ÖZET
Evlilik yaflam›yla ilgili sorunlar ortaya ç›kmadan önce risk etmenlerinin azalt›lmas›n›n ve bireylerin yaflam kalitelerinin art›r›lmas›n›n daha ak›lc› oldu¤u düflünülmektedir. Dolay›s›y-la, evlilik öncesindeki çiftlere, evlilik yaflam› ile ilgili çeflitli becerilerin kazand›r›lmas› gerekmek-tedir. Bu çal›flmada, evlilik öncesi e¤itim ile ilgili literatürün sunulmas› amaçlanm›flt›r. Bu amaç-la, öncelikle iliflki e¤itimi ile ilgili genel bir çer-çeve sunulmufltur. Ard›ndan evlilik öncesi e¤i-timde kullan›lan yap›land›r›lm›fl psiko-e¤itim programlar›n›n özelliklerinden ve içeriklerinden söz edilmifltir. Daha sonra yurtd›fl›nda ve ülke-mizde evlilik öncesi e¤itim ile ilgili yap›lm›fl çal›flmalar›n bulgular›na yer verilmifltir. Sonuç k›sm›nda ise ülkemizde evlilik öncesi e¤itim çal›flmalar›n›n art›r›lmas› gerekti¤ine de¤inil-mifltir.
Anahtar Sözcükler: Evlilik, evlilik öncesi e¤itim, iliflki e¤itimi.
A Literature Review on Premarital Couple Education
ABSTRACT
It is more rational to reduce risk factors and improve the quality of life for people than to treat marital problems after they develop. Therefore, premarital couples should be taught specific skills related to marriage life. In this article, it is aimed to review related literature on premarital education. For this purpose, first an overview of premarital education was presented. Second, the qualities and the contents of structured psycho-education programs on premarital edu-cation were discussed. Then, findings of the stu-dies on premarital couple education were sum-marized. Finally, it was suggested that studies regarding premarital education should be increased.
Key Words: Marriage, premarital educa-tion, relationship education.
G‹R‹fi
‹nsanlar yaflamlar›n› sosyal iliflkiler içeri-sinde sürdürmektedirler. Hemen herkes aile ve Kriz Dergisi 17 (3): 9-22
EVL‹L‹K ÖNCES‹ Ç‹FT E⁄‹T‹M‹ ÜZER‹NE B‹R DERLEME
ÇALIfiMASI*
‹. Yalç›n**
* Bu çal›flma Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Prof. Dr. Oya G. Ersever dan›flmanl›¤›nda, ‹lhan Yalç›n taraf›ndan yürütülen doktora tezinden al›nm›flt›r.
** Dr. Ankara Üniversitesi, E¤itim Bilimleri Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Dan›flma Anabilim Dal›
komfluluk iliflkileri içerisinde ve bir toplulu¤un parças› olarak yetiflmektedir. Bu nedenle, di¤er insanlarla sosyal iliflkiler kurulmas› neredeyse kaç›n›lmaz bir durumdur. Kiflileraras› iliflkilerin kaç›n›lmaz olmas›, insanlar›n neden ve nas›l sosyal iliflkiler bafllat›p sürdürdüklerini aç›klama sorununun önemli bir k›sm›n› oluflturmaktad›r (Erber ve Erber, 2001). Kiflileraras› iliflkiler konusunda yap›lan araflt›rmalar son y›llarda büyük art›fl göstermektedir. Her bir disiplin, belir-li kiflileraras› ibelir-liflki türleri ve bu alan›n çeflitbelir-li konular› ile ilgilenmektedir. Örne¤in, sosyoloji aile iliflkilerinin de¤iflen yap›lar› ve makro-sosyal unsurlar aras›ndaki iliflkileri incelerken, iletiflim araflt›rmac›lar› ifllevsel olmayan iletiflim örüntü-leri üzerinde çal›flmaktad›rlar. Geliflim psiko-loglar›, anne-baba-çocuk ve akran iliflkilerini araflt›r›rken, evlilik ve aile terapistleri ve dan›fl-manlar›, iliflkilerdeki güçlüklerin kaynaklar›n› ve müdahale stratejilerinin etkilili¤ini incelemekte-dirler (Berscheid, 1994).
