Yeni Türk y. 3, s. 5, Ocak-Haziran 2011, s. 153-163
EV,
EVDEN
VE EVE
Demir*
Özet: Mekan özellikle ev olgusu birey için gerçek ve kurgusal dünyada önemli
de-biridir. Ev, beraberinde maddi ve
manevi çerçeve içerisine Türk edebiyatmda ise bunlarla
birlikte ev, aile de Ev koruma' görevinden
önce aileyi koruma ve onu bir arada tutma Mekan ve
nesneler ciddi biçimde olan Halid
Zi-ya için de ev birey ve aileyle tespit
etmek mümkündür.
Anahtar Kelimeler: Halid Ziya, Türk hikaye, mekan, ev.
HOME, ESCAPE FROM HOME AND RETURNING TO HOME IN THE STO-RIES OF
Abstract: Space, especially the home phenomenon, is one of the important values for indi-viduals in the real as well as fictional world. Home enframes the physical and spiritual worlds that the individual conveys, undertakes, and brings together within a Jramework that it determines. In Turkish literature, home alsa reminds the union of home and family. Home has undertaken the responsibility of guarding and keeping the family union together before that of 'guarding the daydreamer'. With Halid Ziya, who is one of the writers that seriously thought about space and the world of objects, phenomena occuring around the matter of home are easily detected in terms of their relations with individuals and family.
Keywords: Halid Ziya, Turkish literature, story, space, home.
olarak insanla oldukça kuvvetlidir.
Ger-çek dünyada ve bunun olan kurgu mekanla
insan dikkat bunun öncelikle
iç yönelik fark edilecektir. mekan
özellikle de ev derin ve çok yönlü Gaston
Bache-lard; "( ... ) konu olarak bu kadar kolay
la ev, insan ruhunun çözümleme olarak ele diyerek öne
ve ev için 'ben'i koruyan ben-olmayan' ifadesini
Ev sadece fiziksel olarak korumaz, Ev,
insan olgusunun beraberinde
leri daha da korur ve Ev ya
da daha anlamda mekan, saklar.
her bir mekana aittir veyahut en
me-kandaki bir nesneyle
mekan, mekan de bu
sebepledir. Bu yine Bachelard' a göre evin düz bir çizgi halinde ilerleyen kronolojik bir tarihi yoktur. Ev
an ve gelecek birbirinin içine geçer. ve hayal gücü,
ve umut edilen bir araya
getirerek mekana ait öznel ve özel bir tarih vücuda getirirler. EV OLGUSU
Halid Ziya hikayelerinde mekan ve insan, buna
olarak da ev ve aile birbirlerinden tutulamayacak ölçüde Ona göre ev, içerisinde
la bir önem ve ya da mutsuz bir
aile-nin ev onun için sadece sahip bir
ola-rak mevcuttur. Evin içerisinde mutlu, zaman da
ka-bir aile, hem hem de içerisini
doldura-bilmektedir. mutluluk ve
huzur bir evi yuvaya Halid Ziya
hi-kayelerinde yuva bu duygulardan da mutlaka
"Penceremin Hikayesi" hikayede yeni ev-li bir genç çiftten bahsederken üzerinde özellikle durur.
Onlar birbirlerine kuvvetli bir duygusuyla ve
bunu da çevrelerine Hikayede zamanda
gözlemleyen sevgiyi ve bunu mekana
vurgular. Küçük evlerini yuva haline getirdikleri,
mekan-insan önemlidir:
"Bir çift genç koca ki, koca üstünde ve gençlikten,
bir yuva
TÜRK EDEBiYAT!
