Kan Donörlerinde Hepatit B Virüsü, Hepatit C Virüsü ve İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü İnfeksiyonu ve Sifilis Sıklığı

Girifl

Kan yoluyla bulaflan viruslar içinde hepatit B virusu (HBV) oldukça önemli bir yer tutmaktad›r. Dünya üzerinde 450 milyon, ülkemizde 3 milyon tafl›y›c›s› mevcut olup, gü-nümüzde önde gelen bir sa¤l›k problemi olmaya devam et-mektedir (1). Kronik karaci¤er hastal›¤›, hepatoselüler kan-ser gibi ciddi sonuçlara yol açabilen HBV'nin bu öneme bi-naen kan transfüzyonu öncesinde araflt›r›lmas› gereklidir.

HBV'nin epidemiyolojisi, ülkelerin geliflmifllik düzeyine göre de¤iflmektedir. Ülkeler, HBsAg prevalans›na göre dü-flük, orta ve yüksek endemisite bölgelerine ayr›lmaktad›rlar. Tafl›y›c›l›k oran› <%2 olan ülkeler düflük, %2-10 olanlar or-ta, >%10 olanlar yüksek endemik bölge olarak kabul edil-mektedir. Ülkemizin de yer ald›¤› Ortado¤u ülkeleri, orta en-demik özellik göstermektedir (1).

Dünyada yaklafl›k 170 milyon kifli hepatit C virusu (HCV) ile infektedir. HBV'ye göre daha düflük bir preva-lansa sahip olan HCV'nin, kronik hepatitlerdeki önemi gi-derek artmakta ve geliflmifl ülkelerdeki kronik hepatitlerin

%70'inden sorumlu tutulmaktad›r (1,2). Ülkemizde ilk ola-rak 1996'da kan transfüzyonlar›nda anti-HCV tarama testi zorunlu hale getirilmifltir (3). Gerek HBV, gerekse de HCV; infekte kan ya da vücut s›v›lar› (parenteral), infekte kiflilerle yak›n temas (horizontal), anneden yenido¤ana (perinatal) ve cinsel iliflki yoluyla di¤er kiflilere tafl›nmak-tad›rlar (4).

Dünyada 2007 y›l› sonu itibariyle yaklafl›k 33.2 milyon insan immün yetmezlik virusu (HIV) ile infekte kifli vard›r ve bunlar›n büyük ço¤unlu¤u Sahra alt› Afrika'da bulunmak-tad›r. Ülkemizde Sa¤l›k Bakanl›¤›'n›n Aral›k 2006 verilerine göre 2544 HIV/AIDS olgusu mevcuttur (5). Ancak, yetersiz kay›t sistemi, hastal›¤›n uzun asemptomatik dönemi olmas›, tan›da laboratuvar d›fl›nda tan› konamamas› gibi nedenlerle bu oran›n gerçe¤in üstünde oldu¤u düflünülmektedir. Kan bankac›l›¤›nda ilk defa rutin olarak 1985'te anti-HIV tarama-lar› bafllat›lm›flt›r (3). Kullan›lan testlerde metodlar ve kitler aras›nda farkl›l›klar olmakla birlikte son dönemlerde hem spesifite hem de sensitivitesi yüksek olan p24 antijeni sapta-yan testler kullan›ma girmifltir.

Çal›flmam›zda, transfüzyon yoluyla önemli bulaflma po-tansiyeli olan ve oldukça ciddi sonuçlara neden olan bu

in-Klimik Dergisi • Cilt 21, Say›:2 • 2008, s:65-68 65

Kan Donörlerinde Hepatit B Virusu, Hepatit C Virusu ve

‹nsan ‹mmün Yetmezlik Virusu ‹nfeksiyonu ve Sifilis S›kl›¤›

Selçuk Kaya

Trabzon Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, Trabzon

Özet: Kan donörlerinde hepatit B virusu (HBV), hepatit C virusu (HCB), insan immün yetmezlik virusu (HIV) infek-siyonu ve sifilis s›kl›¤›n›n araflt›r›lmas› amac›yla Nisan 2004-Nisan 2007 aras›nda Trabzon Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Kan Merkezine baflvuran 12 092 donörün kay›tlar› geriye dönük olarak taranm›flt›r. Donörlerin HBV, HCV, HIV1/2 seropozitifli¤i “chemiluminescent immunoassays” ile araflt›r›l›rken, sifilis için rapid plasma reagin (RPR) testi uy-gulanm›flt›r. Pozitif sonuçlar hastanemiz mikrobiyoloji laboratuvar›nda farkl› cihazlarla ayn› yöntemle tekrarlanm›fl olup, HBsAg seropozitifli¤i örneklerin 195 (%1.6)'inde, anti-HCV 26 (%0.2)'s›nda, RPR pozitifli¤i 2 (%0.001)'sinde saptanm›fl, anti-HIV1/2 seropozitifli¤i hiçbir örnekte saptanmam›flt›r. Kan merkezlerinden bildirilen sonuçlar, ükemizde son y›llarda özellikle HBV seropozitifli¤inin bir azalma e¤iliminde oldu¤unu göstermektedir. Çal›flmam›zda, kan donörlerindeki HBsAg, anti-HCV, RPR ve anti-HIV seropozitifli¤inin ülkemizdeki di¤er çal›flma sonuçlar›yla benzer oldu¤u görülmüfl-tür.

Anahtar Sözcükler: Kemilüminisans testleri, HBsAg, anti-HCV, anti-HIV-1/2, RPR.

Summary: Seroprevalance of hepatitis B virus, hepatitis C virus, human immunodeficiency virus infection and syphi-lis in blood donors. Prevalence of hepatitis B virus (HBV), hepatitis C virus virus (HCV), human immunodeficiency virus (HIV) and syphilis were assessed in 12 092 healthy donors applied to Trabzon Numune Education and Research Hospital Blood Center during April 2004-April 2007. The blood samples were tested for HBsAg, anti-HCV, and anti-HIV1/2 antibo-dies by ELISA, RPR test was done for syphilis detection. All positive results were repeated by the same methods in the diffe-rent machines of our microbiology laboratory. HBsAg, anti-HCV and RPR test were positive in 195 (1.6%) and 26 (0.2%), 2 (%0.001) serum samples, respectively, but there were no anti-HIV seropositivity in blood donors. The decreasing trends ob-served especially in HBsAg seropositivity than the last years in blood centers. Our values are similar to values which had be-en reported before in our country.

Klimik Dergisi • Cilt 21, Say›:2 66

feksiyon etkenlerinin kan donörlerinde s›kl›¤›n›n araflt›r›lma-s› amaçlanm›flt›r.

Yöntemler

Trabzon Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Kan Merkezi Nisan 2004-Nisan 2007 tarihleri aras›ndaki donör kay›tlar› geriye dönük olarak taranm›flt›r. Toplam olarak 12 092 donörün 11 791 (%97.5)'i erkek, 301 (%2.5)'i kad›nd› ve yafllar› 18-65 aras›nda de¤iflmekteydi. Örneklerde HBsAg, anti-HCV, anti-HIV1/2 seropozitifli¤i kemilüminisans test-leri ile araflt›r›l›rken, sifilis için RPR testi kullan›lm›fl, serum örnekleri taramas›nda; Beckmann Coulter Access HBsAg, BIO RAD Access HCV Ab PLUS, Omega Diagnostic RPR lateks aglütinasyon kitleri kullan›lm›flt›r. Pozitif sonuçlar hastanemiz mikrobiyoloji laboratuvar›nda farkl› cihazlarla ayn› yöntemle, Roche E-170 Cobas Elecys, Unicel DXI 800 BIO RAD Access HCV Ab PLUS, Cobas HIV Combi Elecys kitleri kullan›larak tekrarlanm›fl, her iki kitle reaktif saptananlar pozitif kabul edilmifltir. ‹nfeksiyon etkenlerinin y›llara göre seropozitiflik oranlar›n›n de¤erlendirilmesinde c2_{testinden yararlan›lm›flt›r.}

Sonuçlar

HBsAg, anti-HCV ve RPR seropozitifli¤i s›ras›yla ör-neklerin 195 (%1.6)'i, 26 (%0.2)'s›, 2 (%0.001)'sinde sapta-n›rken, anti-HIV1/2 hiçbir örnekte pozitif saptanmam›flt›r. Pozitiflik saptanan örneklerin 219 (%98.2)'u erkek donörle-re, sadece 4 (%1.7)'ü kad›n donörlere ait örneklerdi.

Bu infeksiyon etkenlerinin üç y›l içindeki seroprevalans-lar›na bakt›¤›m›zda, s›ras›yla HBsAg donörlerde %1.90, 1.39, 1.20; anti-HCV %0.31, 0.13, 0.15, RPR %0, 0.002, 0.003 oranlar›nda saptanm›fl olup (fiekil 1), y›llar içinde oranlarda anlaml› bir de¤ifliklik görülmemifltir (p>0.05).

