<
?
*
v
TURK IIYRTROSU
Sahibi : Ş E H İ R T İ Y A T R O S U 3 Temmuz 1948
Yıl 19
Sayı 216
Çevirme Evi : TEPEBAŞI TİYATROSUVasfi Rıza’nm eski harflerle kartviziti. (Üzerindeki imzalar rejisör Alexander Wolkof ve
sinema yıldızı Lil Dagover’e aittir.)
İki s e n e d e n b e ri y ap ılm asın ı - k e n d isin e k a b u ld e - İsrarla rica e ttiğ im jü b ilesin i n ih a y e t b u sene, o n u riyasız b ir m u h a b b e tle se v en sevgili F eleğ im izin b ü y ü k y a rd ım ıy la k u tlu lu y o ru z.
Jü b ile m ü n a se b e tiy le te rtip le n e n b u m e c m u a d a sevgili v e kıy m etli k a rd e ş im b ü y ü k s a n ’at- k â r V asfi R ıza Z o b u ’n u n sa n a t ta ra fın d a n b a h setm ek b e n im h a d d im o lm a sa g erek , fa k a t o n u n s a n ’a tm a o lan h a y ra n lığ ım d a n b ir iki s a tu la b a h se tm e k te n d e k e n d im i m en e d e m iy o ru m .
V asfi R ıza, e v lâ d la rın ın ü stü n e titre y e n v e h e r birin i m e m le k e tin iftih a r ed eceğ i b ire r uzuv o la ra k y e tiştire n m ü n e v v e r, m u h te re m v e m ü b a re k b ir b a b a n ın e v lâ d ıd ır. O b u s a n a t h a y a tın a ço k sev d iğ i v e so n g ü n ü n e k a d a r çocuğu gibi k o l la rın d a y aşa ttığ ı m u h te re m p e d e ri in - o ^ m a n - ki ta a s s u p ta n ö tü rü - m ü m a n a a tın a la ğ m e n bir ta ra fta n m e k te b e d e v a m e tm e k le d iğ e r ta ra fta n d a b a b a sın ı k ırm ıy a ra k b u g ü n k ü V a sıi R ız a ’yı o r ta y a ç ık a rm a k için sa h n e y e k o şu y o rd u . Ş ay ed V a sfi R ıza p e d e rin in a rz u la rın a b o y u n eğ sey d i b u g ü n m e rh u m gibi b ir m iralay , a ğ ab ey si gibi b ir g en eral, k a rd e ş i gibi p a şa lık y o lu n d a b ir e rk â n ı h a rp , şeh it k a rd e ş i gibi b ir s u b a y ... Bir d o k to r, b ir m ü h e n d is o lacak tı, fa k a t b iz le r b u g ü n k ü bü* y ü k s a n a tk â r ım ız d a n m a h ru m k a la c a k tık .
V a sfi R ıza ay n ı z a m a n d a k ıy m etli b ir m usi kişinastır. H assa s b ir k u lak , k u v v e tli fa k a t y aln ız h a y ra n b ıra k a n değil, ru h a h ita p e d e n b ir sese, cem iy etli b ir o k u y u ş ta rz ın a m alik b ir ses sa n
’at-T Ü R K ’at-T İ Y A ’at-T R O S U
4
Soldaki: Vasfı altı yaşında, sağdaki: kardeşi şemsi 4 yaşında (şimdi Kurmay albaydır)
1913 de Kumkapı Fransız mektebi talebesi iken (Vasfi, sakallı muallimin akasmda, başı
şemsiperli çocuktur)
k â rıd ır. E ğ e r o tiy a tro y u d eğ il d e b u y o lu tercih e tse y d i a ıd m a (S a lo n ) d iy e s o y a d ı ta k a ra k ses li d iy e g eçin en b iz le r o n u n y a n ın d a a n c a k a d r e sim izi sö y liy ecek b ir ses k u d re tin e sah ip o ld u ğ u m u zu a n la rd ık . K en d isi eski k ıy m etli ü s ta d la rd a n b ilh a ssa N ey zen E m in d e d e d e n , m usikim izin d in î k ısm ın d a n ây in i şe riften , d u ra k la r, İlâhiler v e g a y rı d in î o la ra k p e k ç o k fasıllar m eşk etm iştir.
* **
D eğ erli a rtist V a sfi R ıza tiy a tro ta rih im iz d e y e r a la c a k o la n la rd a n b irid ir. O n u n s a h n e d e k i ç o k ta b iî, nezih v e tu lû atsız o y u n ta rz ıy la k o c a
b ir seyirci k ü tle sin i k e n d in e çek m esi c id d e n k o lay e ld e e d ile m iy e c e k b ir m u v a ffa k iy e ttir... V asfi R ız a ’nın b ir eseri b a ş ta n s o n a k a d a r g ö tü re n y o ru cu ro lle rin i e sk id e n b ü y ü k b ir z e v k v e h a y ra n lık la ta k ip e d e rd im . F a k a t k e n d isin i ta n ıd ık ta n so n ra y o rg u n lu ğ u n u - sonsuz se v g im d o lay ısiy le - a d e ta k e n d im d e h isse ttiğ im d e n b u b ü y ü k m u v a f fak iy e t ta ra fın ı a rtık ü z ü n tü ile se y re d iy o ru m .
H u su si h a y a tın d a k en d isin in en y a k ın bir d o s tu o lm a k b a h tiy a rlığ ın ı k a z a n m ış b ir in san o la ra k sö y liy eb ilirim k i: o n u n k a d a r zek i b ir in sa n a az te s a d ü f e ttim . A k tü e l h â d ise le r k a rşısın d a g ü n le rc e u n u tu lm a z e sp rile r y a r a ta n V a sfi R ı z a ’yı c e m iy e tte tu h a flık la riy le ta n ın m ış b a z ı d a r re p e rtu v a rlı in sa n la rın çe rç e v esin e b u n d a n d o la yı d a h il e d e m e m ... H e le k a fa sın ın lisa n ın d a n an- lıy an ı b u ld u m u esp ri y a ğ m u ru k a rşısın d a o n u t a k ip e tm e k b ü y ü k b ir z e v k v e h a y li güç b ir seyir ta rz ıd ır diy eb ilirim . G ird iğ i b ir m ecliste h o ş la n m a d ığ ı k im seleri b u ld u m u, k a rş ıd a n o n u se y re d e rim : san k i m e z a r z iy a re tin e gitm iş b ir h al t a k ın ır; b u sevim li in san ın b u h a lin e ta h a m m ü l e t m e k te m ü h im b ir h ü n e rd ir.
D a im a o k u y an , o lg u n insan, k a r a k te r sahibi, k a r a g ü n d o stu , v e fa k â r V a sfi R ıza, em sali c em i y e tim iz d e g ittik çe a z a la n v a rlığ ın a ih tiy a ç la k o şu lan b ü y ü k b ir k ıy m ettir.
NECMİ RIZA AHISKAN
Vasfi
İçin
E ğ er ( s a n a t) d e n e n n e sn e y a ra d a n m eliy le o la ğ a n ü stü k işilerin m a y a sın a k a tıla n b ir bü y ü v e san atçı, k ü tle n in ru h u n u ş a ra b ile n m ü stesn a y a ra d ılış ta b ir sih irb azsa, işte d e ğ e rli v e eşsiz m e sle k d a şım V a sfi’yi ta rif e d iy o ru m d e m e k tir. Z ira o n d a k i tiy a tro m izacı, o n d a k i sarıcı k u v v et, b ilh a ssa o n d a k i şirinlik b in d e b ir a rtiste n asip o- lam a m ış b ir A lla h v erg isid ir. V a sfi y a ra d a n m bu b a ğ ışla rıy la n e k a d a r ö v ü n se y e rid ir.
V a s fi’n in jü b ile si h a k k ın d a b irk a ç sa tır y a zı y a z m a y a h a z ırla n d ığ ım z a m a n k ale m im b in b ir d u y g u y a, b in b ir d ü şü n c e y e şik â r o ld u . H a n gi b irin i ifa d e e d eceğ im , b u n la rı n asıl h ü lâ sa e- d eceğ im , b ile m iy o ru m . F a k a t b ir m eslek v e y a b ir s a n a ta 25 yıl v e y a d a h a z iy a d e h iz m e t etm iş b ir sa n a tç ın ın e m e k y ılla rı k u tla n ırk e n o n u n h a y a tın a ait y az ıla r, ta h liller, h â tıra la r y azılır v e s a n a t şah siy eti se n â ed ilir. B u b ir ta a m ü l v e a n a n e icab ı o ld u ğ u n d a n o v a z ife y i b u sü tu n la rın d a r çerç e v esin e e lim d e n g eld iğ i k a d a r sığ d ırm a y a ç a lışa ra k ifa e d eceğ im . Ç ü n k ü V a sfi ç a p ın d a b ir tiy a tro sa n ’a tk â rın m m eslek h a y a tı v e s a n ’a t k i şiliği, d eğ il b ö y le b ir k a ç sah ifey e, h a ttâ b ir k aç ciltlik k ita b a b ile sığ d ırılam az.