Geliflim süreci içerisinde insanlar; anne baba, kardefl, akraba, ö¤retmen, arkadafl ve romantik iliflki partnerinden oluflan sosyal iliflkiler a¤› içerisinde birçok kiflileraras› iliflki kur-maktad›rlar (Furman ve Buhrmester, 1992). Evlilik iliflkisi de bunlardan birisidir. Evlili¤in; efllerin neslin devam›na iliflkin sorumluluklar› yerine getirmeleri, cinsel güdülerin doyurulmas›, bireylerin toplumun devaml›l›¤›n› sa¤layacak flekilde yetifltirilmeleri, aile üyelerinin ekonomik, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas›, sevgi gereksiniminin doyurulmas›, çocu¤un toplumsallaflmas›n›n sa¤lanmas› gibi biyolojik, psikolojik ve sosyal ifllevleri bulunmaktad›r (Özgüven, 2001).
Uyumlu bir evlili¤in ön koflullar›ndan birisi, efller aras›nda sa¤l›kl› bir iletiflim örüntüsünün olmas›d›r. ‹letiflimin evlilik yaflam›n›n kalitesini belirledi¤i ve efller aras›ndaki iletiflim sorunlar›n› çözmeden uyumlu bir evlilik iliflkisini sürdür-menin zor oldu¤u belirtilmektedir (Ersanl› ve Kalkan, 2008). Yap›lan araflt›rmalar, efller taraf›ndan belirtilen önemli iliflki sorunlar›ndan
birisinin iletiflim problemleri oldu¤unu göster-mektedir (Ergin, 2004). Evlili¤e haz›r olmay› belirleyen önemli faktörlerden birinin partner ile yaflanan çat›flmalar› çözebilme yetene¤i oldu¤u belirtilmektedir. Çat›flma yaflanmayan iliflki hemen hemen olmamas›na karfl›n, partnerle ciddi düzeyde yaflanan çat›flmalar iliflkiyi olum-suz yönde etkileyecek ve iliflkinin devam etme olas›l›¤›n› düflürecektir (Chen vd., 2006). Kurdek (1995), evli bireylerin iliflki doyumu ile çat›flma çözme becerileri aras›ndaki iliflkiyi inceledi¤i çal›flmas›nda, üç farkl› çat›flma çöz-me tarz›n› ele alm›flt›r. Bunlar, çat›flmaya girçöz-me, geri çekilme ve uyum gösterme stilleridir. Arafl-t›rma sonucunda, her iki bireyin de çat›flma çözme biçimlerinin, efllerin evlilikten ald›klar› doyum üzerinde etkili oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Gottman (1994), yak›n iliflkide doyum sa¤lan-mas›n›n öncelikle, her çift için kaç›n›lmaz olan çat›flmalar› çözme yetene¤ine ba¤l› oldu¤unu belirtmektedir. Çat›flmalarda karfl›s›ndaki kifliye de¤er veren bireylerin; uzlaflma kapasiteleri genifl, problemleri sakince çözmeye çal›flan ve karfl›s›ndakinin kendine özgü farl›l›klar›n› kabul eden kifliler olduklar› belirtilmektedir.
‹nsanlar›n büyük bir ço¤unlu¤u doyum sa¤lay›c› ve sa¤l›kl› bir iliflki yaflamak istemek-tedirler. Çiftlere iletiflim becerilerinin ö¤retilme-sinin, onlar›n iliflkilerinin niteli¤ini art›raca¤› ifade edilmektedir. ‹liflki gelifltirme e¤itimlerinin amac›, araflt›rmalar sonucunda tatmin edici, destekleyi-ci ve düzenli bir iliflki ile ba¤lant›l› oldu¤u ortaya konulan beceri ve ilkelerin çiftlere ö¤retilmesidir. Böylece, gelecekteki iliflkisel problemlerin orta-ya ç›kmas›n›n engellenmesi ve stresli durum-lar›n azalt›lmas› amaçlanmaktad›r (Markman ve Halford, 2005).
Yap›land›r›lm›fl iliflki e¤itim programlar›, Amerika Birleflik Devletleri’nde ilk olarak dini kurumlar taraf›ndan uygulanm›flt›r. ABD, Avust-ralya ve di¤er Bat›l› ülkelerde 1950’lerin orta-lar›ndan itibaren, di¤er kurumlar da iliflki gelifl-tirme e¤itim programlar›n› uygulamaya baflla-m›fllard›r. 1990’lar›n sonlar›nda, ABD,
Avust-ralya ve ‹ngiltere’deki evli çiftlerin dörtte veya üçte birinin iliflki gelifltirme e¤itim program›na kat›ld›¤› belirtilmektedir (Halford, 2004; Halford ve Moore, 2002).
