Yerel basınımız

Marnura lleriSint Dergisi, Sayr3, Tentnu: 1gg3

YEREL BASIN*IMIZ

Ae.Gatr. SELMA ULUS

MARMARA UNIVERSNESI

llelitim

Fakiilresi

GIRI$

YEREL BASIN

KAVRAMI

Giiniirniizdc her ne kadar gazetelerin merkezlcri lsurnbul'un deliEift senrtleri-ne ve ozcllikle ltclli'ye

ra

nsalar da. yire Bahali yokuJu, belleklerde

iiirk

b"r,nu,,n kalbi olma dzelli!ini _{koruntakladt. Ankara'nrn ',Riizgarh sokalr"da ikinci rncrkcz}

olma itzelliEini yitifl niyor.

Tiirk basurr denili[ce Ca!alollu vc iki elin parnraklin ile sayrlabilecek kadar gazcte akla geliyor. Ama kirnsenin akhna getinnedigi ya da arada srada ge$itli lop, lantrlarda viuhlr hatrlanan bir ba$ka

bas

diinyasr, Tiirk basrnnrm c;teki diinyasr var;

Aladolu Basrnr... Kirnilerine g<ire Tagra basrm. kirnilerine g<!re yerel basrn(l).

-

Trirk basrlrnln kurulul ve geliltnc ddlerni igin hakL bir anlam taljryan ',Tarra

Basrm" deyirli, gtin rniiz Ttirk bastnrnrn nitelikleri gdzdniine alurdrlxrda pek doEru

bir kavram olarak gdri.inmemektedir. _{Qiinkii lstanbll drltnda yaylnlandrEr halde} "Ulusal Basrn ' igindc yer alan gazetelerilniz vardu. yine lstiurbul ve Ankara'da ya_ yrnlandgr halde TUrkiye dlgiistinde daglllllp oku rnayan gazetElcrimiz de nrevcuttur. Anadolu basnrd€yiNi de beEer sebeplerle ve Aladolu drquu yani Edinre. Krrklareli Tekirda! gibi Trakya b<ilgesi gazetelerini de kapdadrgnldan terim, konuyu aqlk segik ofiaya koymak balomudan yererli

delildir

ve bazr kangrkhklara yol aqabilir.

Sonugta drelnli olan Bazctelerin basrldrEr yer defil. yiiklendikleri giirevdir. Her tiirlii tasDifin 'lbr*siyonel bakrmdan" yaprlmasr _{yerindc olur. Bu nedenlerle} ko-nuyu An.dolu basmr ya da ta5ra basul olarak delil yerel basur adr ahrlda incelerneyi uygun buluyoruz(2).

ILK YIREI,

GAZf,TE ORNEKLDRI :

VILAYET

GAZETELERI

Tanzimatin ilamndan sonra. malralli idarelerle

ilgili

ilk biiyiik ddzenleme, Fralsrz idare sistenf <irnek alurarak olulturula[ 7 Kasrllt 1864 tarihinde g*arrlar

ni-zamnanc ile yapllm$tlr. Bu nizamnalne ilc eyalet sisremi kaldrllarak ycrille vilayet sistcmi gctirilmi!tir.

Vilayetlcrin olulturulmasr siireciode'

kiiltiir

Alantrrda yaprlan en iinemli

ar-lrm. ,;iiphesiz ki lrcr vilayet merkezinde bir rnalbaanrn aqlLnasrdr' Vaiilik binyesi igirdc agrlan bu rnatbaillarda dncclikle krt:lsiyc i$lerinc

Alrlft

verilmi$ ancdk bunun yan,

"fa

nratba"l,uda "allumeler

(yrll*lar). takvimlcr' dini' edebi vc biliNsel kitaplar Ita basrlmrStLr. Yine aynl matbaalar kulla[tlarak bir

lok

ilde 'resmi vilayct ga2ctesi"

dc _{arkanlnr;trr. Bu uygulamarrlr ilk} iime[iTuna vilayetinde

gdriilmiittti(3)'

1865\c Tr-rna valisi Mithat Pala taratindan Ruseuk'ta q*anlan Turir gazetesi'

<incelcri hafrada bir, <laba sonralarr ltat'tada iki kez yayrnlanriaya balliunll ve I Hazi-ran l877 yc kadar stirckli olarak

g*nllltrr'

Tunairrn ilk sayrlan Tiirkge ve Bulgarca idi. Dokuzuncu sayrdan sonra iki dil birbirinden ayrrhntt' gazrtenin Tiirkqe ve Bul-Sarca say arl

ay

alrl

yaymlanln$tf.

Tuladan sotua ikinci kilBescl gazete 186? de Erzurunida yayllllana[ Envar-r _{$arkiyye'clir. Tuna} gazctesi gibi Elrvlr-r Sarkiyye'llin rrlasratlan da il biitgesilden t"rytann,,>t,r. yani o ddnemlerde il gazctcleri' dcvlclin grkardrEr bir 9t1il rcsmi gaze' tele.dir(4).

Ancak gerck Takvirr-i Vekayi ve _Eerekse Osrnarrh Devlcli lara[rndan yaym yaqamrna sokuLn diler gazetcler. devlet taraflrdan glkarrlmalafina

kiruo'

bugtinkii iRcsuri

Gazete ' anlayl$mdan uznk' basnxr i5levirrc uygun bir bigirnde ydohnak iize-re olan bir ideolojinin savunulmasr vc yenidclt olullurulnlasl alnaclyla yaylnlannr$-lardrr(5).

lg.yiizyll batlarrrda. ie kanriftlklar. drl baskrlar ve irnparatorhtk slnularr igindcki yabancr unsurlafl[ ballNsrzhk harcketlerinin iirgiitlenme vc yayrlmast ve yundrqur<t" borrlau . itnparatorluk slnulan iginde dafltrlatr yayrn orgalrlarilnn ctkinli-gi ka4r",rda, O"rrranl Devleti de kendi idcolojisini savuntnak, yabattcr ursurlanr ba-lunsrzhk harekctlcrilre katrhnalarlnl engellemek. iklidar rtn giiglti oldu!u imajrrrr

iiirk

ve Yabanct u[surlara gdstenrrek iizerc. yaylr organlatuldan yararliunna koDusu-nu rslahat prograrnlan igine almltur.

