TÜRK ~L~M ALEM~NDE DÖRT BÜYÜK
KAYIPTAN ~K~S~~
Prof. Ismâil Hakk~~ UZUNÇAR~ILIOOLU T. T. Kurumu .haszndan Baltkesir Meb'utu
1940 senesi Türk ilim alemi için bir felâketle ba~lad~, ~ubat ve mart aylar~nda biribiri ard~ndan dört büyük ilim ve fikir adam~m~z~~ daha kaybettik; s~rasiyle Ahmed Tevhid, Hüseyin zâde Ali, Besim Ümer, ~smail Sâib. Ben bunlardan yaln~z ikisinden, üstad Ahmed Tevhid ile üstat ~smail Sâib Sencer'den k~saca bahsedece~im.
'STAD A. TEVH~D
Erzincan% eski bir Türk âilesine mensup olan Bay Ahmed Tevhid 1284 de Erzurum da dog~nt~~tur. Babas~~ Yusuf Ziya Bey o tarihte Erzurum Mektubc~s~~ idi. Üstad A. Tevhid, milli tarih ve nümizmatik tetkikleriyle gerek bizde vegerek Avrupa'da tan~nm~~~ k~ymetli mütehass~slardand~. Galatasaray Sultanisinden mezun olmu~, uzun zaman Hariciye Nezaretinde bulunmu~~ ve nihayet Maarif Vekâleti Umum Müfetti~li~inden tekaüt olduktan sonra bu sene ~ubat ay~ nda vefat ederek Bak~rköy'ünde aile kabristamna defnedil-mi~tir. Münzvei bir hayat geçiren üstad~n tabutu maalesef pek mahdut bir azl~kla ebedi mahalline nakledilmi~tir. Bizde ötedenberi ilim ve fikir adamlar~na kar~~~ gösterilen lâkaydi nazar' dikkate al~nacak olursa üstat Ahmed Tevhidin böyle bir ekaliyetle kald~r~l-mas~n~~ tabii görmek lâz~mgelir.
Bay Ahmed Tevhid Me~rutiyetin ilâmndan evvel ve sonra ta vefat~ndan üç, dört sene evveline gelinceye kadar yar~m asra yak~n bir zaman milli tarihimiz için çal~~m~~, eser ve k~ymetli mekaleler yazm~~~ ve kendisinden sonra da nümizmatik müstesna olmak üzere be~, alt~~ ki~i de yeti~tirmi~tir. Meskükât hususunda da hiçbir maddi menfaat dü~ünmiyerek talebe yetti~tirmek arzusunu göstermi~~ ise de Müze idâresi her nedense buna yana~mam~~t~r. Bunun için islâmi sikkeler hakk~nda dünyaca tan~nm~~~ olan bu alimin yeri bugün tamamen bo~~ kalm~~t~r.
142 Haberler
Bay Ahmed Tevhid'in meskilkat hususunda yazm~~~ oldu~u (Meskükat~~ kadimei Islâmiye katalo~u) nun dörüfincü k~sm~~ bugün Türk ve Islam tarihleriyle me~gul olanlar~n her zaman mürâceat ettikleri en k~ymetli eserlerdendir. Merhum, Islami sikkeleri tetkik hususunda okadar meleke ve mümârese peyda etmi~ti ki eline ald~~~~ bir paran~n yaz~s~n~~ derhal okur, kalp olup olmad~~~m anlar, hatta yaz~s~~ silik sikkelerin kimlere âit olduklar~n~~ isabetli olarak tesbit ederdi. Gerek yaz~lar~nda ve gerek sikkelerde verdi~i hükümlerde hemen hemen hiç yan~lmam~~~ gibidir. Bir defa yapt~~~~ bir yanl~~l~~~~ her zaman esefle yad etmi~tir ki o da, Sinop'ta hükümet süren Pervane o~ullar~ndan Gazi Çelebi bin Mes'ud'u, tarihlerin müta-leas~na istinat ederek son Selçuk Hiikümdar~~ G~yasüddin Mes'ud'un o~lu zannetmesidir. Gazi Çelebi'nin, Pervane okullar~ndan oldu~unu ilk defa merhum Amasya% Bay Hüseyin Hüsmeddin meydana ç~kararak isbat etmi~ti. ~~te, Ahmed Tevhid, bu hatas~m hayat~n~n sonuna kadar tekrarlam~~t~r; bu f~kra üstad~n tetkiklerinde ne derece ince dü~ündü~ünü gösteren kâfi bir misaldir.
Merhum üstad~m~z ile büyük harp içinde tan~~m~~t~m. Kendi-lerine sordu~um birçok tarihi suallerime vesika ve membalariyle beraber mukni cevaplar vermi~~ kendi notlar~ndan ve tetkiklerinden istifademi temin etmi~ti. Her bir müracaati memnuniyetle kar~~lard~.; yazd~~~m tarihi yaz~lar hakk~nda mütaleas~n~~ al~r ve derin tetebbüden istifade eylerdim. Bilgisini hiç kimseden esirgemiyen üstat, milli tarih, memleket mahd~r, saklamak, söylememek hiyanet olur ve adam yeti~mesine mani te~kil eder derdi.