Evlilik iliflkilerini gelifltirme çal›flmalar›nda ön plana ç›kmas› gereken önemli unsurlardan birisi de çiftlere evlilik öncesi e¤itim verilmesidir. Evlilik çat›flmalar› ve boflanma olgusu bütünüyle engellenemese de çat›flma ve boflanmalar›n bireysel ve toplumsal düzeyde olumsuz sonuç-lar›n›n azalt›lmaya çal›fl›lmas› gerekti¤i ifade edilmektedir (Stanley, 2001). Evlilik öncesindeki bireylerin iliflkilerinin niteli¤ini art›rmak için gelifltirilen programlar çeflitli isimlerle an›lmak-tad›r. Bunlardan baz›lar›; evlilik öncesi e¤itim, evlilik öncesi psikolojik dan›flma, evlilik öncesi terapi, evlilik öncesi e¤itsel dan›flma, evlili¤e haz›rl›k programlar›, evlili¤i gelifltirme ve iliflki e¤itimi gibi kavramlard›r (Carroll ve Doherty, 2003). Bu programlar; evli bireylere, evlilik öncesindeki çiftlere, romantik iliflki yaflayan bireylere iliflkilerinin niteli¤ini art›rmak amac›yla uygulanabilmektedir. Temel olarak iliflkiden al›nan doyumu art›rmay› ve iliflkiyi zengin-lefltirmeyi amaçlayan programlar, özelde empa-ti, yak›nl›k, etkili iletiflim becerileri ve problem çözme becerileri gibi unsurlar› içermektedir. Halford, Markman, Kline ve Stanley (2003), etki-li iletiflimin ietki-liflki doyumunu yordad›¤›n› beetki-lirt- belirt-mektedirler.
‹liflki gelifltirme e¤itim programlar›, önleyici müdahaleler kapsam›nda de¤erlendirilmektedir. E¤itim sürecinde, problemler ortaya ç›kmadan, iliflkinin erken dönemlerinde bireylere, çat›flma durumlar›nda gereksinim duyabilecekleri beceri-ler ö¤retilmektedir (Markman, Stanley, Jenkins, Petrella ve Wadsworth, 2006). Etkilili¤i s›nanan programlar›n genel olarak dört unsurdan olufl-tu¤u belirtilmektedir. Bunlar; fark›ndal›k, geri-bildirim, biliflsel de¤iflim ve beceri e¤itimidir. Fark›ndal›k, çiftlerin iliflkiyi etkileyebilecek sü-reçlere yönelik fark›ndal›k düzeylerini art›rmay› ifade etmekte, geribildirim ise çiftlere iliflkilerinin ifllevselli¤ine yönelik olarak bireysellefltirilmifl
geribildirim verilmesini içermektedir. Biliflsel de¤iflim, çiftlerin iliflkisini olumlu yönde etkile-yece¤i düflünülen tutum ve düflünceleri cesa-retlendirmeyi kapsamakta, beceri e¤itimi ise temel iliflki becerileri hakk›nda çiftlere ders, gös-terim ve uygulama gibi olanaklar› sunmay› ifade etmektedir (Halford, 2004).
Schumm, Silliman ve Bell (2000), evlilik öncesi e¤itimin iki temel yarar› oldu¤unu belirt-mektedirler. Bunlardan ilki, böyle bir e¤itimin çift-lerin evlilik iliflkiçift-lerinin niteli¤ini art›rmas›d›r. Ev-lilik öncesi e¤itimin ikinci yarar› ise evEv-lilik ön-cesindeki çiftlerle psikolojik dan›flman aras›nda kurulan iletiflimin, çiftlerin evlendikten sonra yaflayacaklar› problemler için psikolojik yard›m aramaya daha fazla aç›k olmalar›na katk› sa¤lamas›d›r. Stahmann ve Salts da (1993) evlili¤e haz›rl›k programlar›n›n amac›n›n, çift-lerin iliflkiçift-lerinin istikrar›n› ve doyumunu art›r-mak, iletiflim ve problem çözme becerilerini gelifltirmek oldu¤unu belirtmektedirler. Sonuç olarak, evlilik öncesi e¤itimin amac›n›n, çiftlerin evlilik yaflam›na haz›rlanmas› oldu¤u söylenebi-lir.
‹liflki gelifltirme e¤itimlerinin etkilili¤i üzerine araflt›rmalar 1970’lerde bafllam›flt›r ve flu anda belirli iliflki e¤itimi programlar›n›n etkili oldu¤una yönelik kan›tlar bulunmaktad›r (Halford, 2004). ‹liflki gelifltirme e¤itim programlar› genel olarak üç farkl› yaklafl›m kapsam›nda de¤erlendiril-mektedir. Bunlar; bilgi ve fark›ndal›k, envanterler ve beceri e¤itimi yaklafl›mlar›d›r. Bu gruplar afla¤›da k›saca aç›klanm›flt›r.
