Piri Reis
P
1501
-1554
ÜNLÜ bir denizci, âlim bir coğrafyacıdır. Asıl is mi Ahmet Muhittin olan Pirî Reis, Gelibo- bolu'da doğdu. Ünlü denizci Kemal Reis’in yanın da yetişti. Bir süre Barbaros ile beraber çalıştı. Türk sancağını Hint denizlerine kadar götürdü. Akdeniz’in bütün sahillerini anlatan coğrafya ki tabı ile «Kitabı Bahriyye» adlı eseri ve çok bü yük tarihî bir değer taşıyan meşhur atlası vardır. 1554 yılında Kanuni tarafından boynu vurduruldu.
İR Î REİS'in iyi bir denizci olduğu inkâr ka bul etm ez bir hakikattir. Ancak d en izcilik tarihim iz de hiç bir zaman bir Barbaros'un, bir Turgut Reis'in çapında yer işgal edem ediği de gerçektir. Ona en b ü yük ünü kazandıran d en izciliğin d en ziyâde de n izcilik konusunda bıraktığı büyük eserlerdir. C o ğ rafya kitabında bütün büyük denizlerin sathı, a kın tıları, koyları, körfezleri, boğazları, lim anları birer birer bütün teknik ve coğrafî yönleriyle öylesine izah edilm iştir ki, yüzlerce yıl sonra en ileri teknik ve şartlar altında hazırlanan eserlerde dahi bu kitap tan ge n iş ölçüde yararlanılm ıştı.
Bu arada Pirî Reis'in en büyük eseri olan meş hur Atlas'ında bugünün ilgin ç coğrafyasına benzer bir m ükem m eliyet göze çarpm aktadır ki, bu da onun büyük b ilgin lik değerini ispat eden bir eseridir.
Pirî Reis'in bu büyük eseri, Türk Tarih Kurum u tarafından bastırılm ış, üzerinde birçok coğrafya b il
g in i önemli incelem eler yapm ıştır.
Ünlü denizci Kemal Reis'in yeğeni olan ve bu b ü yük deniz kurdunun yanında yetişen Ahm et M u
hittin, kahraman bir muharip olduğu kadar d en iz cilik b ilgisi ile de bilhassa kendisini gösterm iş ve bir süre Barbaros Hayrettin Paşa'nın yanında da vazife görm üştü. Dayısı Kemal Reis'in yanında ka tıldığı Fransa ve V en ed ikliler üzerinde yapılan hü cumlarda ilk kahram anlıklarını gösteren Pirî Reis, İkinci Bayezit zam anında İnebahtı ve Mondon se ferleri ile Mora sahillerinin alınm asında denizcilik hayatının en büyük başarılarına ulaştı, A kdeniz'e dehşet saçan bir Türk denizcisi olarak yn yaptı.
Hammer Tarihi'nde Pirî Reis için «İkinci Bayezit zam anında nâm ını dehşetâver bir m arufiyetle sahip etmişti» denilm ektedir. Pirî Reis kahram anlıklarının yanında ilmi, irfanıyla da çok sevilir, sohbetleri d ai ma İlm î bir oturum hâlinde cereyan ederdi.
Birçok kurt denizcinin ona çeşitli denizcilik m eselelerini danıştığı, fikirlerinden istifade ettikleri tarihî kayıtlarda sık sık geçer A yrcıa bu kayıtlarda, bilgin denizcinin, gösterilen büyük saygıya gayet m ütevazı şekilde m ukabele ettiği, hâttâ kendinden yaşlı denizcilerin yanında ayağa kalkıp, onları baş köşeye oturttuğu da belirtilm ektedir.
Y a vu z Sultan Selim ve Kanunî Sultan Sü ley
man'ın devrinde Barbaros ile beraber çalışan Pirî Reis daha sonra Kan un î tarafından M ısır Donanm a sı Kum andanlığı'na getirildi.
Hadım Süleym an Paşa'nın K ızıld e n iz ve Hint O kyanusu seferinde zaptetmiş olduğu A d en 'i da ha sonra ahalisi Portekizlilere teslim etmişti. Aden ahalisinin bu hainliğine fena halde kızan Kanunî Sultan Süleym an, şehir ve kalenin Portekizlilerin elinden geri alınm ası vazifesin i M ısır Donanması Kum andanı Pirî Reis'e verdi.
30 parça gem i ile yola çıkan Pirî Reis, A rab is tan Yarım adası'nın Umman D enizi'ndeki kıyılarında bulunan Portekiz kalelerini zaptettiği g ib i Aden Ka- lesi'ni ve şehrini de Portekizlilerin elinden kurtardı, buralardan pek büyük ganim et aldı. Donanma Bas ra'ya vard ığı zaman Pirî Reis kuvvetli bir Portekiz filosunun Hürm üz Boğazı'nı kapatm ak üzere yola çıktığını haber aldı.
Bu arada bir basiretsizlik de yapm ıştı Pir? Reis, Aden körfezinde stratejik bakım dan pek önem li bir rolü bulunan Hürm üz adasını, ada ahalisinin ver d iği çok kıym etli hediyeler karşısında zaptetmekten vazgeçm iş, böylelikle büyük bir üs'den mahrum ka l mıştı. Pirî Reis, ikinci büyük hatasını Portekiz g e m ilerinin Aden körfezini kapatm ak üzere bulundu ğu haber aldığı zaman işledi. Hiç olmazsa bu sefer sırasında elde ettiği ganim et ve serveti kurtarmak için em rindeki 30 parça gem inin 27'sini müretteba tını dağıtıp Basra'da bırakıp, ganim eti yü kle d iği üç parça gem i ile sessizce ayrıldı ve Aden kö rfezin den çıkıp M ısır'ın yolunu tuttu.
O nun bu basiretsizliği, kendisini çekem iyenler için büyük bir fırsat oldu. M uarızları Kanunî Su l tan Süleym an'a, bire bin katmak suretiyle tezvir ve iftiralarda bulundular. Koskoca bir donanm anın böy- lesine terkedilm esi, stratejik önemi haiz bir adanın ganim et karşılığı bağışlanm ası zaten Kanunî Sultan Süleym an g ib i büyük bir cihangiri fena halde k ız dırmıştı. Daha donanması Mısır'a dönm eden Pirî Re is'in kellesinin vurulm ası ferm anını Mısır'a ulaştır mıştı Kan un î Sultan Süleym an.
Türk denizcilik tarihinin en büyük bir âlim i ola rak tanınan Pirî Reis işlediği hataların cezasını kel lesini vererek ödedi.