Üstat Ahmed Tevhid'in Maarif Vekaleti Umum Müfetti~i iken tarihi eserler hakk~nda Maarif Vekâletine verdi~i k~ymetli raporlardan ba~ka en de~erli tetkikleri Osmanl~~ ve Türk Tarih Encümeni mec-mualar~nda ne~redilmi~tir. Bu makalelerin isimleri ~unlard~r:
1— Rum Selçuki devletinin ink~raziyle te~ekkül eden Tavâifi Mülük =1,1- .-Z1), 2 — Hünernâme 3 — Sinop'ta Pervane zadeler 4 — Sinop'ta Gazi Çelebi ve Kastamon~'da Hüsameddin Çoban Bey ailesi 5— Kastamom ve Sinop'ta ~sfendiyar okullar~~ veyahut K~z~l Ahmetli'ler 6 — Gazi Çelebinin sengi mezar~~ ve Isfendiyar o~ullarmdan Ibrahim bin Süleyman'~n Sinop'taki camii - Gerdibolu [Gerede] 7 — Kütahya'da Germiyan Beyleri 8 — Karahisar~sahib'te Sahib Ata o~ullar~~ ve Bal~ke-sir'de Karesi o~ullar~~ 9 — Saruhan o~ullar~~ Ve Ayd~n okullar~~ 10 — Mente~e O~ullar~~ 11— Denizli [Ladik] Emal-eli 12 -- Sisam beyleri 13 — Bursa da Umurbey Camii kitabesi 14 — Selçuk Hatun Sultan 15 — ~lk alt~~ padi~alum~zm Bursada kain türbeleri 16 — Y~ld~r~m Sultan
Haberler 143 Bayezid Han devrinde M~s~r'a sefâretle gönderilen Sefer~ah'~n vefat 17 — Mente~e o~ulllar~ndan Ahmed Gazi Beyin hayrât~~ ve kitt~beleri 18 — Ankara Ahileri 19 — Ahmed Aziz Pa~a 20 — Beni L;') Eretna 21 — Kad~~ Bürhaneddin Ahmed [yedi uzun makale] 22 — Rurs'ada en eski kitâbe 23 — Bursa'da Çelebi Sultan Mehmed Hani evvelin kerimelerinden Hafsa Sultan nam~na bir kitâbe ve Sultan Murad'~~ sâni nam~na di~er bir kitâbe 24 — Ak~ehir'de Rumeli Fatihi ~ehzâde Süleyman Pa~an~n kerimesi mezar~~ 25 — Hünernâme k..1;-;,* 26 — Antalya kitâbelerine dair 27 — Antalya J.,~ surlar~~ kitâbeleri 28 — Konya
Mü-zesinde iki kitâbe 29 — ~eyhinin zeyli
Tekmile tü~~ekay~k fi hakk~~ ehlülhakay~k [eseri ~smet Efendi : dört makale] 30 — Sahib Ata okullar~ndan Ahmed 31 — Has~rc~~ zâde Haf~z Mehmed A~a.
Bunlardanrba~ka yine merhumun, Yusuf Ziya Beyle beraber Nesevi'nin Celâlüddini Mengüberti isimli eserinin bir k~s~m tercemeleri de ayni mecmuada [sene 7 ve 8] inti~ar etmi~tir.
1910 dan 1926 senesi ikinci ta~rinine kadar on alt~~ senesinin on üç senesi (Tarihi Osmani Encümeni Mecmuas~) ve di~er üç senesi de (Türk Tarih Encümeni Mecmuas~) ismi alt~nda 95 fasikül olarak ne~redilen mecmuan~n yar~~ nüshas~ndan fazlas~nda merhumun yukardaki k~ymetli yaz~lar~~ ç~km~~t~r: bu mecmuada ne~rolunan 249 makalenin be~te biri ûstad Ahmed Tevhid'indir ki bu rakam ve miktar. üstad~n milli tarihe yapt~~~~ hizmeti gösteren bâriz bir nümunedir.
Arapca, farsça ve frans~zcay~~ pek iyi bilen merhum eserlerden istifade edecek kadar da in~ilizceye vak~f bulunuyorlard~. Tarihi mâkaleleri bugün Türk tarihinin en isabetli mehazlar~ndan bulun-makta ve her zaman istifade olunbulun-maktad~r.
Bay Ahmed Tevhid'in eserleri ve ~ahsiyeti hakk~nda ayr~ca bir kitab yaz~lmas~~ lâz~md~r. Merhum hakk~nda yap~lacak ne~riyata Belleten sayfalar~~ aç~kt~r:
