Medya etiği

(1)

MarmarailetiSim

MEDYA

ETiGi

Dtrc.Dr.

naeida Cinman

$iM$EK*

* _{M.U. Iletiqim}Fakiiltesi

A- ciRi$

2001 vrlbasrnda

artrk

geride bt-rakmrg oiacafrmrz

20'

yiizyrl,

diin-vanrn

varoluqundan

bert, en nlzll

f"fis"n

yi.izyri iinvantna sahiptir' En

t,tiitit

ielismeler

ulaqrm-iletiqim

alanrndi olmu9, televizyonun

getlr-diEi

sosval deligmelere, internettn vJdi Eer teknoloii harikalannr n

getrr-oigl

ioqptcr.

yenilikler

eglik etmigtir ve etmeKteolr.

Ttirkive

,

kitle iletigimi

alantnda'

geligmig tilkelerdeki

yenilikleri.di'in-iaOitcl "Oiger geliqmekte olan

tilke-ift;;

qol

tiic""takiP-ederel.<

bu alanda Eafr goktan yakalamtg; hatta vaprlan- yatrrrmlarrn sabit sermaye

initivett6ri

bile kargrlanmrgur' Soru sudur... Acaba

Ti'irkiye

,

kitle

ilett-iit

vo da daha genel bir ifadeyle

tle-iiiiti

ter.nnlojisinde

sahip

_.oldulu

ilerlemevi, ileiiqim alanrnda kaliteye

J.,

iii"

it.

t"g*it

edebilmiq midir?

Cluoo ittifakla "haylr"

geklinde

ola-caktri.

Gerek giirsel, gerekse yaztlr

bastn, halen ig1nde

bulundufu

Yoz-laqma ortamrndan stynlamamtqfir'

Bu

vozlasma sadece Ti'irkiYe'Ye 6zeu d6

deliidir

ve Batr

i.ilkelerinde-[i"t"ovunin

da benzer problemleri vardtr.

6zel

televizyonlann

yaygtl-lasmastyla

"ratlng"

kaygtst,

ya -d-1

"tirai rekabeti" temel problemi teqht

eder"ken, medyanrn poptiler

ktilttirel

hazzr

doyurma

amactyla _-genel.btr

vozlaqmi igine girdigi

gdzlenmekte-dir.

Sorun (izel

televizyonlann

clo-luquyla

geligmig, ardrndan devlet ielevi

zvonlari

onlarla rekabet iEine

sirerek, ilkelerinden tzvizler

verme-ie

baslamrslar , gazeteler de, Yazllr Lastnin en Onemli temsilcileri olarak . gdrsel medya karqrsrnda varhk

ifa-di

edebilme-k iEin,-boyah basrnr tti-retmiglerdir.

(2)

Marmarailetisim

Gtintim{iz dtinyasrnda.kapiralizmi

_n

_eTyi_{zaferi.,.,,para}

kazanma _{kaygrsr_}

ru-en _{cinemli gaye}_,

_bilgiyi

ise ancak i,u amaca

hi*nei

"Gn

o'arag

ola-;H"?:,tJ:t-eve

devam ettikse , hu durumun

degigmeJite

koray

orma-"Mtiqteri _{her zaman hakhdrr."}

zihniyetiyle _{hareket eden}_medy

z

,

ur_

trk topl um salrasma

_i$re"ina""

_{iiyo"o'", ."r.ro,o}

_**;fi;,

izleyicilerin

ii

i:#JJ#cutann

ulgenistne

#;;;,o".rr.

]rei;il.#;

islevine a!rr_

Yrtar

_{rince prenses Diana'yr iili.ime.g6tti}

r_en papanzzirer

_,halkrn

'_

gilendili

_konunun

_{(imaj;i tieili;voir"..}

Kcirfbz Savasrnr oa frndrk

-ff

_;t

t#fiek

i zl em em

ii

m iv'oit

t

n"ur' ty . r'f

Ji;;fi

_;i:ek

_ratrn_gi

al-B -

.AZETELER,

_isrnvr,rRi

_ve

'ARI

GAzETECirir

Gcirsel basrnrn

_kitleler

_{tizerinde daha}

_etk'i

oldulu

ispatranmrE _{or_}

Tsu

pi'likP,vaah

basrn

oit

".*ililtft;I,i.?;dii

yaah

_{basr_} nm en rinemli _{unsuru gazetelerdir.}

Gazetecilik haklanda eserleri _oran

_Alman

_{prof. Dovifat}

,,Zeituns

wissenschaft" _(ikrisar

_gur"t"iil

_idriiligro",

,,Gazete

en

tazeakttialitev-i

, en geniE _{sahada ve en-lasa}

_ririnou

_nir.r"o*

,..iffi.;lemekteydi.

(cevat

_{Fehmi Baskurt,}

_c.i"i..irir.

oersreri, _2.b.

_,

_ir.ikrisar

_Faktiltesi Gazerecilik _{Enstiilisti. Vuy,nf}

_{o"',1ril"U"f.}

,

1967,

,.g.)

_{Gazetelerin bu}

nitelikleri

inrernet _y".

.u..li-rl'"tistir

rtu.itir^.v1i

;,(

_;;ry"na

u!ra-flH',x'ffalien

belirli

bir

kitle

iEiiiearete

_"k;;"il,

*ie"iir,n"

zbtr

ge_

Gazetecilik Enstitiisii. hocaranndan ti,nlti yazar cevat _{Fehmi Bagkurt}

,

gazeteterin

_bir

" fabrika" _ot_d

u!un;

;;

;,-h-u#I;;d;i,.;n

r zamanda sosyal bir miiessese olup "hatk

_Efkant'lryi

_{g.intimtiz deyiEiyre},,kamuo_

yu" yararhlrm

_{belirtmeictedir.(ibid-}

,

,J.

ro_i]j-'^'s!

uvJrerr Sosyal _{bir kurum}_{olan gazetenin}_d6rt_temel

iglevi

',a- _haberleri_{ver_}

mek, b - rifretmek, rer.kit

e[nek,

_{oogru voru.goriE}

_,o"t,-,

_-i1ur.it_{gegirt_} mek, d - ilan igin, dorayrsryra

_{ti.arililtisadi}

_ve_srna_inkigaf

rgrn mi.isait zemin remin

etmek"tir

yararagd.e.(iUiJ. _,_{s. I}

_l)

Gazetelerin kamuoyu tizerinde etkisi 6yle ormugtur

_ki,

_Bagkurt:

Krnm harbi esnasrnda Ingiliz _{askerlerini yenen Rus}_kuvvetleri_delil,_rngitiz

iaqe ve ikmal servisidir'"deyip m'cadele agan _{, kabineyi deviren Times}_bir_gur"i"_iai.

-

Megrutiyetin ilk yrlla'nda sadrazam Kamil _{paqa'yr istifaya zorlayan}_,_sonradan

mah_

kemeler i.izerinde mtiessir.olmaya kalkrqan adliye naz'rna _{kargr Hiiseyin}_cahit_imzah_ve "Molla _{Bey selam ediyor." ser}_levhah

yazr ile hilcuma gegip bu ciiretiarLlrn rjnijnij alan

(3)

Marmnralletisim

Milli miicadele aylarca ve aylarca miiddet isminin altrna "Yunanistan yrkrlmaldrr'" diye manEet koyarak grkan, bdylece miicadele azminin daima uyantk durmasrna yardrm eden Yunus Nadi'nin "Yeni Gi.in"ti bir gazete idi'

demektedir.(ibid.,

s. 10)

Krsa tarihEeye

delinirsek...

1793'ten itibaren istanbul ,

izmir

,

Mt-srr'da Fransnca"ve (Tlirkge

-

ArapEa) grkmaya baglayanlar say-llma-zsa,

ik

_;;"rc.i2

I 83

l'de

yair1q _.tr-astay-11

_{latvim-i-Vekavil$1}

ye .|.t,

!t3n-roFun

emriyle grkmr{tri.

(ibid.; s.zs).

ts+o'ta

churchill isimli

bir

In-;iti;,

iiki;itii

ftulin"

yuoOrmrytaCeride-i Havadis'i

grkartm$tr. (ibid.)'

Fiur-i*O"n'yardrm almadan v-e tamamen

Tiirkler'ce

1860'ta grkanlan

ilk

s

zeteTeriiiman-r Ahval olup,

1870 SOnraSl ga;Zele

Ssyrlnl

artml$tlr'

flbta.

i.

O

dOn"*

gazetelerinin ijnem

li

toplumsallaqtrrma hizmetleri

sun-iufuno

bilivoruz]1876'da

I.

Meqrutiyet ilan edilmiq, ijnemli meqruqy_et

""i"if*t

cihsmalannr istibdatf

kadar

siirdiirmiigler,

sonra

gdrevi

II'

ilrleqrutiyei'in

-hiir

basrn mensuplanna devretmiglerdir'

Dtinvada 1870

-

1914 arasrnda basm alantnda tig sima

dikkati

gek-*"tt"d"it,

iskog asrlh

Amerikah

James Gordon Bennett, Macar asrllt

Amerikah Puliizer ve Amerikah Hearst.(ibid., ss. 68 -

70)

1835'te Ben-nett, nerede bir insan

toplulufu

varsa adamlanm olaya.,-borsa, balo,

ti-uotrcr. konser ve kiliselere so'i<uyor, ve Newyork Herald aqk ytiziinden

intimt

edenlerden, bir baloda

iki

erkelin birbirini

tokatlamasrna, zengin ogiunfo fakir krzrn'evlilifinden, hastasina

_Ylnhlilag

_Ye.r.endoktora kadar

plpiiler

haberlere yer veriyordu.