Bu gazeteler iilevleri baknnndan oldugu kadar. igerikleri agrsrndan da zarna-nrn gazerecilik koyullannr yerine getinniSlerdir' Yalntzca resrni nitelikli duyurularla yetinrnerni;. zamann aydln kesinini olulturan biirokatlan muhabir ve yazar olarak kullamn\. yerel sorunlar ve geliEmclerle ilgili yaytnlar yapllr; ve llntta yabancl 82ve-telerden ahntrlarda buh.rnmuqlardr(6).

Bir krsmr yakrn zanrana kadar yalamlnr siirdiiren vilayct gazeteleri yoluyla. bir qok ydrede ilk kez siireli yayrn gkanlmlltrr. Gizetelerin bas dlEr flatbaalar kamu

ilgile

nin yan srra iizel kesirnin i:;lcrine de ag* lutulmu$ biiylece ycrel basmn ba;la_ rnasr ve yaygrnhk kazanmasr _{yolunda tjnemli bir adlm atllmlgtlr.}

. . Bir gok vilayelte, yay

tla

alr gazelc ydreDin ilk siircli yayrnr oldr.rlu igin. ga z.teciligin altabesinden ballantlnrrg; kitlcnin bastn aracrllr ile e!itilrresiide oucmli ve _{b0yiik bir adtnl attLnrqtr.}

_Ome{il,

_{Bursada yayrmlanan}

Htidavclldigar gazclcsr_ nin ilk sayrsrnda _{"...vaktiyle baruncrl* ilmi} ortaya grktr ve bir kalclrrdel grk.rn trir ke-lirncnin az vakirte yiizbin ele geqnesi tniirrkiin oldu. Artlk lisanla halka verilccek ma, lumal

_Fk

kijgiik kalari* hcrkcs giiziiniin dniindcki adamrn sdziinc kanaat etrDelrp. kcndisindcn bin slat uzaktaki adamlarnl _{\oylcdiklcrivc bildrklcri ve yapr dan vs ya_} pacaklan ve yapmak _{istedikleri leylcri ilitmeye vc okumaya bagladr ki, anlan hcp}

ha_

ber vercn bu misiill0 havadisi ilan ve ingaa edcn kalrtcaliza gazete _{dcnildi,, lckiinde} bir tanrntlanra vcrilcrek. gazetenir ne oldulu halka anlatrlnaktadLr(7).

Vilayct gazctclcrilrde ycr alan yazrlarlu konulair. yaqanllan tarihsel siirccc de bagh olarak bnyiik farkhl*lar gdsternlekredir. Gazerelerdc _9o!unluklil yasalnr. yo-netmeliklcr. kilrnu gdrcvlilcrinin ddijllcndirilnlelcri, tayinler, kolluk kuvvctlerinru ba;arrlarr. valilcriu konuynalan vc yazrlan. rcsrni bildiriler karnu kurulnhruul ba_ qardrlr igler habcr olarak vcrilrnigtir. Ancak. zaman zfln1an bu 'klajiklcqmil,. yapurrn

dltna grkllmq. gaatclerde

_liirlcr,

inceleme ve _{arallnrralar. larih gah;rnatariycr al_}

tnrttr(ll).

Yaalirrn bir bdliinrii dc lstnnbul gazetcleriDden _aynen ya da dzellcncrek rhD

lnUtr. Gazeleleri "so!uk" gdriiniimii, zarnan zantan ydnetirnde bulunan kiqileri bile rnllatsrz ehniltir. Onlclin Kiutanronr.r _{Valisi Srrr} paga. _{"Hak 56z Acrdr',}

_bilkh

_ya, zrslnda "ll _{gairtclcri rnahallin hakiki vukuatmr okuyuculanna bildirnrcyip}

je

_yalurz

rtrcmurlardan liizunrlu liizumiiuz bahsedcrck onlan tnctlrcrlneleri veya lst,inbufaa qr, kan gazelelerh makalc ve habcrlerini ayuen alp yayfilanlalan ile _{,iiphe yok}

ki

Dru_

kaddes vazilclerini ihrnal ctmig olurltu. Hoga gisin gitrnesirr rnahallil hakiki vukuarF

!r

gizlcmck vcyahut da uzakta olaulafi kandrnak _{igin balka )ckilde} gdstermeye 9a-lqnrak il grzctcleri igin koruduklarr melrllcket menfnatlerine kaDr altedilmez bir ka_

bahat. tabir caizsc biiyiik bir iharct

dclil

nridir'l

_Qle

ise. gazetenriz cEriye c-iri. dog_ ruya doEru dcrneklc

nigil

ayrplausur?"deurektedir(9).

