[Çeşitli çini sanatı örneklerine ait görseller]

M illî E ğ i t i m B a s ım e v i

Offset Baskısı

Ç if t b aşlı K a r ta l. K o n y a k a le sin e a ittir . S elçu k lu a rın a sı. X I I I . y ü z y ıl (İn c e M in a re

M ü z e sln d ed ir.)

<T A /t£ > (

Turkish faience of the XVI th century (made

Fayence-telier Türkisches fabrikat. Izm'k aus de

Un plat en faience fabriqué à Iznik au XVI ièmc

■ V •' . ■

twáiÊZl&SSQl 25? CB8/£ikS !

¡Pä

■

J

V

îï

T

T

-

T

A

İ

U

P

I

Hattat Hamil Aytaç in Celî Sülüs “Allah, Muhammed" seramik, kompozisjmu.

»

Rumî, H ataß ve Küß yazıların bir arada kullanılmasıyla süslenmiş,

16. yüzyılın ilk çeyreğine ait bir tabak. (Louvre Müzesi)

Mustafa Paşa Türbesi gibi) ve tezhiplerde göze

çarpar.

İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi, Topkapı

Sarayı Çinili Köşk, İznik müzeleri, İngiltere

Horsham'da Godman Koleksiyonu, British Mu­

seum, Victoria and Albert Museum, Paris Museé

National de Céramique, Washington D.C. Freer

Gallery, New York Metropolitan Museum, Doğu

ve Batı Berlin Staadliche Museen, Atina Banaki,

Hamburg Kunstgeverbe Müzeleri, Kopenhag

David Koleksiyonu, ve yurtiçi ve yurtdışında

çok çeşitli özel koleksiyonlarda, mavi beyaz se­

ramiklerin bol örnekleri vardır.

Çeşitli çukur ve yassı ayaklı ve ayaksız, kenarlı

ve kenarsız, tabaklar, kâseler, vazolar, ibrikler,

sürahiler, cami kandilleri ve topları, kalemdaıı-

lar, mataralar, maşrapalar, bu tip seramiklerde

oldukça yaygındır. İlk olarak mavi-beyazlarla

bu kadar geniş kullanma sahası olan seramik­

lerle karşılaşırız.

ŞAM TİPİ SERAMİKLER

Anadolu'da yalnızca Bursa’daki Yeni Kaplıca’da

görülen bu çiniler, seramikte bolca kullanılmış­

tır. “Şam tipi” denmesinin sebebi, Şam'da 16.

yüzyılın ikinci yarısında çeşitli eserlerde görü­

lerek, Şam’dan ithal edildiğinin sanılmasıdır. İz­

nik kazılarında bolca rastlanan bu tip seramik­

lerin Şam’daki örnekleri daha önce Şam’a ithal

edilen İznik seramiklerinin etkisinde kalınarak

yapılmış olabilir.

Bu seramiklerde iyi kalitede beyaz ham ur üze­

rinde sıraltı tekniği ile mavi, zeytin yeşili, eflâ­

tun, turkuaz kullanılmıştır. Mavi-beyazlardâ

görülen Çin etkili şakayık, pul, krizantem, bu­

lut, çinteıııani (üçtop) desenlerinin yanı sıra

bolca da 16. yüzyıl kırmızı İznik çinilerinin tipik

realist çiçek tasvirleri kullanılmıştır. Çiçekler

genellikle daha önceki motiflerin aksine bir de­

met olarak işlenmiştir. Bunlar lâle, karanfil,

sümbül, tomurcuk halinde veya açmış güldür.

Enginar, balık pulları, rozet çiçekleri; bazen çi­

çek motifleri arasında yabancı bir motif olarak

ibrik, vazo gibi şekiller de göze çarpar. Daha ön­

ce belirtildiği gibi üç çeşit mavi ve firuzeden

başka zeytuni ve kimyon yeşili, manganez veya

menekşe moru, kontürleı için yeşilimsi siyah

gibi renkler ortaya çıkar. Parlak yerine mat ve

hafif renkler, beyaz zemin üzerine hafif nüans­

larla mavimtrak bir renk görülür. Bunlara çe­

şitli tabak ve kâselerin yanı sıra ibrik, vazo ve

sürahilerde de rastlanır.