(ibid.,

s.69) Skandallar,gazete

_*ityl:

iarinda yer aldrkga gikayeiler artryor,

_{aml lilaj}

d.a

_{viikselivordu.(Ibid.)}

fl"nn"tt',

Amerikan sansasyonel

gazetecilifin

alemdarr oldu. (ibid.'s.

itl)

t883't"

Newyork

World'ti

satrn alan Pulitzer de sansasyona

btiyiik

ijnem vermiStir.(ibiA.)

Bu

gazetede gafuEan

ve

sonra b_abastntn San

Fransisko'daki Examiner adh gazetesinin baqrna gegen Hearst, sansas-yonel ropdrtailarla

tirajr

mtitemadiyen ytikseltmig; I 895'te Newyork'a

liOip,

Mornrng Journal'i

satrn almrg

ve Newyork

Journal yapmiEttr

(ibid.,ss.70-7 I ₎

1897'de Hearst, Amerika'nrn Ki.iba igin ispanya'ya savag ilan

etme-sini sallamak igin kampanya agmigtrr. (ibid_.,s.71) ispanyollann haksrz yere

hipsettikleri bir

Kiibah

krzrn serbest brrakrlmasr

igin diplomatik

yollar

neticesiz kaltnca,

bir

adamrnt Havana'ya yollamrq ve

ktzt

New-york'a kagrrttrrmrgtrr. (iUiO.) Bu ti.ir hadiseler yaratlp

tiraj

arttrrma_ydn-iemini

segmigtir o 0a...(iUiO.) Ktiba igin agtrfr kampanya, sonunda

sa-vaEm grkmasrna neden.olmug ve Hearst'iin agtlEl bu

yol,

"sarr

gazeteci-lik'

olarak anrlmrgtr (ibid.,ss.7

|

-72) Bu, rezalet, miistehcenlik, santaj ve

cinayetin

istisman

kelimeleriyle

(jzetlenebilir. (ibid. ,s.72)

ingilte-re'de

Daily

Mail'i

grkaran

Alfred

Harmsworth ve karde;i Harold (Lord

Northliff

ve Lord Rothermere),

Daily

Express'i satrn ahp geligtiren Max

Aitkin

(Lord

Beaverbrook) da aynr yoldan gegmiglerdir.(Ibid., ss.73 -14)

(4)

Marntnra iletisim

c .

_{GUNUvTUznT SANSASYoNEL}

_BASIN

Bdylece sansasyoner

gorllll

_{gerigtigi ve}

_popiiler

_{ki.ilriirer talepler}

dofrultusunda yayginlag

_tr!r

g (rriil riekiedir.

Medya

etilinin

deligik b.yutran

_{vardrr. sansasyonel haberrere}_{agrr_}

lft

vermek baEka gey, _{riigvet-hediye kabur}

.tr"t

_{t,isr.^J.toi..}

,,Ergin'in anlattlErna grire,

l99l'de

Amerika'da The

wall

Street Jour_

nal'rn

bir

muhabiri

_glT

_N"it

_Barksky,

_"Foreman

_i"ryn"ia

agrr

siktlt

9,,*i

T ugt ". igin, organi,zgsylln u gereptteqtire;

D"";f

t.;i

p,tan 1 000

USD delerinde hediye bir

bilet

atrr.-itgingtir

ti,

miri

Jfi;;

tottiresen

Trump'la

ilgili

haberler de, gazetede d"aima.

riir,np

i""ulunou

uzman_

lagmrg olan Barksky

imzasrlla

grkmaktadr.

_{Barks'kt;.;;a*"}

_{sonra da}

el es ri rel b

ir

vazr vavr

nranrnca.l*

_{p p,}

_{lvey":il;r;t'}

_;"^i*

_i

_bi_r_mtil

a_

katia

B*rksL;,'iitital

edip.

hediy.

_{r,ii"ioiote;ili;, ii,,;}

_Woii'st.""t

_{lou._} nzrl'in onun hakkrnda soiu$turma agmasl

girektigini

.tivi"i.

Amerikan

basrnr.kl'stl.

Edit6r, muhabirin bileti

hediy. or*"ut

gtt;;yip

kabul

et-mesini hatah

bulur.

Trump'un

beklediEi

kendisi"hakl;ao

yairlan

olumsuz yaalara

son.verr]m"liygi

_{Gaziteci bileti}

_kabuiei-ig,

_ancak

yf9.:li'":ilTlTl!:

_''B,.sln _{yine de mriihie sekilde}

el"$d;ilGlii.

_f-s".o,it

_E.t.;

Ahlakr _{konusunda Amerika'dan drnekler ve}

_Ttirk

_{Basrn'rnda"clu_}

rum",

Yeni

riirkive,

Medya 6zel

sayrsr

I,

yir

t;

s;t;

rrtevrtil-Ekiml996))

^.

Ygdyo

ahlakrna {a1_r

bil diler

boyura Serdar Turgut de[inmektedir.

Biri Newyork,

di!eri_

washrngt.n'dan

iki

kovulmi;6;,d;;

s(iz konu_

su...

Newyork'un

Daily

Ngws-ga_zetesinin

editi;rti peiri

_nam

_ill,

_sekiz ayda g(irevden ahnmrgtrr. oysa

iekiz

ay rince gcireve getiriloigindc. her_ kes....nun,.\e.wyork post _karEr.srnda_hizla

_ti."j

_{toyt"?en noiry}

News,a

Piivyt

canhhk

gerirecelini

diiEtinmiiEttir.

Halk,

ledikodu

haberlerine

bayrlmaktadr

_{ve Post bu konuda}

_bir

_{numaradrr. pete}_HamJr_ise,

_ciddi

haberlere

alrrhk

vererek- _{tirajr arttrracalrnr sanmaktadrr.}

S"riiio" tinlii

ve

zengin ins anlar ya$a,m

?5t*. ve s r radan lgg

ilerin

hayatrnr

bkumak

delil,

meghurlann y3$amryla

ilgili

hayal kurmak istemekiedirler. parron,

_ciiai

gazetecilile.

_*g"!tk

veren, bu nedenle

ilk

icraatr gazetenin dedikodu ya-zarlanndan

birini

igte_n-grkarmak _olanve _{gazeteyJtiraj kaybettiren}

edito-rii

i$ten.grkalmllqr. _{washington'da ise, New}_{R-epubtrc acitr}_haftahk cler-ginin editdri.i Michael5"1ly,. sekiz ayhk

editorltilti

boyunca

Clinbn

y6-netimine kargr gayet elegtirel

bir

rurum iginde oldugu igin, dergiye

di:na-rni?p

de.

getirdigi

_{halde,-"taraflr siyasi yayrn"la iuglanarak-igine}_son

verilmiEtir. Turgut, Amerikan basmrnrn , patronlann bu mtidahalelerinin lgrgyg

_"Iki

varacaEmr o giinle_rde hayli tartrgtrlrnr yazmrgtr. (Serdar Turgut,

Kcrvulma Olayr" - "Medya'dan Medya'ya Kiigesi, Gazete pazarl 14 Eyli.il 1997)

(5)

;

;;;r*-^r#f#ff'J'

1994'r1e

kurulan

RTUK'iin.

kurulugundan

sonraki,2,5

ytl

iginde

t3tt/gigOlve daha ziyade telefbrrla gelen gikayetlerinin ddk1imti 56yledir. $ikayet konusu

l.

Kiqilik

haklarrna aykrn

yayrn

220

2. Genel ahlak ve aild yapr^srria aykrn

yaym

131

3. Biili.ictiliik ve giddete terivik edici

ylyrn

47 4. Cocuk ve genilerin ruhsal geliqimini olumsuz

etkileyici

30

5.

at;p

u.

Gt

tlp

hakkrna

siygrirzhk

16

;.

A""tkau"

d.*ot

totik

ilkeldre aykrn

yayrn

5

i.

uoti,i,

olaylarrn

do!ru

aktanlmamast

5

8. Mahkeme i.aran olriadan suqlayrcr

yayrn

Toplam

45tr

Kaynak

.

Yavuz

Krr,

"Medya

Ter6rii-Kamu_oyl1-olu;turma veya

ofoEuio*uma"

Yeni Ttirkiye, lvti:dya Qzel Sayrsr I,Y112, Sayr

II

(Eyltil

-

Ekim

1996) , s.

E

.