Türk mekana ve nesneler yeni
bir yön veren Halid Ziya için ev devrin de bir getirisi olarak,
demektir. o girdikten sonra,
so-tehdit, tehlike ve
olur. Bu geçmek, atlamak insana
güvenli bir sunar. "Son Levha"
hika-yesinin için ev; bütün
koruya-cak, "( ... ) onu dünyadan esirgeyerek ... güzelliklerinden mürekkeb bir alem vücuda ( ... )"3 getirilebilecek bir
Ev zamanda güvenli ve özeldir. Birey evinde
gibi hareket edebilir, kendine özgü bir hayat kurabilir. Bu ba-ev, hikayelerinde olumlu bir unsur olarak yer
Ona göre ev, bir mutluluk sürece,
dönebile-içerisinde huzuru tek Nitekim
divaca hikayesinde evlenmek istemeyen
kahra-ikna edebilmek için sahip evi tarif eder. Kendine ait
bir ev tek kabul ettirebilecek bir sebeptir:
"( ... ) sonra evden o girer girmez sizi bir mesut hava ile istikbal eden, her sizin ruhunuzdan bir parça uçan evinizden bahseder-dim ve güzel bir hatime vermek isteyerek:
O ev ne demektir, siz bilmezsiniz, derdim, bütün sokaklardan, kahvelerden, bütün bu binlerce hayat Ievsinden
aza-de, bir kenara size mahsus, sizin bir
yerdir, cihandan salim bir memleket hayah, sahili kemirmeye aciz dalgalar kadar gelir, fakat orada, önünde, meftur, geri çekilir, aile bu içeri geçemez ... "4
bu sözlerinde, eve ve ev mekanlara
iç ve mekan diyalektik olarak ad- .
bulmak mümkündür. Buna göre 'iç' ve kav-fiziksel olmaktan ziyade olgusal bir
mev-cuttur. Ev, ve bireysel kendisini
daki kötülüklerinden bir kaleye
benzer. toplum içerisinde, çizgileri olmayan
mekan-da bulunurken kendi kaderine hakim Ancak evinde, yani
kendi kalesinde, yönünü gibi
belirleye-bilir ve tehlikelerden korunabelirleye-bilir. Nitekim hikaye da
bu somut, bir hale getirmektir. Bu
diyalek-tikte eden unsurlardan en önemlisi yine 'aile' kurum ti
olarak göze Aile saadeti toplumun ve
belirle-mektedir. Evle birlikte ortaya bir unsur da
kav-bu hikayede gibi hikayelerinde de
Hikaye kimi zorluk ve
bir ya da çekilerek kurtulmaya
Uzun süren ya da çevrelerindeki ihaneti gibi
se-bepler de hikaye zaman zaman böyle davranmaya
yönlendirir. iç mekandan, evden de daha Bir
ba-iç da içidir. Birey burada çevresinden saydam ama
etkili dünyadaki hayat olanca akarken
kendine özgü bir zaman
zaman-da iç dünyaya için de bir ortam
dik-kati nesneler ruhsal dünyaya yönelir.
Halid hikayelerinde çekilmek ya da büzülmek
biçimlerde, sonucunda ortaya Ancak
hepsinde de temel duygu/ istek dünyadan/ çevreden
ve bir savunma
ma/ koyma kuvvetini yetersiz bulan kahraman bir iç kaleye
gerek "Köy hikayesinin
için çekilmek' ruha bir Kimi zamansa
kö-önceye ait ilk yerdir. Bazen de hikaye
çevresinde sükunete, huzura
kavu-"Onu Beklerken" hikayesinde ülkesinden küçük
zihninde tekrar için
Çünkü yer ne fiziksel ne de ruhsal anlamda imkan vermektedir. Çevresindekiinsanlar
duyar-ve olan çocuklar da 'öteki'
Bu sebeplerle uyum çevresinden tercih
eder. Geceleri, gün içerisinde imkan dalar ve
ülkesini, ailesini ve evini hayal eder. Evini kaybetmek, ondan
ken-di olmak bu küçük için de
Bu durumdan edecek sahip
olama-iyice Hikaye,
bir gecede, evini için donarak ölmesiyle son
bulur. Bu tam bilinçli olmasa da, kahraman için
istenil-bir ölümdür. Gerek iç gerekse
olumsuz zedeler.