5
Y ılla r n e ç a b u k geçiyor. N e am an sız, neim ansız şe y d ir b u ( Z a m a n ) . O tu z yıl b u . . . D ile k o lay . Y a ra b b i, V a sfin in o tu z b a h a rın ı silip sü p ü re n b u 30 yıl rü z g â r gibi m i g e ç t i ? ... Y a n ıl m ıy o rsa m o n u n m esleğim ize in tisa p tarih i 1917 dır. 19 1 7 - 19 4 8 . B u iki ra k a m a ra s ın d a b ir ( T a r ih ) v ar. B ir neslin tarih i, Y üz yılın d ö rtte b irin d e n fa z la süresi o la n k o c a b ir tarih . F a k a t n e y a la n söyliyeyim , b a n a b u ta rih ( d ü n ) gibi geliyor. S an k i d a h a ( d ü n ) o n u n sa d ık e lin d en tu tm u ş v e ( D a rü lb e d a y i) in o z a m a n k i d ire k tö rü P sa lti e fe n d i ile v e d a h a b ir k a ç eski m es- le k d a ş la n m la ta n ıştırm ıştım . S anki d a h a d ü n o- n u n h a rik u la d e b ir k u d re tle k o m p o z e ettiğ i u n u tu lm az ( tip ) lerini içim h a y ra n lık la d o lu o la ra k alk ışlam ıştım . H e r b iri o n u n m u v a ffa k iy e t zin cirin in b ir k ırılm az h a lk a sı o la n b u ro lleri, şim di m u h a y y e le m d e sey rin e d o y u m o lm az b ir g e çit resm i y a p ıy o rla r.
işte m e rh u m Ö m e r S e y fe d d in ’in (M a h ç u p - lu k im tih a n ı) n d a k i im am ı, işte M üsahip Z a d e C elâlin (A y n a ro z K a d ısı) (B ir K a v u k D e v ril d i) sin d e k i E şref k a lfa v e Ş em ’i M ollası, işte
(S ü t K a rd e ş le rd e k i) N ecd et, ( V o lp o n e ) d ek i a v u k a t V o lto re , R e şa d N uri G ü n te k in ’in (H ü l- leci) sin d e k i hafız, işte (ik i E fe n d in in U şa ğ ı) n- d ak i, işte (Y a n lışlık la r K o m e d y a sı) n d a k i u şak ro lleri v e iş t e ... İşte., i ş t e ... H e r b iri V a sfi’nin b a ş ın d a k i a ltın iklilin b ire r y a p ra ğ ın ı teşkil e d e n p a rla k ro lle ri sa y m a k la b ite r m i k i . . . O n u n y a ra ttığ ı b u ( tip ) le rd e n eşini y in e v e a n c a k k e n disi y a ş a ta b ile c e k tir. C id d e n n ev i şah sın a m a h sus o la n b u b ü y ü k a k tö rü n T ü rk sah n e sin d e k i y erin i y in e k e n d isin d e n b a ş k a kim se d o ld u ra - m ıy a r ak tır.
** *
Jü b ilesi y a p ıla n s a n ’a tk â r b ir b a k ım a m â- n e n em ek liy e y a h u t hiç o lm azsa k ıd em liy e a y rılm ış o lm a k d u ru m u n a y ü k selm iş sayılır. B unu itira f e tm e k b e n im için - a rtık ih tiy a rla m a ğ a yüz tu ttu ğ u m u g ö ste rm e si b a k ım ın d a n - p e k te iç a- çıcı b irşe y o lm a m a k la b e ra b e r V a sfi gibi g e re k v ü cu d ü n ii, g e re k ru h u n u d a im a d in ç v e genç m u h a fa z a ed e b ilm iş b ir b a h tiy a rı ö v e rk e n d u y d u ğ u m sev in ç v e ö v ü n ç iç in d e b ö y le şah sî b ir d ü şü n c e y e y e r v e rm iy o ru m . F a k a t b u em ek li v e y a k ıd e m li tâ b iri, k a rd e ş im V a sfi için h e r h a l d e d a h a u zu n m ü d d e t k u lla n ıla m ıy a c a k tır, ç ü n k ü ; y u k a rd a d e d iğ im gibi, o, b ilh a ssa m u a n n it b e k â r lığ a ' m ü p te lâ o lm ası d o lay ısiy le m ü m k ü n o lab ild iğ i k a d a r geç v e y a - A h h !.. M ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r - g en ç ih tiy a rlıy â c a k tır.
B aşk a m e m le k e tle rd e u zu n s a n ’a t yılları tesid ed ilen a rtis tle r - h e le b ö y le sa rp v e çetin y o lla rd a b in b ir z o rlu k iç in d e s a v a ş a ra k z a fe re
T Ü R K T İ Y A T R O S U ...
Vasfi Rıza (1916) da on dört yaşında
(İSİ7) de on beş yaşında Darülbedayi müdavimlerinden Vasfi Rıza efendi
erişen b ir azim v e se b a t ö rn e ğ i o lu rsa - m illetin v e d e v le tin ileri g elen leri, s a n ’a t hâm ileri, s a n ’at m u h ip le ri v e n ih a y e t h a lk ta ra fın d a n , sü k û n ve istira h a t iç in d e geçireceği b ir y e n i h a y a t ç a ğ ın a d o ğ ru teşyi ed iliy o r, d e m e k tir. Y ılla rc a sa h n e d e sevgili sey ircilerin e c a n ın d a n v e ru h u n d a n b ir şe y le r d a ğ ıtır gibi o n la rın g ö n ü lle rin d e n e ş’eler y a ra ta n , y ü z le rin d e k a h k a h a la r u y a n d ıra n b u a rtisti teşyi e d e rle rk e n k u c a k v e g ö n ü l d o lu su h e d iy e le r v e ¡hâtıralarla e tra fın d a h â le le r ç e v irir le r v e k ırk y ıld a b ir d e fa o lsun o n u n y ü zü n ü g ü l d ü rm e k için c ö m e rtlik y arışı e d e rle r. K e n d isin e dil v e g ö n ü l b irliğ iy le:
6
Vasfi Rıza (1918) de 16 yaşında
Vasfi Rıza (1921) de, İzmirde Muvahhid merhumla Yaramaz Sinaya (Bedia’nm oğlu) mama yedirirlerken
so n ra r a h a t b ir k ö ş e d e h a y a tın ın geri k a la n sa y ı lı y ılların ı hiç b ir şey e m u h ta ç o lm a d a n re fa h için d e, sağlık v e g ü ler y ü zle geçir.» d e m e k is te r ler. H a lb u k i b iz d e b u n u n ak sin e d ir. B u n d a n d o layı aziz k a rd e ş im v e m e sle k d a şım V a sfi R ıza’ya b e n de, b u y a zım la şu n u d e m e k iste d im :
— « A ra m ız a h o ş g e ld in V asficiğim , h a d i b a k a lım jü b ile n d e n so n ra y in e d id in m e ğ e , yine tü rlü z o rlu k la rla sa v a şm a ğ a , hâsılı y e n id e n ç a lışm a y a b a ş la m a k için k o lla rın ı v e p a ç a la rın ı sıv a!.» V asficiğim , sa n a b ü tü n a ğ a b e y k a lb im le d a h a u zu n y ıllar sağ lık v e sağ lam lık d ile r v e jü b i leni c a n d a n k u tla rım .
1. GALİP ARCAN
Ş ah siy eti ile s a n ’atı, s a h n e d e m ü te m a d iy e n m ü b a re z e h a lin d e o la n b ir a k tö r. S a n ’atın ın ş a h siyetini y e n d iğ i z a m a n la r d ü n y a ö lç ü sü n d e b ir k o m e d y e n ... A lla h o n a, sevim illiğin tılısım ı ile, s a n ’a tın sırrım b e r a b e r b a h şe tm iş. B u n lar, y ek d i- ğ erle riy le b a ğ d a ş tık la rı za m a n , s a h n e d e b ü y ü k s a n ’atç ı V asfi R ıza’yı alk ışlıy o ru m . Şahsiyeti, sa n ’atm ı b a sk ı a tm a ald ığ ı v a k itle rd e se m p a tik in san V a sfı F'.ıza’yı te m a şa e d iy o ru m .
T ü rk tiy a tro s u n a b u g ü n ü n ü id ra k e ttire n le r d e n b irin e d a h a , k a z a y a k alm ış b o rc u n u ö d ü y o r, b a şın a s a n ’a l tacın ı k o y u y o ru z.
C e n a b ıh a k , o n a s a h n e d e ih tiy a rla m a k , ti y a tro m u z a o n u n ç a p ın d a g ü z id e s a n ’a tk â r la r k a z a n m a k , g e rid e k ile re d e ay n ı m a z h a riy e te eriş m ek n asip elsin.
NUSRET SAFA COŞKUN
Vasfi Rıza Zobu otuz yaşında
T e m m u z u n ü çü n cü gü n ü ak şam ı, A çık H a v a T iy a tro m u z d a yeni v e b ü y ü k b ir s a n a t h â d is e sine şa h it olacağız.
D o ğ u şu n d a n s a n a tk â r o lan , D a rü lb e d a y iin b e şiğ in d e b ü y ü y e n v e Ş eh ir T iy a tro su n u n te k â m ü lü n e h izm et e d e n sevim li s a n a tk â r V a sfi R ıza Z o b u ’nu n b a şın a o a k şa m a n ’a n e v î s a n a t tâcı k o n u lacak .
Bu m e su t h â d ise n in h e y e c a n lı g ü n leri için d e d e ğ e rli b ir sa n a tk â r, k ıy m etli b ir id areci, g ü zid e b ir m u h a n ir v e iyi b ir d o s t o la ra k ta n ıd ığ ım v e ta k d ir e ttiğ im V a sfi R ız a Z o b u ’y a d â h a Uzun se n e le r s a h n e m iz d e n eş’e v e n ü k te le r d ağ ıtm asın ı d ilerim .
ZEKt COŞKUN
Vasfi Rıza Zobu’nun insanlık tarafı
V a sfi R ıza Z o b u ’yu, se y re d e n , alk ışlıy an v e sev e n h a lk ım ıza, o n u n sa n a tı h a k k ın d a fikir v e r m e ğ e k a lk ışm a y ı lü zu m su z say arım . T iy a tro m ü T Ü R K T İ Y A T R O S U
7
n e k k id i a rk a d a şla rım ız , b u k ıy m e tli sa n a tk â rınm e ziy etlerin i y a z a c a k la rd ır. O n la r b u s a h a d a b e n d e n d a h a se lâ h iy y e tlid irle r. B en sa d e c e V asfi R ıza Z o b u ’n u n in san lık ta ra fın d a n v e m e z iy e tle rin d e n b a h s e tm e k istiy o ru m . O, b e n im 25 yıllık d o s tu m d u r. K en d isin i ilk ö n ce s a h n e d e g ö rü p a l k ışla d ığ ım V a sfi ile P e ra p a la s ta b ir b a lo d a ta n ış m ış ı e d a h a o gece k e n d isin i sevm iştim . P e k kısa b ir z a m a n d a V a sfi ile d o st o ld u m ; y in e ço k g e ç m e d e n b u şah sî d o stlu k b ir aile d o stlu ğ u h alin i ald ı. M e rh u m b a b a s ıy la kız v e e rk e k k a rd e ş le riy le v e k a rd e ş ç o c u k la rıy la d a tan ıştık . K ü ç ü k k a r deşi v e V a sfi’ n in h e r b a k ım d a n b ir m in y a tü rü o la n K u rm a y Y a rb a y Ş e m settin Z o b u ile d a h a H a rb iy e d e n ilk su b a y çıktığı g ü n d e n b e ri d o stu z.
V a sfi g a y e t iyi, tem iz ru h lu b ir in san , d o s t la rın a k a rşı ço k v e fa lı v e k e lim e n in ta m m a n a sıyla b ir c e n tilm e n d ir. V asfi, z e rre k a d a r ta a s s u b u o lm a y a n d in d a r b ir in sa n d ır. R a m a z a n d a o tu z gün o ru ç tu ta r. G ü zel sesiyle şa rk ı o k u d u ğ u gibi k u r’a n d a o k u r. içki içm eyi sev d iğ i h a ld e ra m a z a n d a v e k a n d ille rd e a ğ z ın a b ir d a m la iç ki k o y m az. R a m a z a n d a n a m a z ım k ıla r v e b a y ım n a m a z ım d a k ıld ık ta n so n ra (A lla h a ffe tsin ) d iy e re k k ey fin i sü rm eğ e b a şla r. O n u n içki m a sa sın d a k i h a li p e k h o ştu r. S e rm e st o lsa d a h i b e d - m est o lm a z ; kim seyi in citecek b ir söz söylem ez. V a sfi h e r z a m a n n e şelid ir. İçki o n u n neşesini b i ra z d a h a a rttırır; zekâsını, n ü k te d a n lığ ın ı p a r la tır. V asfi, iyi b ir m usikişinastır. Y aln ız güzel se siyle şark ı sö y le m e k le k alm am ış, a y n ı z a m a n d a b a z ı şa rk ıla r d a b e ste le m iştir. Bir ta n e si a k lım d a y an lış k a lm a d ıy sa :
E y g ö zleri güzelim , nuş e d e lim gel. şark ısıd ır. *
sk $
V a sfi ile Is ta n b u ld a n L o n d ra ’ya k a d a r g id ip gelm e, u zu n b ir o to m o b il se y y a h a ti y ap tığ ım ız za m a n , - k e n d isin in h a b e ri o lm a d a n - o n u n iyi b ir sp o rtm e n o ld u ğ u n u g ö rm ü ştü m . Bu se y y a h a t- te n ev v el h en ü z y en i o to m o b il k u lla n m a y a b a ş lam ıştı. E n u zu n d ire k siy o n tu tm a sı sab a h le y in M ecid iy e k ö y ü n d e k i k ö ş k ü n d e n F lo ry a y a k a d a r g itm ek , a k şa m ü stü d ö n m e k te n ib a re t o ld u ğ u h a ld e b u se y y a h a tte , sa b a h ın o n u n d a n gecenin y a rısın a k a d a r, y o ru lm a d a n v e u y u k la m a d a n a r a basın! sü rd ü ğ ü n ü g ö rü n ce, k e n d isi d e b u m u k a v e m e tin e şaşm ıştı.
in s a n la r için içkinin, k u m a rın v e y o lcu lu ğ u n b ir m ih e n k o ld u ğ u h a k k ın d a b ir söz v a rd ır. B u sö ze g ö re V a sfi ta m v e m ü k e m m e l b ir in sa n d ır. O içki içer, k e n d in i k a y b e tm e z ; k u m a rb a z d e ğ il d ir: a ra sıra k ü ç ü k p o k e r o y n a d ığ ı z a m a n d a, e k se riy a k a y b e d e r; fa k a t y in e k e n d in i, n eş’esini, efen d iliğ in i k a y b e tm e z , Y o lc u lu k ta ise o n d a n
Vasfi Rıza (1924) te
(1924) de Tepebaşı tiyatrosu bahçesinde Önde sağdan itibaren Rıza Fazıl, Muvahhit, Vasfi Rıza
oturanlar: Mina, Aznif, Bedia, ayaktakiler: Raşid Rıza, Hülya, Âdil, Cemile, Şaziye ve Mahmut d a h a iyi b iı yol a rk a d a ş ı b u lu n a m a z . B ü tü n o u zu n se y y a h a tte , b a z a n b e n im aksiliğim tu ttu ğ u h a ld e . o n u n hiç b ir z a m a n so m u rttu ğ u n u , n e ş’e- sini v e şak acılığ ın ı k a y b e ttiğ in i g ö rm e d im . V asfi, san k i e b e d î b ir n e ş’e k a y n a ğ ıd ır; g ü lm ek v e m u h itin i n e şe le n d irm e k , g ü ld ü rm e k için y a ra tılm ış tır. Y o lla rd a , b a şın ı g ö zü n ü y a ra ra k A lm a n c a ,
8
F ra n sız c a , İngilizce k o n u ş m a y a kalk ışm ası, y alnız bizi d eğ il, d e r t a n la tm a k , y o l so rm a k için h ita p ettiğ i a d a m la rı d a g ü ld ü rü rd ü . Bu sevim li v e şirin in sa n ı P r a g ’d a, ço k k a b a b ir Ç ek se y rü se fe r p o lisi, b ira z k ız d ırm a k şerefin i k a z an m ıştı. A r a b a m ız, y e rd e k i işa re t çizgisini y a rım te k e rle k g eçti ği için, b u k a b a polis, k e n d i dili ile o n u şid d e tle a z a rla d ığ ı z a m a n , o d a y a rım y a m a la k A lm a n c a - siyle: (B en tu ris tim ,) d iy e c e v a p v e rm iş; fa k a t h e rif y in e h ırla m a k ta d e v a m ettiğ i için, o d a p e k h a k lı o la ra k kızm ıştı. F a k a t T ü rk ç e b ir k a la y s a v u r d u k ta n so n ra, n eşesi h e m e n y e rin e gelm işti. K a h k a h a y ı b a s tı:
— K ü fre tm e k n e iyi şeym iş, r a h a tla d ım
ya-M em lek etin i, s a n 'a tın ı, m usikiyi, şiiri, d o stların ı, h e r güzel v e iyi şeyi c a n d a n sev m eğ i b ile n b u h assas ruh, hiç aşk ı b ilm ez o lu r m u ? . . .
V asfi ile 25 y ıld ır d o s t o la n b e n im için, o- n u n insanlığı, sevim li şahsiyeti, tem iz seciyesi, asil ru h u h a k k ın d a 25 sa tır y a z ıy la ik tifa etm e k m ü m k ü n m ü d ü r? ..
S evgili V asficiğ im - b e n o n a b ö y le h ita p ed e rim - u zu n ö m ü r, b ü y ü k b a şa rı, sonsuz sağlık v e s a a d e t dilerim .
ABİDİN D A V ’ER
E sk id e n V asfi R ızayı n e z a m a n h a tırla sa m , « A te ştir d e n e y e y a k m a z ? » , « R ü z g â rd ır d a n ey e
-- — ...— T Ü R K T İ Y A T R O S U
Vasfi Rtza (1925) de Behzad ve Raşit Rıza ile (Eldorado Tiyatrosunun bahçesinde)
hu, d e d i. O n u n b u şen hali, su ratsız çek polisini d e y u m u şa ttı v e sırıtm a y a m e c b u r etti.
■ - îfî .... • - -* -*
V asfi, g eçen yıl b ir g a z e te n in (A ş k n e d ir ? .) şe k lin d e k i bir a n k e tin e c e v a p v e rirk e n : (A şk ın n e o ld u ğ u n u b ilm em , çü n k ü h iç s e v m e d im ) d e m işti. O z a m a n b e n d e k en d isin e, şair İhsan R aif h a n ım ın (V u rg u n ) a d lı m a n z u m e sin d e k i şu:
(A şk ı b ilm e y e n le r k a z gelir b a n a ) m ısraın ı h a tırla tm ıştım . V e rd iğ i c e v a p şa o lm u ş tu :
— V a y c a n ın a ... Bu hiç a k lım a gelm em işti. D esen e k e n d ik e n d im e kazlığı te v c ih etm işim d e h a b e rim y o k !..
H a lb u k i o aşkı v e sev m ey i p e k iyi bilir.
e sm e z ? » k a b ilin d e n şu iki sual a k lım a g e lird i: 1 — Bu a d a m b u k a d a r b ü y ü k s a n a tk â r d ır d a n e y e g u ru r d u y u p b ö b ü rle n m e z ?
2 — Bu a d a m bu k a d a r ço k sevilir d e n e y e k a p risle riy le e tra fım d eli etm ez.
Z a m a n geçti, o n u d a h a y a k ın d a n tan ıd ım . T u h a f d eğ il m i b u y a k ın lık su a lle rin a d e d in i e k silteceğ in e bilâkis a rttırd ı:
3 — Bu a d a m nasıl olm uş d a b u k a d a r tem iz k a la b ilm iş? .
4 — Bu a d a m niçin b u k a d a r e fen d i, b u k a d a r d ü rü st, b u k a d a r in sa n d ır?