‹rdeleme

T›p bilimindeki ilerlemelerle beraber kan ürünlerinin kullan›m›nda art›fl olmufl, bu durum transfüzyonun di¤er komplikasyonlar›n›n yan› s›ra çok önemli bir sorun olan transfüzyonla bulaflan infeksiyon hastal›klar›n› gündeme ge-tirmifltir. Bunlar›n bafll›calar› da hepatit B, hepatit C, HIV ve sifilistir. Transfüzyondan önce ülkemizde bu nedenle tarama testleri yap›lmaktad›r (3,6).

Hepatit B ve C epidemiyolojileri ile ilgili yap›lan çal›fl-malar›n temelini kan donörleriyle yap›lan çal›flmalar

olufltu-rur. Bu gibi çal›flmalar›n baz› farklarla birlikte genelde nor-mal popülasyonu yans›tt›¤› kabul edilmektedir. Ancak do-nörler seçilmifl popülasyon olup, geçirilmifl sar›l›k öyküsü olan vakalar ve benzeri baz› durumlar donör olmak için en-gel oluflturmaktad›r; dolay›s›yla bu infeksiyon etkenlerinin donörlerdeki seroprevalans›, genel popülasyon de¤erlerin-den daha düflük saptanmaktad›r.

Geriye dönük olarak kay›tlar›n taranmas› ile elde etti¤i-miz verilere göre Trabzon Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Kan Merkezi'ne müracaat eden donörlerde HBsAg serum örneklerinin 195 (%1.6)'inde seropozitif bulunmufltur. Ülke genelinde donörlerde yap›lan çal›flmalarda HBsAg %1.6-10.75 aras›nda de¤iflen oranlarda saptanm›flt›r (7-15). Pat›ro¤lu ve Kumandafl (7), donörlerde yapt›klar› çal›flmada HBsAg seroprevalans›n› %10.75 bulmufllard›r. Sakarya ve arkadafllar› (10)'n›n çal›flmas›nda bu oran %1.85 bulunurken, Emekdafl ve arkadafllar› (11) çal›flmalar›nda %4.19 oran›nda HBsAg seropozitifli¤i saptam›fllard›r. Dilek ve arkadafllar› (1) Van'da yapt›klar› çal›flmada, kan merkezlerine dokuz y›l içinde baflvuran 39 002 donörü infeksiyon etkenleri yönün-den retrospektif olarak incelemifller, HBsAg seroprevalans›-n› %2.55 saptam›fllard›r. Koçak ve arkadafllar› (3)'seroprevalans›-n›n yapt›k-lar›, 17 y›ll›k donör verilerini içeren çal›flmada, 1 737 943 kan donöründe HBsAg seroprevalans›n› %2.07-5.9 olarak bildirmifllerdir. Bu çal›flma oldukça genifl bir hasta popülas-yonu üzerinde yap›lmas› nedeniyle dikkate de¤erdir. Çal›fl-ma sonuçlar›ndaki farkl›l›klar›n, de¤iflik y›llarda yap›lan ça-l›flmalarda tan› yöntemlerinin farkl› olmas›ndan, donör ön sorgulamas›na verilen önemin farkl›l›¤›ndan kaynaklanabi-lece¤i düflünülmektedir (12). Son y›llarda yap›lan baz› çal›fl-malarda kan donörlerinde özellikle HBsAg pozitiflik oranla-r›nda geçmifl y›llara k›yasla bir azalmadan bahsedilmektedir (3,10). Çal›flmam›zda saptad›¤›m›z %1.6'l›k oran bu çal›fl-malar› destekler niteliktedir. Kan merkezimizde donör seçim kriterlerinin titizlikle uygulanmas›n›n, bu sonuca katk›s›n›n oldu¤unu düflünmekteyiz.

Ülkemizde anti-HCV pozitifli¤i %0.1-1 aras›nda olup, bu oranlar HBV ile ilgili bildirilen oranlar›n çok alt›ndad›r (1,2). Bu konuda yap›lm›fl çal›flmalarda; Pat›ro¤lu ve Kumandafl (7) anti-HCV pozitifli¤ini %0.049 bulurken, Ay-d›n ve arkadafllar› (8)'n›n Trabzon'da yapt›klar› çal›flmada bu oran %0.47 bulunmufltur. Koçak ve arkadafllar› (3)'n›n çal›fl-malar›nda anti-HCV pozitifli¤i %0.5 bulunurken, bir baflka çal›flmada Hakkari'den %1 ile daha yüksek oran bildirilmifl-Prevalans (%) 2.00 2004 2005 2006 1.50 1.00 0.50 0.00 HBsAg

fiekil 1. Y›llara göre infeksiyon seroprevalans›.

Klimik Dergisi • Cilt 21, Say›:2 67

Araflt›rmac› ‹l Y›l HBsAg (%) Anti-HCV (%) RPR/VDRL (%) Anti-HIV (%)

Pat›ro¤lu ve Kayseri 1991 10.75 - 0.049 0

Kumandafl (7)

Ayd›n et al. (8) Trabzon 1997 3.9 0.74 0.47 0

Sümer et al. (12) Sivas 1999 2.6 0.8 0.05 0.08

Sakarya et al. (10) Ayd›n 2000 1.85 0.16 -

-Ayy›ld›z et al. (15) Diyarbak›r 2000 8.7 0.7 0.6 0.03

Heper et al. (16) Bursa 2000 3.6 0.7 0.002 0

Arabac› et al. (6) Van 2001 2.9 0.22 0.36 0.04

Dursun et al. (14) Diyarbak›r 2002 4.49 0.4-0.6 -

-Özdemir ve Konya 2003 1.6-7.3 0.10-0.25 -

-Baykan (13)

Koçak et al. (3) ‹stanbul 2003 2.07-5.9 0.5 0.04-0.2 0.001

Emekdafl et al. (11) Ankara 2004 4.19 0.38 -

-Mutlu et al. (9) Kocaeli 2004 2.3 0.37 0.02 0

Tekay (2) Hakkari 2005 2.7 1 - 0

Dilek et al. (1) Van 2007 2.55 0.17 0.057 0.036

Çal›flmam›z Trabzon 2007 1.62 0.22 0.001 0

tir (2). Çal›flmam›zdaki anti-HCV pozitifli¤i 26 örnekte (%0.2) saptanm›fl olup, çal›flmam›zla ayn› oranlar Van'dan Arabac› ve arkadafllar› (6) taraf›ndan bildirilmifltir .

Son zamanlarda tan› yöntemlerindeki geliflmelerle bir-likte HIV infeksiyonunun kan transfüzyonu ile bulaflma ris-ki giderek azalmaktad›r. Çal›flmam›zda hiçbir örnekte anti-HIV1/2 seropozitifli¤i görülmemifl olup, önceki y›llarda Trabzon'dan Ayd›n ve arkadafllar› (8)'n›n çal›flmalar›nda da 33 766 donör taranm›fl ve hiçbir dönörde anti-HIV pozitifli-¤i saptanmam›flt›r. Kocaeli, Hakkari, Kayseri'den yap›lan ça-l›flmalarda da benzer flekilde anti-HIV seropozitifli¤i görül-memifltir (2,7,9). Koçak ve arkadafllar› (3)'n›n genifl donör popülasyonu üzerinde yapt›klar› çal›flmada, %0.001 oran›n-da anti-HIV pozitifli¤i saptam›fllard›r. Ülke genelindeki di-¤er çal›flmalarda da %0-0.08 aras›nda de¤iflen, yüksek olma-yan oranlar göze çarpmaktad›r (2,6,7,12).

Sifilis transfüzyon yoluyla bulaflan bir di¤er infeksiyon hastal›¤› olup, ülkemizde %0.002-0.4 aras›nda de¤iflen oran-lar söz konusudur (1,8,16). Pat›ro¤lu ve Kumandafl (7), Kay-seri'den donörlerde sifilis için %0.049 seropozitiflik bildir-mifllerdir. Trabzon'dan Ayd›n ve arkadafllar› (8) %0.47, ‹s-tanbul'dan Koçak ve arkadafllar› (3) %0.04-0.2 oran›nda se-ropozitiflik bildirmifllerdir. Yak›nlarda Dilek ve arkadafllar› (1)'n›n yapt›¤› çal›flmada kan donörlerinde VDRL pozitifli¤i %0.057 saptanm›flt›r. Çal›flmalardaki oranlar›n farkl›l›klar› kullan›lan kitlerin farkl› olmas› ve baz› çal›flmalarda Trepo-nema pallidum hemaglütinasyon testi (TPHA) ile do¤rulama yap›lmas›na ba¤lanm›flt›r (8). Bizim çal›flmam›zda RPR se-ropozitifli¤i %0.001 olarak saptanm›flt›r.

Ülkemizde yap›lm›fl çal›flmalarda kan donörlerinde sap-tanan HBsAg, anti-HCV, anti-HIV, RPR/VDRL pozitifli¤i oranlar› Tablo 1'de gösterilmifltir.

