r
7-
c
C
T
I T A R İ H Î
B A H İ S L E R J
<
22 de Türkiye
1922 yılı Türkiye için ümldlerle j başlamış ve kurtuluşla bitmişti. A- nadolunun mukavemeti, galib devlet leri yeni sulh taarruzlarına mecbur j
etmiş ve mart ayında Pariste İstan-
I bul, Ankara Hükümetlerinin katıl- 1
j dıkları toplantılar yapılmıştı.
1 mart 1922 de Mustafa Kemal, t : Türkiye Büyük Millet Meclisini çok ı mühim bir nutukla açmıştı. 22 mart- ! i ta Paris kararları alınmış, 7 ııaziran- J da Yunanlıların Averof zırhlısı Sam- ; sunu bombardıman etmişti.
Büyük Avrupa devletleri bir k»y- ; naşma içindeydiler, Lloyd George sarsıldığını hissediyor, Fransa Tür- i
kiyeye olan temayülünü daha açık bir şekilde belirtiyordu. Müzakereler, j
münakaşalarla geçen bu aylar içinde ; 2fi ağustosta Türk taarruzu başlamış. 27 ağustosta Afyon kurtarılmış, 30 ağustosta Dumlupmarda Başkuman danlık meydan muharebesi kazanılmış tı. 2 eylülde, Mustafa Kemal fOrdu- lar! İlk hedefiniz Akdenizdir, ileri) emrini vermiş. 2 eylülde Yunan B ş- kumandanı Trikonis ve diğer Yur.an kumandanları esir alınmıştı.
9 eylülde ordularımız İzmire gir miş, 18 eylül gününe kadar Garbi Anadolu Yunan Ordusundan tamamen temizlenmişti. 8 ekimde Mudanya j Konferansı açılmış ve 11 ekimde mü- tarekename imzal;nmıştı. 2 kasımda saltanat kaldırılmış, 17 kasımda VI. Mehmet Vahidettin bir İngiliz haıb gemisine binerek İstanbulu erket- mişti. Bir gün sonra da ^bdülmeeid Efendi Halifeliğe seçilmişti. 20 ka sımda Lozan Konferansı açılmış, 22 kasımda ise Edirnede millî irade ku- : ruimuştu.
O günlerin hikâyesini gene Namık Kemalzade Ali Ekrem Bey günü gü nüne anlatmaktadır. Osmanlı İm paratorluğunun son günlerine ait olan bu notlar, zaman zaman son Babıâli ricalinin hâdiseleri, görüşlerini de belirtmektedir.
8 MART — Lloyd George hastV imiş de tebdilihavaya çekiliyormuş. Fakat asıl mesele parlamentoda aley- ' hinde hasıl olan cereyan, herif bir mektup yazarak bu cereyan devanı ederse istifa ederim, demiş... Yusuf Kemal Parise vâsıl olmuş ve Avru- panın bizim hakkımızı anlayıp an lamadığım tetkike geldik, gibi ok kalı sözler söylemiş, Gonaris (Yu nan Başvekili) Atinaya avdet ederek vaziyetin pek mühim olduğunu ve buna karşı ittihad lâzım geldiğini söylemiş.
14 MART — Yeni Gün gazetesinde Millet Meclisinin müzakeratı var. Hükümet resmen İzzet Paşaya haka ret ediyor, Yusuf Kemal Beyi al datmış filân falan, lâkin Sadrazam Tevfik Paşa Vakit muhabirine beya natta bulunuyor ve İzzet Paşanın Avrupaya gitmesi bir ayd Jilberi ce- reyan eden muhaberenin neticesi öldüğünü, yaül 'İngillülârin'* bunu is tediğini zımnen anlatarak, Anadolu
*
Y A Z A N :
|
H alûk Y. Sehsuvaı
j
ile ikilik yoktur, diyor.
19 MART — Hüseyin Kâzım gel di, yazmakta olduğu büyük lügat kitabına örnekler almak için baba mın şiir mecmualarını istedi, verdim. Kâzım, Anadoludan avdet ettikten sonra Mustafa Arif, Aptullah ve Arif Hikmet ile beraber niçin istifa ettik lerini anlattı. Anadolu ile itilâf ba sıl olmayınca Avrupa ile itilâf et mek lâzımmış, çünki her kabine mut laka bir siyaset takip edermiş, bunu Meclisi Vükelâda kendisi, hattâ tah rirî olarak dermeyan edince. Sad razam şimdilik hükümetin siyaseti ahval ve vukuata intizardan ibaret olması lâzım geleceği cevabım ve rince dördü de çekilmişler.
27 MART — Pariste Hariciye Na zırlarının kararlan: 1 — Kafkastan İrana kadar bütün Anadolu Türki- yeye verilecek, 2 — Trakyanın kısmı küllisi gene bize verilecek. 3 — Bo ğazlar gerek Türk, gerek Yunan askerlerinden tahliye olunacak, 4 —
j Harbi Umumiye girdiğimiz için top tan bir tazminat vereceğiz, 5 — E-kalliyetlerin hukuku gerek Müslü man, gerek Hıristiyan muhafaza olunacak, fi — Yunanistana tavizat verilecek, 7 — Ermenistana Dİr yurt temini Cemiyeti Akvama havale edilecek... İşte Misakı Millî oluyor, Elhamdülillah memleketimiz kurtul du ve onu bir tek adam kurtardı, Mustafa Kemal.
