairlere de mecmualarda rastlamak mümkündür. Bu durum da bize göre edebiyat tarihimiz açısından büyük önem arz eder.
Bu saydığımız sebepler de bizi böylesine keyifli ve edebiyat tarihimiz açısından da kıymet taşıyacak bir çalışma yapmaya yöneltti ve MESTAP’a (Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi) da katkıda bulunarak faydalı olmasını umduğumuz bu çalışmaya karar verdik.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı BEL_YZ_O0092 numaralı mecmuayı seçmemizin sebebi ise öncelikle oldukça kalabalık bir şair kadrosunu barındırması ve yazısının net, sayfalarının temiz olmasıydı. Ancak çok kapsamlı olduğu için ilk 85 varakı çalıştık.
Çalışmamız sırasında divanlarda yer almayan şiirlerle karşılaştığımız gibi daha önce duymadığımız yeni şairlerle de tanışmış olduk. Mecmuanın büyük bölümü kaynaklarda daha önce yayımlanmış olsa da aradaki farklar ve o kaynakta yer almayan şiirlerin tespiti bu çalışmamızın meyvesidir diyebiliriz.
I. BÖLÜM:
İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ATATÜRK KİTAPLIĞI BEL_YZ-_O0092 NUMARALI MECMUANIN (1a-85a v.) TANITIMI VE MUHTEVASI
1.1. Nüsha Tavsifi
Çalışmamızın konusunu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı sayısal arşiv ve e-kaynaklar portalında “şiir mecmuası” adıyla ve BEL_YZ_O0092 numarasıyla kaydedilmiş 172 varaklık şiir mecmuasının 1a-85a varakları oluşturmaktadır. Biz bundan sonra çalışmamızdan kısaca “mecmua” olarak
bahsedeceğiz.Yazma üzerinde mürettibi veya tertip tarihine dair bilgi
bulunmamaktadır. İlk varakta eserin Atatürk kitaplığına ait olduğunu gösteren temellük kaydı yer almaktadır.
Yazma, 205 x 145, 150 x 90 mm ölçülerindedir. Ancak mecmuanın orijinalini görmediğimiz için yazılmış olduğu kağıdı,cildi, kapağı hakkında bilgi veremiyoruz. Mecmua, talik diyebileceğimiz yazı hattıyla her varakta on iki beyti alacak şekilde düzenlenmiştir. Bazı şiirlerde son beyit sığmayınca şiirin sol tarafına yanlamasına yazılmıştır. Üç farklı varakta da derkenar bulunmaktadır. Bu derkenarlardan ikisi farklı bir yazı olduğu için bunları bir başka kişinin yazdığı düşünülebilir.
Yazmanın aslında varak numarası yer almamaktadır. Varaklar sonradan Latin rakamlarıyla numaralandırılmıştır. Çalıştığımız kısımda iki varak boştur.(1a, 18b)
1.2. Tertip Özellikleri (1a-85a v.)
Genel anlamda mecmua düzenli sayfalara sahiptir. İnceleme sırasında iki eksik varak tespit ettik ki bunlar 52a ve 53a numaralı varaktan sonraki varaklardır. Burada yer alan kasidenin ilk on dokuz beyti de bu şekilde kaybolmuştur fakat bu kasideye yayımlanmış kaynaktan ulaşılmıştır. Her varakta 24 satır bulunurken bazı şiirlerin son beyti yan tarafa aşağıdan yukarıya doğru yazılmak suretiyle 26 satır yazıldığı da olmuştur ama bunların sayısı çok değildir. Şiirlerde mahlasların üzerine kırmızı çizgi çekilmiştir. Başlıklar ve mim ( م)’ ler de kırmızı yazılmıştır. Bu mim (م)’ ler hem şiir sonlarına hem de varak sonlarına yazılmıştır. Bunların birkaç sayfada üstüne çizgi çekilmiştir. Bir şiir bitmediyse velehu yazılarak devam edilmiştir. Başlıklar genellikle mahlaslardan oluşmuştur fakat müfredlerin tamamına yakınında başlıklar ferd olarak yazılmıştır. Kimi şiirlerde de sadece nazım şeklinin adı yazılmıştır. Çoğu zaman bir şiirin altına bir müfred yazılmıştır.
Çalıştığımız bölümde şiirler arasına alakasız notlar karışmamıştır. Birkaç yerde kelime düzeltmesi yapılmış, üç farklı varakta da derkenar yer almıştır. Şiirlerin
sıralanmasında da herhangi bir kurala bağlı kalınmamıştır. Fakat yazmanın ilk kısımlarında her gazelin altına bir ferd yazılma yoluna gidilmiştir. Bir de aynı redifteki gazeller ard arda yazılmıştır. Toplam şiir sayısı 438 olup ikisi (bir müfred, bir gazel) Farsçadır. Bunlar Farsça olduğu için değerlendirmeye alınmamıştır. Bir tane de mükerrer bir müfred vardır. (3b/18, 13b/91) Şiirler 15, 16, 17 ve 18. Yüzyıllardan derlenmiştir.
Başlığı olmayan 4 şiir vardır. (ş.nu. 14, 35, 39, 219). İki müfred de iki farklı gazelin altına yazılmıştır fakat başlık bulunmamaktadır. Biz bunu farklı vezin ve rediflerden tespit ettik, farklı şiir numarası verdik ve başlığı köşeli paranteze alarak dipnotta bunu açıkladı. Bir müfred için de başlık atılmış fakat şiir yazılmamıştır. Biz bunu da değerlendirmeye almadık.
“İle” bağlacı genellikle birleşik yazılmıştır. Biz de bunu kısa çizgi kullanarak (-ile) gösterdik. Bağlaç olan vav (و) çoğu zaman yazılmamıştır. Metinde bunu köşeli parantez içinde yazdık, dipnotta belirtme gereği duymadık. (Örneğin: sūz [u] güdāz ) Bağlaç olan vav (و) yerine hemze (יִ)’ nin kullanıldığı yerlerde anlam gereği vav (و) yazdık ve dipnotta belirttik.
Şiirleri yayımlanmış kaynaklarla kıyaslarken tespit ettiğimiz eksik kelimeleri de köşeli parantez içinde gösterip dipnotta belirttik.
Şiirler içinde redifi yazılmayan oldukça fazla beyte rastladık. Bu yazılmayan redifleri de yine köşeli parantez içinde yazdık.
Mecmuada yazım yanlışları bulunmaktadır. Bunlar bazen harf, bazen nokta düzeyindedir. Bunları da dipnotlarda belirttik ve metin tamiri yoluna gittik.
1.3. Mürettibi ve Tertip Tarihi
Mecmuanın derleyicisi hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Derlenme tarihiyle ilgili de bir bilgiye ulaşılamamıştır. Ancak mecmuada Nedim’in de şiirleri yer aldığı için 18.yy. Lale devri sonrasında derlendiği yorumunu yapabiliriz.
1.4. Mecmuadaki Şairler ve Şiirleri
Aşağıdaki tabloda da görüleceği gibi kime ait olduğu tespit edilemeyen müfred, matla ve kıtalardan oluşan 55 şiir (2 kıta, 20 müfred, 33 matla) bulunmakta ve çalıştığımız bölümde 85 farklı şair yer almaktadır. Bunlardan ikisinin şairi yanlış yazılmıştır. Bunları da dipnotlarda belirttik.
Tablo: Şiirlerin Sınıflandırılması
Sıra Numarası
Mahlas Nazım Şekline Göre Şiir
Sayısı Toplam Şiir Sayısı 1 Ālī 1 Gazel 1 2 Ālī Gazel 2 3 Ārif Gazel 1 4 Āṣım 5 Müfred , 10 Matla 15 5 Bahā’ī Gazel 2 6 Baḥrī Gazel 2 7 Bāḳī Gazel 40
8 Behiştī 1 Gazel, 1 Matla 2
9 Cevrī Gazel 1 10 Dā ī Gazel 1 11 Rızā Gazel 2 12 Evcī Gazel 1 13 Ġarībī Gazel 2 14 Ġubārī Gazel 1 15 Fāsiḥ Gazel 1
16 Fehīm Gazel 1
17 Fetḥī Gazel 3
18 Fevcī Gazel 1
19 Fużūlī Kıta, 1 Matla 2
20 Hāşim Gazel 1 21 Ḥayātī Gazel 1 22 Iṣmetī Kıta 1 23 Ḳadīmī Gazel 1 24 Ḳabilī Gazel 1 25 Ḳametī Gazel 2 26 Kāmī Gazel 1 27 Ḳandil Çāvuş-zāde Gazel 1 28 Kelīmī Müstezat 1
29 Mehmet Efendi Gazel 1
30 Meylī Gazel 1
31 Müsellem Gazel 1
32 Muḥibbī Gazel 4
33 Nābī 27 Gazel, 3 Müfred, 1Matla 31
34 Naḥīfī 2 Müfred, 1 Gazel 3
36 Nā im Gazel 1
37 Nazīm Gazel 1
38 Nażmī Gazel 1
39 Necātī Gazel, Matla 2
40 Necīb Gazel 1
41 Nedīm 57 Gazel, 3 Şarkı, 1 Murabba 61
42 Nef ī Gazel 1
43 Neşāṭī Gazel 1
44 Nevāzī Gazel 1
45 Nev ī Gazel 1
46 Ni metī Gazel 2
47 Pīrī 1 Kaside, 2 Kıta, 1 Muhammes,
36 Gazel 40 48 Rāġıp Paşa Gazel 1 49 Raḥmī Gazel 2 50 Rāmī-zāde Gazel 1 51 Rāṣiḫ Gazel 1 52 Rāsim Gazel 3
53 Rāşid 2 Gazel, 1 Kıta 3
54 Re’fet Gazel 1
56 Revānī Gazel 1
57 Rezmī Gazel 1
58 Rıyāżī Gazel 1
59 Rūḥī Gazel 8
60 Rüşdī Gazel 1
61 Ṣabit 2 Matla, 1 Kıta 3
62 Ṣabrī Gazel 1 63 Ḥākim Gazel 1 64 Sezāyī Gazel 12 65 Siḥrī Gazel 1 66 Siyāḥī 1 Kaside 1 67 Sürūrī Müfred 1 68 Şākirī Gazel 1 69 Şemsī Gazel 1 70 Şeyḥī Gazel 1 71 Ṭabīb Gazel 6 72 Ulvī Gazel 2 73 Ümīdī Gazel 3 74 Yümnī Gazel 3
75 Vāḥib 1 Müfred, 1 Kıta, 2 Gazel 4
77 Vāḥid Gazel 2
78 Vaḥyī Gazel 1
79 Vaṣfī Gazel 2
80 Vecdī Gazel 29
81 Vehbī 1 Kıta, 13 Gazel 14
82 Yaḥyā Gazel 2
83 Ẓarīfī Gazel 1
84 Zevḳī Müfred 1
85 Ẓuhūrī Gazel 1
En Çok Şiiri Alınan Şairler:
Çizdiğimiz grafikten de anlaşılacağı gibi en çok şiiri alınan şair 61 şiir ile Nedîm’dir. Onu 40 şiirle Bâkî, 40 şiirle Pîrî, 29 şiirle Vehbî ve 15 şiirle Âsım takip etmektedir. Diğer şairlerin şiir sayıları ise yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi 1 ve 5 arasındadır. 0 10 20 30 40 50 60 70 Nedîm Bâkî Pîrî Nâbî Vehbî Âsım
Bunlar dışında 1 tane Farsça müfred ve 1 tane Farsça gazel vardır. Biz bunların sadece fotoğraflarını çalışmamıza almayı uygun gördük. Farsça müfredin şairi belli değildir. Gazelin şairi Râmî-zâde’dir. Bunlar için ayrıca bir tabloya gerek görmedik.
1.5. Şiirlerin Nazım Şekilleri ve Vezin Özellikleri
Mecmuada kaside, gazel, kıt‘a, müfred, matla, şarkı, muhammes,müstezat, mısra nazım biçimlerinde yazılmış şiirler yer almaktadır. Bizim çalışmamızın büyük kısmını 330 gazel oluşturmaktadır. Bu sayıyı 52 matla, 34 adet müfret, 10 kıta, 3 şarkı, 2 kaside, 1 muhammes, 1 murabba,1 müstezat, 1 mısra takip etmektedir.
Nazım Şekillerine Göre Şiir Sayıları:
Şiirlerin tamamı aruz ölçüsüyle yazılmıştır. En fazla kullanılan vezin aşağıdaki tabloda belirtildiği gibi “Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün” 122 kez kullanılan bu vezni 90 kez kullanılan “Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün” vezni takip etmektedir. Bundan sonraki sırada da 76 kez kullanılan “Fe‘ilātün Fe‘ilātün Fe‘ilātün Fe‘ilün ” vezni vardır.
0 50 100 150 200 250 300 350
Kullanılan Vezin Sayısı
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün 122
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün 90
Fe‘ilātün Fe‘ilātün Fe‘ilātün Fe‘ilün 76
Mef‘ūlü Mefā‘īlü Mefā‘īlü Fa‘ūlün 54
Mef‘ūlü Fā ilātü Mefā‘īlü Fā ‘ilün 45
Mefā‘ilün Fe‘ilātün Mefā‘ilün Fe‘ilün 22
Mefā‘ilün Mefā‘ilün Fa‘ūlün 12
Fā‘ilātün Fā‘ilātün Fā‘ilātün 3
Müstef ‘ilün Müstef ‘ilün Müstef ‘ilün Müstef ‘ilün 3
Mef‘ūlü Fā ilātün Mef‘ūlü Fā ilātün 2
Mefā‘ilün Fa‘ūlün 1
Mef‘ūlü Mefā īlün Mef‘ūlü Mefā‘īlün 1
Müfte ilün Müfte ilün Fā ilün 1
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün 1
II.BÖLÜM:
BEL_Yz_O0092 NUMARALI MECMUANIN (1a-85a v.)
TRANSKRİPSİYONLU METNİ
2.1.Metni Kurarken İzlenen Yöntem
Mecmuada yer alan şiirleri öncelikle yayımlanmış divanlarla ya da yayımlanmamış yüksek lisans ve doktora tezleri içerisinde aradık ve mevcut olanları karşılaştırarak metni kurduk. Tespit ettiğimiz farklılıkları daha önce de söylediğimiz gibi dipnotlarda belirttik.
Metni oluştururken özel isimleri büyük harfle yazdık fakat bunlara gelen ekleri kesme işaretleriyle ayırmadık. Şairlerin mahlaslarını koyu yazarak belirgin kıldık.
Divanda olmayıp mecmuada olan ya da mecmuada olup divanda olmayan beyitleri de ekleyerek bunları koyu yazdık. Divanda olmayanları dipnotlarda beyit numarasını vererek (-D) ile mecmuada olmayanları da aynı şekilde (-M) ile gösterdik.
Daha önce de söylediğimiz gibi vezin ve anlam gereği metin tamiri sonrasında eklememiz gereken harfleri ve kelimeleri köşeli parantez ile belirttik. Mecmuanın orijinalliğini bozmamak adına gördüğümüz şekilde yazmaya çalıştık ve gerekli açıklamaları dipnotlara ekledik.
Çalışmamızda şiirlerin yayımlanmış kaynaklardaki şiirlerle karşılaştırılması sonrası tespit ettiğimiz farkları şu şekilde yazdık: Yayımlanmış kaynağın kısa ismi ve sayfa numarasından sonra beyit numarası vererek önce mecmuadaki yazılışı, sonra da kaynaktaki yazılışını verdik. Mısraları a ve b harfleri ile ifade ettik. (Ör. 1a yâra: bâra D )
Mısra tamamen farklıysa hepsini yazmayı uygun gördük. Beyit tamamen farklıysa da bunu belirterek kaynaktaki farklı olan beyti olduğu gibi yazdık.
Şiirlerin başlıklarında bazı hatalarla karşılaştık. Birisi Nâbî’ye ait olduğu belirtilen müfreddi ki Fâizi’bnin beytiyle çok benzerlik taşımaktadır. Bir diğeri de Bâkî’ ye ait görünen fakat Necati’ nin olan gazeldir. Bir diğeri de yine Bâkî’ ye ait görünen fakat Sihrî’ ye ait olan gazeldir.
Kaynaklarda bulunamayan şiirleri de dipnotlarda gösterdik ve Farsça olan şiirleri transkribe etmeyerek çalışmamızda bunlara fotoğraf olarak yer verdik.
2.2.Transkripsiyon İşaretleri
ﭐ
,ا
a, ā
ش
ş
ا
,ﺃ
a, e
ص
ṣ
ﺀ
ض
ż, ḍ
ب
b
ط
ṭ
پ
p
ظ
ẓ
ت
t
ع
ث
ẟ
غ
ġ
ج
c
ف
f
چ
ç
ق
ḳ
ح
ḥ
ﻚ
k, g, ñ
خ
ḫ
ل
l
د
d
م
m
ذ
ẕ
ن
n
ر
r
و
v (o, ö, u, ü,
ū)
ز
z
ﻫ
h (a, e)
ﮋ
j
ی
y (ı, i, ī, ā)
س
s
1a
11
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün
1 Şehā gördüm cemāliñi [bu] dört nesnede a yān
Biri aydur biri güneş biri cennet biri rıḍvān
2 Bu dört nesneyi beñzetdüm senüñ güler cemāliñe
Biri güldür biri sünbül biri nergis biri reyḥān
3 Bu dört nesne saña Ḥaḳdan aṭādur ey gözüm nūrı
Biri ḥüsnüñ biri ḫulḳuñ biri luṭfıñ biri iḥsān
4 Saña yavuz ṣananlara bu dört nesne ḳarīn olsun
Biri İncīl biri Tevrāt biri Zebūr biri Furḳān
5 Bu Bāḳī bendeñi şāhum bu dört nesneden esirge
Biri ḥasret biri firḳat biri ġurbet biri hicrān 2
Ferd
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
Nālemi nāye girift eylerdüm ammā neyleyim Bir boġazı iplidür [bar]maḳ ḥesābın gösterür
32
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Ḫalḳa ḫalḳa zülf kim ol ḫaṭṭ u ḫāl üstindedür Şekli ṭuġrādur miẟāl-i bī-miẟāl üstindedür
1 Divanda (Küçük, 1994) bulunamadı.
2 Ārıż-ı gül-gūnuñ üzre ḥāl-i fettānuñ senüñ Fitnedür ḥālī degül her laḥẓa āl üstindedür3
3 Sā id-i sāḳī ile cām-ı mey-i gül-gūna baḳ Bir gül-i sīr-ābdur gūyā nihāl üstindedür 4 Naḳş-ı ḥadd-i lāle-reng ol ārıż-ı pākīzede
Berg-i güldür gūyīyā āb-ı zülāl üstindedür 5 Āşıḳ-ı bī-çāreler bār-ı belān altındadur4
Derdmend üftādeler görseñ ne ḥāl üstindedür
6 Mīmdür gūyā dehānuñ ṣafḥa-i māh üzredür
Sīne beñzer şāne-i zülfüñ ki sāl üstindedür
7 Çarẝ yüz döndürmedin gülşende ayş it Bākiyā
Sebzeler zībā hevālar i tidāl üstindedür 1b
45
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
1 Nihāl-i ḳāmetüñ ḥaḳḳā aceb naẝl-i dilārādur
Egerçi ḳaddüñ a lā kākülüñ a lādan a lādur
2 Çerāġ-ı ḥüsnüñüñ nūrı fürūġ-ı şem -i kāfūrī
Nehār-ı anberīn-gīsū nihāl-i sīm-sīmādur 3 Beyāż-ı ṣafḥa-i ruḫsāruñ üzre zülf-i pür-çīnüñ
Miẟālin görmemişdür kimse bir ṭuġrā-yı ġarrādur
3 2b fitnedür: fitneden D 4 5: -M
4 Gedā-yı bī-ser ü pāyı semend-i nāza çiğnetme İneñde ḥüsne maġrūr olma sulṭānum bu dünyādur 5 Kenār-ı baḥr-i nażma yine dürler dizdüñ ey Bāḳī6
Sütūr-ı defter-i şi rüñ meger emvāc-ı deryādur 5
Ferd
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün Nār-ı aşḳ ile yanar durmaz tenümde pīrehen Sensün ey meh-rū beni ālemde gömleksiz ḳoyan
67
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
1 Ruḫuñ aksiyle ṣaḥn-ı dīde bāġ u gülsitānumdur
Nihāl-i ser-bülendüñ ẝaylīden ẝāṭır-ı nişānumdur
2 Göñül iñler ġamuñda dem-be-dem rūḥ-ı revān aġlar8
Bu bāġuñ çeşmesārı hep benüm eşk-i revānumdur
3 Temāşā-yı gül ü gülşende ārām eylemez cānum
Ser-i kūyıñda cānānuñ ġaraż ārām-ı canumdur 4 Şirār-ı nār-ı āhumla sipihrüñ ṭās-ı pūlādı
Döner her şeb belā bezminde cām-ı zer-nişānumdur
5 Yaşum deryādur ey Bākī içinde şāẝ-ı mercānı
Ḫayāl-i naẝl-i bālā-yı nihāl-i erġavānumdur
6 5a dizdüñ: dizmiş D 7 (Küçük, 1994: 180-181)
7 [Necātī] 9
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün Ben üzümüñ ṣuyın severüm ṣūfī dānesin Kimi ḳızın sever güzeliñ kimi anasın 2a
810
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Cām-ı la lüñdür senüñ āyine rūy-ı enverüñ
Adı var Cām-ı Cem ü Āyīne-i İskenderüñ 2 Kāh-ı ḥüsn-i yāre baḳ seyr it ḫam-ı ebrūsını
Adıñ añma ṭāḳ-ı Kisrā ile ḳaṣr-ı Ḳayṣerüñ
3 Nūş iden cām-ı lebüñ ölmekden aṣla ġam yimez
Kim ḫumārı olmaz ey sāḳī şarāb-ı Kevserüñ 4 Nār-ı āhumdan ḥazer ḳıl ey sipihr-i ḥoḳḳa-bāz11
Ṭutışur bir gün ṣaḳın ol āsmānī çenberüñ 5 Bir içim ṣu istedi hecrüñde Bāḳī ḫaste-dil
Virmedi ḳaṭ ā cevāb aña ṭayandı ḫançerüñ
9
Ferd
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün Var ise ol Yūsuf-ı gümgeştesini yād ider Ḳumrī-i dil şimdi Yūsufcuk deyü feryād ider
9 Bu matla Necâti’ye aittir. (Tarlan, 1963: 379) 10 (Küçük, 1994: 259-260)
1012
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Ey ṣafā-yı ārıżuñdan çeşme-i ḫūrşīde āb
Şu le-i şem -i cemālüñ nūr-baḫş-ı āfitāb
2 Gice ḥüsnüñ şevḳıne encüm sürūr u sūrda
Çarḫ āteş-bāzdur gūyā elinde māh-tāb
3 Ṣanma şebnemdür düşen hecr-i ruẝuñda ṣubḥ-dem
Ḳubbe-i gerdūn çıḳardı tāb-ı āhumla gül-āb 4 Ḥasret-i cām-ı lebüñ şol deñlü te sīr itdi kim13
Ḳıpḳızıl dīvāne mey baş açuḳ abdāluñ ḥabāb 5 Bāde nūş itsen kenār-ı cāma gelse leblerüñ
Duẝter-i rez gūşına gūyā ṭaḳarlar la l-i nāb 6 Dehr-i enfāsuñ mu aṭṭar ḳıldı ey Bāḳī yine14
Ṭīb-i ẝāṭır virdi yine ol ḫıṭāb-ı müsteṭāb 11
Ferd
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Gördüm aġlar leb-i deryāda balıḳçı güzeli Yalıḳuşısı ile vara gele güldürdüm
12 (Küçük, 1994: 112) 13 4: -M
2b
1215
Bāḳī
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün
1 Kūyuñ gedāsı oldı dil-i mübtelāyı gör
Sevdā-yı mülk ü salṭanat eyler gedāyı gör 2 Var ey Ḫutende ḥālī gibi misk olur diyen16
Ṣaḥrā-yı Çīni geşt ü güẕār it Ḫaṭāyı gör
3 Peşmīne geydi egnine zülfüñden aldı el
Göklerde uçdı āḫir efendi hümāyı gör
4 Āyinenüñ ṣafāsı nedür ṣūreti nedür
Mir āt-ı ḥüsn-i yāre naẓar ḳıl ṣafāyı gör 5 Ey mübtelā-yı şīve-i bālā-yı yār olan
Sevdā-yı zülfi başuña belāyı gör
6 Maġrūr idüñ ṣafāsına bir şūḫuñ ey göñül
Rüsvāy-ı ālem eyledi ol bī-vefāyı gör
7 Gögsin gererdi zühd ile Bāḳī bu arṣada
Nā-geh ṭoḳındı tīr-i maḥabbet ḳażāyı gör 13
Ferd
Mefā ilün Fe ilātün Mefā ilün Fe ilün Nihāda ḳıl ser-i teslīmi levḥ-i taḳdīre Muḳadderāt-ı İlāhī gelür ẓuhūr eyler
15 (Küçük, 1994: 181) 16 2, 3: -M
1417
Bāḳī
Mef ūlü Mefā īlü Mefā īlü Fa ūlün
1 Cānāne cefā ḳılsa n’ola cāna ṣafādur
Aġyār elemin çekdügümüz ya ne belādur
2 Her tāc olamaz faḳr u fenā mülkine ser-tāc
Terk ehlinüñ ey ḫˇāce biraz başı ḳabadur 3 İzüñ ṭozına sürdi yüziñ āyineveş dil
Maḳṣūd benüm pādişehüm kesb-i ṣafādur
4 Aşḳ ehline şol cāmı ṣunar sāḳī-i la lüñ
Kim aḳla cilā ḳalbe ṣafā rūḥa gıdādur
5 Hep derd ü belādur güzelüm aşḳ u muḥabbet
Ālemde hemān mihr ü vefā ḥüsn-i edādur
6 Vallāhi ġazel söylemeden çoḳdan uṣanduḳ18
Maḳṣūd hemān ḥāside bir pāre ezādur 7 Sāḳī mey-i Bāḳīyi getür ḳalbe ṣafā vir
Çün kār-ı cihān āḳıbetü’l-emr-i fenādur 3a
1519
Bāḳī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün
1 Meclis-i aşḳa girüp ayaġı evvel çekdüm
Māsivādan götüri āḫir-i kār el çekdüm
17 (Küçük, 1994: 166-167) 18 6: -M
2 Sīnem üzre görinen ḳanlu elifler ṣanmañ Ṣafḥa-i derd ü ġama sürḫ ile cedvel çekdüm
3 Alev-i āteş-i āhum degül eflāke çıḳan
Aḫter-i baḫtuma bir tīġ-ı muṣayḳal çekdüm
4 Nuḳra-i eşküm ile sīm-keş oldum şimdi
Müjemüñ aralarından bir iki tel çekdüm 5 Dāġlar na l ü eliflerle degül peyveste20
Ṣafḥa-i sīneye bir ḫaṭṭ-ı müselsel çekdüm
6 Beden ü zerd ü nizārumla degül çihre-i zer
Aşḳ ser-nāmesine levḥa yazup ḥal çekdüm
7 Bāḳiyā ḫūn-ı dil ü dīde düketdi gördüm
Mey-i nābı bedel-i mā-yeteḥallel çekdüm21
1622
Bāḳī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün 1 Müje ẝaylin dizer ol ġamze-i fettān ṣaf ṣaf
Gūyiyā cenge ṭurur nīze güẕārān ṣaf ṣaf 2 Seni seyr itmek içün reh-güẕer-i gülşende
İki cānibde ṭurur serv-i ḥırāmān ṣaf ṣaf 3 Leşger-i eşk-i firāvān ile ceng itmek içün23
Gönderür mevclerin lücce-i ummān ṣaf ṣaf
20 5: -M
21 7b mey-i nāb: mey-i nābiye D 22 (Küçük, 1994: 241-242)
4 Gökde efġān iderek ṣanma geçer ḥayl-i küleng Çekilür kūyuna mürġān-ı dil ü cān ṣaf ṣaf
5 Cāmi içre göre tā kimlere hem-zānusın
Şekl-i saḳḳada gezer dīde-i giryān ṣaf ṣaf
6 Ehl-i dil derd ü ġamuñ ni metine müstaġrak
Dizilürler keremüñ ẝˇānına mihmān ṣaf ṣaf
7 Vaṣf-ı ḳaddüñle ẝırām itse alem gibi ḳalem
Leşger-i saṭrı çeker defter ü dīvān ṣaf ṣaf 8 Kūyuñ eṭrāfına uşşāḳ dizilmiş gūyā24
Harem-i Ka bede her cānibe erkān ṣaf ṣaf
9 Ḳadrüñi señg-i muṣallāda bilüp ey Bāḳī
Durup el baġlayalar ḳarşuna yārān ṣaf ṣaf 3b
1725
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün 1 Devlet el virmez ise dāmen-i ẕillet bāḳī
Evc-i rif at yoġ-ise kūy-ı meẕellet bāḳī
2 Mühlet-i ömre ġurūr itmege biñ yıl yaşaya
Bulmadı bu ālem-i fānide alāmet bāḳī 3 Fi l-meẟel āyīnedür ṣūret-i ālem naẓar it
Gör ḳalur mı yine āyīnede ṣūret bāḳī
24 8: -M
4 Fırṣat el virmiş iken eyle ḳaẓā-yı evḳāt Her zamān böyle ḳalur ṣanma bu fırṣat bāḳī