YASAL

QERQEVE

Medyamn tehdit

ettifi

kigilik

haklarr acaba hangi yasalarla

korunu-yor'l

Kiqilik

haklan, uluslar arasr hukuk bakrmtndan 1950

tarihli AvruPt

in.on

iiatfarr

Siizleqmesi (md.8)

,

1948

tarihli

insan

Haklan

Evrensel

e.;onno*.si

(md.

i,

I2),

i929 tarihli

Cenevre S(izleEm_e_si

(md.2,3,71-7;jitt;

M"d"ni

u" Siyaii

Haklar Hakkrnda BirleEmrg-lvlilletler

Andlag-*uir.iqSO

tarihli

Roma Konvansiyonu

,

1969

tarihli Sal

_lgsePaktl

gi-iiii"sltti

anlaqmalarla kuunmugtirr....

(Fikret

ilkiz,

"

Ki$ilik

Haklan

ve

i{oiuir*og -6iel

Yagam- Gazetecilikl ", Ye n i

Ttirkiye,

Medya o zel

Sayr-sr

I,

Ytl

2, Sayr

II,

(Eyltil

-

Ekim

1996), s.339)

1989'da

Avrupa

Konseyi'nce

kab.ul

edilerek imzaya

agtlan.ve

1993'te

yiirtirltile

giren

"Aviupa

Srnrr_Otesi

TV

Siizlegmesi",

Ttirkiye

tarafindin

ise

l992de

imzalanarak 1994.'ten itibaren baflayrcr duruma

g"friqtii.

(Ertan Karasu, "Avrupa_Srnrr. Otesi

TV

Spz,leqmesi ve _lulgdyu

i,hlokr",

ieni

Ttirkiye,

Medya Ozel Sayrsr

I,

Ytl

2,

Sayr

II

(Eyltil

-Ekim

1996),s.147)

Program hizmetlerinin insan Onuru ve haklanna

saygr|

olmast, por-nografilgermemesi, rrkgrhk ve giddeti ktiriiklememesi, _

genq ve

gocukla-rr{

fizlki- zihni- ahlaki geligim

ini

zedelememesi, gergek haber ve

do!ru

sunumla 6zgi.ir kanaatlerin olugumuna imkan sallamast, oevap ve

dii-zeltme hakkrna iizen gdstermesi , toplumun tjnemli haberlerden

(6)

haber-Marmnrailetisim

dar edilmesi _{<inerilmig ve aynca}_reklamlann_da_uyacalr

karrplar ortaya konulmuErur.

(ibid.)

yayrnci _{bu kurallara uymahdir.}

Gazetecinin uymasl gerekli

kurallar

ise,

r993'te

Avrupa

Konseyi

Parlamenrosu'nca lespi

t.erilmigtir.

g.yle

r.i,-or"tr"l

il;; ;"

_kanaar_{ke_}

sinlikle birbirinden _ayntacak,_{tratreioogrut,ig"}

_r"y,t

_;lliiitr"n

sonra ra_

ra{srz. _{bir.gekilde yayrnranacak, haber}

{+sltg] t

uri"iin igeriiini

yansrra_

cak, dedikodu ve sdyrenti

ile

haber

uiruiiirie

_{[an$u;H;;;.aktrr.}

_{Sub_}

jektif

_{yorumlar dahi, gergekleri saklama veya.saptlrma amacr}

m$lmaya-caklardrr. Haber ve yorumlarrn

_{isrismar.ioltmesi}

_.;;;-rl-yI.,

_;ilr;;

arurrma ve reklam

gelirlerini

_Eolaltma_{hedefi gridulme-vJcektir. Basrn}

pat*)nla.,

_!4kT

gergekleri

-dfrenme hikkrna

fi

;*"i

"riikie'nin

bilin_

cinde olacaklardrr. B asrn, " _{deir okrasi}" _nin

-

" m

edio[iuri

; y

-'

uil;t;

leqimr).dciniiqmesi

gibi

bir gayeye rattip

orruyoc?1i,

.

dL"t""ihaberi

ilginq bir hali sokmak

igulgarirrtinuyo.ik,.hufi,

_{s.irilii,oi.,n-"t}

_amacryla

*f

.lj

1.'|l

:

mayac ak

t'.

G aze tec

i

m as u m iyet ka;i n;; m ;^s ayg, g i;s tere_ cek' _{ozel hayatl yayrn konusu yapmayacakirr. Kamu}

_{gdrevliiiri"ve}

eko_ nomik gevrelerle

itigkilerini,

rn'.ii"r.iiulrmsrzhlrru

v-e rarafsrzhlrnr ze_

delemeyeg.ef.titeii_a93rracak, gahsi _itibar-ve

_{etkifrtit.ugiuruvo}

_{gahgma_}

yacaktr.(Ibid.,

s. 148)

.

_ Ozetle, Avrupa

IqFr"Ji

parlamenrerler Meclisi,nin l993,te yayrnla_

drlr

"G_azerecilerin

_Etik

_{Kurallan "}

_hakkrno"ti

i

ziiiuyiii'rouriyerer',

ilel003

^sayrh^

"eciztim

Tasarrlarr",

onemli

birer

idrma;."di[:;;,

op.cit.,s.350). Avrupa

Kop.eyi.{nlarrm.

_ve

_B'gi

_ordrluEu

_Bildirg;i

::?.119?",5llli:Jyq:7-md.si

,kitle iletisim

atan-rndak-i mes'ieki

orgriiiei

g.rlytg go^nuuu _{ahrak srandartlannrn}

_{konuldu!una dikkat}

_gekmekiedir.

(Ibid.,s.352).

',9.1:l

_{Hayata S-ayq.Hakkr"}

_k.nusunda

_22-23

_Mavrs

l967,de

Ku-frvli..ul{..

h.ukukgularr biraraya gelmiglerdir ve kongre

(orrrlo.,

arasrnda

f:.:lll:^ti,,:me,

gdzerteme ve baskr altrnda tutma harekerleri, geref ve

naysryete yOnehk tecavtizler vs. 6zel hayata miidahale olarak belirlenir_

I:1,

:?t:_1"

ve telgraf muhaberelerinin

binlenn'"ii,-"i"t-tr*ik

gd;i;;

ve drnleme crhadanmn

kullanrlmas\

gazete muhabirleri ve

dilelistihba_

rat^11r9^lgLyta

taciz

vs.

unsurlar da

kapsama

ahnmr$dd;

_iill;.,

ss.349-350).

.Anayasamrz'a_gelince-..

ozel

hayatrn

gizliligini

20. Md., konut doku-nulmazh!-rnr 21. Md., haberlegme

htirriyltini

ise 22. Md. dtizenlemigtir.

28'

Md',

"Basln

hiirdtir,

sansiir edilemez." der.

srnrn

ise,

26. ,"i7.

Md. gergevesindedir. 26. Md.,.diigtinceyi _{agrklama ve yayma}

hiiniy-ii-ne dairdir ve devlet srrlannrn, baEkalannrn _lohretve

hiklinrun

_{,rjzel ve} aile hayatlannrn, meslek srrlannm vs. korunmasr amacryla slrur

eetirile-bilecelini

vazetrnektedir. ( _{!982 Anayasasr,}_a._g._maddeliri).

(7)

hak-Marmrtra iletisim

lanyla

ilgili

maddeler

oldulu

gibi, iizel hukuk da, Medeni Kanun,

Borg-lar Kanunu

gibi

alanlarda, sriz konusu haklan korumaktadrr.(Ilkiz, op.

cit.,

s340)

1950'de yayrnlanan 5680 sayrh Basrn Kanunu, 16.

Md.

ile

basrnda

cezai

sorumlulufu

dtizenlemigtir. 32. Maddeye

gdre,intihar

vakalarr hakkrnda haber gergevesini a$an ve okuyucularr tesir altrnda brrakacak mahiyette olan tafsilat ve vakaya mi.iteallik resimlerin yayrnlanmasr ya-sakur.

Aykrilft

durumunda,l00 liradan 1000 liraya kadar

a[rr

para ce-zasr uygulanacaktrr. (29.11. 1960- 143).33. maddeye grire, kanunen ev-lenmeleri menedilmig kimseler arasrnda cinsi mtinasebetlere dair yazrla-nn, TCK'nrn birtakrm maddelerinde yanh ci.irtimlere mtiteallik yazrlann

yayrnlanmasr halinde,

maldurlann

hi.iviyetlerini agrklayrcr maiumat ve

resimlerin,

l8'den

kiigtik sug

fail

ve maldurlanrun

htiviyetlerini

agrkla-yrcr malumat ve resimlerin neEri yasaktrr. Bu yasala aykrrr davranrqrn

cezasl,

iig

aya kadar

hapis,

10-30

milyon

arasr

afrr

para cezasrdrr.

(l

r.s.1988-344).