Kırmızı İznik’lere göre daha pastel ve donuk

renklerin hâkim olduğu bu seramikler, natüra-

list çiçeklerle, üslûplanmış çiçek dekorunun şa­

hane bir karmaşası ile Türk seramiğinin yaratı­

cı gücünü ve daha sonraki büyük gelişmesini

bütün canlılığı ile belirtir.

Bugün British Museum’da bulunan Kudüs Kub-

betûs-Sahra’dan gelme Şam tipi bir cami kandi­

linin kitabesinde, İznik’te 1549 tarihinde Nak­

kaş Muşlu tarafından yapıldığı belirtilmektedir.

Bu seramiklerin 1525-1555 yılları arasında ol­

dukça kısa bir dönemde yapıldığı anlaşılm akta­

dır. Özellikle Topkapı Sarayı Çinili Köşk, Bursa,

Londra, Victoria and Albert Muséum, Doğu Ber­

lin Staatliche Museen, Paris Museé des Arts Dé­

coratifs ve çeşitli özel koleksiyonlarda kırmızılı

ve mavili beyaz İznik çinileri kadar olmasa da

bol örnekler vardır.

RODOS İŞİ İZNİK SERAMİKLERİ

16. yüzyıl ortalarından 17. yüzyıl sonlarına ka­

dar geçen sürede Türk seramiklerinin İznik

atelyelerinde, kısmen de Kütahya’da yapıldık­

ları tahm in edilir. Bu seramikler, Osmanlı sana­

tının en yaygın ve çeşitli dünya müzelerinde en

bol bulunan örneklerindendir. Çinide de bol

kullanılan bu seramiklerde kobalt mavisi, yeşil,

firuze, beyaz-siyah biraz pembe, kahverengi, gri

ve 16. yüzyıl ortalarından başİamak üzere 50

senelik bir devir için hafif hafif kabartmalı par­

lak bir domates kırmızısı kullanılmaktadır.

Kontürler çoğu zaman siyahtır. Parlak ve sert

bir sır altında renkler beyaz veya yeşil, firuze,

kırmızı, mavi, lacivert zemin üzerinde de yer

alabilir.

16. yüzyıl ortasından sonuna kadar olanlar en

güzel kaliteli örneklerdir. Siyah kontürlerin

içinde parlak ve canlı tonlarda çok çeşitli ve ba­

şarılı kompozisyonlarda, natüralist lâle, karan­

fil, gül, gonca, sümbül, nar çiçeği, menekşe, ba­

har dalları, kıvrık ye iri dişli yapraklar, Çin bulut

ve kayası, selviler ve çiçek bahçeleri yer alır.

KAYNAKÇA:

1 - Arthur Latıe, ‘The Ottoman Pottery

”

1957,

Revized Edition London, 1971

2- Aslanapa, Oktay. Anadolu 'da Türk Çini Se­

ramikleri Sanatı.

3 - Aslanapa, Oktay. Pottery a n d Kilnsjromthe

İznik Excavations in Forschungen zu

KunstAsims, ed. Oktay Aslanapa an d Ru­

d o lf Newman. İstanbul 1970.

4 - Öney Gönül. Turkisch Ceramic. Ankara.

1957

Sürahi : Anadolu Selçuklu Dönemi. 12 -1 3 . Yüzyıl. Pitcher : Anatolian Seljuk period, 12 - 13th century.

9 — Sürahi : Müze Env. No : 82.51

Kaide çapı : 18 cm

Yükseklik : 17 cm

Alçak kaideli, şişkin gövdeli ve boyunludur. Sarı zemine

kahverengi dekorludur. Sigrafitto ve derin kazıma tek­

niklidir, sırlıdır. Gövdesi dikey bölümlere ayrılmıştır.

Bölümlerin içi tırnak ve kafes motifleriyle süslenmiştir.

Boyuna geçişte yazıyı andıran stilize bir şerit vardır.

Boyunda ise örgü biçiminde dizilmiş stilize yapraklar

yer alır.