Evini, ancak yerini doldurabilecek bir
güvenlik Bu, ikinci kez
demektir. kendisini kurtaracak birini de
TÜRK
Halid Ziya' nm hikayelerinde istisna da olsa evin bir iç mekana durumlar da bulunur. Bunlardan biri de
"Kar hikayesidir. Metnin Sermed, bir sokak
sebebiyle "bitmez tükenmez dehlizlerden, so-falardan, avlulardan mürekkeb vasi bir hane'16 olarak görür. Ancak bu,
onun ailenin iç mekanda temsil özlem
en-gel hikayelerinde iç mekan her zaman birincil
ko-ve dünyaya bireyi koruyan en önemli
HiKA
YELERDEHalid hikayelerinde evle bir kavram da
onunla ilgili Bu hikayelerde kahramanlar için bir eve sa-hip olmak zamanda bir aileye ve aile sahip olmayla
olarak kabul edilmektedir. "Mavi
hikayesi tamamen eve onun beraberinde
ha-elde etme üzerine da orta bir
va-pur konu bu hikayede odak
kahrama-süsleyen mavi bir Bu mavi sadece bir
ya-olarak O, kaptan için ev
ve aile da temsil eden bir sembol
evlenmeyi reddeden kahraman, geçtikçe bunun
ciddi bir neden 'Vapurun
dar bir birbirinin geceler' zamanla
ona daha gösterir. bu noktada 'dar,
ka-ve süreksiz/ geçici' tam bir mekanla
Ancak hikayenin sonu onun dramatik bir
bi-ter. Mavi bir bu
kilde elden kurulan da
kaybetmesi, de
yok eder. Bu hikayede mekana hem hem
de onun olarak
kendisi de dahil tüm hayalleri ve orada
Me-kan bu noktada herhangi bir dekor ya da sahne
öte-sine geçer. ideal nesnesi birlikte kurgu
risindeki da Hikaye
sahip olmakla birlikte onun hayata da
ka-Bu nedenle mekan somut bir
ideali-ze edilen merkezi Hayat, hayalen bile olsa
Halid hikayelerinde kendine ait bir hayata,
da bir eve sahip olmak isteyen bir kahraman da Ferhunde
Kalfa' hikayenin olan bu kahraman
bir aile ve ev sahibi hayaliyle Onun
çevresindekiler da beslenen bu sonunda
gerçekle-Ancak bu, o kadar ki kahraman için
da da Oysa hayalinin taze ve kuvvetli
oldu-zamanlarda durum
ol-dukça O, kimsenin elini sürmesine izin
eve kendi evini her onu
ta-umut doludur. HiKA YELERDE EVDEN Evin, mutluluk kadar hatta korku
mak/ görmezden gelmek, bu olgu çerçeveyi hiç eksik
"Ömür boyu bize eden mutluluk imgelerimizin kadar,
kurtul-mak için hep çaba için her yolu
dene-iç bile ilk sahnesi Evden
söz edeceksek mutlaka buraya, bu mutluluk arka bahçesine, birçok gibi birçok öykünün, da imgelerini bu arka bahçeye
Kimi evler bireyin ve hayallerini korur. Ancak kimi za-man da bu unsur, tam aksine bireyin içsel zarar verir. Onu dünyadan gelebilecek maddi ve manevi tehlikelerden koru-yacakken kendisi bir tehdit unsuruna Böyle durumlarda bi-reye evden çok, mekan daha cazip gelmeye Evin
uymaya zorlar. Eve dönmemek, evden kaçmak bu gibi sonucunda meydana gelebilir.
Halid hikayelerinde de etkisiyle
kah-ramanlar evden ya da kaçarlar. Bunlardan biri "Mösyö Kanguru" hikayesindeki çocuktur. Hikayenin ana da olan bu çocuk çirkin bir sahiptir. Bu durumu, onun,
çev-resinde zamanla da neden
ol-insandan çok bir hayvana ben-. zetilen ve bu yüzden çocuk ilk önce okuldan kaçar. O,
bu terk etmekle, kendisine üzüntüden
kurtulmaya ve iç korumaya Bu noktada
gör-TÜRK
bu mekanda da cevap, evin
hi-kaye kapahr:
geldikten sonra tekrar etmekten çekinmedi; kavi ile 'Gitmedim ve dedi. 'Niçin!' sualleriyle onu
dan tutup yere çarpmaya müheyya dururken inatta devamda korkuyor, fakat söylemekten de Kendisine bu derece annesiyle
baba-meydana ihtiraz ediyordu. Sonra hiddet-ten titriyor görünce korku galebe o vakit bir sesle sebebini söyle-di, 'Bana Kanguru diyorlar' dedi. Onun bu tahkirden bu baba ile anne hissederek bir kelime-i tesliyet söyleseydiler, kendisine
im-sak eden bu kendisi biçare
mecru-hunu Lakin böyle bu baba 'Lakin sen
kan-gurudan bir Bu
kanguru zihninde bu söz bunu takip eden dayaklar ehemmiyetten ariydi. ( ... ) O gece içinde bir geldi: Kaç-mak: bu evden, Paris'ten kaçmak .. .''8
Hikayede, bu noktada baba ve ev imgeleri
durumda-ruhunda yara ve hayal onu
sa-dece babadan evden de Çünkü
zihninde baba ve ev iç içe olarak bulunur. Her iki unsur da
hemen hemen temsil etmektedir.
ya da evin de
sa-hip olumlu yitirmesine neden olur.
Ev olgusunun aileyle en çok da baba figürüyle
mesi Halid hikayelerinde de görülmektedir. Aile
özellikle de anne baba bu hikayelerde bireyleri ve evi etra-toplayan merkez karakterlerdir. Anne
ya da bu rolü istememeleri ise evin
'koruyuculuk' ve olma' yitirmesine neden olur.
üzerinde evin güvenli
orta-kurtulmak isteyen birey geride ev olmaktan
bir büyük bir bocalama
ge-reken ve derin fark, bireyin
temel sebebidir. Çünkü ev ve onun anlam
dünya-bireyin iç bir yere sahiptir. Hikayelerde bu
biri de hikayesindeki
ismi verilmeyen genç Onun için de ev tüm
yi-Çünkü anne de baba da yerine
getir-mez ve
"Haftada bir kez eve ... Ev diyorum ama siz mi? Onlar
DEMiR
Ben tatil günleri buraya geldikçe babamla annemin hayahru bir aile o denli uzak bulurdum ki yeniden okula can ... Evde yemek
mez, bir ev özgü hiçbir Annem
sürekli babam sürekli içerdi... Bu iki yarahk birbiriyle birlikte
halde birbirinden Ben onlardan
ol-maktan memnundum."9
Bu hikayede evi ev yapan bir yenisi daha
O da ev içindeki ve düzenidir. Bu ortak
hayat evin bozar. Düzensizlik
de evi sadece içinde bir haline
rür. ise mekan/ mekan evden daha üstün
duruma gelir. Nitekim buradaki genç da okulu, onu evden bir olarak görür. Annesi ölüp de eve dönmek
zo-runda ise bu merkezi olur.
. dan uzakta bir iç mekan haline getirir. Burada kendine ait bir mekan evden, bu sefer daha içe-riye kapanarak kurtulur. Ve böylelikle genç bir eve, bir
anlamda "( ... ) duygusunu
fiziksel olarak kendi üstüne çekilir, büzülür, gizlenir."10
Hikayelerde evden genelde bu mekanda
at-mosferle de ilgilidir. insan
benimsen-memesi, ya da bu sebeplerden
her ikisi birden evden neden olur. "Eski ve
Yeni" hikayesi de bu durumu örnekler niteliktedir. Bu hikayede
yüzünden sürekli evlenip bir ve onun
yeni Burada gözlemlenen ve
olumsuz yönde gittikçe görülen erkek
onun üzerinde bir erkek
kahra-man üzerinde bu giderek mekana da sirayet
eder. Evin sahibinin da bir ev gibi
erkek ve onun içinde
mekandan Bu özellikler
yüklen-da söylenmektedir. Çünkü
bütün sessiz merdivenleri,
kor-kunç somurtkan ve bir
verme-mekte ... "11 direnir.
"Küçük Kambur" hikayesinde daha bir durum söz konu-sudur. Buradaki sakat çocuk kendi evinden kendisinin
sahne olan mekanlardan özellikle
TÜRK
EVE
Ev ilgili son olarak konu ise eve
dö-Bu konu, bir Hikayeleri
özellikle "Gerilere hikayesinde
yer Bu hikayede, yolu, sonra
e Burada eski hem
tekrar hem de özlem duygusunu gidermek ister.
Me-kan, diriltme ona yol gösterir. Hikaye
kahra-'ruhunu bir kara bulut gibi kaplayan özlem duygusuyla' edebilmek için aile gider. Çünkü özellikle
mekan-lar, tüm korur. oradaki insanlar
hep içerisinde mekanla zihnimize Mekan
onlar da yerden Bunun için
ise mekan-insan meydana gelmesi gereklidir. Böylelikle
bugüne ona geri
ka-kitapta yer alan "Uzak hikayesinde de me-kan/ ev yerine getirir. Bu hikayede,
olan evi bulan mekanla insan
ne denli kuvvetli sergiler:
"Uzun geçtikten sonra bir her evvel Yo-gittim ve bu evi Heyhat! O ev Onu
bu-rada, tekrar sanki birbirine
bir kanayarak kopuyor zannettim." 12
insanla ilgili birçok yok ediyor
ya da onlara zarar veriyorsa, insan
ögesinin de bu unsuru çözer. Yine bu hikayede evi ve in-bir arada tutan in-bireylerin ölümü ya da
meka-da sebep
mekan ve eve duyulan ihtiyaç, en belir-gin biçimde Dair yer alan "Kötü Bir Gece" hi-kayesinde sergilenmektedir. Bu hikayede ana bir evi-ni ziyaret etmek ister. Vakit gecedir. kalmak onu
ve bir an önce eve Ancak
kimseyi bulamaz. Bu durum onu hem korkutur hem de üzer.
Hika-ye eve evin
ve evden sahneleri ve bu süreçteki
duygu-ise bizim için oldukça önemlidir. ve
kün nedeniyle Onun bu
andaki hisleri niteliktedir:
önü boydan boya bir
ve bütün ön yüzünü, simsiyah
buldum. Birden ezici bir titredim. Sanki her yinden bir ölüm dalgalanarak geçti ve bana
hayal birden yerini korkuya O, iki
mekan gibidir. Önünde bir ev ama ve
ürkütü-cü bir ev, gerisinde ise mekan Eve
dahil olamama ve mekandan kaçamamak önce onu tedirgin eder, bir süre sonra bu tedirginlik benzer bir korkuya
dönü-Güvenlikte olma duygusunu yitiren kahraman bir bireyin iç ve muhtemel hislerine de tercüman olmakta, di-le getirmektedir.
SONUÇ
Genel anlamda tüm sosyal bilimlere
mekan-la omekan-lan/var omekan-lan tüm yönleri ve ele
söylemek zordur. kendisinden giden
ya da henüz sahip
ön-celikle bunu zamansal boyutuyla Çünkü ve
'gelecek' her önce birer zaman dilimine
gelmektedir. Hayat da bu mekandan çok
zama-na akla getirmektedir. Bu "( ... ) mekan ve modern zaman ve verilen sistemli ve
il-giye sahip da söylemek gerekir."14 Edebi kurgularda ise bu görülür. "( ... ) mekana
bir dikkat etmek, bütün devirlere daha çok Romantik veya Realist devirlere 19. has bir Bu dönem-lerde mekan türleri kadrosunun kuvvetli bir içinde
oldu-merkezi bir öge konumuna gelebilmektedir.
Türk tüm yönleriyle fark eden ve onu
mer-kezi bir öge ele alan ilk yazar olarak Halid
roman ve hikayeleri ev içiyle ilgilidir. Sosyal hayattan bir
anlamda sosyal ferdi
mutlu-gidermek ister, eve Böylece mekana
yöne-lik dikkatler, bu Bireyin
mekan ve hayat ve beraberinde pek
Zi-TÜRK
ya'ya gelinceye kadar üzerinde dikkatlerden
cephelerdir. Hikaye mutlu aile resmederken
ya da aileden ve evden gösterirken
insan ruhunda yol
sergileye-bilmektir.
Türk roman ve hikaye konusunda sistemli
biçim-de Halid Ziya, eserlerinin olay
örgüsü, insan ve mekan üzerine bilinçle Mekan ve nesne-ler söz konusu da onun dikkatli gözlemlerini eserine
görürüz. Bu yazar, ev olgusuna da yer
özellikle mekan-insan derin dikkati
ve iki unsur
gözden onun unutulmaz bir roman ve hikaye
önemli bir
1 Gaston Bachelard, (çev. Aykut Derman), Kesit 1999, s. 28. 2 Halid Ziya Solgun Demet, (hzl. Kutlu), Kitabevi, 1987, s.146. 3 Halid Ziya Küçük (hzl. Ferhat Aslan), Özgür 2004, s.
23-24.
4 Halid Ziya Bir Hayal, (hzl. Hülya Aslan), Özgür 2006, s. 152. 5 Age., s. 163.
6 Küçük s. 66.
7 Nurdan Demirbilek, Ev Ödevi, Metis 1999, s. 64.
8 Solgun Demet, s. 31-32.
9 Age., s. 45.
Bachelard, age., s. 112.
11 Halid Ziya Onu Beklerken, Kitabevi, (hzl. Kutlu), (ts.), s. 29. 12 Halid Ziya Hikayeleri, (hzl. Ferhat Aslan), Özgür 2005, s. 94. 13 Halid Ziya Dair, Kitabevi, (hzl. Kutlu), 1986, s. 142. 14 Wesley A. Kort, Place Space in Modem University Pres of Florida, Florida, 2004, s. 1. 15 Rene Wellek-Austin Varren, Edebiyat Teorisi, (çev. ömer Faruk Huyugüzel), Akademi
Kita-bevi, 1993, s. 196.
KAYNAKÇA
Bachelard, Gaston, (çev. Aykut Derman), Kesit 1999. Dernirbilek, Nurdan, Ev Ödevi, Metis 1999.
Kort, Wesley A., Place and Space in Modem University Pres of Florida, Florida, 2004. Halid Ziya, Dair, (hzl. Kutlu), Kitabevi, 1986 . .. .. . . .. .. ... .. , Bir Hayal, (hzl. Hülya Aslan), Özgür 2006 . . . . , Hikayeleri, (hzl. Ferhat Aslan), Özgür 2005 . .... .. ... .. .. . . .. , Küçük (hzl. Ferhat Aslan), Özgür 2004 . .... . ... ... .. .. .. .. .. .. .. , Onu Beklerken, (hzl. Kutlu), Kitabevi, (ts.) . ... , Solgun Demet, (hzl. Kutlu), Kitabevi, 1987. Wellek Rene-Austin Varren, Edebiyat Teorisi, (çev. Ömer Faruk Huyugüzel), Akademi Kitabevi,
