^ £ 9>CL&*Q
IİKLU TARİHÇİMİ Z C VDEY PAŞi »HIK K I Z L A H I
AHMET C: BET PAŞ, »HIM KIZLARI , Î.K KAPIN HÛkANOILAI 1MIZ1« a/M SAZ LLC ÎL^diLZPniB ÎR . POCrU VE ü Tl PİLLİ i UT 'Afr LT VE P li KÜLTÜR ; . -
Z -lifS i OLAİİCfATMa A liIE M İ M X BÎR FRANSIZ YAZARININ ESERİNİ f PARİS g a z b e l l in in d
;.
yayinlakan y z il/
jal î l: ,
-«aş
ven o t
wmm
tana*
İ l D,di KUTLANMIŞTIR .KÜLTÜR T JRİHİMÎZÎN DEĞERLİ KADINLARINDAN OLAN PAT Mi; ALİYKYİ - B IIL Îi LEBİNDEN A TANDIKLARI İÇ İR - BÜTÜN AKSİKLOPEPİLFRDuZ , C® ÇIR ÖLUMü BEN, 10 YIL İNCESİ oLPURUEL E HASTALIĞINDA K®1 Şii SU OLA .R K CB- N.TZ T -R N İL İL .T IK .IŞ , ÖLÜM. ÜZERİNE -1936 DA- BİL YAZI Y 2 L Ş BüLUlT- DUĞUı; İÇİN , BU ÜZÜCÜ YANLIŞLIĞI DUZ LTR T. , Eti- RAKIMA* BİNİM GÖR3TİM
2
a. i, a y i : -c im iz va .z g .x ii.- z
Ahmet O-Tvde". P a ş a n » -e d i yek in y l i e r a kadar unuti'-lmeym tirJLv çocu<: — İ l k k ı z ı n /-XI .yedir • 1864 y ı l ı n a do ar , 1 iv , , ve p i r e n in im b- bası da yapar . P ı r ı l p ı r ı l zekası i l e , o y ı l l . r ? d r Türk kadınlarında pe? r- stlanmayan b ir y a z ı fcı ■ b i l i y i t i ile ,ü z e r in d e diît.;: -cl r i topl.--.ya-- bu k ıs , Cevdet Paş n ın arzu e t t i ğ i g i b i y e tiş m iş t i r . . n a ı i l ol: i-- u V) i> omdan Ar pç ve kursça/' hu: s a y ^ e z e l o lu r k x- n sızc: d e r s le r i l i r ve bu d i l l e r i ana i l i g ib i kon il ; ın-yr - 1 •• . Jiu d i 13. t-, n ç e v ir i l r yap- 1 w k a l 1 ı y .z- erk b ir düzeye e r i ş i r .
Tüm k a d in le r im iz , o döneme kadar Divan I debiy--.tının t a k l i t ç i havı içer.',.:- da çil;.* y*.zmı.; lr.rd.ir . İ l k dofoiı:-. ki kata Ü y e , düz y a z ı bi neğinde keaıti ln i aü, termiş , »•. r ih o , uuuy ,1 j i y e , hukuki , uy a r l ı ğa
dayanan konul t ; ¿ ilx n if f iir • D e n ile ’o L iir 11 yaşadığı ortamın a y i n l i ¿m g ö re , b ir kadına an beki erimeyen! fatm - A liy e v e r m iş t ir .