5 Telḫ kām itme Ḫudāyā bu Bāḳī ḳulına
Ṣoñ nefesde kerem it şehd-i şehādet bāḳī 18
Ferd-i bī-naẓīr
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün Külāh eyler dönüp vuṣlat deminde baña her hafte O şūḫ-ı Mevlevī uşşāḳı neyle itdi efgende
1926
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün 1 Āşıḳ-ı bī-dillere cevri firāvān eyledüñ
Müstedām ol dōstum luṭf itdüñ iḥsān eyledüñ
2 Āsmān-ı mihr-i gül āhum şirārīdür benüm27
Şu le-i dāġ-ı derūnum māh-ı tābān eyledüñ 3 Ġamzeñ oḳı çeşm-i fettānuñ yine almış ele28
Şöyle beñzer dōstum kāfir müselmān eyledüñ 4 Çıḳmaz aġzuñdan ḫaber sırr-ı nihān-ı vaṣluña29
Āşıḳuñ rāzın derūn-ı cānda pinhān eyledüñ
5 Baġrımı ḫūn eyledüñ şemşīr-i istiġnā ile N’eyledüñ hey āfet-i devrān yine ḳan eyledüñ 6 Bāḳīyi gül gibi ḫandān eyledüñ ol luṭf-ile
Ṣoñra döndüñ mübtelā-yı ḫār-ı hicrān eyledüñ
26 (Küçük, 1994: 267-268)
27 2a mihr-i gül: mihrüñe D, benüm: nücūm D
28 3a oḳı: oḳın D 29 4: -M
2030
Nābī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Çeşm-i inṣāf ḳadar kāmile mīzān olmaz Kişi noḳṣānını bilmek ḳadar irfān olmaz 4a
21 Bāḳī31
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Döndiler cāmuñ ḥabābāsā yüzine baḳdılar32
Mey gibi sāḳī-i bezmüñ ayaġına aḳdılar 2 Keştī-i ṣaḥbā keş-ā-keşden ẝalāṣ olmaz diyü33
Ṭutdılar ḳanlu gibi muḥkem resenler ṭaḳdılar
3 Raẝt u baẝtın zevraḳuñ ḥışm āteşine yaḳmaġa
Vardılar ġammāzlar şāh-ı cihāna çaḳdılar 4 Bir iki mismārına var ise göz diken diyü
Başına ġammāzuñ erbāb-ı ẓarāfet ḳaḳdılar
5 Bāḳıyā ḳılsun mu aṭṭar bezm-i āfāḳı nesīm
Pādişāhuñ micmer-i adlinde ṣandal yaḳdılar 22
Ferd
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün Receb nāmında bir şehrī cüvāna mübtelā oldum O māhıñ dā imā şa bānıyam ardından ayrılmam
30 Divanda (Bilkan, 1997) bulunamadı. 31 (Küçük, 1994: 173)
32 1a döndiler: rindler D 33 2a diyü: daḫı D
2334
Bāḳī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün
1 Göñül almaġa gelür şīveye āġāz eyler
Dil-i bī-çāreyi ben arż idicek nāz eyler
2 Ne hümā ḳaydı ser-i zülfi hevāsında baña35
Göñül ol mertebelerden yüce pervāz eyler 3 Ḳāmet-i naḫle göre ḥālet-i reftār olsa
Yine bu şīveyi ol serv-i ser-efrāz eyler36
4 Göreyim dur seni bir laḥẓa disem yollarda37
Baña ol şūḫ-ı cihān şīveyi durmaz eyler38
5 Bend-i zülfinden elem çekme ineñ ey Bāḳī39
Seni aġyārdan ol ḳayd-ile mümtāz eyler 24
Ferd
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Eyledüm yār ile tenhāca temāşā-yı ḥisār Baḫtıma ḳarye-i Çengelde bulındı aġyār 4b
2540
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
1 Göñül dāġ-ı gamuñla sīnede bir şem uyandurmış
Çerāġ-ı aşḳa bir ġarrā ḳızıl altunı yandurmış
34 (Küçük, 1994: 126) 35 2a hevāsında: nevāsında D 36 3b firāz: efrāz D 37 4a göreyim: göreyin D 38 4b baña: begüm D 39 5a elem: elüñ D 40 (Küçük, 1994: 234-235)
2 Göñüller naḳdin almış yār girmiş ḫalḳa-i zikre Bir iki derdmend āvāreyi varmış ṭolandurmış
3 Dimeñ Mecnūna gelmiş āḳıbet Leylādan istiġnā
Belā-yı aşḳ o ser-gerdānı cānından uṣandurmış
4 Bulup saḳḳā-yı hicrān teşne-dil ṣaḥrāda Mecnūnı
Ecel peymānesin ṣunmış ḥayāt ābına ḳandurmış 5 Bugün Bāḳīye ol āfet viṣālin va deler itmiş41
Yalanlar söylemiş miskīni gerçekden inandurmış 26
Ferd
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Ḥaḳ bilür kim elime girse benüm aṭlas-ı çarḫ Pārelerdüm anı meh-rūlara ṭonluḳ ṭonluḳ
2742
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün 1 Göñül bir rind-i ālem-sūz şūḫ-ı şeh-levend ister
Ki aşḳ odına yanmaġa dil ü cāndan sipend ister43
2 Belā-yı bend-i zülfüñden ḫalāṣ it cān-ı miskīni Esīr-i miḥnet-i aşḳuñ ne bend ü ne kemend ister 3 Mizācın zehr-i ḳahr-ı miḥnet-i eyyām telḫ itmiş44
Lebüñden āşıḳ-ı bī-ṣabr u dil pāre ḳand şeker
4 Ḳarār itmez göñül murġı bu bāġuñ degme şāẝıñda
Nihāl-i ḳadd-i dil-ber gibi bir serv-i bülend ister
41 5a itmiş: ḳılmış D 42 (Küçük, 1994: 190-191)
43 1b yanmaġa: yaḳmaġa D
5 Murādı sīneye ol serv-i sīm-endāmı çekmekdür Semend-i ṭab ıma Bāḳī gümüşden sīne-bend ister45
28 Nābī46
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
Ḥakīm eydür şarāb iç va iẓā dir ḫavf-ı meyden güçdür Çün illet ḫavf-ı ġamdandur ilācı şīşe çekmekdür 5a
2947
Bāḳī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün
1 Ser-i kūyuñ ṣanemā cennet-i a lā bilürüm
Müntehā ḳāmetüñi Sidre-i Ṭūbā bilürüm48
2 Seni Yūsufla güzellikde ṣorarlarsa baña
Yūsufı görmedüm ammā seni ra nā bilürüm49
3 Zā il olmaz heves-i zülf-i siyāhıñ dilden50
Ḥāṣıl olmayacaġın gerçi be sevdā bilürüm
4 Bilmezem n’eyleye derd [ü] ġam-ı cānāne baña51
Ne müdārāya meded var ne müdāvā bilürüm 5 Bāḳıyā cennet-i firdevsi baña arż itme52
Āsitānıñ ben anuñ menzil [ü] me vā bilürüm
45 5b ṭab ıma: ṭab ı D (Vezin ve anlam gereği divandaki daha uygundur.), gümüşden: bir gümüşden D