L994'te yaymlanan 3984 sayrh

Rd.-TV

Kurulug ve

Yayrnla+

Hak-krnda Kanun'a gelince...4. md., yayrn

ilkelerini

ele almrqtrr. Onemli

birkar; tanesi gdyledir:

a-

TC'nin varhk ve bafrmsrzhlma, Devletin tilkesi ve

milletiyle

bci-llinmez bi,itiinliiEiine,

c-

Anayasa'nrn Genel Esaslar krsmrnda yer alan ilkelere,

demokra-tik kurallara ve kigi haklanna,

d-

Genel ahlak, toplum huzuru ve

Tiirk

aile yaprsrna,

f-

insanlarm rrk, cinsiyet, sosyal srnrf veya

dini

inanglan nedeniyle krnanmamasr ilkesine,

g-

Toplumu giddet, tercir, etnik

aynmcrhla

sevkeden ve toplumda nefret duygulan oluqturacak yayrnlara imkan verilmemesi ilkesi-ne aykm olmamak;

j-

Kigi

ya da kuruluglan elegtiri srnrrlan rjtesinde

ktigiik

dligtiriici.i, aqalrlayrcr ve iftira

nitelili

ta$lyan yayrn yasaklanna,

m-

_{Qocuklann ve genglerin}fiziksel, zihinsel, ruhsal ve ahlaki

geligi-mini olumsuz etkileyecek yayrn yaprlmamasl esasma,

n-

Aksi

yargr karanyla kesinlegmedikge, hig kimsenin suglu olarak ilan edilemeyecefi ilkesine uygun olmak suretiyle yaprhr.

3984'iin 25.

Md.si

yayrnlarrn metniyle

ilgilidir.

BaEbakan _veya

96-revlendireceli bakan, ancak

milli

gi.ivenlik ve.kamu di.izeni bozulma

ge-rekgesiyle

yaylnl durdurabilir.

33.

Md., RTUK'tin uyan

,durdurma ve

iptaliyle

ilgilidir.

Reklam Yayrn ilkeleri

Yonetmelili

1994'te yayrnlanmqnr.

Rd-TV

Yayrnlarr Yayrn Esas ve

Ustlleri

Hakkrnda Ycinetmelik ise

RTUK

tarafindan 1995'te grkarrlmrgtrr.

(8)

-

Marmnrailetisim

2954 say'lr

TRT

Kanunu da RTYK'na yaym sonrasr

kollektif

dene-tim getirmigtir.

F-BASININ KENDINE

GETiRDiGi

DENETiM

(oToKoNTROL).

I-BASIN

AHLAK

YASASI

Ttirk

_{basrnrnda 1960 yrhnda Ozdenetim mekanizmasrrun kurulmasr} cihetine gidilmiq ve Basm Ahlak Yasasr ve bunu yiiriitmekle gdrevli Ba-srn $eref Divanr

ytirtirliife

girmigtir.

(Ash Yapar,"Baslnda

Etik",

ileti-qim Fakiiltesi Dergisi _{, Sayr}4 (1997),

s.3l).

Basrn mensuplanna yasaklanan yrjnler goyledir:

Gazetecilik meslelini ahlaka aykrn iizel amag ve yararlara alet et-mek ve kamu yaranna zarar verici bir gekilde kullanmak,

Miistehcen yayrnda bulunmak, Galiz kelimeler kullanmak,

$eref ve haysiyetlere kargr haksrz yayln yapmak,

5*l

yarannr ilgilendirmeyen hallerde kigilerin iizel hayatlanm

kiigiik

dtigiirticii gekilde teEhir ermek,

Iftira

ve isnatta bulunmak,

Dini

istismar etmek,

Gergeklerden maksath olarak aynlmak,

Kigisel kanaat ve giirtiglere haberlerin metninde yer vermek,

Su-.u

yaran mutlak

liizum

gdstermedili hallerde mahrem kay-dryla verilen bilgileri yayrnlamak,

11- Haber baqhklarrnda haberin ihtiva

ettili

hususlan

tahrif

etmek.

(Ibid.,

ss31-32).

Yasanm gazetecilere

ytikledili

g6revler de gdyleydi:

l-

Do!rulufu

gi.iphe uyandrrabilen ve rahkiki gazetecilik imkanlan

iginde bulunan haberleri yayrnlamadan 6nce tahkik etmek,

2-

Haber kaynaklannrn mahremiyetini korumak ve kendisine

veri-len

srlara

saygr gcistermek,

3-

Ambargolara

uyftat,

4-

Ilan

nitelilindeki

yayrnlann ilan olduklannr tereddiide yer verme-yecek gekilde belirtmek,

5-

Verilen yanhg bilgilerden dolayr yollanan hakh cevap veya tek-zipleri en krsa zamanda ve yanhq verilmig bilginin tesirini gidere-cek gekilde yayrnlamak (Ibid.,s.32).

Ancak, _{Basm $eref Divanr'na cezai}

bir

yaptrrrm yetkisi verilmemig; ve kurulun miiteakip yillarda etkisini

yitirdili

gOriilm iigttir. (Ibid. _).

l-1 3- 4- 5- 6-1 8-

9-

(9)

l0-Marmnrailetisim

Daha sonra Gazeteciler Cemiyeti ve nihayet Basm Konseyi be1z91i

kurallar koyacaklardrr. Gazeteciler Cemiyetl'nrn 1972'de ka.bul ettigi 9

,*OO"fit

bisrn

etifine

dair kurallar, daha sonra g6zden geEirilerek yeni-legtirilmigtir.

II.BASIN

MESLEK

iT,TTINNi.

Basln meslek ilkeleri, Basm Konseyi'nce kabul edilmiq ilkelerdir.

Bir

yandan otokontroltin en safhkh uygulama olacalr.,

diler

taraftan da basrnrn daha 6nce kendine geiirmig

oldulu

stntrlamalarrn yeterli ol-madrlrna dair dtigtincelerle , Basm Konseyi oluqturulmugtur'

Hasan Cemal, Gtineri

Civaoflu,

Yalgrn Dclfan, Oktay Ek$i, Teoman Erel,

orhan

ErinE, Yurdakul Fincancr,Gtingor Vl-e1ei, Rauf Tamer

gibi

saieteriterclen oluSan bir Eahgma grubunun hazrrladrlr metin, 294 basm

ii"nsut,onun

rinerisine sunulmug ve Basrn Konseyi olugurken,

agaftda-ki

t;*

Meslek

ilkeleri

de tegkil edilmigtir. (Yusuf Tavaslt, Basrn

Reh-be.i,4.b.,

istanbul,

1995,

s.

109;. Basrn Konseyi, daha.cizgtir ve daha savstn

bir

basrn isteyen gazetecilerin, kendi

iizgiir

iradeleriyle biraraya gei,Jret olugrurduklirr zemindir. (inid.).nasrn Konseyi, gazeteler,

gT.Ve-ieciler ue onlan suglayanlar hakkrnda karar verebilir, "uyan".ya da

"kt-nun1u" da bulunabilir.

(ibid.,

s.l

l6).

Bir

basrn organlnln

delil

de,

sade-ce

bir

gazetecinin Basrn Konseyi'ne kattlmasr durumund?-,

Konsey-an-cak

o "gtzeteci hakkrnda

karaiverme

hakkrna

sahiptir.(Ibid.,

s.ll7).

Ancatiir

medya patronu Konsey'e katrlrrsa,

ona-ba[l

_lqdla

kyt_o-loS-larrndaki basrn-mensuplan da katrlmrq olacaklardrr' (Ibid.)Ancak Kon-sev.

bir

eazetecivi deEil meslekten men, galigtrfr igyerinden dahi

Erkart-mift

git]

bir

yeikiye-sahip

degildir.

(-ItriO., s.

I l8).

Dolayrsryla, ancak

tiii"-""tit*enier ttlibti

surbtinde olabilmiqtir. (ibid., s. I

l9)'

ilkeler _Eoyledir:

l-

Yayrnlarda hig kimse; rrkr, cinsiyeti, sosyal dtizeyi ve inanElarr nedeniyle krnanamaz, a;afrlanamaz.

Z-

Diigiinle,

vicdan ve ifade

6zgtirltiliinti

srnrrlayrcr; genel

_+luk

anliyrgrm, din duygulannr, aile kurumunun temel dayanaklarrm

sarsrcl ya da incitici yayrn yaptlamaz.

3-

Kamusal

bir

g6rev olan gazetecilik, ahlaka aykrn t'izel amag ve gftarlara alet edilemez.

4-

kigileri

ve kuruluglarr, eleqtiri srnrrlarrnrn tjtesinde

ktigiik

dtigii-ren, aSa!ilayan ve

iftira

nitelili

ta$lyan ifadelere yer-verilemez.

5-

Kigilerin

6zel yaEamr, kamu _Etkarlannm

gerektirdili

durumlar

dtgrnda, yaym konusu olamaz.

6-

Sorugturulmasl gazeteoilik

olanaklal

iginde bulunan haberler, sorugturulmakstzrn veya

dofrululuna

emin olunmaksrzm

(10)

MarmarailetiSim

7-

sakh kalmasr kaydryla verilen bilgiler, kamu yar:ur

ciddi

bir

bi-gimde gerektirmedikge yayrnla namaz.

8-

Bir

basrnorg.anpT

_da$tir

_{stireci tamamlanmadan o basrn}

orga-nmrn cizel gabalarla _{gergeklegtirdili iirtin, bir}_bagka_{basrn organr} tarafindan kendi.u1ti.1ti.vryt\ gibi _{k-amuoyuna sunul}_amaz.

Ajins-lardan Shnan cizel tirtinlerin kaynalrmn bltirtitmesine <jzen gbste_

rilir.

9-

suglu.oldulu

yargl karanyla belirlenmedikge hig kimse "suglu" ilan edilemez.

l0-

Yasalann sug saydrlr eylemler, gergek

olduluna

inandr'cr

ma-kul nedenler bulunm adrkg a kimseye atfedileriez.

ll-

Gazeteci, kaynaklannln

gizliligini

korur.