Fatma A liy e hanım i l k d efa (Georges Ohmet) in (V o lo n té ) a d lı e s e r in i d i l imize (kuram) d ı i h ç e v iri i ş ve kendi ism in i kuHanm. - y-- r - 1 ( i ı r. m) i/ızaoı ila y ■ r- 1 •••¡ıştır . İn y e r i l t.ao-i (ü lu )d ir . Pat? / Ü yen in i l k y z i l m o'undugu zaman , bunun b i r . adı- k a le inden ç ık t ığ ın a kinse in m m mı ş t ı r 0 Üslup bakımından Ahast Mltbi fe Rfend iy i
n d ır d ıg ı iç in , bunların Ahme t M it tu t Efendiye a i t olduğu s; n ı l ıış - t ı r . Fatma l i y e M nınıın i l k y z ıla r ın d a , gerçe a b ın ı kul ınemakt a çekinmesi, ç e v r e s in in yadırgemr. sın d; n ç e k in d iğ i ç in d ir , Sommd Fa ima A liy kendi gerçek adı i l e basın ve e eb lya t a l nın. girm iş , bizd
üç A - d i l b ile n Do u k'.ELtnrı ile A r t ı kültürünü b - d t ı r n b i l in b ir k din olduğunu k bı 1 e t t ir m iş t ir •
m
-n sizcak iü e o i ü>üdu&u uy.F u t» Ü y e ironim , 'i^r»'mı u.. - Sultan Herait’ î» y • v e r i erinden olan
aik Paşa i l e evlenmişti* • E vlerin d e rmsoaça konuşulur Deha doğrusu la v e r Faik Paşa , f e n 1 2 d i l i n i , e ş i Fatma / liy e d n g a y r e t i i l e i l e r
l e t i r î
a ta Ü y e hanı ın y a z ı heyetinde^ en f a a l devres 1895-1912 y ı l l a r ı arasında geçer • Bu y ıÜ * n sonr? ~amW H ü a arka köş ey e ç e k i l d iğ in i s « in liy o r u z • Kalem ini çekisin*., oranla s e y ri, k u lla n ır • î k i meşr utiyet art sindi Unu doruğuna ç ık a Fatma / Ü y en in bun n sonr k i y ı l la r d a fenam a la n ın ın k en a rl rin a çek ilm esin in d ış ve i ç n e d en leri
v a r d ır • B ir kere , k e n d is i den sonraki kuş;kfen y e t iş e n b i genç k lem , bu İM iin pi r l y ? n b i r y ı l d ı z ı o lu v e r m iş tir • iu y a d k i l et. , 1908 Hur- r i y e t i l nm n y a r t ı c ı s ı s y ı l m İ t t i h a t ı t r İ k i I ; tisin jh ^ b ir b î k ı a d e s t e k le d iğ i H a lid e Edip Hanımdır • Fatsu A lîy e ünlü y e r in i adeta bu y e n i y ı l d ı z a te rk eder . D iğer ta r a fta n iç e t k is in în buıüklugu, d e ğ e r li ed ibim iz Fatcn A liy e y i b i r bunalıma s ü rü k lem iş tir • Çok i y i y e tiş tir m e y e
özen gö t e r d i ğ i üç kızına? n b i r i , gurbet e l l e r e düşmüş, an .sınd n , yur
duna n , m illiy e tin d e n h a tta dininden kopmuştu* • Patra / Ü y e Menimin eliğe- ü z l : randan k ı z torunlara v a r d ır . S ;n ır ız bunle rdan b i r i t rammış sana tk; r l rımizde.n b ir in in e ş i d i r •
FAUL. -J.İYE İ Ü 1. .-ISKA
P » a A liy e K ı o ı a ı , 1954- y ılın d a * y y anladığım tC-tirk Kadın Ş a ir le r i)- : l ı k i t- b in h- z ı t l ı k l a r ı sıraem df- tanıdım . t i k br k ış t a x s i n i r l i b i r havası v a r d ı • /neek e ğ i t i c i i r yönü b e lir g in d i . Din ve öz İ l i k l e Osmanlı t a r i h i y i <ierin i l g i s i olan b i l g i s i , p ı r ı l p ı r ı l b i r gak kubbe g ib i ı ş ı k l ı y d ı • Bu y nüyle , ünlü t a r ih ç in iz Cevdet Paş nın k ı z ı olduğu,?# ondan BfJNÜ olarak a l d ı ğ ı b i l İ t r i n i ç e r i -
Daha 3orır iki z iy a r e tle r im in b irin d e , bana, a le tiy le 1 K^:xnlaasa
Mahsus Cazet e)/Tercüra m* Halefle atj/îkd;-im) (Sabah) g a z e te le rin d e yry ıriL m -n b a z ı m. ¡ k İ e le r in k u p ü rlerin i armağan e tm iş ti • Bunlar araş and ^ ilg in ç konul r v a rd ı •
FAMA .DİYENİN Bili FE/NSIZ YAZASDPI Y/KII/1IL:FIKI İDKSTİHIESİ P traa • Y iy e n in bizjpransız y a za rın a onan i l i i l e ver. i / i cevap , b i l i y nünü yansıtm ası bakımından m em lid ir . îs te n in i dr. 7 y ı l yaşayan Emil Julyar adındaki Fransız , P a r io te günün b irin d e T)o udaki gör/ii ve
in c e l m e l e r i n i (Do,u ve B atı K a d ın la r ı) a d lı b ir k ita p ta y a y ın la r , Türk kfi< ı n l a r ı hakkında ip e sapa gelmez , h a y a li ve kaynaklara dayan mayan k on u ları i ş l e r . Bu k ita b ı okuyan Fatma A liy e , b ir açık ktupln Emil J u ly a n e l e ş t ir i * ve u y a rır . P a tste y a n k ıla r uyandıran bu a ç ık mektubundan d o la y ı o s ıra la rd a İstanbul; gelen ünlü F ra n sız Y azarı K lo t F a rer Fatma A liy e Hanımı z iy a r e t ederde î&mmze&iBâ- k u tla r •
İLK KA3)IN Hiv TİPİMİZ
İ l k kadın resna;.cimiz , düşünürümüz , çevirm enim iz , a r a ş t ır macımız olan Fatma A liy e Hanım , aynı zam nfla h a t ip t i de, 1897 y ılın d a
Türk Yunan savaşı d ol y i s i y l e , ö k e le re ve asker a i l e l e l i n s n yardım ı amaçlayan (C'aniy e t - i ÎM ıîııflU İI I o kurrmftrur . Bu v e s i l e y l e y a p t ığ ı konuş- mal r , yardımın s ¿ulanmasında etken olmuştur .