Efsane hayvanı figürlü yayvan ta b a k : Anadolu Selçuklu Dönemi. 12 -1 3 . Yüzyıl.

Shallow plate with legendary animal figure : Anatolian Seljuk period, 1 2 -13th century.

7 — Yayvan Tabak : Müze Env. No : 82.3

Kaide çapı : 8 cm

Ağız çapı : 33 cm

Yükseklik : 10 cm

Alçak kaideli olup, yayvan gövdelidir. Ağız kenarı dışarı

taşkındır. Ortasında bir çıkıntı bulunmaktadır, açık yeşil

zemine kahverengi dekorludur. Sigrafitto tekniklidir ve

sırlıdır. Üzerinde efsane hayvanı olan Harpi bulunmak­

tadır, diğer kısımlar arabesklerle doldurulmuştur. Ağız

kenarı yazıyı andıran bir bordürle süslüdür. Dış yüzü

bezemesizdir ve filizi renklidir.

8 — Tabak Dibi : Müze Env. No : 82.90

Kaide çapı : 5 cm

Genişlik: 11 cm

Alçak kaidelidir. Açık yeşil zemine yeşil ve kahverengi

dekorludur. Sigrafitto teknikli olup, sırlıdır. Üzerinde ef­

sane hayvanı olan Harpi figürü bulunmaktadır. Dışı be­

zemesizdir.

Efsane hayvanı figürlü yayvan tabak dibi : Anadolu Selçuklu Dönemi. 1 2 -1 3 . Yüzyıl.

Bottom of plate with legendary animal figure : Anatolian Seljuk period, 1 2 -13th century.

TT-

-Çö-l 'Ot

mm

[2¿<

3$SaS3j:

M

İ#M

*X % $3SP*M

%||$!

mm

ÉÜÉ

mm

M

B^sssr

i ^ - ; â g ! !

mam

m m

M lı

B fiM S

m m m m m

_{wHapjgp^ aB}

İ

M

M

_{ı s ı ^ ^ * « ı s «}

ü

^try[n^c.^fi:î*

_{•. • . y A . v}

_¿

PI. X X I X

₅₉

"T T - Ç û - U 0 l

T T - 5

ä j

û _ \ i

T T

Levha I.

1. Yeşil sırl ı te s t i , P a r t h . Berl in, S t a a t l . Museen.

2. P a r t h l ı okçu, pişmiş t o p r a k t a n . Berlin, S t a a t l . Museen

3. Sırs ız k u lp l u te sti , Medâyin. Berl in, S t a a t l . Museen

4. S ır lı te s t i, S âs ân î, V I. — VII. asır. Berlin, S t a a t l . Museen

5. Sırs ız te s t i , b ar b o t in te k n iğ i, M ez o po ta m ya , X . —XI. as ır.

Berl in, S t a a t l . Museen

6. S ırs ız k u lp l u te st i, M ez op o ta m y a, XII .— XIII. as ır.

Berlin, S t a a t l . Museen

7. ve 8. Kil kâse ve t a b a k , Sûs. P ar is , Louvre 9. K a b a r t m a t e z y i n a t t ı f aya ns t a b a k , S a m a r r â , IX. asır.

Be rl in, S t a a t l . Museen

10. M âvî t e z y i n a t t ı t a b a k , S a m a r r â , IX , asır. Tahran, M illî müze

11. A k ıt m a sırlı kap, S a m a r r â , I X . asır. Berlin S ta a tl. Museen

12. Mineli t a b a k , S a m a r r a , I X . asır. Berlin, S ta a tl. Museen

Levha II.