Kaynalrn

kamuoyunu

kiEisel,-siyasal,

ekonomik

ve

benzeri

nedi:nrJrle yanrrtmayr amagladrlr haller bunun drgrndadrr.

12- Gazeter:i gcirevini , taErdrfr srfatrn saygrnhlrna grilge

dtigi.irebile-cek ycintem ve tutumlarla yapmaktan sirkrnr.

13- $iddet ve zorbahlr tjzendirici yaym yapmaktan kagrnrhr.

14-

Ilan

ve reklam

niteligindeki

yayrnlarrn bu

nitelikleri,

tereddiite yer brrakmayacak gekilde belirtilir.

15- Yayrn tarihi igin konan zamankaydrna saygr gristerilir.

l6-

Bas-rn _{organlan, yanhq yayrnlardan kaynaklanan cevap ve tekzip}

hakkrna saygr duyarlar.

Kaynak: www.dorduncukuvvetmedya.com

rrr-TURKiyn c^lzETECiLEni

cnruiyETi

ir,xprBni

Cemiyetin

belirledifi

kurallar gdyledir:

A. GAZETECiNiN

SORUMLULUGU

Gazeteci, basrn

dzgiirliifiini.i,

halkrn

dolru

ve diirtist haber alma,

bil-gi edinme hakkr adrna diirtist biEimde kullanrr. Bu amagla her ti.irlti

san-stir ve otosansi.irle mi.icadele etmeli, halkr da bu yrinde

bilgilendirmeli-dir. Gazetecinin halka kargr kamusal sorumlulufu, bagta iglerenine ve-ya kamu otoritelerine kargr

olmak izere,

difeittim

sorumluluklardan

once gelir.

Bilgi

ve haber

ile

dzgtir diigtince,-herhangi

bir ticari

mal ve hizmetten farkh olarak.toplumsal bir nitelik tagrr. Gazeteci,

ilettili

haber ve

bilginin sorumlululunu

tl$rr

ve paylagrr.Gazetecinin dzgtirltili.ini.in igerigini ve srrurlannr, tjncelikle sorumluluklan ile meslek

ilkeleribelir-ler. (www.dorduncukuvvetmedya.com)

b.

GAZETECiNiN

HAKLARI

l-

Gazeteci ttim bilgi kaynaklanna serbestge ulaqma ve kamu

yaga-mrm belirleyen, halkr ilgilendiren

tiim

olaylan izleme, ara!firma

(11)

kargr-

4-

5-Marmnrailetisim

srna grkanlacak

gizlilik

ve srr gibi engeller, agrk ve ikna edici

ge-rekgelere sahlp olmahdr.

2-

Gazeteci, gahqtrlr basm ve

yaytn

organlnm

kendisiyle

yapult

sdzleEmede de kaydedilen temel

gizgisini

dikkate alrr.O temel gizgi drgrndaki ve onunla geligen yahut orada agftga belirtilmemiq olan

tiim

telkin, cineri, istek ve talimatlarr reddetme hakkma sa-hiptir.

3-

Gazeteci, inanmadrlr

bir

gdriiqti savunmaya veya meslek

ilkele-rine aykrn bir ig yapmtyazorlanamaz.

Gazeteciler, tizellikle de yazr iqleri gahganlan, bastn - yayrn iglet-mesinin igleyigini belirleyen, etkileyen Onemli kararlardan haber-dar edilmeli ve gerelinde kararlann ahnmastna

katlmahdr.

iglevi

ve sorumluluklan rErfrnda, gazetecller drgiitlenme

hakkl-run yarusra gtirevinin maddi ve manevi giivencesini saflayan

bir

kigisel sdzlegme yapma ve ekonomik

balrmsrzhlrnr

garantiye alacak gekilde, toplumsal roltine ve

emefi ile

yetenefine uygun

bir iicret alma haklanna sahiptir.

Gazeteci, kaynaklarrn

gizlilifi

ilkesi

uyannca, kaynalrnr aErkla-maya ve tanrkhk yapaErkla-maya zorlanamaz.

Kaynalr

tarafindan

agrk-ga

yanrltrldr!r

durumlar bunun

istisnasrdrr.

(Kaynak:

www. dorduncukuvvetmedva. com )

C.

GAZETECiNiN TEMEL

CONBVT.TNi VN

iT,TEI,BNI

Halkrn gergekleri ve

dolrularr

bilme hakkr adlna, gazeteci kendi agrsrndan sonuglan ne olursa olsun, gergeklere ve do!rulara

say-gr duymak ve uymak zorundadu.

Gazeteci

bilgi

ve haber alma, yorum yapma ve eiegtirme

tizgi,ir-liiklerini

ne pahasma olursa olsun savunur.

Gazeteci, bagta bang, demokrasi ve insan

haklan

olmak

izere,

insanhlrn evrensel deferlerini, gok

seslilili,

farkhhklara sayglyl savunur.

Irk,

etnisite, cinsiyet,

dil,

milliyet, din,

stnrf ve felsefi

inang

ayrrmcrhlr

yapmadan

tiim

uluslarrn, ttim halklann ve ttim bireylerin haklannr ve saygrnhlrnr

tanr.

Insanlar, topluluklar ve

uluslar arasrnda nefreti, diiEmanhlr

k6rtikleyici

yayrndan

kagt-nrr.Bir

ulusun,

bir

toplululun

ve bireylerin

ktilttirel deferlerini

ve inanglarrnr (veya inangsrzhfirnr)

dolrudan

saldrrr konusu ya-pamaz. Gazeteci, her ti.irden giddeti hakh gdsterici, dzendirici ve hgkutrcr yaym yapmamaya ijzen giisterir.

Gaznteci, kaynalrnr

bilmedili

bilgi

ve haberleri

yaynlamaz;kay-nak agft olmadrfrnda, yaytnlamaya karar

verdifi

durumlarda da

kamuoyuna

gerekli uyanlan

yapmak zorundadrr. Ajanslardan

alman 6zel haberler

kullamlrken

kaynak belirtilmesine dzen gds-terilir.

Gazeteci temel

bilgileri

yok

edemez, gormezllkten gelemez ve metinlerle belgeleri defigtiremez, tahrif edemez. Yanltg, yanrltrcr ve tahrif edilmiq yayrn malzemesi kullanmaktan uzak durur.

6-

l-.| 3- 4- 5-301

(12)

Marmarailetisim

6-

Gazetec|

bilgi,

haber,

fotofraf,

g6ri.intti, ses, belge elde etmek igin yamltrcr yontemler kullanamaz.

7-

Gazeteci, kamuya mal olmuE bir _Eahsiyetbile olsa, halkrn haber alma,

bilgilenme

hakkryla dofrudan

ballantrh

olmayan hig

bir

amag igin,

izin

verilmedikge Ozel yagamin

gizlilili

ilicesini

ihlal

edemez.

8-

Gazeteci, basilmrE, yayrnlanmrg her yanhgr en krsa silrede

dii-zeltmekle ytikiim li.id _{tir.Gazeteci, cevap hakkrna saygrh}_olm

ah-drr.

9

-

Gazeteci, kendisine g.ti.venilerek _verilmiE

_bilgilerin,

_belgelerin

kaynaklarrnr, kendileri izin

vermedili

stirece, mesleki

gzlitit

it-kesi uyannca, hig bir _{Eekilde agrklamaz.}

l0-

Gazeteci,

intihal

(agrrma),

iftira,

hakaret, lekeleme, saptrrrna, manip.tilasyon, sdylenti, dedikodu ve mesnetsiz suglamalardan

kesinlikle uzak durur.

l1-

Gazelegi, bir bilginin, haberin yaymr yahut yayrnlanmamasr

kar-gilrlr

higbir _{maddi veya manevi avantajrn pegiirde olamaz.}_{Gaze_}

teci, devlet bagkanrndan milletvekiline, iq adamrndan bi.irokratrna

lio{q

haber

kaynalr

olarak da kabul edilen kiEi ve kurumlarla

iletigim ini m es lek ilkel erin

i

gri zererek ytiri.irtir.

L2- Gazeteci, gazetecilik

meslefini,

reklamcrhkla, halkla

iliqkilerle

veya propagandacrhkla kangtrramaz ve ilan - reklam kaynaklann-dan herhangi

bir

telkin, ravsiye alarndz, maddi gftar safilayamuz.

13- Gazeteci, ne konuda olursa olsun, elde

ettili

bitgiterig6nig

bi-gimde yayrn konusu yapmadan kendi menfaati igin kulhnamaz.

Meslefini,

ne gekilde olursa olsun, (kanunlann v-e

ycinetmelikle-rin

kendisine tarudrEr haklarrn drgrnda) ayrrcahkiar kazanmak amacryla kullanamaz.

14- Gazeteci, her ne.amagl;r olursa olsun, tehdit ve gantaj

gibi

y6n-temlerle

meslelini

ve kendisini kullandrrmaz,

bunlari

bagvur-maz.