Bazr y<iucticilerin bu aydrn bakrg agrsr 6zellikle II. Abdiilhamir ddreminde Babrali'yi rahatsrz etmiritir. Dahiliye nezareri 1889 yrhnda bir genelge yaymlayarak vilayet gazeteierinde. lstanbul gazetelerinde yaytnlanan yazrlarin mu-lrtevasurli drp,,

la

_€lk

rnarlasuu entrelrni{lir. Daha sonra da edebiyat ile ilgrL yizllar icin yasak teli_ riLniqtir. Bu durum vilayet gaz-ctelcrinin

il['vlerini

yerinJgctircrn",n"l"ri,.," yoi u9-nuit. aynca gazetcleritr okunma oranlan gok dii{nliilttir. Bunuu iizeriDe 1903 vrllrda

$iira-yl Devlet. vilayet gazeteleri ilc ilgili hir ktfarnarne yayunlarnrlrr. Bu kararna-mcde. vilayetlerde grkan gazetelerin biiyiik go[unlugunun o ydrenir taimr ve doEal kaynaklan ile ilgili sorunlan aydulatamadtEl, halkm ktiltiirel ve tnesleki gelirinrcsine katkrda bulunamadrgl belirtilmittir. Yine aynr karamamedc, bu krsrh_ltn dnlenmcsi

icin. bilci sahibi olan kiqilerin stiz konusu gazetelerde yaz! yazmalaflntn sallarunast' ,,r^lan-n herkesin anlavabileccEi bir Tiirkce ile kaleme ahnmast tstenm\' ayrrca inulrrarlann gazctrlete ibonc olmalemntn saglanmasr SerektiEi

bildiilmiltl(10)'

YEREL BASININ

GEqMIgTEKI

I$LF,VI-SORUNLARI

Basrnrn lstanbul'un tekelinden gtkna'sma nedcn olan Vilayet gazetelerinin' uurrn,n

on".inin titt"ler

tarafrndan kavianrlmasrnda da qiiphesiz biiyiik bir payr

ol-t""*.

f mS h"t"toinden sonra. iilkerril bir gok yeriDde bir anda 9ok sayda siireli

"""""*

a*.".i.

"if"v"t

gazetelerinin yiiklendikleri illevleri

rre tilgiide yerine

getir-iilterinin

Uir kamr, olarak gijslerilebilir(ll)'

Siyasi iktidann mutlak niteligiDir gcairdigi itk sarstntrda'. l9o8.MeErutiyeti ile birlikte', gelitli siyasi giiri4leri yansrtm tizel gazcteletin'-lstanbul Sibiralrayr da kaoladrh eoruimektedir. bu durumun onaya grkmasryla Tiirk Basrnr' Devlct tarafrn-aan crkinian. va da giidurnlii ijzel Sai,ctclerin tckdiizcligindcrl kurtulmul' basln'

srya-ti

rnii"ua"t"t"iitt vuitldrgr bir

f*ir

plalformu haline gclnriltit

(ll)

Kurtulu; SavaEr diincminde. lstanbulbasrnt strsarkcn' yerel Sazeteler' dunya-aa eslle rarrlaninamribir Sazerecilik itme!i vennillerdir'

Milli

Mucadele yrllannrn

nl"i.i"i*itt. f*t

tasrn'tarihinin cn onurlu, en yiiza!nrcr kcsimini oluttutur' Bu

,r*mJ"

enuaotu'au. kimisi rcsrni vilayet matbaalannda' kimisi ya bir yiik

vagonun-ir

af"ri*"f"n

l*"f

t it matbaadn ya da _{lapografla. gcrrelliklc} zor kolullar alunda ya' yrnlanan gazetcler. kurtululi rniicadclcsinin sdzcii'liigilnii

yapml!lard(ll)'

Kunulul Savalrntn sonuqlturlnasryla Istanbul bastnr yine <in plarta gcami;' vcrel basrn isc bir duraklarna ddnemine girtniltir' Bu duraklarna'

l9i6

yrlma'-9o*

par-iili

doncrnc g<4iqc dek siilmulttir. 1946 - I957 yrllan arasrnda' yerel basnda' M€lrub-yet diinemiie

-benzcyen.

fakat oldukga kNa siiren bit canla ma gdriilmektedr' Demokat Parti'nin kurullnast ve yurt diizeyinde drgiitlcnmcsine ko$ut ola-rak. bu paniyi ve programm destekleyen BaT.eteler, yurdun her ilinde ve ilgesinde

ya-ymlanmaya ba5lanrqtu. Bu canlatrma &tnemi oldukqa klsa siinniiltiir' Demohat Par-ti ikPar-tidaflnrn otwmaya baqlarnasryla birlikte. devlet kesesindcn. kendisini destekle-yen gazetelere. bit-slna yardnl adl alnnda, pansal gtkar sa[lanrnasl, gazctecilikle

ilgi-si olmayan ve golunlukls matbaa sahibi veya pani iirgiitlerinde gdrevli kigilerin gaze-te g*armaya batlamalanM yol agm{tu. Bu durumda ama9. salt dalltllan bu maddi grkarlardan yararlanmak oldulund8n, bu _Sazeteler igerik ve iqlcv baknnndan oku)'u-cuya bir _{Eeyler verme ve karnu} yaranna gaL5ma endigesinden uzalJqmrqlar, blnun

sonucu oiarak da 1950 yrhldan sonra. giderek yerel basmn, basn olarak iqlevinden siizettnek olanaksE duruma gelmiEtir.

GiJN{JMOZDE YEREL BASININ

I$LEVI.SORUNLARI

Insanlann, oturduklarl yakm gevrelerinde olup bitenled yerel gazetelerden okumalan. okunrak istemeled bah diinyssutda yaygrnla5an bir olgudu!( l4)' Ornelin

Amerila'da ulusaldiizeyde _{sablan gazctelerin sayrsr bir kagr gegmemektedir.} BuDa Ka4llrK ycret habertere atu.l* veren ycrel basrn _{hayli gcliqmiqtir. yerel basrn r}

gelil-m\

olmasrve giiglenmesi yerel ilerilimi anhrmakta

_b;

ileiiqim yerel

yo"",i.J"Lf"-mekle.

tu

da y€rel dernokrasinin. yerel _{demokarik yt}

_ned;in

;ii9t"^n"rin"

u" t,ulk tarafndan benimsenmesine yardrmcr olmakraar.

_fiite

iter4l,ninin

_

,on

"*intiglni

ve yarannr yerel basrn _{yoluyla gdrmek miimkiindiir(15).}

Bugun iilkernizde yerel basurn _{konurnunu ortaya koymak. sorunlanft} irdele-yebilmek igin, dnce ulusal baslmnllztn _{dururnundan krsaca stiz}

_etrn"f

_{f.o,ruru aAo}

ii

aydrnlatabilmemiz agn rdar yararh _{olacakrr. Qiinkii. yerel basurr,,}

_*

"ill

i*t

Basrnlnrn temel soJunlanndan farkh

delildi

.

.

QatdaS ve dernokratik

ilelitim

_{kavramlan agrsndar azgetiqmiglik gernberi}

iginde olan Tiirkiye. basxr sektdriiniin zayf otdugu iilketerden biiidn.

C;;;

_;k;,""

oranlnln diiriiik olmasr. halkrn isteklcrine cevap _{verilmemesi, tiraj} sorunu,

_r"k

olol,-dcn yeterinc€ yararlanrlamarnasr. qiqiilnig iqgikadrolannrn yarattrg,

,*rntr,

tiruj-,9i,, biitgeyi snrsan _{promasyon vc lotaryalarm giindemde tutulmasl, uike}

ekonomi"sinin iginde bulundugu

_kiz

ve kalitesiz kalrr kullanrmr gibi sorunlarla.

_{ulke.Ja" i"1",}

_a" mokrasiye _{gcqigten bu yana en bunalllnL giinlerini yaqanrqtr.}

,

_

lnsan yerine makinaya yaturm. vasrfL insan yetenizlifi. gazetelerdeki ke-mikleqrniq kadrolarur hakimiyeri yiizijnden geglerin _diquk

_fiyai

_{g;lryurlarat gef4_} melerinin engcllenmesi. gerelinden _{fazla prornasyon ve lotaryalar nedeniyle geiir}

gr_

der dergelerinin _{ayarlanarnamasr. sennayenin zayrflamasr reklam ve dagltlm} alanln_ da geliSernemenin verdigi dezavantajlar _{gibi sorunlar yiiziinden basur sugludur. Bu} nedenlerle halkrn basrna duydugu giivcn sarsrlmrS, basur kurumu iilkemizde genel bir saygrnhk erezyonulra ugram{ttr.

Giderek yaygn ya da ulusal dcnen basrnrn sorunlannr _{paylalmaya barlayan} ycrel basrn, rnerkezi basrrrm ideolojik siiylemine eklenmil bulundugu gibi (mazagin_ lelme elitinlinin balat duruma gehnesi vb,) onun rcknolojilerini de kullanmaya bar_

lamrgr(16)

Tiirk basm dolayNryla Anadolu basnr teknik agrdan ii9 b0y0k gchirdeki ga_

zelelerle billikte gok pahah arag. gereg ve girdilerle gagr yakalamrlx!, Ancak iig bU_ ytik gehirdeki tcknik eskidikge, bazen kanuni mevzuat da zorlalalak bu araglar Ana-dolu'ya sevkedil ektedir. Anadolu 196O yrhndan sonra biiyiik bir matbaa mezarhlr haline getirilmfu

ti(

I 7).

1980'li

y

lann sonunda _{gazetecilik teknolojisi ydniindeo. Anadolu'da gftan} yerel gazeteleri ve gazetecileri iki grupla ioplamark anlarnldu,

-Gelencksel Anadolu Basurr diye adlaidutlabilccek yerel gazeteler ve Saze tecilcr.

'-J,t

yrffurao yoygutfor;tnaya ballayan ofsctle$mc olgusuyla beraber' ycni 8a zetccilik tcnolojisini uygulayan gazetelcr ve gazclecilcr'

Birinci Srupta yer alan gi"eteler vc gazcleciler alll. i!leri gcncllillc

nralhilxcF hk oldugundaniuliin gelcDckscl Aradolu basrrrrnda 300e yakrrt ga/ctc ellc drzrlrp

*a"ilu"r.inor,nro u""hnaktadu. Andoluda q|kan qok sayrdaki galdlclcrirr

qoiu'llu-lr

nu bir crup icitrc yerlelttJntck yanltl olmaz Ga/clc sahiPliEin' akrahi'lrl( rlrl$lcrr

ir"o"

t*iui""i"t

*t

qo'krur'

Ai

'oytda qal'larrla

hern malhaacrlft hutr dc gazctcci-Lh vanrnava galr,irlilralladlr qoPu kcz' bu illcurrclcrdc gah5atl

'ayl\l

lu

klllyl

allna-,",'i,

ji,r.'g"*r*"

yt'r :rlart glzetclerin hoyullarr' eldcki tcknolu3ik olaniklara

f

ire

tj.ij'irc'i:-s

"r*,ira,ieligebiimektedt.0.45.

0.68. 0.90 boyutlarurda qrkarrlirn gaze-teler

dc

rcvcutlur.

lkinci grupta ycr ala[ ga7-clcler ve gazctccilcr gelencksel Alndolu gazcreleri-ni a"giqi,n" .o-tnrul olanlardri. Dcgiqirgazcreleri-nin hegazcreleri-niiz biiyiik boyulta oldugunu siiylcrnck

,uo*?.'""""",

***r'

hldr loplurrial deliyrre iginde

olill

Tiirkiyc'de gazetclcritr

i"

_S"r"o.il,k

,"krol"lisinirr <lclilirrrc girrniq olmasr[r dolal kar!rl'rmttk gcrckir' Top-ru,i"nr a"giyu" ir" t iriiklc iilke diiz_cyiud! yrygu olan pck qok deier dcli|nckte.

ye-rrilcri bciinseumcktcdir.

olietlc;rnc

clilioi.

bu

de!i;imill bir

parqasr olarak

iqi,CUun U".i l",unUut. Ankiua. fztrir' Adana'dan ballayarak' Anadolu iqlerinc dolru yayrllnaktndrr dcncbili(l 8).