İlm î ve m i l l î konularda y a p t ığ ı konuşma 1 arın b i r i de îeturibulun Tüı*klcr ta ra fın d a n za p tın ın y ı l dbn müne r e s t i r , B ir in c i Dünya S avaşı n ın b e l i r d i ğ i günl re r stla yn n b konuş m , Harbiye N a z ır ı Tiıver Paşanın himayesinde , M i l l e ’ Tiyatrosunda te r tip le n e n b i r müs nerede y a p ılm ış t ır .
5
Fatma / Ü y e n in bu t a r ih i h it a b e s i, güçlü v e göğüs k a b a r t ıc ıd ır . O y ı l la r d ı §Mset e le rin d e y?.yın lm aı lv$ hitabe, bugünkü jenerasyonun anL-yab i l e c e ğ i d i l
s d e licin d en u ;a l.t ır . Aslında Fatma A lly e n in bütün y a z ıla r ın d a yaş d ığ ı d evrin g e r e ğ i olarak , Arapça ve Farsça k e lim e le re fa z l; y e r v e r i l m i ş t i r •
OLUM T.;JâhlNDi: YAPILA!f HAJAltâB
Fatma A liy e hanımla İ l g i l i olarak , g ö r e b ild iğ im iz y a y ın la rd a üzüntü duyduğumuz b i r konuya değinmek is tiy o ru z . Türk iyed e yayınlanan b ü f 'n a n s ik lo p e d ile r , büyük kadın yazarım ız Fatma A lly e n in ölüm t a r ih in i
y n l ı ş y a z a r la r . Kimi Fatma Ü y e y i 1924' t e » b . z ı l a r ı 1926'da cldürmüş- l e r d i r 2 Bu Ansiklo p e d il erde ç a lış a n la r , g em ili îd e biy ogrs f olmadı K Larm ,- dan , liftti > nco yayınlanan i'ms i k İ o pe di 1 e r dek i - b i 1 g i le r la s a ğ l ı k l ı oluj o l - n d ık la n n a bakm aksızın-bâzı b ü . İ l e r i on l r d n aktr r a r l a r l Bu i ş i n en kolay t a r a f ı d ı r . Oysa gerçe A n sik lo p e d ile rd e incelemenin ve y e t k i l i elem n kullanm n ıı önemi ön s a fta y e r a lm a lıd ır ,
Fatma / Ü y e Kinim , -cenaze töreninde bulunduğum ve k e n d is i hakkında o günlerde b ir makale de yazmış c l dıpum i ç in , k esin o la ra k b e l i r t mek is te r im k i - 1956 y ı l ı n ı n Temmuz ayında v e fa t e t t i . Cldma ü zerine F.Turhan i l e benden bar k; , y a z ı yazan olmadı ,' B a s ın ın ız * ölümün <• kısa h a b e rle r arasında v e r d i l e r , Gerçek b ö y le olmasına rağmen , h iç b ir araş tırm a zahmetine k t l nm fksızın , ölümünün 50, y ılıy m ış ç a s ın a , b a zı y a z ı l a r y .yanlanması üzücü b ir o la y d ır . Bu ünlü Türk K adın ın ı gerçek ölüraünd n , 10 y ı l cince öldürmeye kimsenin hakkı yoktur . Bu o l y , yurdumuzd , yakın ta rih im izd e b i l e , araştırm a zahmetine k a tla n ılm a d iğ in in bjr k a n ıt ın ı v e r
mektedir , B ile ğ im iz , b i l g i l i i l g i l i l e r i ı , büy k kadın €-■ ib im iz Fatma. A l i y e y i ilUmiinün 50, yıldönümü olan 1986 Temmuzunda on m a la rıd ır , Aydın.- la r ım ız ın bu s a y g ıd e ğ e r lil i ğ i g ö s te re c e k le rin e yürekten inanıyorum .
Taha Toros Arşivi