46 Divanda (Bilkan, 1997) bulunamadı.
47 (Küçük, 1994: 324-325) : Bu şiirin redifi divanda “bilürin”ken, mecmuada“bilürüm” dür. 48 1b Sidre-i Ṭūbā: Sidre vü Ṭūbā D
49 2b görmedüm: bilmezin D
50 3a siyāhın: siyāhım D
51 4a n’ eyleye bu derd: n’eyleye derd D, bilmezem: bilmezin D 52 5a cennet-i firdevs: gülşen-i firdevs D
30 Ferd
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün Vaṣf-ı miyānın itdüm ise olma dil-şikest Söz ortanuñdur ey şeh-i ḫūbān saña degül
3153
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Āşıḳ öldürmekdür ol māhuñ tamām endīşesi
Yolına cān virmedür eksüklünüñ kem pīşesi 2 Ben şarābuñ iyisin cāmuñ ṭolısın gözlerem54
Fikr-i la lüñle leb-ā-leb olalı dil şīşesi 3 Her şirārın aḫker-i devlet bilürdi Kūh-ken55
Sīne-i ḫārādan āteşler çıḳarsa tīşesi
4 Cism-i pür dāġ u ten-i zerd ile merd-i aşḳdan Ser-be-ser şīr ü peleng olmış anuñ mihr bīşesi56
5 Tāze dilber sevmegi Bāḳī şimdi fikr ider57
Bir güzel eglencesi var bir laṭīf endīşesi
53 (Küçük, 1994: 419-420)
54 2a iyisin: incesin D, gözlerem: gözlerin D 55 3a aḫker: aḫter D
56 4b anuñ mihr bīşesi: maḥabbet bīşesiD
57 5a sevmegi: sevdi D, fikr ider: fikr-i vaṣl ider D (Vezin ve anlam gereği divandaki daha uygundur.
3258
Nābī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
O deñlü mürtefi -bünyād durur ḳaṣr-ı tevāżu kim Zemīninden riyāż-ı cennete nezzāre ḳābildür 5b
3359
Bāḳī
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün 1 Dil derdini ġamuñla dil-efgār olan bilür
Bīmār ḥālini yine bīmār olan bilür
2 Aşḳuñ ġamıyla sırrını eşk-i revānıñ
Cūyā-yı yār u āşıḳ -ı dīdār olan bilür 3 Āsib-i rüzgārı gülistān-ı dehre
Sen serv-i gül- iẕāra hevādār olan bilür 4 Cān acısını raḫne-i derd-i firāk olup60
Dil-dāde-i nigār-ı sitemkār olan bilür 5 Sevdā-yı zülf-i yār ile Bāḳī ne çekdügin
Bend-i kemend-i aşḳa giriftār olan bilür 3461
Ferd-i Vāhib
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün Tevāżu eyleyen ednāya elbetde olur ālī
Ḥusūd u ucb u kibr ü kīn iden kendin rezīl eyler
58 Divanda (Bilkan, 1997) bulunamadı. Mecmuada Nābī ye ait gibi görünse de Fāizī nin aşağıdaki
beytine çok benzemektedir. Mecmuayı hazırlayan kişi karıştırmış olabilir. O rütbe mürtefī dür ḳaṣr-ı bünyād-ı tevāżu kim
Riyāż-ı cennte neẓẓāre ḳabil tā zemīninden (Fāizī) (Sevgi, 2004): 68
59 (Küçük, 1994: 152-153) 60 4a raḫne: ḫaste D 61 Divanda (Tatçı, 2012) bulunamadı.
35 [Siḥrī]
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Ḫāne-i çeşmüm benüm meyḫāne şeklin baġlamış
Aşḳ meyi olmış göñül peymāne şeklin baġlamış
2 Şöyle taṣvīr eyledüm dilde ṣanemler naḳşını
Kim ki gördüyse didi bütḫāne şeklin baġlamış
3 Dün reh-i meyḫānede ḫayretde gördüm sāyeni
Yanına düşmiş gider mestāne şeklin baġlamış
4 Düşmen-i bed-ḫūya olmış sū-i ẓann itmiş baña
Yāri gördüm dōstlar bīgāne şeklin baġlamış 5 Siḥrīnüñ siḥr-i helāl-i sūz-nāk olmış sözi
Şi r-i Bāḳī cümle-i efsāne şeklin baġlamış 3662
Nābī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Leşker maṣrafa ṭāḳat getürilmez Nābī Meger imdād ide ol Ḥażret-i Ḥaḳḳ imdāda 6a
3763
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
1 Ruḫuñ āteş ḫaṭ u ḥālüñ baḫūr-ı misk ü anberdür
Ḫam-ı zülf-i siyāhuñ ḫalḳa ḫalḳa dūd-ı micmerdür
2 Benüm dūd-ı kebūd-ı nār-ı āhum başdan aşmışdur
Senüñ zülf-i siyāhuñ ayaġuñla baṣ berāberdür
62 Divanda (Bilkan, 1997) bulunamadı. 63 (Küçük, 1994: 131)
3 Göñül tīr-i64 müjeñden yüz çevirmez ey kemān ebrū65
O bir şemşīr-i bürrāna varur şīr-i dil-āverdür
4 Düşüp ol ḳadd-i bālādan döşenmiş ḫāk-i rāh üzre
Mu anber zülfi gūyā sāye-i serv ü ṣanavberdür 5 Zer-i ḫāliṣ gibi rengīn olup gitmekde eş āruñ
Elüñde ḫāmeñ ey Bāḳī meger kibrīt-i aḥmerdür66
3867
Nābī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
Āb-ı rūyıñ dökme ḫāke maṣlaḥat bitsün deyü Yerde ḳalmaz toḫm-ı isti dād çün āḫir biter
3968
Bāḳī
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün
1 Gül gülse dā im aġlasa bülbül aceb degül
Zīrā kimine aġla demişler kimine gül
2 Pākīze-ṭab u ṣaf-dil ü pāk-meşrebüz
Ḥüsnüñ güline düşse n’ola jāle-veş göñül
3 Bezm-i ṣafā vü ayşa ṣalādur bilenlere
Ṣīt u ṣadā-yı bülbül ü berg ü nevā-yı gül69
4 Ḥüsn-i ruḫuñla luṭf-ı lebüñden ḫaber virür Hep āb u tāb-ı cevḥer-i cām u ṣafā-yı gül70
64 3a tīr: tīġ D, ey kemān ebrū: ey gözi āhū D 65 3-4: 4-3 D
66 5b ḫāmeñ: ḫāme D
67 Divanda (Bilkan, 1997) bulunamadı. 68 (Küçük, 1994: 287)
69 3b ṣīt: şīt D 70 4b gül: mül D