B elki m ü m asilleriy le m u k ay ese e d e re k h a k ik a ti m e y d a n a çık arırım , ü m id in e k ap ıld ığ ım zamcvnlar o ld u , O n u d iğ e r ta n ıd ık la rım la g ıy a b e n
9
T Ü R K T İ Y A T R O S U
k a rşıla ştırd ım . S ev im liler ek se riy a saf v e tem iz d e ğ ild ile r. D ü rü st v e e fe n d i o la n la r d a im a sev il m iy o rlard ı. H a k ik î b ir s a n a tk â r d a o n u n için nığ- ru r d eğ il, d e d im . O n a b e n z e m iy e n d iğ er bazı h a k ik i s a n a tk â rla r g ö zü m ü n ö n ü n e g eld iler. S ö y lediğim e, sö y liy eceğ im e p işm a n o ld u m . T a k d ire v e iltifa ta alışm ıştır d a o n u n için d e ğ işm iy o r d iy e d ü şü n d ü m . A lk ışa d o y u lm ıv a c a ğ ı a k lım a geldi, b u h ü k ü m d e n d e c a y d ım v e g a y e t n e v m id o la ra k su alleri b ü s b ü tü n b ir k e n a ra b ıra k tım .
S a h n e h a y a tın ın ellinci y ıld ö n ü m ü n d e h a y ra n ı o ld u ğ u m b u b ü y ü k sa n a tk â rın , aziz d o stu n k arşısın a m e z iy etlerin in esrarın ı so ra n yüz sual ile ç ık a c a ğ ım d a n k o rk u y o ru m .
Cevad Fehmi
V asfi R ıza Z o b u y i E tm e d e h e rk e s sena. Ö y le h ü n e rv e r için H e r n e d e n ilse seza. H a n g i ro lü o y n a sa S a h n e y i te n v ir e d e r A v r o p a a rtistle ri N am ın ı te v k ir e d er. Ç o k severiz, çü n k ü o, D o stla rın ın sa d ık ı S a n a tın ın h âzıkı M esleğinin âşıkı. N ü k te d e em salini ■Görmedi ehli sü h an H e r sözü b ir şa h eser K alb i e d e r ş a d ü şen V a r m ı o n a b e n z e y e n ? V a rs a y in e k e n d isid ir S a h n e d e b ir ta n e d ir S a n a tın ın fe rd id ir. 'V asfi ile ta e b e d F a h r e d e r ehli h ü n e r S a h n e y e re v n a k v e rir S a n a ti ih y a e d er. V asfi R ıza yüz seneS a h n e y e v ersin şeref İsm ini v e rd i z e b a n E tse b e c a d ır h alef.
Ib n ü lem in M A H M U D K E M A L
1925 te Taksim Bahçesinde
Sağdan itibaren yerdekiler: Muammer, Rıza Fazıl, süflor Hikmet, suflör Zeki, oturanla: Necla, Şaziye, Aznif, Bedia, Leyla, ayaktakiler: Küçük Kemal, Behzad, Raşid Rıza, Vasfi Rıza, idare memuru
10
Vasfi Rıza (1927) de Şehir Tiyatrosu aktörü
Vasfi Rıza (1927) de (Sanayii Nefise Birliğinde) çok sevdiği arkadaşları arasında
S evgili V a sfi R ıza Z o b u ’n u n ( 3 0 ) u n cu yıl d ö n ü m ü tö re n in i d u y u n ca, k e n d ik e n d im e ; o d a m ı y ılların say ısın a k a tıld ı? ., d iy e d ü şü n d ü m .
O tu z yıl, b ir ö m rü n h e m e n h e m e n yarısı» o ld u ğ u n a gö re, V a sfi R ız a ’d a m ı ih tiy a rlıy o r? d i y e y ü re ğ im sızladı.
D a rü lb e d a y i tiy a tro su F e p e b a şın d a (Ş eh ir T iy a tro s u ) o ld u ğ u s ıra la rd a , ra h m e tli K ü çü k K e m a l b a n a g eld i. (F e rm a n lı D eli H a z re tle ri) p iy e simi isted i. S a h n e d e V a sfi R ız a ’yı, sevgilisini k a y b e tm iş U ıfa lı B e h ra m ro lü n d e g ö rd ü ğ ü m z a m a n  şık G a rib i c a n la n m ış sa n d ım . Y a n ık y a n ık çalıp o k u d u ğ u tü rk ü le ri san k i ra h m e tli  şık G a - ıip ’ten m eşk etm iş gibiydi.
V asfı R ıza h e rh a n g i b ir ro le sa d ık k a lm a k la b e ra b e r, o, tip i k e n d in e m a h su s b ir k u d re tle yaşat'.ı. B eh ram ro lü n d e saf, tem iz, m e rt sev d alı b ir A n a d o lu d elik an lısı olm uştu.
(K a fe s A rk a s ın d a ) p iy e sin d e ; h aşarı, h o v a rd a . ça p k ın b ir u zun çarşılı d e lik an lısı ro lü n d e b a m b a ş k a bir tip o la ra k k a rşım ız a çıktı. Eski z a m an ın ele a v u c a sığ m ay an h o v a rd a la rın ı b u r o lü n d e o k a d a r güzel tem sil etti ki... H â lâ h a y a lim d e n silinm em iştir.
(B ir K a v u k D e v rild i) p iy e sin d e K em hacı (ip e k li k u m a ş d o k u y a n ) k alfası ro lü n d e b a m b a ş k a bir h o v a r d a tipi y a ra ttı. Ç en g i Ş e h n a z la k a r şıla şm a sın d a y a n ık m e n d il m u a m m a sıy la ilânı âşk edişi b ir h â rik a idi.
(A y n a ro z K a d ıs ı) n d a Ş em ’i m o lla ro lü n d e (T u h fe i V e h b iy i) o k u rk e n , eski z a m a n ın h o p p a m o lla b e y le rin i g ö rm ü ş gibi tem sil etti.
(P a z a rte s i - P e rş e m b e ) p iy esin d e, cam i a v lu la rın d a k o ç v e h o ro z d ö v ü ş tü re re k m ü lâ z e m e t- le y a rım y a m a la k b ir k a le m e d e v a m e d e n , eski z a m a n ın b ir h a y la z tip in i çok güzel o y n ad ı.
(G ü l ve g ö n ü l) p iy e sin d e saz söz ehli, ve- k a rlı b ir gem i k a p ta n ı ro lü n ü öyle k a b a d a y ı in celikleriyle, m u a m m a h a lle d e re k , saz çalıp güzel sesiyle tü rk ü sö y liy erek o k a d a r m u v a ffa k iy e tle tem sil e tti k i . . .
(B a la b a n a ğ a ) p iy e sin d e o k u r y a zar, te r b i yeli b o sta n c ı b a şı k â tib i o la ra k b a m b a ş k a b ir tip te k a rşım ız a çık ıv erd i.
(M uriı S ö n d ü ) p iy e sin d e k o m şu n u n k ızm a âşık, saf d e lik a n lı ro lü n d e , B eh z a d la k arşılaştığ ı m e k tu p sa h n e sin d e n e in celik le b ir alık ro lü o y n a d ı . ..
(İs ta n b u l E fe n d isi) p iy e sin d e b e n V a sfi’ye Savlet? E fe n d i ro lü n ü v e rm e k isted im . B ilm em nasıl o ld u d a b u ro lü ra h m e tli H â z ım a ld ı? .. A - ç ık ta k a la n V a sfi için b ir İrfan M o lla tipi ilâve ettik . 3 0 0 d e f a d a n fa zla o y n a n a n İsta n b u l E fe n disi p iy esin e e k le n e n b u ro ld e ; e ld e fener, so k ak so k a k y a n a ğ ı b en li, k ıv ırcık k â h k ü llü d e lik an lı
11
T Ü R K T İ Y A T R O S U
1!'Ü9 da (Sanayii Nefise Birliğinde) soldan sağa: Neyyir Ertuğrul ve Şaziye Moral. a ra y a n İrfan M olla ro lü n d e V asfi R ız a 'n ın sö y lediği tü rk ü , o p e re tte k i p a rç a la rın h e m e n hem en ie v k in d e y d ı.
V a r o ls u n ... O n u n , sa h n e d e g ö rd ü ğ ü m ilk g ü n le rin d e n heri k e n d ik e n d in e y a ra ttığ ı h e rh a n gi b ir ro ld e, in san ı şa şırta n k u d re tin in k arşısın d a h a y ra n lığ ım a rttık ç a artıy o rd u .
3 u 30 yıl tö re n in in 40 inci, 50 nci, 60 inci İlâh... yıl tö re n le rin e erişm esini diler, k en d isin i c a n d a n k u tlarım .
Musahipzade
CELÂL
Lûtfi bey, Vasfi Rıza, Bedia Ştatzer, Halid Fahri, Oturan: Hüseyin Rahmi merhum.
tik m al e tti K o m e d i o y n a m a k ta en z iy a d e k o rk u lan şa ib e b a y a ğ ılık tır; bizim a rtis t o n u sa n a tın a k a t iyen b u la ştırm a d ı. D e ru h te ettiği ro lle r için d e en âd i g ö rü n e n i b ile ic ra h in in d e k ib a ra n e b ir z e râ fe t g ö ste rir; en m ü tev azıı b ile b ir nevi g iz li,y ü k sek lik le m ü m ta z d ır.
İnsan o n u n te m a şa sın d a n m ü b te h iç , ruhu d a m ü te h e y iç olur. S evgili s a n ’a tk â rım ız a uzun ö m ü rler, b ü tü n h a y a tın d a m ü te v a li m u v a ffa k i y e tle r te m e n n i e d e re k , o tu z sen elik s a n ’at h a y a tını sam im i k a lb im d e n te b rik ed erim .
A. REŞÎD
(Ha. Nazım)
V asfi R ız a ’nın m esleğini ih tiy a r edişinino tu z u n c u sene-i d e v riy e si için te b rik ây in i icra ed ileceğ in i k em al-i m e m n u n y e tle h a b e r aldım .