15- Gazeteci her

tiirlii

baskryr reddeder ve gahgtrfr basrn - yayrn or-garundaki

ydneticileri

drgrnda kimseden iqiyle

ilgili

talimat

ala-mz.

16- Gazeteci srfatrnr ta$lmayl hak eden herkes meslek ilkererine de en yiiksek seviyede uymayl taahhi.it eder ve i.ilkesindeki kanunlara saygrh olmakla birlikte, hi.ikiimet ve benzeri kurumlann mtidaha-lelerine kapahdrr. Mesleki olarak sadece meslektaglannrn ve ka-muoyunun delerlendirmeleri ile balrmsrz yargt organlannr

dik-kate ahr. Gazeteci, devleti yrinetenlerin

belirledili

ulusal ve ulus-lararasr politikalar konulannda bazr dnyargrlara

delil,

halkrn ha-ber alma hakkrna dncelik verir. Onu meslek ahl,kr,

gazetecililin

temel

ilkeleri

ve

tizgi.irli.ikgti demokrasi kaygrlarr

ydnlendiiir.

(13)

Marmaraitet4tm

d.

GAZETECiNiN

DOGRU

DAVRANI$

KURALLARI

(Hak ve sorumluluk bildirgesine ek)

l-

Haber-vorum: Salt haberle yorum ve gdri'iq ayrtml aqrk

yaprlma-'

_ir,tt",ir"

""'ia.Vi.i"in

neyin- haber, neyin yorum

oldulunu

ko-layca seEebilmesini saflamahdtr'

2-

Foto Eraf-Gtirtintii:

F;t,rE;^f

yahut giirtintiini.in gtincel.olup

ol-/--

ir"jr"e,

ir*

t]ii.A"

t"iirtitireti,

cinlandrrma

gdrii.nttilerde de

i,

".

rf?i*1rin

f.irkedebilecefi bigimde ifade

edilmelidir.

3-

H;b"1-'ffi

Rettam):

Hab6r ve yorum metinleri

_l+qt

gttr$ty--

i;;irb

il""

-

["k^lrt

amagtr

*"tinl".in

aynml hig bir

kan'Iklfa

ver btrakmayacak dlgiide yaprlm ahdrr'

4-

+;r;;'

H;;il,k-

roruq,urrnasl strastnda soru$turmayr zaafa

u-[ra-r-

il.i,ililJir""

t"-ii.

haber verilmesinden

kaErnrlmald'.

Yar-;,d#;;;;i"a,

O"

f,oterler

her

riirlri iin

yargrdan.uzak ve

ke-ffiiitie";;I;;Gonoon

emin

olunarak suhulm

a1drr.

Gazeteci varsr

siirecinO"liioi

oio*ur.

Ne haberin veriliginde, ne.de ba51k

i;

?;;;;ri^

r"""st

^iOu. Moht

"*e

karan

kesinleqmedikge,

bir

zanh veya

,on*

ioEru ilan edilemez. Haberlerde ve yorumlarda suEluymug gibi delerlendirmeler yaprlamaz'

5-

CJ;;t;C;JuU*fi lgili

suElarda v6 cinsel

saldr'larda

sanrk,

ta-J

X,i"vi

o-"""ga".1?tutf

olsun, I gyagrndan,kiigiiklerin aErk isimleri u" torogrution _'r"onu yayinlanamaz. Qoiuflun

kiqililini

ve

dav-i.tn

i e*itEyeUi tec

e(

d.u rumlarda, gazeteti

: .bi1

1l?

b iiy

ii[ti-ni.in'yahut goculitan sorumiu

bir

baqkas-lnln lznl.olmaKslzln

qo-.*fi

iofotiaj

yapmaz vc g(irtintiisiinii almaya gahgmaz'

6-

Linr"f

SafOtniarl Cinsel

ialdrrr

mafdurlarrnrn

fotofraflan'

96-riinttileri

u.yu t

i*tigeri,

agrk

kamulararr

olmadrkgr

yayrnlana-mnz.

7-

iclr"iif.

veya Ozel Durum: Aqrk kamu-

yaral

olmadrkga ve olayla doErudan

ilgisi,

baflantrsr bulunmadrkga' bir.insantn davrantqt

;;;;ft"dtfi

tuE, 6nun

trktna,.milliyeiine' dinine'

cinsiyetine'

.iGiLEif

ift

in",'

itottohlrna

y4u.t fiiiksel,

zihinsel

oziirlii

olup olmamasrnu ouyanorrrlalmaz.-KiEinin bu ozel durumu, alay, ha-karet, dnYargr konusu YaPrlamaz'

8-

-

^S;g11.r S;gTrk konusunba sansasyondan

kaqtnmaf

insanlart

orn"o6ozluf'a yahut sahte umutlara sevkedecek yayrn

yaprlmama-il;.1ilg

fivs'iyesinde m utlaka uzm an a danrqm ahdtr.

Hastaneler-de aragtrrmu yupun,

bilgi

ve

gdr0ntii

almaya gahqan ga7e199i'

Kntflginl

beliftn-iek ue girilmesl yasak bijltimlere ancak

yetkilile-rin

liiiyf"

girmek

"onJndadrr. Aynr

gekildeyetkilinin,

hastantn

vahut

yakrirnrn izni

olmakstzrn hastane ve benzeri kurumlarda

irer

ttiriti

yolla ses ve goriintii ahnmamahdrr'

g

-

_{Hediye: Kararlarla}

vi

yayrnlarla

.il

gili

ti1Vare1,,kl;ku y.aratacak

-

tt"i"inrten

kigisel hediye ve maddi menfaat reddedilmelidir'

tO- i;tiessese Qrkan: Gazitecinin bir basrn - yayln organrndaki

(14)

Marmnrailetisim

vini

"Hak ve sorumruruk" _{bildirgesindeki haklan, sorumrulukla_}

n

ve _{gcirevreri berirrer. Gazeteci,-bu}

_{mesreki-J;[;;;H}

yaym or_

ganrnrn

_cizeisi

_{drgrnda, miiessese.grkarr}

sol

_{k-onusu orsa dahi,} hi g bir faati _{yEte gn,iuf}

_lii

yat"t,lii"

_{r."tr tam}

az.

t I

-

oieleEtiri :

bazSrcci

ite't,asin --"yJyrn _organrar,

rekzip ve cevap

luy"

gibi

zorunrurukrarrn oteti,J'u ou,

_{i;iiu;;li'1"r,.n"r.}

_u"

,

^

gze$[1i

yapmakla

ytiktimliidiir.

tz-

rarat _{(Jlma: Gazeteci ve y*yrn.organr, her ne nedenre}

ve her ne biqimde ol ursa

_or sun,

tarif

old"{iil

il;;i;il;d?;numlann

_r

5,iT:"ly:S

tl.Eo bet i

rtmelidii

v,o.r,q grsanr yahur yorum cu, s I yas l, ekono _m

ik

_ve_ttlpl_um_sal

terc ih lerin _in?ogr:uf

_tr,

"'.,0"

Vo'i,i

yapabilir. Bu _{durumda-da bu tavrr}_agrkga

"n"vi

r."*r.ah,

ayn_

,2

f_l*:l

-

glul

aynmr keslr bigimde

yairrmatiOir.---'-"'l

Lr-

_{wzer Havat: cerg.eveyi,}_{"Birdirge"nin}

_itgiti

maddesi Qizer. Asrr olan kamu

y*u.td'

_drlr

_tr"v.rri

_gizriJilinin

_gegersiz

iayrtabile-celi

_{baqhca konurar giiyre}

_{siraraniu'ir'-u) nlyiir<}

b;

,;q

yahur

yolsuzluk

_{iistrine:::*lTi}

_u.

_{yuy,n, b)}

I"pl;;;

#iti

l*ir"yi.i

bir

turumla

ilgili

_{araErrrma ve yayrn,}

_.)

_foirfun,un

_g;venf

iginin

veva

salhltn'

n..lo.t:

:Tis

r, o) il g I t

i

f

isi"l"'rtiiil.i'

li.tr

",

eyrem

-leri _{sonucu halkrn yanrlmasrnrn,}

_{jranrltr'l-masil;;yr.}

yanhs yap_

masmrn engellenmesi. Bu durumlarda q.aqi tizer

rr"v"irr't"iri"i"

asilan kesiti mutlaka konuvra

_o"gryg.l

_Gt

_ffi.ri'"lyi

_ilgili

ki_

qinin cizel havarrnrn

onun'ka.ufu

_rooriyEilil;

"rkrd;p

etkile_

medili

gdzetilmelidir.

14- _{Bilgi-Belge: Do!rudan kamu}_{yaranolmadrkga, sahibinin}

izni

dt_

gmda belge,

fotofraf,

ses yahut

gdriintti

_uf

_{iuu^ fiuu}

_grkan sriz konusu ordulunda dahi,

yukina*ii..i"

udk;ilffi

sekilde elde edilemevecegine kesin kanaar

g"tir"ts

"itiii.,

gEr"i.rr.

I

5-

Yrldrrma,

_tdtroiti

_trro.