Ot.scrlc basrlal yercl gxzctelerin boyutl'ul 1 35'in iizcrilldcdir' Habcr bulma' yapma y.iniiDdcn fazla srklntrlan yoktur' Qah;atr gazctcci sayrsr 20- 100 arastnda dc'

!i5irt"n.moaotu ao _{9a!dal gazetccili!e} ydrtclme gabalan iginde olduklnrr

sdylene-iiiir.

Ozettitle, ndana Bursa, lz0ri! AdaPazart' Eski;ehir vc Kolya dn elktln otsclle basrlan yercl gazetelcrin. Ttirkiye dc 250'000'lik toplam yercl Sazoe

ti'junl

yanslrr oluqrurduklan saurhnaktadu(19)'

Basu Yaytn Eiibrrnasyon C'nel MiidiirltiEii 7 Cografi bitlge esas a gdrc hatiada iki kez habcr gdndcrerck. ycrel Sazetclcrin hatrer buhna zrrrluklarrN

lzaltlna-fu gut,ynotruao VI"tLze dayah haberlcre

bagrnlll*

anlayr$I $klilrde

Ditelcnebile-l"t

tuiurut't,

gogonluk ycrel gazetelerce benimsenrnig olup krsmen kull ntlflalldr-Bazr Anadolu gazetecileri ve gazcteleri Istanbul kaynakh gazeielerirl' TRTnin. Anadolu Ajanirnrn veya diler hober ajanslatrrnn rnullabirligirri

ynprnlkta-;il;;

g;"p,;,;pilran

gaz-ct;ciler;e g3retel;r yapt&larr habcrleri' tcnrsil cttikleri kurulu$lara gcirdcnnekte. aym zanlanda kcndi yerel gazetelcrillde dc

yirytnlartrakta-drlar.

Bulunan ve yaptlnn habcrin iki kez delerlendirilmesini yarlsrtan bu durum Anadolu'da habcre ulalmak. haber yapmak ydniinden ko$ullarm kolay olmadlElna

TLiRKIYL'DE YAYINL{NAN YEREL GAA]ELERL\ YA}'IN SLT,ELERK*)

IJrftlth I erin '1(l I{rfirdr 3

siin

9 Hrnrda )

gun

6 Avhk 18 uunluli 1l:) 5 aiinde bir 39 I 0 stintr. 5; Ztl {iiilde blr ttcllr (lclrl 6 Toplam 't66

t*t Trblo Begbalienhk Brsrn Yrlrn Enfomaslon Gencl N{Udiirlti gr'niin 1990 I r h veril eriirtlen y mrlanirak onryr konmuqtur.

igarer eder nir()likredt(20).

Zor koqullar alrurda habere eri$ebilen, bulan gazeteler, gUnliik, haftada iki ve-ya ijg gtin, haftal& olarak yayurlarnnaktadr. Bazr yerleqim birirnlerinde ise, yerel ga-z.etelerin yayur siireleri haber buhna giigliikleri nedeniyle onbeq gtine ve ayhk olmaya kadar varabilmektedir.

Tabloyu incelcdilimizde hafrada 2 gtin. haftada 3 gtin hatiada 5 giin gibi pek ahgrk olmadr!rmrz yayln periyodlan ile karqrlaEmaktayrz.

Bildilirniz gibi sennaye gticUnden yoksun olan bu gazrteler, Basrn llan Kuru-rnu taratjndan kendilerine verilen ilanlarul geliriyle ancak ya!ayabilmektedir. Devlet Ilrale Kanununun yarattlgr ilan gelirinden Anadolu Basururrn aldr$r pay azdrr. Ancak bir ya da iki gazrteyi ya;atabilccek olan ilan gelirinin bulundulu il ya da ilgelerde pek gok

-sazcte yayurlanrnaya ba;lamrqhr. Bu dururn mevcut gazetelerin geliqrne irnkan-lannr ortadan kaldrrnakla kalrnaurrE gittikge zarar cden duruna di.iEen gazeteler ka-pannla tehlikesi ile kargr kargrya gehniglerdir.

Bugtin ise agrkga gciri.ilen odur ki. teknolojik gelignreuin ve sermaye basuunrn olumsuz etkilerine karEr Anadolu Gazetelerinin hig degilse dayanrkhhk gcistemresini saglamanur tek garesi mevcut kaynagn ktli.inmesini asgariye indinnek zorunlugu-dur. Daha agrk bir it'adeyle il ya da ilge merkezlerindeki gazete sayrlanmn stiratle azal-trlnasr kagrnrlmaz bir zaruret olarak ortaya grkrnrgtu.

Gazete sayrsrnur artmr$ olmasr. baEhca iki nedene dayanmaktadr. Bunlardan birincisi. gergek mesleli gazeteci olsun olmasm. bu kiqilerin ilan gelirinden kolayca

pay almak istemeleridir. Son yrllar igerisinde bu istele kaprlan _{Ealuslar arasrnda}

mes-leli

gazetecilik olmayanlann da gok sayrda bulundulu gdriilmektedir(Z1).

Gazete saytstnrn artErnda ikinci ternel neden' il veya ilgelerde gazeteciler arasrnda ortaya grkan siyasal gori.ig ayrrlklandr. Kendi siyasal goriigu ya da merlsubu oldulu siyasi parti adna propoganda yapabihnek anracryla gazete grkaran kigi. para-sal kaynalr daha da pargalarnrq oldu[undan Anadolu baslrrnur mevcut rnaddi

gtigsiiz-liiliinti

arttrmaktadu. Yerel basrn, kendi kendini yenileme gabalarr igirre girer. yeni gazetecilik teknolojisine ayak uydurabilirse. gevrede etkin olabihne olanairrla kavu-r;abilecektir. Halen gok sayrdaki gazetenin sayrsurm azalmast igin. sennaye birleqtiril-rnesi, yeni teknolojilerin benimsenrnesi, giigliiklere, zorluklara gtiliis gererek haber buhna olanaklarrnur geligtirilnresi gerekmektedir. Yoksa. Eimdi oldulu gibi. hem rnatbaacrhk hem de gazeteciligi yan bir u$ag olarak yaprp. yti'riitrnek. Ealdaq gazete-cilikle ba!daqmaktadu(22).

Yrllardan beri Anadolu'da karnuoyunu oluqtuntra gorevini biiyiik bir titizlikle yiiriitrneye gahqan yerel basrn. teknolojik geliqme ve sennaye gticiiniin ortaya Elkar-drlr biiyiik imkanlardan yararlanamatrtasl sonucu yaygrn baslrur gahqanr konunlunda kurtularnamrgtr. Ayrrca, basrn yercl

bir

nitelikte dolup. ulusal ve uluslararasr boyut kazanrken, yeni boyutlan ile uluslararasr ve ulusal basrn. kiiEtlen Diinya'da yerel so-runlann geneli daha tazla ilgilendirmesi. yerel geliqrnelere olan ilginin artrqr ile yerel habercilile yrinelig igine girmi; ve yerel basrna bu anlanrda dayanmak zorunda

kal-mqtr. Bugiln gerek ulusal gerekse uluslararast basru. sayfalarurda yerel haberlere ge-niq gapta yer venneye baglanuqlardu. Bunun <imekleri tjlkemizc dc yansrrnrq'

Tiirki-ye'nin ytiksek tirajh gazeteleri kilge ekleri grkannaya baElarnrg ve bu konuda gahgrna-lannr s0rdiirrnektedir. Hem habercilikte ycirellilin onemi ile elde edilecek tiraj, hern reklam gelirleri agrsmdan sa$lanacak daha fazla kar tutkusu dolrultusunda baglatrlan bu girigirnler yerel ba.srnr ekonornik ve sosyal agrdan yeniden geri plana itrniqtir(23). Yerel basur, bugiinkii gibi yaygrn bastutn gahqam durumunda kaldftga' tir-giitlenip <izerklegernedikge, dernokratikleqrne siirecinde dolrudan ve etkin biginrde s<iz sahibi olamayacaga tenzelnektedir. Anadolu basutrnrtt mevcut ekonomiMdeolo-jildenformatik egemenlile bug0nkti konjonkttirde direnebilmek, onu krabihnek igin gok mtcadele vernesi gerekeceii agfttlr(24).

Yerel basrn gergekten <izerkleEmek" gofulculaqrnak, asrl cinernlisi, kendi bek-lenti utkunun toplumsal, siyasal, ki.iltiirel gereksininrlerini diretebihnek istiyorsa, merkezde iiretilen diiEiinrne. yorunrlanra, gciziirnleme y<intenrlerini bir an cince edin-mek ve oraya karEr kullanma yetkisini kullanmak zorundadr. Merkezin egernenli[i-nin sorgulanmasr olanaf,rnr verecek bir itiraz ve eligtiri mekanianasr bu sayede kuru-labilil(25).

rner-kezin sansasyona aEk lnagazirel sdylelDinin etkisine. kendi gevresindcn bile destek gdnnedili igin direnemeyen yerel basinrn haberlerinin gifre manipiilasyona ugradrgr da <ine siiriilebilir.

Yerel olay ve haberler iizerindeki manipulasyonun dnlencbihnesinin rek yo_ lu. merkez drqrnda giiglii senrraye ile dzerk ve gdrece dzgiir gazctelcr g*annanrn, yiiksek tiraja ulaErnanrn yolunu bulmaktr(26).

Burada kagrrrrlmtrz olar gdrece tizgiirliik. yerel gazelenin de trpkr nlerkezdeki gazetelcr _{gibi. yalayabilmek igin sahslau gok reklam/ilana gereksinim}

duynlaslndan kaynaklanmaktadr, Reklam/ilan gereksinimi b6lgecleki srnai. ticari uc ,nali krtrl,rr-larla iyi iliqkiler iginde bulunma zorunluluEu gerirerek dzgiiLr elegr;iyi yokcrmekredir.

Gdriildii!ii gibi gevrenin _{sorunliur merkezin sonrllarrdu(27).}

soNUe

-

Bah dtinyasmda giderek yaygmla$an yerel gazetecilik olgusu iilkemiz agNln-dan incclendilindc ortaya geligik sonuglar g*maktadr. TUrkiye.dc kitlc ileti5im'amq-lan iginde giirsel-iqitscl olanlardan daha gok _{yararlantlntakra yazrll olanlara iazla ilgi} duyulmarnaktadr.

TiiLrk toplunr yaprsrndan kaynakla aD bu dururna kargrn ycrcl basrn alanrna gdz attdurlrzda. Basrn Yayrn Enformasyon Gcnel

Miiditliiliiitiin

1990

v

r verileri_ ne gcire Ttirkiye'de 766 yercl gazetc yayrnlanmaktadr. 1937 yrlndar) hu yana devlct eliyle besleneu basrn gazete entlasyonu ve nasyon kadro gibi iki oluulruz:onuq orta-ya g*armr;tr. _{Qelilkiyi agrla grkanrrak amacryla Tiirkiye de sayrlan 700,900}

arasm_ da degilen yerel gazetenin grkmas nn. toplunla ne kazaDdlrdrgnn. gok sdyrda, az

ti,

rajh yerel gazetelerin gevrelerinde ne kadar etkin olabildiklcrini ortaya koyrnak, bu sorulala cevap aramak gerekeceklir.

Yerel basrnrmrzrD geliSkilerle dolu, _{Qarp* gdriiniimiinii Dr. Haluk Sahin "llc_} tilimde Kdr Noktalar" balhgr alrrnda _{ldyle ortaya koymakradr:}

"Kolluya. Tiirkiye'nin brakrnu hala halkuln yaflslnln ya$adlEr kdyleriDi, kii_ giik ya da ona boy

bi

kentinde ya$yar bir yurtta! agrsmdan buaktrErmrzrja durumun vehameti ortaya qftar.

$u "bol segenckli" "zengil" ycni ilctiqirn onamtnda yaqayan bu yurttaji kendi mahallesinde gftmrq esrarcngiz bir yangrnrn _haberini okuyacagr bir gaz_etc ve dergr. den rnahrumdur. Televizyo u ona (Teksas'taki fabrika yangrnrm gdstenncsine

ra!-men) kentteki yangrnm nigin g*hEmr gtislermeyecck. radyosu (filanca kasabanrn diilmandan kurtulu$unun kagrncr yrh oldulunu siiylemesirc .agmen) kentinin itfaiye miidiirii ile yaph& rdfrortajr yay0rlamayacak metropol ile iilke geneli arasrlda

bocala-yrp ne deve ne de kul olar lstanbul basuu ise (Miarnideki defilcyle ilgili rcsiurler ya-yrlrlanra.suta rng,n"n; bu yanglntl rcsnlilri yaytnlanlayacakhr' Bu ]'urttallr bu

konu-iuti

;it

uy"rini ail" g"tircbilcceli bir medya yoktur' Gdril$ sahibi bir yurtta$ olarak

mc<tyala$ erignni uc kalrhmr sdz ko[usu de!ildir' Sdylc dc diycbiliriz: Bu yurtral ilc-ii,1i* ynp,furt uE,rtnaon "kcir nokta" dndrr' I;iIr kdtiisii'

ile(iiin

altyaPsr agrsnrd?ur

bii-yiit

oi,lrrn ynpun iiff."nin ijncnlli bir tiiliilDii kdr noktadadf' Bu yurttal iilkedeki

tek-,rotolil stgrarnaya ragmen 9a!da5 ve deuokatik

ilclililn

kavranllarr aqrslndan

azgc-iiir.ioufi","*rti,ii9i,r<1"oir' o

tuaece tcnclisiui bir pcri masal kndnr ilgilendiren

virtii.

t"iii

_'"

gtiriiltlllii

mesajlrurn edilgen altcrst durumundadrr' Ulke halkrrrrrr 'cjnernli

bir boliimii onun bu yoksunlulunu paylaylaktadu

lletilim pratiklerinin hcrrr resrni hcrn de 6zel kesimdeki garpkllklafldan ileri oot"n Uu tortl.it",

tutuln

Qal\[lalnra koslck vuran yasalve idari rnevzutrtve gelenck_

i.ii"

toiiu ui"t

",t

zihrriycritl gerirdi-iikrsrtlarnalar cklerdilinde bozulnaya bat'

irrr,l

rarrfot irf"ni,n aaha

di

kararaclrk. Tiirk insanturn "Enfonnasyon Qali'nrn

tek-ijai1i"ll".' t"t.rtgt"a

ratnrcrr kdlir bilgilcren' kcndisini cn fazla ilgilcndirrncsi

gc-.*il;;;;;;if*,n"ivnn,"fiv"ti

f"t"n'

dgrcrlne motivasvotlunun

diitiik

bir

'."i"iJ.r"t*.4"g,

.nava sLkacokrr' Bovle hir roPluluiun

kahhrncl:i|g:lj|t"k

-,a*i icin iyi

bi

'nalz"tnc olncatlnl

sb) l'ilnck kuskusuz tnuml(ull

oeillolr

{iot'

l!le. bu nokrada. Tiirkiyede ycrelburnrlr geliimesi ydniinde [eler yaPrhnalt-d,r, yap,l,na$ g"r.'k n"ktcdir diyc bir ba5lalgtc yapnak daha tul rrll _,olacatlrr'

ltf

<in-c.liii.'hiq

k,rqkuruz yerel gazetelcrin sayrlarrnrn azahna\r alacaku Sayrmnazallnasr vanrDda. teknolotrk alt yaPrru . yanr gazetccilik teknolojisinin QaEdal iiflr€klerc

uy-'"",r'"f"rJt.'"if"'"tt"ti

g.-au;atr. Oolal ottl ak' bijtiin bu _Selilmeleri ballatacak olarr

i"r"it

u*utut f<""a1.;,fir:lLke olarxk nitelikli bir vercl ha\rrl \ iuatrn'r' h!'r Wydelr brrce

l*"i."iii.

g"

_""a*re

195 sayrl kanun<la bir talcrrn delilikliklere gidilmesi gerekli'

iJ. cut"t".iritr"

lrgiri olmaJr!r haldc. srrf basrn karn sahibi olabilnek' Basrn [larr l(urrrnunun itun

,*i.lcrinden

faydalanrnak amaclyla 8a7cte glkartlmaslm <inlemek ifi,r. itun u"

,"nu,i

yaratmr ile haber yardrrntrrtn ya en asgari iilgiilere indirilncsi ya da

f.'uii"ri.""

y".lna" ulacaktn. Anllanlar' yerel basrntn kendi adtna qaba g'ijsiennesini ire-rrley"n,n"tunianutardr. Toplurn iginde. bu mekaliznalanu iSlemesi dcvam eltik-9". f"","t U*ul

t"naini

devamh olarak ka;tkla besleyecek koruyuculruaraya:aktr(29)

Ancak. bunu[la birliktc. Htikiimetler. daha detnokatik' gok sesli' daha gok okuyan bir toplum ulruna; kalrt.

ulaln

ve iiteki basrn girdilerhc yeniden ve igtenlik-lc bakmahdf. Basrn Yay$ Genel Miidilrliilii'niin yerel basura katkrlart' uttk elle tu-tulur lrale gelnelidir. Ka!rt iistiinde yaprlntl gibi gitriirrcn hianetlerin hayata gegil gegnrcdi!i dik1(atle izlcnrnelidir(30).

Sorug olarak, dernokatik yalamrn g€hmesinde biiyiik

iilemi

ve yeri olan yerel basurrn niteliHi bi-r yaprya kavugmast gereknlcktedir; Bu konuda en biiyiik gd-rev keDdisinc diilnrektedir. Yerel basrlrr habcrcilik agrsrndan desteklemck 9a!da9

ha-berlelmenin gerektirdigi lcknolojik imkanlan saElamada kcndisine yardlmcr olarak. daha _{yiiksek bir hiznrcl diizcyinc ula$nlas u saglamak dA dcvlctiD gdrevidir.}

DIPNOTL^R

L KcDan _$anler,

_"Tiirk

Rasnrnrn

Bir

8a$ka Diinyasr;

yERllL

BASlN". Biziur Gazete. (Ocak 1992). s.12.

2. A.g.e.. s.12.

3. Biilent

V.tl*

. "Yerel Basrnm 6nciisii,', Tanzimat'tan _{Cutnhuriyel'e Tiirkiye}

An-siklopdisiC.1.. lsunbul 198"5. Iletilim yayrnlai, s.99.

,1. _{HrtTr Topuz, "l00 Soruda}

_Tiirk

_Balitn

_Tarihi',,

_lsranbul.

1973. s.236.

5.

E-Alrlnet

. "Yerel Basrntn lglevi ve Sorunlan',,

Bilirl

ve Sanat.

(Aral*

lggl),

s.28. 6.A.g.c.. s.28.

7. Biilent Varlft, "Yerel Basrnrn 0nciisii: _{Vilayet Gazetel€ri". Ttnzinrar,tan}

Cum-huriycfe Tiirkiye AnsikloJn-disi. C.l. fsranbul 1985.llclilim yayurlarr. _s.100. 8. A.g.e..s.l0l

9. A.g.e., s.l0l 10. A.g.c.,s.l0l I l.A.g.e.. s.102

12. E.Ahmcl. "Yerel Bastntn

ltl€yi

ve SorunlrrL Bilim ve Sanal. (Arahk

Iggl).

s.28.

13. A.g.c.. s.!E

l4.Oya Tokgitz. "Tiirki,ve'de Yerel Basrnrn Konumu; Rolii ve 6nemil. A.U.Bnsrrr Yayur Yiiksck Okulu Yrlhgr. Ankara 1988. A.U.S.B.F. ve Blsurrcvi, s.178.

15. Nail Kcgcli. 'lletigim Olaylan leinde Yazth Basrnrn Durumu', . Gazetecilcr Cc-miycti Yayrnlan. Istanbul. 198.1. s.91.

16. Ahmer Okhy. "Yerel llasrn Uzerine", Milliyer Gazeresi, (19 Mayrs 1992), s.16. l T.Ahmet Turan

ciircl,

"Tiirk

Basht Teknik Harig..l0 Yrl Onceden Ceridedir,,,

Yerel Basrn Kurultayr-Bildiriler, Mays 1992. _{Qukurova Gazetecilcr} Ccrni-yeti Yayutlan. s..19.

18. Oya Tokgtiz, "Tiirkiye'de .verel Bastnm Konumu:Rolii ye Onemi". A.U.Basrn Yayur Yilksek C)kulu Yrlhlr Allkara-1988, A.LJ.S.B.F. ve B.Y.Y.O. Basnne-vi. s.175-l?6.

19. A.g.c., s.177 20. A.g.e., s.178

21. lsrnct Giritli. I'Giiniimtizde Haberleime ve Baa Sorunlan". lshnbul 198i, Fi-liz kitabevi. s.162,163.

22. Oya Tokgdz.

"Tiirkiye'de

Yerel Basrnln Konumu: Rolii ve Onemi", s.179. 23. Yagar Oztiirk. "Yerel Anadolu Basrm". Yerel Basm Kurultayr Bildiriler. Mayls

1992. _Qukurova Gazeteciler Cerniyeti Yayrnlan. s.l.l9.

24.Ahrnct Oktay. " Yerel Basrn Uzerine'r, Milliyet Grzetesi, (

l9

Mayrs 1992). s.16. 25. A.g.e.. s.16(26. A.g.e.. s.l6

n.

A.1'e., s.l6

ie.

ii;i

$*i",

"v.d

$ct1h

frnl.rriled

!r BaD

6,a0dt!t:

ldrnhtl

t99L Basn Konseyi Bilinsel

Ara{bmrlu'

s'9O'

29. Oya Tokgitz, "T0rkiy3rdc yctr l

Br$lrn KouBu:

Rol*

w

Ord"'

e'179'

lO. Iriustsfa b?f(e.

"slorunbr

6ncrlbr",

Yerel Brsrn Kurultayr Bildiriler'

Mays