Bu çok sevm li san a tk â rı ç o c u k lu ğ u n d a n - b eri tan ırım . O tu z sene ev v el b u işe b a şlad ığ ı z a m a n k ö h n e d ü şü n c e le rin itirazın a h e d e f o lm u ş tu. «G üzel s a n ’a tla rın h e rh a n g i b irin e h izm et d iğ e rle rin e m ü te sa v i b ir şereftir, k â fid ir ki, m e s le k te m u v a ffa k iy e t k azan ılm ış olsun,» d iy e re k v a k tile o g e le n e k li d â v a y ı ip ta le çalışm ıştım . M u v a ffa k iy e t şa rtın ı ise V asfi R ıza n e fsin d e
is-M üelîii için, en b ü y ü k s a a d e t V a sfi R ız a ’- y a b ir ro l y a z m a k tır; en d e rin h e y e c a n da, V as- fi’n in d e h a sı say esin d e, b u ro lü n ta h a y y ü lü kat. k a t a ş a ra k c a n la n d ığ ın ı g ö rm e k tir.
M üellif, eserin in ilk tem sili e sn a sın d a, V a s fi s a h n e d e b u lu n d u k ç a , sonsuz b ir k a lb h uzuru, ta tlı b ir ra h a tlık , sarsılm az b ir e m n iy e t için d e m est olur. Bu a n la r m ü ellifin h a y a tın d a en k ıy m etli a n la rd ır.
V a s fı’ « in sa n ’atı, şahsiyeti, hususiyetleri, m eziy etleri, s a h n e d e v e h a y a tta k i ze ra feti, ken
-12
Vasfı Rıza Zobu (1935) de
Vasji Rıza 1935 de Burgaz adasında Ekrem Reşit’le braber
d işin d e n asla eksik o lm a y a n zekâsı, insaniyeti, d o stlu ğ u - ve, ta b iî, u fa k te fe k k u su rla rı - h a k k ın d a k o c a b ir cild y a z m a k m ü m k ü n d ü r.
M aalesef, V a sfiy i lây ık ile ta k d ir e d e m iy o ruz ! ...
Ş ehir T iy a tro s u n d a V a sfi R ıza a y a rın d a b ir k a ç s a n a t k â r b u lu n sa y d ı b u tiy a tro d ü n y a n ın en zen g in tiy a tro la rın d a n b iri o lu rd u .
F a k a t, b ir k a ç ın d a n v a z geçtik, V a sfi ç a p ın d a b iı ikinci s a n a t k â r ı n e re d e n b u lm a lı? ...
CEMAL REŞİD REY
O tu z se n e d e n b e ri ta n ıd ığ ım d e ğ e rli san at- k â r V asfi R ıza Z o b u için b ir jü b ile te rtip e d ilm e k te o ld u ğ u n u h a b e r a ld ım v e p e k se v in dim , çü n k ü v e fa k â r a rk a d a ş la rın ın k en d isi h a k k ın d a iz h a r e ttik le ri b u k a d irşin a slığ a o k a b iliy e t li a rtis t h e m m ü sta h ik h e m d e lâ y ık tır. P e k h ak lı o la ra k m a z h a r o ld u ğ u b u u m u m î te v e c c ü h v e sa m im î m e v e d d e t, b u sevinç h a v â siy la b e n im d e g ö n lü m ü c o ş tu rd u v e o tu z sen e e v v elk i h a tır a la rım ı d a lg a la n d ırd ı; o n u n gençliğini h a tırla d ım . M ü essesenize y a b a n c ı d eğ ilim .. O z a m a n la r - genç a rtistle re fah ri d e rs v e rm e k v azifesiy le - Ş ehir T iy a tro su n a in tisa b ım v a rd ı. V asfi R ıza B ey öte- d e n b e ri realist m izâcile s a h n e d e şah siy etin i m u v a ffa k iy e tle ib ra z etm iş b ir artisttir. S a n ’a tm a âşık, sevim li v e iyi k a lb li b ir a d a m d ır. G üzel sa n ’a tla r z ü m re sin d e d e tem sil h ü n e ri k a d a r re alist o lm ası lâzım g elen b ir sa n ’a t y o k tu r. D iğer s a n ’a tla r, k â in a tın v e h a y â tın a n c a k b ir tav rın ı, b ir şeklini, b ir cilvesini ifa d e e d e r. T iy a tro , ce m iy e t için d e y a şıy a n in san h a y a tın ı bilfiil ta k lid e d e re k h a k 'k u tte o ld u ğ u gibi, h e r cilvesiyle ve (in té g ra le m e n t, y â n i b ü tü n lü ğ ü v e tam âm iy y e- tiy le ) a rz e d e r. O k a d a r ki s a h n e d e h a y a tın h a k i k a tiy le ta k lid i a ra s ın d a hiç fa rk y o k tu r; y aln ız b i ri sahih, tiy a tro m ü re tte p tir.
Bu m ü n a se b e tle eski d o stla rım ın cüm lesini ve b a h tiy a r V a sfi R ıza B eyle, (Ş e h ir T iy a tro su n u b u g ü n k ü m e rte b e y e v a r d ır a n ) d e ğ e rli a rtist v e re jisö r M uhsin Beyi c a n d a n te b rik ed erim .
K a d ık ö y , 22 H a z ira n 1948
Dr. RIZA TEVFİK
VASFİ RIZA’NIN TARİFİ
Ö y le a k tö rle r v a rd ır ki, k o c a sah n ey i te k b a ş la rın a d o ld u ru rla r. Y in e ö y leleri v a rd ır ki, en k ü çü k sa h n e b ile k e n d ile rin e O k M e y d a n ı gibi g e lir. V a sfi R ıza, b irin ci k a te g o riy e girer.
Ö y le a k tö rle r v a r d ır ki, sa h n e d e , h a lk ın y a d ırg a d ığ ı b ir ses, to n , je s t v e e d a ile, m e m le k e te y a b a n c ıy m ış gibi k o n u şu r; Y ine ö y leleri v a rd ır ki, b a k ışın d a n sesine, je s tin d e n e d a sın a, k a lıb ın d a n k ıy a fe tin e k a d a r y erlid ir, h a lk ın öz e v lâ d ıd ır. V a sfi R ıza, ikinci k a te g o riy e girer.
Ö y le a k tö rle r v a rd ır ki, sa h n e ile h a y a tla rı a ra s ın d a h e r çeşit m a n ia y ı k a ld ırıp b irin d e n ö te k in e sıkıntısız g e ç e b ilm e k k u d re tin i k a z a n m ışla
r--- T Ü R K T İ Y A T R O S U
13
t ü r k
t i y a t r o s u
...
:r
::^:rrr
:~—-dır. Y ine ö y leleri v a rd ır ki, s a h n e d e ro lle rin in ilk kısm ı, p ro v a hissini v erir. V a sfi R ıza, b irin c i k a te g o riy e girer.
Ö y le a k tö rle r v a rd ır ki, s a h n e d e y a ş a m a d ık ları h a ld e , a r a d a n p e k ço k z a m a n g eçm ese b i le, ç a b u c a k ih tiy a rla y ıp ç ö k e rle r. Y in e öyleleri v a rd ır ki, sa h n e d e iki k e re y a ş a d ık la rı h a ld e , d a i m a dinç, d a im a te rü ta z e k a lm a sın ı b ilirler. V asfi R ıza ikinci k a te g o riy e girer.
Ö y le a k tö rle r v a rd ır ki, k e n d ile ri için piyes yazılır. Y ine ö y leleri v a rd ır ki, p iy este k e n d ile ri n e ro l ara n ır. V a sfi R ıza b irin ci k a te g o riy e girer. Ö y le a k tö rle r v a r d ır ki, sa n ’a tk â rlığ ı g u ru ra, m u v a ffa k iy e ti n aza, alkışı ç a lım a v esile sa y a rla r. Y ine ö y leleri v a rd ır ki, s a h n e d e h a lk se lâ m la rk e n g ö ste rd ik le ri te v a z u v e m a h v iy eti, b ü tü n h a y a t ları b o y u n ca, h e rk e se g ö ste rirle r. V asfi R ıza ikinci k a te g o riy e girer.
J ü b ile n k u tla n ırk e n , b ü tü n seni s e y re d e n le r le b irlik te d a h a nice nice y ılla ra d iy o ru m .
SABRI ESAT SÎYAVUŞGİL
B en V asfi R ıza Z o b u ’d a ; in san v e cem iy et ru h u n u - z a a fla riy le v e k u v v e tle riy le - ço k güzel g ö re n v e o ra d a n iste d ik le rin i isa b e tle seçip, seç tik lerin i d e yine isa b e tle g ö ste re n k esk in b ir ze k â v e y ü k se k b ir e h liy e t b u lu ru m . V e san a tk â rım ız ı m illî v a rlığ ım ız d a d e ğ e rli b ir k ıy m e t d iy e k a b u l ed erim .
HİLMİ URAN
Vasfi Rıza ve otuz san’at yılı
T ü rk sah n esin in , a rtık ih tiy a rla m a y a y üz tu ta r gibi g ö rü n e n b u e b e d î g en çlik m üm essillerine, h a lâ Ç O C U Ğ U M d iy eceğ im g e liy o r v e öz ç o c u ğ u m gibi ü stle rin e titriy o ru m . M eslek h a y a tla rın ın e n b u h ra n lı d e v irle rin i b e r a b e r k a rşıla d ığ ım ız v e elb irliğ iy le e v v e lâ tu tu n m a y a so n ra d a k a lk ın m a y a çalıştığ ım ız h u m m a lı v e h ırçın y ılla rın m ih n eti b u g ü n b a n a g e rç e k b ir s a a d e tin h a s re ti gibi g ö rü n ü y o r. O n la r n e c a n d a n , m e sle k le rin e n e âşık ç o c u k la r d ır ... S a h n e y i y a ş a tm a k için k e n d ile rin i u n u tm a k ta - b ir k a h ra m a n gibi - göz k ırp m a d a n b irb irle riy le y a rıştıla r.