5 Bāḳī acūz-ı dehre er olmaz zebūn olan Rindān-ı rāh-ı aşḳ dimezler aña racül 71
40 Ferd
Mef ūlü Mefā īlü Mefā īlü Fe ūlün Destār-ı perīşānımı sarmaḳdan uṣandum Şimdengerü farż oldı baña bir kātibi ṣarmaḳ 6b
4172
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Ḳorḳum oldur ki göz dege ḫāk-i reh-i cānānuma73
Yoḫsa küḥlāsā çekerdüm çeşm-i ḫūn-efşānuma
2 Bāġda dūlābı çoḳ çekdi çevürdi bāġbān
Öykinür diyü ġamuñda nāle-i efġānuma74
3 Çeşm [ü] ebrū ḫāl-i Hindū zülf-i cādū bulsa ger Öykinürdü āfitāb ol āfet-i devrānuma
4 Düşmese aġzumdan ol şīrīn-dehānuñ lebleri
Vaṣf-ı la lüñ demīdem ẕikr eylesem yārānuma75
5 Yār defterden yine Bāḳī ḳazıtmış 76
Yañlış añlatmış adūlar ben ḳuluñ sulṭānuma
71 5b rindān: merdān D
72 (Küçük, 1994: 369)
73 1a reh: der D
74 2b nāle-i efġān: nāle vü efġān D
75 4b demīdem: ṭurmasam D
42 Ferd
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün Buçuḳ kertikde ḥayli ṭayanurken muḥtesibzāde Urup ḳantara ayaḳ nāibi bindürdi ḳaç kertik
4377
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün 1 Bir lebi ġonca yüzi gül-zār dirsen işte sen
Ḫār-ı ġamda andelīb-i zār dirsen işte ben 2 Lebleri mül ṣaçları sünbül yañaġı berg-i gül
Bir semen-ber serv-i ḫoş-reftār dirsen işte ben 3 Pāyine yüzler sürer her serv-i dil-cünūñ revān
Ṣu gibi bir āşıḳ-ı dīdār dirseñ işte ben 4 Zülfi sāhir ṭurrası ṭarrār şūḫ-ı şīvekār78
Çeşmi cādū ġamzesi mekkār dirseñ işte sen 5 Firḳatüñde teşne-leb ḫāṭır perīşān ḥaste-ḥāl79
Künc-i ġamda bī-kes [ü] bīmār dirseñ işte ben 6 Gözleri ṣabr u selāmet mülkini tārāc ider
Her amānsuz ġamzesi Tātār dirseñ işte ben80
7 Bāḳıyā Ferhād ile Mecnūn-ı şeydādan bedel
Aşıḳ-ı bī-ṣabr u dil kim var dirseñ işte ben
77 (Küçük, 1994: 334) 78 4: - M 79 5a ḥāl: dil D 80 6b her: bir D
7a
4481
Bāḳī
Fe ilātün Mefā ilün Fe ilün
1 Umaruz cām-ı la lüñi emmek
Çoḳ çekilmişdür ol ümīde emek 2 Ḳatı eller dili ser-i zülfüñ
Dilek ey şūḫ-ı şīvekār dilek
3 Na re-i mest-i aşḳa beñzedemez
Laf çatlamasun iñende tüfenk82
4 Baḥẟ idüp bir daḳīḳa ḥüsnüñden
Ḥāle māh-ı sipihre aṣdı elek
5 Cūy-ı eşküm yeñilmez ey Bāḳī
Çoḳ döñer daḫı āsiyāb-ı felek 45
Ferd
Mef ūlü Mefā īlü Mefā īlü Fa ūlün Pertev mi diyem vechine āyine mi yoḫsa Mir āt-i cemālüñde bu gün kendümi gördüm
4683
Bāḳī
Mef ūlü Fā ilātün Mef ūlü Fā ilātün
1 Medhūş-ı cām-ı la lüñ mestānedür ṣanurlar
Mest-i şarāb-ı aşḳuñ dīvānedür ṣanurlar 2 Cān u cenān-ı şeydā birle ten-i ḫarābı
Dīvāneler yataġı vīrānedür ṣanurlar
81 (Küçük, 1994: 256)
82 3b tüfeng: tüfek D, çatlamasun: çatlatmasun D 83 (Küçük, 1994: 172)
3 Şöyle fütāde sitem ḫāk-i der-i mugānda84
Görenler āsitān-ı mey-ḫānedür ṣanurlar 4 Dāġ-ı siyehler ile cism-i nizār u zerdi85
Bir bāl ü perri yanmış pervānedür ṣanurlar 5 Zülfinden ayru Bāḳī bir ḥāl ile yürür kim
Zencīrden boşanmış dīvānedür ṣanurlar 47
Ferd
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Rızḳ içün vesveseyi terk ide gör ey zāhid Va d-i Ḥaḳ naḫnü ḳasemnāya resūli şāhid86
7b
4887
Bāḳī
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün 1 Ḫalḳ-ı ālem ezelī böyle perīşan ancaḳ88
Kimi ḫandān kimi giryān kimi nālān ancaḳ 2 Kimisi bülbül-i nālān-ı gül-i ārıż-yār
Kimi pervāne şem- i ruḫ-ı cānān ancaḳ 3 Pāy-māl olmada āḫir kimisi89 gerdūna90
Pādişāh ile gedāsı hele yeksān ancaḳ
84 3a sitem: mestem D 85 4a zerdi: zerdim D
86 “Naḫnü ḳasemnā (Taksimi biz yaptık.)” , Zuhruf sûresinin 32. ayetinden alıntıdır. 87 (Küçük, 1994: 247)
88 1a ḫalḳ-ı ālem: ḫāl-i ālem D 89 3a kimisi: şütūr D
4 Bu cihān kimine ḳaṣr-ı ṭarab-ı ayş u ṣafā Kiminüñ miḥnet ile başına zindān ancaḳ
5 Bāḳıyā ḫānḳah-ı ālem-i ḫayretde hemān
Her gelen kimse bu esrār ile ḥayrān ancaḳ 49
Ferd
Fe ilātün Fe ilātün Fe ilātün Fe ilün Beñzedüp serv[e] ḳad-i yāri düşürme alçaḳ Rāsti çoḳ denilür külli ṭavīlün-aḥmaḳ91
5092
Bāḳī
Mef ūlü Mefā īlü Mefā īlü Fa ūlün
1 Çāk oldı yaḳam cevr-i firāvānuñ elinden
Ṣad-pāre iken dāmen-i dil anuñ elinden
2 Ḳaddüm bükilüp derdüñ ile döndi kemāne
Ḳullāb-ı ser-i zülf-i perīşānuñ elinden 3 İl bezm-i ṣafāñ içre vefālarda velī ben93
Ḳanlar yudarın sāḳī-i hicrānuñ elinden 4 La l-i leb-i dildāra özin nisbet idelden Āzurde-dilem pençe-i mercānuñ elinden 5 Ey nice ser-efrāzlaruñ kellesi ṭūpı
Ġalṭān ola bu arṣada çevgānuñ elinden 6 Fāş itmez idi rāz-ı dili Yūsuf-ı Ken ān
Çāk olmasa dāmānı Züleyḫānuñ elinden
91 “Bütün uzunlar ahmaktır.” 92 (Küçük, 1994: 322)
7 Bāḳī nice bir fāḫteveş bāġ-ı belāda Nālān olam ol serv-i ḫırāmānuñ elinden 8a