Kaynaklar

1. Dilek ‹, Demir C, Bay A, et al. Seropositivity rates of HBsAg, anti-HCV, anti-HIV and VDRL in blood donors in Eastern Tur-key. Turk J Hematol 2007; 24(1): 4-7

2. Tekay F. Hakkari ilinde HBV, HCV ve HIV seroprevalans›. Dic-le T›p Derg 2006; 33(3): 170-3

3. Kocak N, Hepgul S, Ozbayburtlu S, et al. Trends in major trans-fusion-transmissible infections among blood donors over 17 ye-ars in Istanbul, Turkey. J Int Med Res 2004; 32(6): 671-5 4. Robinson WS. Hepadnaviridae: hepatitis B virus and hepatitis D

virus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. Mandell, Do-uglas, Bennett's Principles and Practice of Infectious Diseases. 6th ed. New York: Churchill Livingstone, 2005: 1864-90 5. T.C Sa¤l›k Bakanl›¤›. HIV/AIDS Veri Tablolar›. 01 Ekim

1985-31 Aral›k 2006. Ankara: Sa¤l›k Bakanl›¤›, Temel Sa¤l›k Hizmet-leri Genel Müdürlü¤ü, Bulafl›c› ve Salg›n Hastal›klar›n Kontrolü Daire Baflkanl›¤›, Zührevi Hastal›klar fiubesi, 2007

6. Arabac› F, fiahin HA, fiahin ‹, Kartal fi. Kan donörlerinde HBV, HCV, HIV ve VDRL seropozitifli¤i. Klimik Derg 2003; 16(1): 18-20

7. Pat›ro¤lu T, Kumandafl S. Kan vericilerinde anti-HIV, sifilis ve HBsAg taramas›. ‹nfeks Derg 1991; 5(3): 155-6

8. Ayd›n F, Çubukçu K, Yetiflkul S, Yaz›c› Y, Kakl›kkaya N. Trab-zon Farabi Hastanesi kan donörlerinde HBsAg, HCV, anti-HIV ve sifiliz reaginik antikor seropozifli¤inin retrospektif ola-rak de¤erlendirilmesi. Mikrobiyol Bül 2002; 36(1): 85-90 9. Mutlu B, Meriç M, Willke A. Kan donörlerinde hepatit B ve C

virusu, insan immün yetmezlik virusu ve sifiliz seroprevalans›. Mikrobiyol Bül 2004; 38(4): 445-8

10. Sakarya S, Tuncer G, Yafla H, Çiçek C. Kad›köylü G, Yükselen V. Ayd›n bölgesindeki kan donörlerinde HBsAg ve anti-HCV seroprevalans› ve yafl ve cinsiyetle iliflkisi. Klimik Derg 2001; 14(1): 22-4

11. Emekdafl G, Çavufllu fi, Öncül O, Artuk Ç, Aksoy A. Trends in hepatitis B and hepatitis C virus among blood donors over 16 ye-ars in Turkey. Eur J Epidemiol 2006; 21(4): 299-305

12. Sümer Z, Sümer H, Bak›c› ZB, Koç S. Cumhuriyet Üniversitesi

Klimik Dergisi • Cilt 21, Say›:2 68

T›p Fakültesi Kan Merkezi donör kanlar›n›n HBsAg, anti-HCV, anti-HIV ve sifilis seropozitifli¤i yönünden de¤erlendirilmesi. Viral Hepatit Derg 2001;7(2): 330-2

13. Özdemir M, Baykan M. Kan merkezimize baflvuran gönüllü do-nörlerde hepatit B, hepatit C ve HIV seroprevalans›. Selçuk T›p Derg 2005; 21(1): 1-4

14. Dursun M, Ertem M, Yilmaz S, Saka G, Ozekinci T, Simsek Z. Prevalence of hepatitis B infection in the southeastern region of Turkey: comparison of risk factors for HBV infection in rural and urban areas. Jpn J Infect Dis 2005; 58(1): 15-9

15. Ayy›ld›z MO, Gül K, Alt›ntafl A, Tiftik N. Kan merkezimize kan

ba¤›fllamak üzere baflvuran donörlerde HBV, HCV, HIV ve VDRL pozitifli¤i [Özet]. In: 1. Ulusal Kan Merkezleri ve Trans-füzyon T›bb› Kongresi (24-29 Eylül 2000, Nevflehir) Kong-re/Kurs Kitab›. ‹stanbul: Kan Merkezleri ve Transfüzyon T›bb› Derne¤i, 2000: 346

16. Heper Y, Y›lmaz E, Akal›n H, Töre O. Uluda¤ Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi Kan Merkezinde enfeksiyöz tarama test sonuçlar› [Özet]. In: 1. Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon T›bb› Kongresi (24-29 Eylül 2000, Nevflehir) Kongre/Kurs Kitab›. ‹stanbul: Kan Merkezleri ve Transfüzyon T›bb› Derne¤i, 2000: 346