B ir k a ç ın ın jü b ile siy le b iz z a t m eşg u l o lm ak şerefin i k a z a n m ıştım . Ş im d i d e V a sfi R ız a ’yı s a h n em izin erişilm ez b ir te b e ssü m ü v e m ü n e v v e r bir rü k n ü o la ra k sev g i v e s a y g ıy la se lâ m la m a k la b a h tiy arım . E riştiği m e rte b e T ü r k m illetin in b a h a b i çilm ez g ö n lü d ü r. B u g ü n h a lâ te k o lm a k ta d e v a m e d e n T ü rk sa h n e sin in te m e l d ire k le rin d e n biri o la n V a sfi; y e tişm e k te o la n gen ç nesillere h e r b a k ım d a n şerefli b ir ö rn e k g ö ste rilm e k le a sla m ü b a lâ ğ a ed ilm iş o lm az.
T a k v im in şe h a d e ti b ile h e r v a k it d o ğ ru ve
1935 de çok saydığı ve sevdiği babası Haşan Rıza bey ve ablasile beraber
Vasfi Rıza, merhum Nâşit’le beraber 1938 de (Nâşid’in jübilesi dolayısile Fransız tiyatrosunda
verilen müsamereden önce)
sa d ık o lm ıv o r. M es’u d b ir istisn a o la ra k on u n d in ç ve g en ç k a la n sağ lam b ü n y e siy le y a ra tıc ı ve ateşli ru h u n d a n b u m e m le k e t d a h a u zu n y ıl la r şü k ra n la fa y d a la n a c a k , o d a sa h n e h iz m e tin d e y en i y e n i iftih a r v esileleri b u la c a k tır.
V asfi, sa n a sö n m ez n e şe le r v e p ü rü zsü z a fiy e tle r d ilerim .
MÜH İDDİN ÜSTÜNDAĞ
BİR SEYYAHAT HATIRASI
Î
4
T U E K
T İ Y A T f i O S Ü
Sanatkârlarımızın kıymetini bilelim ve bildirelim.
D ü n y a y ı se n e le rc e a ltü st etm iş o la n son h a rp te n tam üç h a fta ev v e ld i. F ran sız d e n iz y o l la rın ın en güzel v a p u ru o la n N o rm a n d ie , N ev- y o rk ta n A v ru p a y a h a r e k e t e tm e ğ e h a z ırla n ıy o r du. Bu se ferin N o rm a n d ie için so n sefer o lacağ ın ı hiç k im se ta h m in e tm iy o rd u . V a p u ru n lü k s k a m a ra y o lc u la rı a ra s ın d a b ir ço k tiy a tro v e sin em a y ıld ız la rı v a r d ı: C h a rle s B o y er v e eşi P a t P a te r- son, E d w a rd J. R o b in so n , eşi v e ço cu k ları, N o r m a S h e a re r v e o se y y a h a t e s n a sın d a k e n d isin e âşık o la n G e o rg e s R a ft, B o b e H o p e v e s a ir e ... Bu m e şh u r sim a la rı g e çirm eğ e y ü zlerce, b in le rc e s a n a t m erak lısı, g a z e te m u h b irleri, fo to ğ ra fç ıla r gelm işti. Ç içek b u k e tle ri, m a ğ n e z y u m ışıkları v e alk ışla r a ra s ın d a v a p u r h a re k e t etti.Y in e a y r ı v a p u rd a , ü çü n cü m ev k i y o lcu ları a ra s ın d a v e N e v y o rk sergisini g ezm eğ e gelm iş o- la n b ir T ü rk se y y a h g u ru b u ile b e r a b e r se y y a h a t e d e n m ü te v a z ı-v e sevim li a rtist V asfi R ıza Z o b u d a v a rd ı.
V a p u r d a b u lu n a n sin em a a rtistle rin in b u k a d a r iltifa ta , b u k a d a r alk ışa lay ık o lm a la rın a se- b e b a c a b a y aln ız s a n a t k a b iliy e tle ri m i y d i ? ... H iç şü p h e y o k ki h e p si ay rı a y rı k e n d i ta rz v e ü s lû p la rın d a te m a y ü z etm iş k im selerd i. F a k a t b izim V asfi R ız a m ız ın b u n la rd a n d a h a m ı az k iy m eti, d a h a m ı az s a n a t k a b iliy e ti v a r d ı? .. A y
nı v a p u r y o lc u la rı a ra s ın d a b u lu n a n v e d a h a k ü çü cü k y a ş ta o lm a sın a ra ğ m e n içine sa n ’a t aşkı d ü şm ü ş o la n o ğ lu m T u n ç b u n a isy an etti, ve ü z ü n tü sü n ü h e p im iz e aşıladı. E cn eb i a rtistle rin i b u m a d d î v e m a n e v î ş ö h re t v e re fa h a eriştiren se b e b n e idi? H iç şü p h esiz g ö rd ü k le ri ta k d ir v e ra ğ b e tti. F a z la o la ra k em e k le rin in ve k ıy m e tle ri n in karşılığ ın ı b o l b o l d a k a z a n ıy o rla rd ı. Bir t a ra f ta o n la r lüks k a m a r a la rd a h â lâ iltifat v e alkış to p la m a ğ a u ğ ra şırla rk e n , V asfi R ıza e lin d e te şb i hi ile g ü v e rte d e (Y a s a b u r...) ç e k e r b ir ta v ırla d o la şıy o rd u . V asfi R ıza’nın k ab iliy etin i z ek â ve sa n a t k u d re tin i v a p u rd a k i b e ş o n T ü rk y o lc u su n d a n b a ş k a b ilen y o k tu . H a lb u k i V asfi o ra d a b u lu n a n sa n ’a tk â rla rla b o y ölçüşecek v e ay n ı safta y ü rü y e c e k k ıra tta k u d re tli b ir a rtisttir. G ö n ü l is le rd i ki V a s li’yi d e o ra d a h e rk e s tan ısın v e alk ış lasın O d a a y n ı şe k ild e re fa h v e b o llu k için d e y o lcu lu k ed e b ilsin v e k e n d in i göstersin.
O tu z u n c u s a n a t yılının k u tla n m a sı m ü n a se b e tiy le b u s e y y a h a t h a tıra s ın d a n b a h se d e b ilm e k fırsatım b u ld u ğ u m a ço k m em n u n u m .
S a n ’at k â rla rım ız ın k ıy m etin i bilm eğ e, o n la ra lây ık o ld u k la rı sevgi v e saygıyı g ö ste rm e ğ e b a şlad ığ ım ızı g ö rm e k te b e n i ay rıca se v in d ird i.
Bu v esiley le m ü te v a z ı ve sevim li a rtist V a s fi R ıza Z o b u ’y a d a h a ço k u zun se n eler sa h n e m iz d e b ize b ir neş e v e z e v k k a y n a ğ ı o la ra k k a lm a sını c a n d a n dilerim .
Rezzan A. E. YALMAN
Zobu
T Ü R K T İ Y A T R O S U
15
Vasfi Rıza
r
L
.
azan:
Muhsin E rtuğrul
1
— I —Ş u yağm urlu, çam u rlu , k a ra n lık kış akşam ında y ırtık şem siyeli, vizon k ü r k lü, ıslak ceketli, b irb irle rile y a rışırc a sı n a k o şu ş a n la ra bakın. H epsi ışık lı b ir k a p ıd a n içeriye d alıy o rlar. B oyuna da b ir zil çalıyor. Islak ta ş lık ta b ir çokları k ap alı gişe önü n d e son üm idle b ilet b ek liy o rlar. V estiyere sırılsık lam şap k a la rın ı v e re n le r, n u m a ra la rın ı ve p a ra la rın ı u n u tu p , nefes nefese içeriye k en d ilerin i d ar atıy o rlar. N edir, ne o lu yor?.
B u rası b ir tiy a tro d u r ve b ir piyes başlayacaktır.
F a k ir zengin, ok u m u ş okum am ış, ih tiy a r gene, k ad ın erk ek , •her seviye den ve h e r sınıftan h alk b ir piyesi ve b ir sa n a tk â rı görm eye koşuyor. B u n la r dan fak iri dişinden, tırn ağ ın d an a r t tı r dığı p aray ı; zenğini, b ard a geçireceği eğlenceli geceyi; o k um uşu, en b ü y ü k d o stu olan k itab ı; okum am ışı, k a h v e d e ki g ü n lü k ded ik o d u y u ; ih tiy arı, sıcak döşeğinde edeceği ra h a tı; genci, sabaha k a d a r sü recek olan m ü n ak aşay ı; kadını, çocuklarını ve k o m şu ların ı; erkeği de g ü n ü n y o rg u n lu ğ u n u u n u ttu ra c a k tek akşam ı feda ed e re k b u ray a geliyorlar. Ü stelik bilet, vestiyer, program , yol pa rası v eriy o rla r. H avasız, kapalı b ir s a londa üç saat om uz om uza sıkışıp, ağız açm adan cendere gibi b ir k o ltu k ta o tu
racak lar. Yalnız sahneden söyleneni
dinleyecekler, sonra çıkınca gene yağ m urda, çam urda tram v ay b ek ley e cek ler, otom obil a ra y a c a k la r, biletçile, şo förle çekişecekler, k a ra n lık so k ak lard a sekecekler, etek leri, paçaları çam ura bulanacak, n ih ay et zor belâ kendilerini geceyarısı ev lerin e atac ak lar. P eki ama bu m asrafa, bu külfete, bu zahm ete nc lüzum var? Ne için, kim in için?
S ahne için ve sa n a tk â r için.
- 2 —
Sahne, lıeı y erd e devrin bir aynası, zam anın b ir k ürsüsü, hayatın bir k a n tarı olm u ştu r. Y aşayanlar kendilerin; o rad a g ö rü rler, acı, tatlı d ü şü n celer ve sözler o rad an d u y u lu r, y ap ılan lar o ra da ta rtılır. Bu aynayı tu ta n , bu k ü rsü d e
konuşan, bu teraziyi ta rta n sahne s a n atk ârıd ır.