_cui"t".i,

Bir.tt _{veya gdrtinri.i almak}_igin tehdit, _qantaj

_gibi

_yrldrrma

_yollarr

_iie

_t".irafi;;;

;;;1"_a

gibi

ycintemlere ba5v.urmaz. _{Agrk kamu yorari}_orrnoottEo,*gazercci

ljlg]:rr

v.e

_{grirtinrii igin, muhitab,}

_istemedigi

halde

iorrayrcr

oramaz _{ve 6zel hayatla}

_ilgili

_mekanlarda

_{izinsiz"b"il;;;.}

16- Haber iqin para: Agrk vJkesin kamu yaran olmadrkga, gazeteci belge vahut gjirrintti temini amacryra, 6ir

b;$kil;;ii'iigiii

_sanrk,

unrk

veya onlann yakrnlanna

_{pari uererer.}

r

/-

_Jarsrct_Durumlarda:

Iziintti-, srkrnt', te.hlike, yrkrm, felaket. ya da

gok halindeki _{insanlar siiz konusu olduguno-a}

_ga;";fi;

oraya yaklagrmr ve ara$tlrmasr insani olmah

vjgizlililieie,i"nrt

edile-ryk

puyel

sdmtiriistinden kagrnrlmahdrr.

l8-

suglu _{Yakrnlan: Gazeteci, sanrklann yahut suglulann akrabala'_}

nr, yakmlannr, _olayla

_ilgile':i

_{olmadrriga u"yu brunin}_oogiu

anru-gllmasr igin

gereli

_{bulunmadrkQa teshlr}_ermez.

l9-

Ekonomik,

Mali

_{B-ifsi: Kanunlarla yasaklanmrg ormasa dahi,}

ga-zeteci elde

euili

?Fgnnr\

-

ruli

bitgileri genij

uigimGluy,n'iu-madan cince kendisinin yahur

yakrnlinrunitr.nro^ii

_iiin

(utana_

(15)

Marmara lletiSim

ve benzeri mali araelar _|<9n11991d1

yoYtn:T-Ig*l

sorumlula-n

bu menkul

r,v'ntt

t"ntpiigi'ttattlLinOa ao!-tu

bilgilendirmediIi

:'#il';;;;

fiprmaz

Ga'-eteci' hakkrnda haber vahut vorum

vazdlEr va da

yut'noa

yu'a"agr menkul veya gayri^menkul

kty-i."tl.in"Oog.-Oun

veya dolavh ahm saumrnr

y^p

maz'

20- Ambargo: Gazetect'

reniil:abastyla

elde etrnedikge',bir

kayna-lrn

verdili

bilgr

veya

fii;;il'yayrnlanma

tarihi

konusunda

onun arzusuna uyu,.

t,ui#ti'

roffitaj'

haber'

yorum-veyagg'

iffiil;il;;kli

n".nru"o

oriun''hazriladrgr vavrn organrndaki

sorumlular 0,5'noa'

rayn"i!i d" J"ttit

kimsiy6

denetlettirmekle

Yiikiimlii

delildir'.

2l-

Rekabet: Gazetecl' reranet nedeniyle de olsa-' bir baSka

gazetect-'' ;::;il;it

;ui,r.,

tttrtli "'

v'erme.ken,kaqrntr B.,ir

meslek-tatrntn

yayrnrnr.engtt'tyiti J;niutqlarda

bulunamaz' 22- ozdeE-lesme: Gazetect, rhtrsrs alam ne olursa olsun

d":-:l+l:

gazetecr-;?;;u"'

;;i;ti;i,

pori,lut'ut

siizciisii'. spor m u

habiri

kuliip

viineticisi yahut

so'ciisi,i;thangi

bir partidi:n sorumlu muhabir

'""""-tiv"ii i"tt"t

sozciisti gibi davranamaz' yayrn yapamaz' Kaynak: www.dorduncukuvvetmedya com

G-

MedYa

Etigi

Gerek miieyyidesr zaten zayrf olan uluslar arast anlagmalann'

gerek-se haqta Anayasa olm.ak tjzere

"i"tJv*J"tO^tti

"kigilik

haklan"

ile

ilgi-li

hi.ikiimlerin tam anlamryra rrqiyi m-edy-a-kar$qrn*

koT,T*ta

yetersrz

"rlie"'iiiii"iti.ir.

BilindiEi'

iibi

Il

Meqrutivet'ten

itibaren'

zaman

;#"';€;iliiy;i'gia,u

ao' teinei prensip' hasrnrn sansiir edilmemesr ve

ijzgii.lmasrdrr.

Gerqr, nasrt

o"t,if.t^itiin

sa!1ktr igleyebilmesi iqin

yi-iii?"t"r,t*ir;sinLiye

ugratrlat'itiyorsa' geledegin

basrrunrn-'6zgurlti[ii-ililiil;;J;;

la6tttuilu

_{vof*in'n 'all'kt'}

6lacalrnr

ileri

siirenlerin sayrsida az

delildir.

Ozgiir basrn baEka 5ey, ahlakh basrn bagka qeydir' Bunlar bazen Qa-krsabiiir ama, Eakrqmayabilir

de"'

Demokratik iilkelerde basrnrn

iizgiir

olmast' onu totaliter iilkelerde "y

g

J;;A;ilis

gtldilmlli

basr ndan ryrrm r Strr' Ancak',6zgiirl

iik

sorum-iiir*

o.-t.t

iliradrlr

iqin, basrnla

ilakali

yasal srnrrlar getirilmig:

an-;^k;;;l;.ta;tk

itriat tiolimlg ve bastntn

_i^q".u-

yiiriitm.e- vargrdan

;*'";"i;;

dordlincii giig olmaida yetinmeyip, birinci giig olmaya

9al4-tlEr

ileri

siiriilmii$tiir.

Medyada etik, ya da

difer

deyiSle basrn ahlalu olarak adlandrrdtpmtz olsu, eenis bir ceiqeveyi ftrpsai. Yalan haber' garprtrlmrq haber, bir

ha-ueii

aionivette maksatir olarak vermemek, dnceden hazulanmt;

bir

(16)

Mannarailetisim

dniinde suclu

ilanet3:k

ve _{yarglstz infaz,medy-ayr}_iktisadi

velveya iri_

bari amaqtara uragmada _aragirraiak

_[qfanm$,

din ve vicdan somi.irtisii,

cinsellik _{srimtiri.isti,_ueoavi ya}

_J;;;r.r"r

iicretle ve sigortasrz _ereman

istihdamr, Eiddeti

stirekri

.ir.ron

_i;;"

_surunrara_{gerirErek harkta}

bir

umursamazrrk _{ve karurcsama}_{durumu yaratmak,}

rrot;' tor*g

sahipleri_

n in _{ko nfo}_r_ipin_deki._{yaquttu.tnoon}

["".ltr.ii

g.?r".

_ii.,fiJ

_.ererek_h_alkrn

deler

sistemini

_arttiit

"tr"f

""

t

#rJ

toroig

ton;ilil"'.zenti

yarat-mak' reklamverelf

.pemnun

_"t-"t

iiin,

reklain;;ilftniin

yanmda

r

i'irtiniin

riveiisrinri.vag3l

_{bir yaiiyay,ntamak}

6;;;Ei;

x

firmasrnrn zevtinvaprreframr.oe

vanrbaernia

^ililt;.8;;;r,,'i,\rrii

,iii,!rna

katkrsr_

na dair haber). rekramverenrlrin

_triiitetinde

orup

birtakim

urtin ve in_

sanlarra

ileili

_{uvdurma haber}

_y;;u-r,";

_(orn%in

deyii:Tgi

tanhri lvrev_

dan Gazetlesi'nde

_{rurl*;rn-oiit"p'#Lqn}

geriirmig _{bir fotograf}_artr:pa_

par _{azziter Avc unu yaradr.}_-

_{ciri,i.i.ii"r1}

nlsr

no"n'k;il;;

Tarkan d u g

yaparken am atdr fotolrafgryu yotuf *Or.

_l,

f.llrr.i;il^?,

_satant

_a'

is_

tihdam ermek, is veiri'areilkidgtr-tEt

_{yupr*,promosyon}

adr arrrnda as_

'nda

mal pazarramak,

_tister*

_{liiiiiri'r;rr p;.!;6"i;ffiosynn}

kar_

panyasl esnasrnda gazete _{fiatrnr yi.ikserterel}

"ri"J"

r."p""" olan insanra.

fahig fiara gazete

_oi.r+vl

_r";k;-dt;k;;

erindeki kuponrarr

_yakrp

EazeLe

1li:lr:-:azgegenreri

de uzun

itii"

r.unot"

p

_{gazet€armalairnr salramrp} orma*,avru sazete _{igin kuponru-kuponsuz}_g.eklinde

bir aynmra

iki

fark'

fiat uygulamik u"

uitrnooi.oi,

_{ri'it.rrin'ii,o""}

_0"."