5194
Bāḳī
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün 1 Elṭāf [u] ḫulḳ u ḥüsn ü melāḥat kemālde95
Endām u şekl ü ḳāmet ü ḳadd i tidālde 2 Muẓmer ḫayāl-i la l-i lebüñ her laṭīfede96
Müdġam miyān-ı bī-bedelüñ her ḫayālde 3 Biñ meşḳ iderse ṣafḥa-i çarḫ üzre gev-hilāl97
Ebrū-yı yāre öykünebilmez miẟālde
4 Dil mübtelā-yı künc-i ġam-ı fürḳati henūz98
Ḫāṭır ḫayāl-i işret-i bezm-i viẟālde
5 Eṣḥāb-ı zühd bezm-i füsūn u fesānede
Erbāb-ı aşḳ arṣa-i ceng ü cidālde 6 Bāḳī leṭāfet-i ġazel-i ābdāruñı
Ḥaḳḳā budur ki görmedük āb-ı zülālde
94 (Küçük, 1994: 379)
95 1a ḫulḳ u ḥüsn: ḥüsn ü ḫulḳ D 96 2: -M
97 3a gev-hilāl: māh-ı nev D
52 Ferd
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
Uyandum ḫˇāb-ı ġafletden cihānı bir ḥaṭar gördüm
Yılın yıldan günün günden demin demden beter gördüm 5399
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Biz ki ṭab -ı pāk ü ḳalb-i pür-ṣafāya māliküz Gūyiyā āyine-i ālem-nümāya māliküz
2 Ḫānmānı n’eylerüz bu günbed-i mīnāda biz
Ālemüñ sulṭānıyuz kühne ḳabāya māliküz100
3 Cismümüz şekl-i muraḳḳa dur ser-ā-ser dāġdan101
Şimdilik ālemde bir kühne ḳabāya māliküz
4 Yaşımuz deryālara döndürdi cevr-i rüzgār
Ḥāliyā ey māh-rū baḥr-i belāya māliküz
5 Yaḳdı yandurdı ġamuñdan dōstum düşmen beni102
Öyle kim bir dūzaḫ-ı cevr ü cefāya māliküz103
6 Tīre-dildür lāle-i Nu mānı arż itmeñ bize Gül gibi cām-ı şarāb-ı dil-güşāya māliküz 7 Ser-firāz olsa bu devr içre aceb mi Bāḳıyā104
Biz ṣürāḥīveş bu gün rengin edāya māliküz
99 (Küçük, 1994: 217-218)
100 2b kühne ḳabāya: ṣırça sarāya D 101 3: -M
102 5a ġamuñdan: ġamuñda D
103 4b öyle kim bir: didi kim biz D 104 7a olsa: olsaḳ D
8b
54105
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Sāḳiyā ḳalmaz imiş çünkü bu ṣoḥbet bāḳī
Mey-i gül-gūn içelüm bāde-i cennet bāḳī
2 Ḫˇābda almış idüm būs-ı leb-i cānānuñ106
Cān dimāġında bugün daḫı o leẕẕet bāḳī107
3 Beni öldürdi firāḳuñ meded ey dōst yitiş Hele bir pāre daḫı tende ḥarāret bāḳī
4 Aġlamazdum bu ḳadar zār u zebūn olduġuma
Ḳalsa bir pāre ġamuñ çekmege ṭāḳat bāḳī
5 Bāḳī ölsün bugün pādişehüm sen ṣaġ ol108
Baḫt pāyende Ḫudā yār sa ādet bāḳī 55109
Ferd
V?
Daġ ne ḳadar yüksek olsa yol başında aşar dirler Ehl-i ma rifet olanuñ söz ḳalbinde yaşar dirler
56110
Bāḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
1 Lāleler bezm-i çemende cām-ı işret gösterür
Devletinde ḫusrev-i gül ayşa ruḥṣat gösterür
105 (Küçük, 1994: 426)
106 2a cānānuñ: cānānı D 107 2b bugün daḫı: daḫı şimdi D 108 5a bugün: yoluna D
109 Vezni tespit edilemedi. 110 (Küçük, 1994: 132-133)
2 Mevsim-i gül ıyd ile yār u muṣāḥib düşdiler Bir birine iki dilberdür maḥabbet gösterür
3 Īdgehde varalum dūlāba dil-ber seyrine
Görelüm āyīne-i devrān ne ṣūret gösterür
4 Ḳaddüñe ḳul olmaġa gelmiş dizilmiş ḳarşuña
Servler ṭurmış çemen ṣaḥnında ḳāmet gösterür
5 Āşıḳı bī-ṣabr u ārām eyleyüp seyyāḥ ider
Memleket seyr itdürür aşḳuñ vilāyet gösterür
6 Bī-sütūn-ı ġamda Bāḳī seng-i miḥnet kesmede
Şöyle üstād oldı kim Ferḥāda ṣan at gösterür 57
Ḳıṭ a Fużūlī111
Mefā ilün Mefā ilün Mefā ilün Mefā ilün
1 Bu ālem kim göñül ḳaydın çekersin miḥnet ü ġamda
Fenāsız ālemi seyr eyle kim bir ḫoşça ālemdür
2 Görüp tenhālıġı ḳabr içre nefret ḳılma ölmekden
Ṭarīḳ-i üns ṭut kim her avuç ṭopraḳ bir ādemdür 58
Ẕevḳī
Fā ilātün Fā ilātün Fā ilātün Fā ilün
[…] gül-i ra nāya cānın riştesin bend eyle kim112
[….] temāşā itdigin ṣūret de olsa cilve-ger 113
111 Divanda (Gölpınarlı, 3.Baskı) bulunamadı. 112 Varaktaki yıpranma dolayısıyla eksiktir. 113 Varaktaki yıpranma dolayısıyla eksiktir.
9a
59114
Bāḳī
Mef ūlü Mefā īlü Mefā īlü Fā ūlün 1 Başlar kesilür zülf-i perīşānuñ ucından
Demler dökilür ġamze-i bürrānuñ ucından115
2 Peykān-ı belā cānuma işler geçer oldı Ey ḳaşları ya nāvek-i müjgānuñ ucından 3 Dil firḳat-i aşḳuñla firāḳuñda dem-ā-dem116
Ḳan aġlasa zaḥmum n’ola peykānuñ ucından
4 Yüz sürmek umar pāyüñe üftādeler ammā
Nevbet mi deger kimseye dāmānuñ ucından 5 Mürg-i dil-i Bākīyi görüñ fāḫte-āsā
Efġān ider ol serv-i ḥırāmānuñ ucından 60
Ferd
Mef ūlü Fā ilātü Mefā īlü Fā ilün Ẕaḫm açsa tīġ-i cevr-ile aġyār of dimem Doḳunsa yār bir gül ile helāk olurum
61117
Bāḳī
Mefā īlün Mefā īlün Mefā īlün Mefā‘īlün
1 Ġubār-ı ḫaṭṭuñ olmaz çünki ḫayrān olmaġa bā iẟ
Nedür la l-i lebüñ çaḳ böyle ḫandān olmaġa bā iẟ
114 (Küçük, 1994: 320)
115 1b demler: ḳanlar D
116 3a dil firḳat-i aşḳuñla: dil ḍarbın urur kalbe D 117 (Küçük, 1994: 117)