S a n a tk â r; T an rın ın özene bezene y a rattığ ı, k ad erin ve talihin m ilyonlar a - rasındarı seçip kendisine cörnerd dav randığı, tabiatın bahşettiği ü stü n ifade k u d re tile k elim elere ve kâğıd ü stü n d e rnü rek k eb gibi k u ru m u ş u y u y an şah ıs lara can veren b ir y aratıcıd ır. T arih in her d ev rin d e sa n a tk â r, m edeniyetin ve her ilerleyişin öncüsü, insanlığın g e r çek m tirebbisi o lm u ştu r, in siy ak ve ;ç
d u ygusuyla, daha doğrusu kafasından
ziyade k alb ile ve hissile h a re k e t eden bu insan, A dem oğluna ezelî te rc ü m anlık etm iştir. H alkın ru h u n u o se zer, d u y g u la rın a ve d ü şü n celerin e o dil v erir, nefsini b ü tü n varlığile halkın hiz m etine o h a sre d e r ve san at m a b u d u n u n yüklediği bu vazifeyi ölünceye k ad ar ferag atle y ap ar. Z aten bizim sanatın kudsiy.eti de b iraz b u n d an gelir. K e n disini bu k u d sal vazifenin tam esiri sa y m ayıp da şey tan a u y a n la r san at cen n e tinden k o v u lu rla r.
Ö zünü ve k aynağını insan ru h u n d a n alan sa n a tk â r; kederi, neşeyi, gözyaşını ve k a h k a h a y ı b ü tü n gerçekliğile te k ra r in san lara sunan sa n a tk â r; halkın bizzat kendisi dem ek tir. S eyirci hem en onda bir ü stü n lü k sezer, te fe rru a tın ı bilm ediği halde, bir sa n a tk â rın şah si yetinde b irleştirm ey e m ecb u r olduğu m eziyet ve d eğerleri, k u d re t ve h â k im i yeti nefsinde d u y a r. Sezişi k ıt olan bile, saatlerce k endisini s u s tu ru p h e y e c a n dan heyecana sü rü k le y e n sa n atk ârın tam h ü k m ü a ltın d a o ld u ğ u n u k av rar. O nun için halkın çoğunluğu gerçek s a n a tk â rı hem en benim ser, adını kafasına ve kalb in e yazar, onu ta n ır ve sever,
onu kendisinden bir parça say ar ve
böylelikle sa n a tk â rla r b ire r (m illî v a r lık) o lu rlar.
İşte b u g ün sah n ey e intisabının
otuzuncu yılını kutlayacağım ız büyük
sa n a tk â r Vasfi Rıza Zobu bu (m illî v arlık ) la rd a n b irid ir. O k ıy m ette o ld u ğu için biz onun ü stü n e böyle titreriz. F ak at bir de onun bu m erteb ey e .yük selinceye k a d a r geçirdiği d ev relere göz atalım . Bu' h e rh a ld e şim di benim şu üç. beş kelim eyi yazm am k a d a r kolay o l m am ıştır.
- 3
-Bizde tiy a tro n u n buğun ulaştığı m e- sud d ev ri görüp de o tu z yıl önce gene böyle o ld u ğ u n u sanm azsınız h erh ald e. S ah n e hayatım ızı b u g ü n k ü y e rin e y ü k seltebilm ek için b ir kaç neslin değerli çocukları to p rağ a atıldı.
O zam anlar k en d isin e bir m eslek seç m ek isteyen gencin ak lın a m em u rlu k , d o k to rlu k , a v u k atlık , hocalık, esnaflık, hasılı h er iş g elird i de b ir tiy a tro sa n a tk â rı olm ak gelm ezdi. B u n u d ü ş ü n
m ek bile cem iyet ve aile gözünde
cin ay et işlem ek k a d a r k ö tü y d ü . H enüz m em leketim izde sağlam tem eller ü stü n e k u ru lm u ş ciddî tiy a tro te şek k ü lleri o l m adığı için s a n a tk â rla r m u n tazam ve sü re k li tem siller v e rem iy o rlar bu y ü z den de geçim leri güçleşiyor, sefaletle pençe pençeye g ü reşiy o rlard ı. B u d u ru m d a k i to p lu lu k la rd a n , h ev eslilerin gözlerini k am aştıracak p arlak b ir sa n a t h a re k e ti beklem ek, m u h itte tiy atro y a k arşı saygı ve sevgi u y an d ırm ay ı u m m ak bir hayaldi. Z aten m em lek etin bu tiy a tro d erd i b ir av u ç cılız h ev esk ârın te k başlarına, him ayesiz ve yardım sız, b aşaracak ları b ir d av a değildi. O zam a nın resm î b ütçesinde h en ü z (tiy a tro ) faslı açılm am ıştı. İstan b u l şeh rin in (D a - ıü lb e d a y i) adlı sıska bebeği de beşiğin
de u y u y o r, ara d a sıra d a d a e m ek liy o r du.
C em iyetin o zam anki zihniyetile a k tö rlü k (hay laz) lık, a ilen in o g ü n k ü ta - assubile de tiy a tro y a girm ek (k a y b o l m uş evlâd) olm ak dem ekti. H asılı bir gencin ak tö r olu p tiy atro y a girm esile, m üebbed m ah k û m olup hapse gitm esi arasın d a hiç fark tıulnuyan batıl bir d ü n y a içinde yaşıy o rd u k . Esen o k ad ar koyu bir taassub havasıydı.
Bu k ü çü k g ö rü lü şe ve bu y u v ad an atılışa k a tlan m ak , sonra da in tisab e d i len san atın m ukadder sefalet p ra n g a sı na vu ru lm ak , onu yıllarca taşım ak , ü s telik çalışm ak ve m uvaffak olm ak, b ü tü n b u n la r değm e körpe yiğitin h arcı değildi. O nun için de tiy a tro y a g irm e ye, tatlı canını cefaya sokm aya k im se ler cesaret edem iyordu. Bu ş a rtla r a l tında b ir sahne hevesinin ve san at d u y g u su n u n alevlenebilm esi için insan a n cak, göğsünde b ü tü n v ü c u d ü n ü cayır cay ır y ak an m u k ad d es b ir ateşle d oğ m uş olm alıydı. B undan başka gittiği y o lun d o ğ ru lu ğ u n a, so nunda b elk i ölüm çu k u ru n a , b elk i de zafer zirvesine va-
17
T Ü R K T İ Y A T R O S U
V A S F İ R I Z A Z O B U
Vasfi Rıza Zobu 1902 yılında, İstanbulda Beya- ■Zıtta, Emin Bey mahallesinde 2 numaralı evde dün
yaya gelmiştir. Babası miralay Haşan Rıza Bey, an nesi de Safver hanımdır. Ailenin bütün erkekleri, babası başta olmak üzere, asker olduklarından, Vas- fi’yi de orta mektebi bitirir bitirmez Kuleli Askerî Lisesi’ne yazdırmışlar. Her nekadar Vasfi’nin vera set sebebiyle askerliğe meyli olmakla beraber, çok küçük yaşta içine düşen sanat ateşi galip gelmiş ve kuleli lisesini terkedip, ailesini (-Ben Almanca öğ reneceğim) diyerek kandırmış ve o zamanlar
Kule-dibindeki Alman ticaret mektebine kaydolmuştur. Burasını tercih etmesindeki sebeb: tedrisatın yalnız öğleden evvel olması ve böylelikle boş kalan vakit lerinde kendini tiyatroya hasredebilmesiydi_ Nite kim, (1333) 1917 senesi (Teşrinisani) Kasımının 26 mcı Pazartesi günü saat 11 de Şehzadebaşındaki Le tafet apartımanında, Darülbedayii Osmani müdüri yetine kayıt için müracaat etmiş ve o senenin (Kâ nunuevvel) aralık ayının 3 üncü Pazartesi günü sa at 15,15 te imtihan olmuş ve kaydedilmiştir.
kü-20
1933 te çevrilen (Leblebici Horhor) filminde Vasfi Rıza. Arkasında Mahmut Morali
1936 da (Aynaroz Kadısı) nda .Soldan sağa: Şevkiye, Vasfi Rıza, Neyyire Neyyir
1937 de (İntikam maçı) nda Vasfi Rıza Behzad’la beraber
di sokağa çıkacaklar» cümlesini söyliyemedim. Ke keledim, yutkundum: dilim ağzımda şişmiş, kabar mış gibiydi. Söyliyemedim vesselâm...
O gün matinede piyesi hanımlara oynıyorduk, hiç unutmam temsilden sonra piyesin muharriri İ. G-alip geldi, pek nazik bir tavırla bana şunları söyle di:
— Affedersin, kırılma kardeşim. Elçiye zeval
yoktur. İdare heyeti azaları bu akşam o uşak rolünü benim oynamamı münasip gördüler. Siz hiç zahmet etmeyin ,.
Ben zaten bu işin eninde sonunda böyle olacağı nı anlamıştım ve bekliyordum. Aktör olamıyacağıma ben de onlar gibi kanaat getirmiştim, ama tiyatronun cazibesinden bir türlü kendimi kurtaramıyordum ki Benim için aktörlük dünyanın en güç işi idi. Aktör olamıyacağımı bildiğim için Galibin sözlerine kırıl mak aklımdan bile geçmemişti. Bu hâdiseden sonra büsbütün sahneden ümidimi kestim ve mimar olma ya karar verdim. Gidip Senayii Nefise mektebine yazıldım. Mimarlığı da neden seçtim bilir misiniz?... Mektep öğleye kadardı, öğleden sonra yine tiyatro ile meşgul olabilirdim. İşte sırf bunun için iki sene A- kademide çalıştım, tiyatrodan kat’iyyen ayağımı kesmedim_ İnsanın deli gibi sevdiği bir işi yapama ması ne fena şey
İki sene sonra şehzadebaşmda, Millî tiyatroda Ahmet Vefik Paşanın Moliere’den adapte ettiği (Me raki) komedisi oynanıyordu. Galip Parieste, çarnaçar, adamsızlıktan «Damız Liyneti» rolünü korka, çekine bana verdiler. Provalarda rolümü su gibi ezber bildi ğim halde arkadaşlarım yine de benden korkuyor lardı. Temsil gecesi İlâhî bir kuvvetin tesiriyle, nasıl oldu ben de bilemiyorum, bu rolü oynadım, buna ha lâ da hayret ederim. Hem de sesimi işittiremiyecek derecede şiddetle alkışlanarak oynadım. Herkesle beraber ben de bu işe şaşmış kalmıştım. Dört seneyi bitirip de beşinci seneye bastığım halde ismimi bile bilmiyenler sahneye geliyorlar ve beni alnımdan ö- perek tebrik ediyorlardı. Bu sırada üstad Fehim e- fendi bana:
— Sende fevkalâde bir istidat görüyorum, az met. Hem bu «Damız Liyneti» rolü pek uğurludur. Fasulyeciyan, Köklen ve ben de ilk şöhretimizi bu rolle yaptık, dedi.