"ri"i""r.

sureriyre

mal satmak, liizumsuz maiumatra

_{i;;irbasrnda kalrt}

vs. grrdileri, _{erir_}

sel _{basrnda ise}_{erektrik vs.}

_{israfiyia'fik"}

"\r*;ffi'"'tortiik

aqrlaidan zarar vermek, ticari_siyasi _{aglai cjrmei,}_re.kelle$me[

_;*J;"

rating ya_

lanlanna basvurmak,

!."9

qg,*;;k'y"

g"

_Alqildini

_Eni"ru

_olmak,

:*ily:dta

parronu ile

irgiii

rirri

isi.ii

_{,.kendi kururusunun da adr}

ora_

ya

kan$ rncaya kadar

.kam uoyundan.

gi;le;e[,i

ns""ii.."vii.e

bildiEi i m aj I an b ozm ak, s ar

:.as.von e r ve p op iii-er. _lrr

bd;lrffi

;il'"k

itrli,

si

gibi

bir masal prensesinin dzer hayairnr

gtizrer(in^ti,i.,il;i',gin

_ulraqrp

Kazaya

ve

dtrime

f".b.gpivSt

vermek)..l.Ahtaksif

j;;[i:

Lrsre uzun

l#i;i11,:f$',f,:'e|ir-Bunrar

v' v'p'rJi,l"

fifi;;

ra

oa

yilir-H-

0zDuGnnrnxninnar.

.Medya mensupla'nrn zaman zxman meslekdaglarml, aynr kurumda

g ah gry o r o ls al ar d-ahi eleE ti rd i kr eri g ii ru r

*

"r.i"oi;'il;;ilrN

az i t- K oc a_

yusu fpagaoflu'nun

_p.uilirl:

" qer kires _i"

_d.n"n

];pui"-p"ii

iin"-rJi;-m{va.'.asprn

cizellikre

ilk

tig unsurunun

iliqkisi"i,iiri-'giprrr.rrcryl"i,i_

tada

oldulunu

belirtirken, s6nuncu ile

ilgili

_{bilgit"ri" d;}

_{;ltEoi'r.tsio"}

oldulunun

_{t1ry

giz1yo1. (Ahmet Tezcani"Temlz

foptur.'icin

6nce Te_

nil

Vtg9ll",

Ygli

Jgirkiye., Medya Ozel Sayrsr

l, V,i

Z,

SoV,II

(Eyltil_

Ekim

1996, s.143). Ve gdyle devam ediyor:

...12 Eyltil sonraslnln cunta sansiirii ytiziinden haber krtLlrna

diiEe-rek, ilkelerinden taviz verip asparagas ve mtistehcen negriyat ile

(17)

MarmarailetiSim

Bu noktada sermaye ile malul medyanrn' medyun-u siyaset

sti-rect

baqladr.

P-"

t;;;;t;u

elinde tutan politika' medvayr butun biitun esir etti'

K'-"-;;;;i;ndan'

hazineden akrtrlan para yasa'

karar-llame ve yon*t"flftf"tle tantnan ekonomik imtiyazlarla birlikte

medya politikanrn anaforuna stirtiklendi' (lbid')'

Bir

diEer medya mensubu ise' "Reklamveren dev sermayeler' med-vanrn

icerifini

dt

t;;i" ;;;

Ui". *ttrytslerdir'"

demektedir'

(Tuncay

brkan,

"Medya

N.'l!li'V-t"i

t"irt?yt

rurlJyu

ozel

Sayrsr

I'

Yrl 2'

Savt

rl

rBvr'ut-g,kim 1996)' s.35)'

QOtug*,

Bizim meslekteki asrl yozlaqma 1980'li yrllarda 6zal dtineminde bagladt'

Medya'yr ydnetenler bu alanda ortaya grkan ilk somut drneklerde

"Dur" diyebitseydi' yangrn fazla biiyiimeden sijnecekti' Ama olmadr' bunu YaPamadrlar'

Kimai yangrnii"if"t"nf* ve siirdiirenler'l Birkaq somut tirnek

vere-yim.

.

_Biri_{tiiccar gazeteci'ig}bitirici' ihale takipgisi idi""

Bir.boqtas'devletidolan<ltrmaktanhtikiimgiymig'llayve2ogun

hapis cezasr ot'n'l' ftup'i ertelenmil ve bu karar Yargrtay tarafindan

onanmlltl""

eir'ruqrurr, Bolazdaki yahsrnda yrllar boyu sosyeteye ziyafetler diizenledi'

demekte;gazetecilikmeslelinde.sarrsrnafetlerin'mankenvepopgu-lann, falcr

u"

rn"O'ir*i'u.,i

riiZioftiUi

otfugunu yazmaktadrr. (12 Ekim zOtiti

i"tittti

HiiniYet,

s'5)'

ozellikleTiirkiye,degtiniimiizmedyasleskimedya.{egildirvemed-ya teknolojirinO"f.i",ri,r'ft?JS".

if"rq*i,

medyanm

i{erifinde

bir

qdktig-ie, enreresan

uir;riikj

iiffiai;.

qon

qey

tritip

grkarlal

comak sokan

dririist

gazereciter;;"ijil;"ntillt

, yu

di

ftorumalarla gezmektedir'

Gofiig,lg08.dekaldrrrlanadekSansiirHeyeti,nibanndrmr$olan

Uu g-tin?i' b

^tn

fuf ti

r"tini

anlatrrken,

orad aki

_iehit

gazeteciler

salonu-nun

sancrlan.trttiUii

g6i".g""i

oldu[unu

beiirtir

ve " 1909'da Galata

ii;;il"ii

iizerinde

uofitun

Serbesti

dazetesi

baqya4g

Hasan

Feh-il|ffi",

il"riii'c"r.iqiJft

oronun giddetlibir-

aln grafifi

bu'

Grafilin

,iif.sefii

noktalanndu hUhi ipekEi de var,

Tarft

Dursun da,-U!ur

Mum-ail;ti;;;;d"

Eut4*u

izlerken 6len

izzet

Keser

de"'"

d-e1'

\7*vn"2

G6piis. "nasrnoabJEiqen ve Defi$meyen", Yeni

Ttirkiye

Medya Ozel

Saitsii,

Y:ir2, Sayr

[I

(nyttit-etim

1996), s.54)'

(18)

Marmarailetisim

. Ahlakrn sayrlm_asa bile nezakerin,^b,r_l _gristergesi_6lan,,dil,,

de delig_ mr$rrr medvada. Kenrregme _stirecinoeti

_irkede-il;

_i!],

rr^r,s,

,,Isran_

but basrnr "

-"istanrur

ffi

irrgi

i;il

",il

;i;;il;""il

i

_"ntin

yeni sa_

hipleri _{de' o}_m_uhteg".T---

""*?r"rt[.

_"pjp].rini

alamam _igrardrr._B_u

an-Iamda qimdi medya, topluniun

_ti*.!i

_de!1,

_aynasr

durumundadrr.

ornefin,5

_{Mart l92g}

_{tarihri ikdam}

Gazeresi ,,Takrir_i

_siikun

Kanu_

nu" _{nun kalktrErnr man$etten vermiqtir}

v.e art

_!qg!k

_E.yredir:,,ismer pa_

ga Hazretleri

_din

_gpt

"itiiri,

irir'""i"t

irar efti.,,

Gtirli

Basrnrnda _{Cum_}

hurivetin ₆₀

_vr'.

_cur"t

_r-i-io

_{ciii,yrti".rr",-ii;;;fi,}

1e84, s.63).

" _Hazre_rleri

"

s iin ii mii zd;

;;i

_{;r';di,i,1,1.0.}

or arak d ri _E{i n ii r e

b'i

r; _an_

cak, bazr

yazirranndil*-;;ffi;,"ffi

orger as,,., ug.o _{orabilmektedir.}

i-

soNsoz

Gerek diinva.

g?p5*

Ttirk

basrnr _{son yrilarda}_popi.irer

ki.'ri.iriin

_{eki_}

si altrnda giOeret<?tii

_rriitti.

""

;ftillpT

uzaklagmr-$ ; globaueqen diin_

yanrn getirdiEi veni ekonomik _t.auiiu-,_rgrnde

,-poritika ire igige oran re_

kelle$mis is drinvasrnrn ve

hordin!

_{uiny"rinq.kl!"..;;}

_,edya

organ_

tannrn

_{hizriretinie.l;f1.s-iiri.'ift"olu,}

"rilretin

_miigterek_sesi,,

deEil.

bir kesimin manioi.ire

1.'gtiiii"ii

roxru

crurum_una _gelmigtir._{Krsa ia_}

dede ne yasalar, _ne_otokofrtr"i

_;;i;i;masr

bu

_ou*rriu

_toruyca_{degigri_}

recek gi bi gcirtinmem

_etteoir.

_{tvteJyr'4"rrrput*}

6ffi

;e

kuru m

lar,

roprum ve kurumraryozragtrkga

_oi'r.ityu,

_{fffia;;JJ'uir}

gottiq _siireci

ne _{gegmigrir. istisnalar}

_tustuiu,

".ji.

Diler

taraftan, susurluk _{skandarrnr ortaya grkartan ve Igrk kapatma}

eylemini

diizenleven, _son

_orarakdi;i;

gazeteci-,bir igadamr _ve_banka : 3

ttli:'"l$;X|f

v"

gen

_i

_o_r

il'

_t_L

_iie

_I

o,os,n o

ari

ri',ffi

_ekiyi

_ortay_a

Toprum ve kurumlanmn, _{reklamverenrerin ve sonra da medyarun} bi_ zahiti kendisinin etik