ö
A K Ş A M
K a f ® s v ® f® r a c ® dj®wBınıdl® flstaumlbiLifl
Üçüncü Ahmed çeşmesi
On yedinci asır, Türklerin garp kültürünü anladıkları asırdır. Türkler, daha çok evvel, garpla temas ettikleri halde Arap ve İran kültüründen fikirlerini kurtara madılar. On yedinci asırda, Türk kültürünü anlıyan, arapça ve fars- çadan en mühim eserleri türkçeye tercüme ettiren, Nevşehirli İbra him paşadır.
İbrahim paşa, yalnız fikir hare ketlerini ileri yürütmekle kalma dı. İstanbulu güzelleştirmek için de ne mümkünse yaptı. Pasarofça sulhundan sonra, İstanbulda imar faaliyeti başladı. Kâğıthanede Sa- adâbat, Alibey köyünde Hüsrevâ bat, Bebekte Hümayunâbat, Def terdarda Neşatâbat, Üsküdarda Şevkabat, Çığale sarayı civarın da Ferahâbat, Salıpazarında Üm- nâbat kasırları o zaman yapıldı. Topkapı sarayında, arz odasının önündeki mermer kütüphane, Şeh- zadebaşmda cami ve medrese, Babühümayun önündeki zarif çeşme, hep o zamanın yadigârı dır.
Dolmabahçe saray bahçeleriy di. Bu bahçe, Beşiktaş sarayına ilhak edildi. Kabataşa kadar kırı mızı trabzan kâğir paye duvarla rı yapıldı. İstanbula gelecek ya bancılara şehri güzel göstermek için elden gelen gayret sarfedildi.
Fakat Haliç ve Boğaziçi sahil lerinin de imarından geri durul madı. Haliçte en mühim bahçeler, tersane bahçesi ile Karaağaç bah çesi idi. Her ikisinde de gayet müzeyyen kasırlar vardı. Tersane bahesinin kasrını, sultan Ahmed camiini yapan, mimar Mehmed ağa inşa etmişti.
Keza Boğaziçinde, Çubukluda da bir kasr yaptırıldı: Feyzâbat... Kasrın önünde zarif bir çeşme vardı. Çeşmenin üzerinde şu tarih yazılı idi:
Sadrazam yegânei âlem Menbaı ilmü hilmi rüşdü sedad Sadri hatem nihad İbrahim Bahri kef Asafı kerem mutat Baykarâ tacın attı şevkinden Şali tarihin eyledim tadad Ola hakka bu bibedel tarih Cayi dilcu mekami Feyzaıbad
Çeşmenin yanma, cesim çınar lar altında, bir çimen sofa yapıl mıştı. Şair Seyid Vehbi çemen so fa için yazdığı tarihte İbrahim pa şayı şöyle medhediyordu:
Kermekâr olmadıksa çok kerim gâmran gördük
Adilin görmedik zahirde, düşde hülyada Ziyade bir güzel tarih tahrir eyledi
Vehbi Suyun buldu Çubuklu devri İbrahim
P aşad a
Boğazda bütün yalılar beyaza, »pancurlar da yeşile boyandı. İs tanbulda bu renk zevkini de ilk tatbik eden Nevşehirli İbrahim paşa oldu.
Bugün, bütün bu sanat eserleri içinde elan gözleri şenlendiren iki nefis çeşme vardır: Biri, Üsküdar da Mihrimah camii önünde ve de niz kenarında yapılan çeşme ile babü hümayun önündeki üçüncü Ahmed çeşmesidir.
Çeşmenin mimarı, ser mimar Mehmed ağadır. Çeşme, 1146 (1728) de yapılmıştır. Hangi ay larda yapıldığına ve taşlarının nereden tedarik olunduğuna dair hazinei evrakda yalnız bir vesi ka vardır:
«Marmara naibine ve zabitine hüküm ki
Sarayı cedidi âmirem babü hü mayun pişigâhmda hasbetenlillâ- hütaalâ ve taleben limirzati zey- delâlâ tarafı hümayunumdan mü- ceddeden binasına mübaşeret olu nan çeşmesar için mermer taş lü zumu olmağla iktiza eden baha ları bina emini tarafından veril mek üzere tayin olunan mübaşir haseki marifetile gönderilen def ter mucibince saf ve beyaz ve da marsız olmak üzere ... zürra mer mer taş kat ve tedarik olunup a- caleten kayıklara vaz ve tahmil ve bir gün mukaddem Asitanei saa deti aşiyaneme naklolunamak ba bında fermanı alışanım yazılmış tır. Fi evasıt Ramazan 1141»,
Çeşmenin cephesindeki tarih mısraları üçüncü Ahmedindir. Ve yazı da kendi el yazısıdır. Altın da imzası da vardır. Sol köşede.
Üçüncü Ahmed bu tarih mis- ralarını bulduktan sonra, bunun bir kaside ile taclandırılması lâ zımdı. Fakat üçüncü Ahmedin bulduğu tarih mısraları şu tarzda İdi:
Besmeleyle iç suyu Han Ahmede eyle dua
Tarih mısraı dört eksikti. Şair Seyid Vehbi buna de (aç) ke limesi ilâve etti. Bir rivayete göre de üçüncü Ahmedin bulduğu tarih mısraları:
Han Ahmede eyle dua Aç besmeleyle iç suyu
Şeklinde imiş. Kafiyedar oldu ğu için zamanın şairleri bu kafiye ile kaside yazmak güç olduğunu görmüşler. Nihayet Seyid Vehbi mısraları altüst ederek:
Aç besmeleyle iç suyu Han Ahmede eyle dua
Şekline soktuktan sonra kaside sini yazmıştır.
Seyid Vehbi de bu kasidesinde Nevşehirli İbrahim paşayı:
Bu tarhi paki hürremi Şevketti sadriazmi Oldu o düsturu çelil Bu hayri badiıye delil
Mısralarile medhü sena ettik ten sonra, çeşmenin zarafetini de ştı misrala tasvir ediyor:
Gök kubbenin altında bak Var mı bu resme bir bina
Hakikaten, gök kubbenin altın da bundan zarif bir çeşme yoktu. Çeşmenin Tekfur sarayındaki kâr- hanede yapılan yeşil ve beyaz çi nileri, geniş, mülevven ve yaldızlı saçları, İstanbulun mavi ve berrak seması altında, kurşunî kubbeler üstünde parlıyan altın âlemleri göz
ler kamaştırıyordu.
Ahmed Refik
Güzel sanatlar akademisinin 55 inci yıldönümü
Güzel sanatlar akademisinin 55 inci yıl dönümü münasebetile 3 mart 1936 salı günü saat 21 de akademi binasında bir eğlence yapılacaktır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