İki sene sonra bana - Sen artık büyüdün bu role yakışmazsın, sen babasını oyna, Damızı Küçük Ke mal oynıyacak, dedikleri zaman derhal kabul etmiş tim. Rahmetli Küçük Kemal’in de aynı rolle kendini göstermesi üzerine, bu Damız Liyneti’nin hakikaten uğurlu bir rol olduğuna ben de iman ettim.)
Vasfi Rıza’nm bundan sonraki merhaleleri bir dev hıziyle aştığını görüyoruz. Muvaffakiyetler o ka dar birbirini takip ediyor ki, 21 yaşında iken Darül- bedayide (Sosyeter) paycı oluyor. O zamanlar Mu- vahhit, Behzad, Rıza Fazıl, Raşid Rıza gibi kâmil ve delikanlılık çağını atlatmış şöhretler yanında Vasfi bu yaşta adeta çocuk denecek kadar ufak. Vasfi’nin bu kadar küçük yaşta Darülbedayi sosyeterleri ara sına girmesine sebeb: tiyatroya 15 yaşında intisap et miş olması, bir de - 'dört sene kadar hiç bir başarı gösterememesine rağmen - beşinci senenin başında birdenbire parlayıvermesidir. Darülbedayii idare için ihdas olunan ve beş kişiden ibaret olan bu
1923 te çevrilen (Nurbcıba) filminde. Soldan sağa :V as fi Rıza, Ali Rıza ve Behzad Butak
ler heyeti diğer sanatkârlara maaş vererek çalıştırı yorlar ve kârı aralarında taksim ediyorlardı. Temsil ler muntazaman Tepebaşı tiyatrosunda veriliyor ve her paycı hesabına oldukça külliyetli bir para kalı yordu. İşte Vasfi’nin hoşuna gitmeyen şekil bu idi: Sosyeterlerle diğer sanatkârların aldığı para arasın daki mühim fark. Bir sosyeterin eline geçen meblağ paycı olmayan sanatkârın aylıklarından üç dört mis li fazlaydı. Vasfi böyle bir nisbetsizliğin ve haksızlı ğın doğru olmayacağını ve günün birinde gayrimem- nunların yüzünden müessesenin yıkılmaya mahkûm olduğunu ileri sürerek, sanatkârlar arasında nisbet- li bir tevazün hasıl etmek lâzım geldiğini ileri sürdü. Bu düşünce ve düşüncelerden doğan münakaşalar ve aykırı fikirler yüzünden sosyeterlik dağıldı. İşte Vas fi o andan itibaren bütün kuvvetiyle, Darülbediyii (Şehremaneti) idaresine maletmeğe ve muntazam sınıflara ayrılan sanatkârların iktidar ve çalışmaları nisbetinde maaşa bağlanmalarına çalışmıştır. Ken disiyle aynı fikirde olan Muvahhit ve Bedia gibi ar- kadaşlariyle birleşti, anlaştılar ve Odeon tiyatrosun da temsillere muvaffakiyetle başlandı. Bgünkü Şe
hir tiyatrolarının temeli Odeonda toplanıp aynı ga ye ve fikri güden sanatkârlar tarafından atılmıştır. Vasfi’nin Şehir tiyatrosuna ikinci büyük hizmeti de bu müessesenin başında büyük tiyatro adamımız Muhsin Ertuğrulun eksikliğini vaktinde görmesi ve anlaması olmuştur. Vasfi Odeon teşekkülünü devam ettirecek hem bilgili, hem tecrübeli, hem de idareci unsurun ve bütün bu meziyetleri şahsında toplamış olan kimsenin Muhsin Ertuğrul’dan başka biri ola- mıyacağım anlamıştı. Muhsin o sırada Avrupadan muvakkaten İstanbula dönmüştü. Vasfi onun burada bulunuşunu bir fırsat bildi. Evvelâ Muhsin’le konu şarak onu ikna etti, sonra da Şehremini Muhiddin Beyle Muhsini karşılaştırıp görüştürdü; ve Şehir ti yatrosunun idaresi Muhsin Ertuğrul gibi bilgili ve kudretli bir şahsiyete tevdi edildi. Vasfi Rıza Zobu’ nun bu mühim başarıdan başka, Şehir tiyatrosunun bir çok pürüzlü, müşkül işlerinin halli hususunda İs tanbul Şehremanetiyle Ankarada devlet adamları ve makamları nezdinde teşebbüsatta bulunarak çok bü yük hizmetleri dokunmuştur.
22
T Ü R K T İ Y A T R O S U
celenmesiyle Vasfi Rıza Zobu her tiyatro adamınınsempatisini, duasını kazanmıştır: Malûm olduğu üze re tiyatro ve konserler yüzde elli küsur vergiye ta- bi’di, halbuki bu kadar ağır bir rüsuma tahammül edebilecek hiç bir tiyatro kumpanyası yoktu. Bunun üzerine Vasfi Ankaraya gitti, Maliye Bakanlığiyle, ilgili diğer Bakanlıklar arasında mekik dokudu, ti yatrocuların derdini döktü, halini arzetti ve çok şü kür bu nisbeti yüzde 20 ye kadar indirtmeye muvaf fak oldu. Bu hâdise bütün Türk tiyatrosunun yüzü nü güldürmüş, sanatkârların da refahını sağlamıştır. Vasfi Rıza, eski tabirle, Mümessilliği, yani ak törlüğü meslek olarak seçtiği 1917 yılından bugüne kadar hiç başka bir işle meşgul olmamış, işin tuhafı, sık sık teşekkül edip dağılıveren, bazan ömrü bir ra mazan bile sürmeyen muhtelif heyetlerin hiç birinde de çalışmamıştır. 15 yaşında Darülbedayie girmiş,
o-Vasfi’nin, Filimciliğin memlekette tutunması ve ilerlemesi için maddî ve manevî bir çok fedakârlık lara katlandığını yakinen biliriz. Fakat az sermaye ile, derme çatma stüdyolarla ve entipüften malzeme ile arzu edilen şekilde bir film yapmanın kabil ola madığına kanaat getirdiğinden bu sahadaki çalışma ları ona bir sanat zevki vermekten uzak kalmıştır. Fakat buna rağmen filmciliğimizi müdafaa eder yol lu ve ne gibi eksiklikleri tamamlamakla iyi filmler elde edilebileceğini gösteren makale ve tenkitleri (Akşam), (Cumhuriyet) ve (Vakit) gazetelerinde çıkmıştır. Elinden geldiği kadar, iyi film yapmaya engel olan formaliteler ve şahıslarla mücadele et miştir.
Vasfi ilk filmini 1917 de Donanma cemiyeti na mına çevirmiştir: (Bican Efendi vekilharç) isminde bir komedidir. Daha sonra Muhsin Ertuğrul’un
çe-1338 de (Dama çıkmış bir güzel) de soldan sağa: Reşid Gürzap, Perihan Yenal, Bedia Ştatzer, Saki Köknar, Muammer Karaca, Vasfi Rıza ve Yaşar Özsoy
rada kalmış, 1927 de Darülbedayi ismini değiştirerek Şehir tiyatrosu adını almış fakat Vasfi Rıza yine TİYATROsunu değiştirmemiştir.
Vasfinin otuz sene zarfında oynadığı piyeslerin adedi - listede de görüleceği veçhile - tahmini 200 ü bulmaktadır. Bu rakam, bütün sanatkârların otuz se nelik repertuvarını aşacak kadar dolgundur. Hele Avrupada Jübilesi yapılan bir sanatkârın oynamış olduğu piyes adedi hiç bir zaman yüzü bulmamıştır. Vasfi tiyatronun her nev’i ile alâkadar olmuş, yalnız oynamasını çok sevdiği halde, bir iki tecrübeden sonra dramda rol alamamak talihsizliğine uğramıştır. Temsilini hiç sevmediği şube operettir, maalesef beş sene müddetle, kendi tabiriyle (Devlet zoriyle) ope ret oynamak zaruretinde kalmıştır.
virmiş olduğu (Ateşten gömlek) (Nur baba) (Boğa ziçi esrarı) filmlerinde rol almıştır. Bunlar Birinci umumî harbin mütareke senelerinin hatırasıdır. Cumhuriyet devrinde çevirmiş olduğu diğer filmle rini, bugünkü seyircilerin seyretmiş olduğunu kabul ederek birer birer saymayı lüzumsuz görüyorum.
Vasfi Rıza Zobu’nun bir çok aktörlere nasip ol- mıyacak bir hususiyeti daha vardır: o aynı zamanda kuvvetli kalem sahibi bir muharrirdir. Zekâsı, sar sılmaz mantığı ve bunlara ilâve ettiği ince nüktesi ve kıvrak üslûbuyla değme münekkitleri susturacak kadar yazıları olgun ve dolgundur. O hiç bir zaman bir şey yazmış olmak için kalemi eline almaz, "sun’i- likten son derece kaçınır, her yazısında özlü bir man tık ve kuvvetli, mukni bir ifade hâkimdir.