1. Bey az sırl ı k u lp lu vazo, Iran, X. asır. Be rl in, S t a a t l . Muscen 8. Cam i k an d il i, Tü r k i y e, 1549 t a r ih li . L ond ra , Brit ish Museum 7' Mineli ve k o b a l t vazo

( il ahe A ş t a r t e ? ), Re y, XII. asır. Berl in, S t a a t l . Museen

2. S g r a f f it o t e z y in a t lı ve a k ı tm a sır lı t a b a k , Iran, X. — XI. asır.

Berlin, S t a a t l . Museen

5. Mineli te z y i n a t l ı t a b a k , Re y, X I I . asır. Eu m o rf o p ul o s, L o n d ra 4. K o b a l t m â v îs i sırlı, ar sla n

bi çi mi nde te st i, Re y, XII . as ır. Berlin, S t a a t l . Museen

^

M

3. K o b a lt m âv îsi sır lı ve ku p lu te s t i, Re y , XII. as ır. Be rl in, S t a a t l . Museen 6. Minâî te k n i ğ i n d e sü ra h i, Re y , XII. as ır. K e le k ia n k o l e k , t New York 9. F îr û z e sır lı fa y an s ta b u r e. Rey, XIII. asır. K i t â b c i h l n k o le k .

Levha III.

1. Sırlı fayans t a b a k , S u r iy e, XIII. asır. Berlin, S t a a t l . Museen

2. A lb a r e l lo , sırlı t e z y in a t lı faya ns , Su riy e, XIII.— XIV,

asır. F r a n k f u r t a/M., Kunstjjcvverbemuseum

3. F a y a n s t a b a k , S u r iy e , X II I, a s ır , Be rl in, S t a a t l . Museen

4. F ay an s biblo, yab a n do mu zu , Mısır, X I V . as ır. Ber lin, S t a a t l . Museen

5. Sırlı vazo, Mısır, X I . asır. K ah ire , A r a p müzesi 6. S ır lı t a b a k , Mısır, XIV.—XV. asır. Be rl in, S t a a t l . Museen 9 F a y a n s t a b a k . P a t e r n a , X V . asır, Berlin. S t a a t l . Museen

Levha IV.

1, D u v a r fayansı, S ä m a r r a , I X . as ır. Be rl in, S t a a t l . Museen

4. D u v a r fay ansı, Sur iye , X II . as ır. Berl in, S t a a t l . Museen

2. Min âî t e k n i ğ i n d e d u v a r çinisi, İr a n , X II I. a s ır . P ar av i ci n i ko le k . 5. D u v a r f aya ns ı, E nd ül üs , X V . as ır. Be rl in, S t a a t l . Museen 6. M ihr ap, K a ş a n , 1226 t a r ih li . Berlin, S t a a t l . Museen 8 K ap ı çinileri, S em e r ka nd , Şâh-Zinde

9. K a r a - T a y me dres esi, Kon ya

3. Sırl ı d u v a r çinisi, İran, X I I . asır. Berlin, S t a a t l . Museen

7. Mü’mine H a tu n tü rb es i, X I I . as ır. N ah çı v an

10. D u v a r fay ansı, 11. D u v a r fayansı, İr an, X I V . asır. Tü r k i y e, X V I I . asır.

Levha V.

1. A çı k ve ko y u r e n k l i bu lu t ve r û m î te z y in a t lı t a b a k ( İ z n i k , XV. a s ı r ) . — 2. Beyaz zemin, kır m ızı , yeşil ve mor r e n k l i y a p r a k , gül ve lâle t e z y in a t lı t a b a k (İ z n i k , X V I . a s ı r ) . — 3. Mâ vî, lâ ci v er t ve kırm ızı r e n k l i n ar ve çiçek m ot if li kâ s e ( İ z n i k , X V I . a s ı r ) . — 4. Beyaz zemin, k o y u m â v î ve sar ı çiçek t e z y i n a t l ı m a tr a ( K ü t a h y a , X V I I . a s ı r ) . — 5. Beyaz zemin, k ır m ız ı , s ar ı ve m o r u m t r a k r e n k l i çiçek li m a t r a ( K ü t a h y a , XVIII. a s ı r ) . — 6. Beyaz zemin, m â v î r en kl i, b u lu t r û m î m o t if li ve yaz ılı k an d il ( X V . a s ı r ) . — 7. Beyaz zemin, kır m ızı , yeşil ve

m â v î çiçek li t a b a k ( K ü t a h y a , XVI II . a s ı r ) . ( Toplcapı s ar ay ı, Çin i d âi r es i )