DİL
SOS SIVAT!
.fmm ı , wmMm rvs^rrr^-^ızK seK w rrw '**
Z İ Y A P A Ş A N I N
O, Adana Valiliğine sürgün şeklinde ta. yin edilip vazifesine başladığı sırada ci ğerlerinden rahatsızdı. İstibdatla uğraşan kahramanlardan biri olan şair, Avrupaya firar ederek yıllarca vatandan uzak kal mış, gerek sıla hasreti, gerek hürriyet aş. kiyle, zâten varolan rahatsızlığı artmıştı..
Adana’ya 20 Mayıs 1878 tarihinde gelen şair iki yıl süren Valiliğinde yazmaktan ziyade okudu, öğrenmekten ziyade öğretti. Eskiliği muhafazadan ziyade yeniliği işa retledi.
Mutaassıp devrin valilerine yar şmıya. cak derecede demokrat hareket ederek arka s a f da, pamuk am eleler ‘Tikte halkın arasına daiıverir, cuma mazını kılar, onların üzerinden kendi elbisesine pamuk parçaları bile sıçrardı... Adana De rebeyliğinin köküne ilk baltayı o vurdu... Ovayı sulamayı o düşündü... Yağmur du asına çıkan halka Seyhan nehrini göstere, rek şairane telmihte o bulundu. Yolların yapılmasını, Mersin’in inkişaf bulmasını işaretleyen o olmuştu. Mektep sayısını ço ğaltan, Ceyhan ve Seyhan köprülerim esaslı surette tamir ettiren o idi. Devrin taassubunu kırmış, vilâyet konağında me. m urlar için Fransızca kurs açtırmıştı. Bu raya her memurun devamı mecburîdi.
Adana’da ilk tiyatroyu da Ziya Paşa kurdu. Üç günde ahşaptan muazzam bir tiyatro binası yaptırmış ve İstanbuldan Aktör İbrahim Efendi idaresinde bir tivat. ro kumpanyası getirtmişti. Bu kumpanya
nın oynıyacağı es'erleri bizzat seçerdi. Me murların bu tiyatroya devamım da tamim etmiştir.
Hastalığı ilerledikçe hırçınlığı artmıştı. IJzun mubâhaselerde asabiyet gösteriyor.
s o n
g ü n l e r i
Taka TOROS du. Ölümüne takaddüm eden iki ay zarfın da nadiren evinden çıkabiliyordu. Bir çok mühim işlerini mektupçu Nâzım (bilâhare Selânik valisi olan Nâzım Paşa) vasıtasile yaptırırdı.
Hastalığında kendisine büyük bir sadâ. katla hizmet eden, başucundan ayrılmayan bir cariyesi vardı. Azat edilmiş olan 'b u cac iyenin aslan nereli ve kim olduğunu bilmiyoruz. Fakat şâirin hassas kalbini o kadar candan kazanmıştı ki, ölümünden bir hafta evvel mektupçusunu çağırarak cariye Nahide Hanımı nikâhlıyacağını ve muamelesinin yapılmasını emretti.
Hususî hayatının bu kısmım çoğumuz bilmez. Bu hâdiseyi o zamanki *Mahke- me-i-Şer’iye» sicillerinde şu şekilde gör. inekteyiz :
(Adana Valisi Devletli Abdülha- mit Ziya Paşa hazretlerinin harem dai. relerinde, ceridede mazbut-ül.esâmi mu- vahhidin huzurlarında taraf-ı dâiyânede bizzat aktedilen meclis-i.şer’i-âlide, dâire, yi mezkûrede sâkin ve Paşâ-yı-müşarüni. leyh hazretlemin mûtakalarmdan olup za. ti, zeyli-vesikada muharrer-ül-esâmi müs- limûn târifîeriyle mûrefe Nahide hanım bint Abdullah bizatiha meclisi-mâkut mez. kurda Paşa-yı.müşarünileyh hazretlerinin mahzarında bitaviha ikrârıtam ve tasviri- kelâm edüp. «ben nefsimi 3000 kuruş muac cel ve 3000 kuruş müeccel mihri semen ile paşâ-yı-müşarünileyhe âkdü tecviz eyledi, ğimde müşarünileyh hazretleri dahi ber- veçh m uharrer tezevvüç ve kabul eyledi», dedikte... tasdiki şer’i mavaka bittalep ketbolundu... Mektûbi-i vilâyet Nâzını bey ve diğer üç imza.)
P
Ziya Paşa 17 Mayıs 1880 tarihinde ikin, di üzeri ölmüş ve acı haber memleketi ağ- latmıştı. Merhum soyulurken odalığı Saa det hanım ve Adana Müfettişi hazır bu lunmuş ve cüzdanından bir altunla üç me cidiye çıkmıştır. Koca şâirin mevcut nak. di bundan ibaretti.Cenaze merasimi çok hazin oldu; halk göz yaşlariyle tabutu takip ediyordu. Halk arasında mütemadiyen fotoğraf çeken ve not alan bir ecnebi muharrir de vardı.
A
Cenaze namazı kılınıp tabut musalla ta şından kaldırılacağı sırada alelûsul imam ahaliye sordu :
— Ey cemaat: Sağlığında bu adamı na sıl bilirdiniz? Bütün halk bir ağızdan :
— İyi bliriz! dediler.. Fakat içlerinden biri, yüksek sesle :
— İyi bir şâir bilirdik! diye bağırdı. Bu zat. Adana şâirlerinden Yeğen Ağa Zade Hakkı Bey idi.
A
Ziya Paşa’nın ölümüne hayli ağıtlar söylendi, yazıldı. Fakat hiç kimse içten bir tarih düşüremedi! Onun için mezar taşına şu mensur kitabe yazıldı: (Adana Vilâye ti valisi Abdülhamit Ziyaittin Paşa mer humu fazl-u. kemâl.i-âsariyle müsbet ve ülüvv.ü.kaderini beyan ve tavsifde zeban- ı-üdebây-ı-zeman bi-kudret ve tarih.i-vefa. tını nazımda şuârâ-yı-benam-ı-osmaniyan izhar.ı.açz-ü hayret eylediklerinden 97 se nesi Cemaziyel âhirinin 8 inci pazartesi günü gülşensara-yı-bakaya azimet eyledik lerini vilâyeti mezbûre vergi müdürü es- seyit Haşan Rıza neşren bu vecihletahrire ictisar eyledi).
Şair Ziya Paşa’nm ölümüne ebcetle ta. rih düşürülememesi Adana şâirlerinden Kâfzade Yusuf İzzet’in teessürünü mucip olmuş ve tarihin baş kısmı merhum şâir Talât tarafından yazılmak suretiyle son mısrâı merhumun ölüm yılını göstermiş, tir :
Bu noksanı görünce Kâf Zade, Tılâfisi için oldu hamerâmn,
didi mûcemle târihi üfû lü n : Ziyası gitti vallâhi zamanın.
1297
Ziya Paşa’nm cenazesi Adana’da Rama- zanoğulları tarafından inşa edilen Uluca- mi mezarlığına defnedilmiştir. «Kamûs-ül- âlâm» da Şemsittin Sami ve bundan ikti. basen olacak İbrahim Necmi ve Tahir.ül- Mevleıvî, bazı yazılarında paşanın kabrinin Bursa’da olduğu hatâsına düşmüşlerdir. ■