3 NİSAN — İzzet Paşa bugün Av- rupadan avdet etti. Sofyada tevakkuf ederek Bulgar Kralı ve Başvekili ile Görüşmüş. Yusuf Kemal Bey de Sofyada kalmıştı. Herhalde Trakya meselesi için Bulgaıistanla bir şey dönüyor. İzzet Paşa, Anadoluda ken di hakkında yapılan şeylerden bihak kin müteessir imiş.
5 NİSAN — Anadoluda İnönü zafe rinin günü münasebetile büyük te zahürat, Mustafa Kemal Garp ordusu na resmi geçit yaptırıyor ve bu dört buçuk saat sürüyor, Rusya Azerbay
can mümessilleri de bulunuyorlar, Başkumandan, düşman vatandan tardolunmadıkça askerin süngüsü çıkmıyacaktır, diyor.
6 NİSAN — Akşam gazeteleri An- karanın cevabî notasını aynen neşre diyorlar, pek mutedilânedir, Mu zaffer Fransa ve İtalya mümessille rinin bu notayı takdir ettiklerini, fakat İngiliz mümessilinin bunu ka bul etmek mümkün olamıyacağı f.'k- rinde bulunduğunu söylüyor.
9 NİSAN — İzzet Paşaya gittim. Babıâlinin cevabî notasını mümessil lere götürmüş, mütareke vaziyeti as- keriyenin muhafazası demektir, hal buki Anadolu, Yunan ordusunun çe kilmesini taieb ediyor. Bu doğru bir şey midir, demişler, Paşa, Anadolu- nun noktai nazarını müdafaa etmiş. Yunana emniyet etmemekte haklan vardır, Almanlar da mütareke trleb edince geriye çektirildiler, cevabını vermiş, Anadolu gazetelerinin kendi aleyhindeki neşriyatından, bilhassa Meclisi Mebusan münakaşalından pek müteessir olduğunu söyledim, gayet memnun oldu ve hararetli hararetli müdafaatta bulundu...
30 NİSAN — Ahvali siyasiy» yo lundadır. Avrupa mütareke teklif etti. Anadolu, topraklarımız tahliye olunmadıkça mütarekeyi kabul e- demeyiz; dedi; Avrupa buna cevab verdi; Anadolu ve Babıâli de cevablar yazdılar, şimdi muharebe mi ola cak, nıusaleha mı belli değil.
30 MAYIS — Muzafferin asker oto mobili ile Ali Rıza, Salih, Ziya Pa şalara bayram ziyareti, sonra Mah- mud Muhtar Paşaya, yemekte imiş, bizi sofraya davet etti. Muzafferle ikimiz girdik, bir de ne göreyim, sofrada Ali Kemal oturmuyor mu? Siyret var, tanımadığım üç kişi daha var, Ali Kemale hiç aldırmadım, Mahmud Muhtar hakkımda fevkalâde ihtiram gösterdi. Yemekten sonra da bir çok siyaset yaptık. Bu zat da Sadrazam olmayı kurmuş.
Siyasi Vekayi, Anadoluda Rumların m ıhvedildikleri haberini bir Ameri kalı işae etti, İngiltere hemen tah kikat teklif etti. Fransızlar bu tek life Yunan mezalimi de tetkik olun mak şartile muvafakat ettiler, îngl- lizler de Fransız noktai nazarım ka bule mecbur oldular, lâkin tahkikat başlamadı.
3 HAZİRAN — Yunan Başkuman danı Papulos istifa etmiş, Papulos’u istifaya sevkeden Gonaris’miş, veni kabine sulh istiyormuş.
8 HAZİRAN - Hünkâr Klod Fa- rer’i kabul etmiş, kendi resmini he diye vermiş, yeni Yunan Generali Haci Anesti vazifesinin ağır old ığun- dan bahsetmiş, gûya şark sulh ınıın temini için perde arkasında müza- kerat cereyan ediyormuş.
9 HATIRAN — Yunan donanması Samsurtu bombardıman etmiş, şehir müstahkem imiş, Vakit gazetesi bu nun, Müslüman ahaliyi galeyana getiierek Hıristiyanlara hücum et tirmek için yapıldığını söylüyor. Ha ci Anesti’nin ilk icraatı, İngilterenin marifetleri demek daha doğru, baka lım şimdi Anadolu harbe başlar mı? 30 HAZİRAN — Yunanistanda her- oümerc, sulh taraftarları çoğaldı, Fransa bizi şiddetle tutuyor, İngil tere de hâlâ mahvımıza uğraşıyor, Mustafa Kemal büyük bir nuiuk iıad ederek İngiltereye şedid tâıi- zatta bulunuyor, Klod Farer’e burada ve Anadoluda fevkalâde hüsnü ka buller yapıldı. Son günlerde İngil tere ve müttefiklerinin sulhu, İs tanbul ile doğrudan doğruya akdet meğe karar verdikleri rivayetleri...
1922 yılının son kısmını diğer ma kalede nakledeceğiz.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