Bilgi ve Fark›ndal›k
Bu yaklafl›m; bilgi aktar›m›n›, beklentilerin aç›kl›¤a kavuflturulmas›n› ve iliflkiyi etkileyen süreçlere yönelik fark›ndal›k kazanmay› vurgu-lamaktad›r. Baz› programlar iletiflim gibi önemli becerilerin gösterimini içermektedir ancak bu becerilerin aktif ö¤retimi söz konusu de¤ildir. Bilgi ve fark›ndal›k programlar›n›n s›n›rl›l›klar›n-dan birisi, yerel uygulay›c›lar taraf›ns›n›rl›l›klar›n-dan geliflti-rilmifl olmas› ve bu programlar›n içerik ve süreç-lerinin iyi bir flekilde yaz›ya aktar›lmam›fl
olmas›d›r. Bu programlar, s›kl›kla evlilik ve iliflki e¤itimi uygulamalar›ndan ortaya ç›kmaktad›r ve dolay›s›yla kavramsal modelleri gelifltirilmemek-tedir. Standartlaflt›r›lmam›fl olmalar› bilimsel araflt›rmalar ile de¤erlendirilmeye haz›r olma-d›klar› anlam›na gelmektedir (Halford ve Moore, 2002).
Envanter Yaklafl›m›
Envantere dayal› programlar, evlilik ve iliflki e¤itimi programlar›n›n ikinci grubunu olufltur-maktad›r. ‹liflki e¤itimi ile ilgili çok say›da envan-ter bulunmaktad›r. En yayg›n olarak kullan›lan-lar› "Evlilik Öncesi Birey ve ‹liflki De¤erlendirme" (PREmarital Personal and Relationship Eva-luation-PREPARE), "Çift ‹letiflimini Anlama ve Kolaylaflt›rma" (Facilitating Open Couple Com-munication Understanding and Study-FOCCUS) ve "‹liflki De¤erlendirme" (RELATionship Evalu-ation-RELATE) adl› programlard›r. Bu program-larda efllerden her biri kendini de¤erlendirme envanteri doldurmaktad›r. Bu envanterler, çift-lerin ifllevselli¤ini genifl bir kapsamda de¤erlen-dirmektedir. Ard›ndan çiftlere, de¤erlendirmenin sonuçlar›na yönelik sistematik bir geribildirim verilmektedir. Birçok iliflki gelifltirme e¤itimcisi, de¤erlendirme sonucunda çiftlere geribildirim verdiklerini ve çiftlerin bu geribildirime yönelik olarak tart›flmalar›na dan›flmanl›k yapt›klar›n› belirtmektedirler. Burada amaç, olumlu bir de¤iflim için fark›ndal›k sa¤lamak ve hedef belir-lemek olarak görülmektedir. Baz› e¤itimciler ise, envanterleri çiftlerin gereksinimlerini belirlemek ve ulafl›lmak istenilen amaçlar› saptamak amac›yla kulland›klar›n› belirtmektedirler. (Halford, 2004; Halford ve Moore, 2002).
Envanterler, çeflitli alanlarda çiftlerin iliflkisi-ni incelemektedir. Bu alanlardan baz›lar›; ileti-flim, çat›flma çözme, kiflilik, beklentiler, parasal konular, bofl zaman etkinlikleri, aile, arkadafllar ve cinsellik gibi konulard›r. Bu envanterler, çiftlere güçlü olduklar› ve potansiyel olarak geliflme kaydedebilecekleri alanlar› göstermek-tedir. Bunun yan› s›ra envanterler, çiftlerin ilifl-kileri hakk›nda konuflmas›n› kolaylaflt›rmas› amac›yla kullan›lmaktad›r (Williams, 2007).
‹liflki gelifltirme e¤itiminde envantere dayal› yaklafl›mlar›n baz› güçlü yanlar› bulunmaktad›r. ‹lki, çok yayg›n kullan›lan envanterlerin, (FOC-CUS, PREPARE, RELATE) evlili¤in ilk y›llar›n-daki iliflki doyumunun gidiflat›n› yordamas›d›r. Dolay›s›yla, her envanterin iliflkinin ç›kt›lar›yla ilgili önemli etkenleri de¤erlendirdi¤i söylenebilir. ‹kincisi, envanterlerin çiftlere kendi kiflisel risk profillerini de¤erlendirme f›rsat› vermesidir. Üçüncü yarar› ise, bu envanterlerin kullan›m› ile ilgili yap›land›r›lm›fl e¤itimlerin bulunmas›d›r (Halford, 2004).
Envantere dayal› iliflki e¤itimi yaklafl›m›n›n temel zay›fl›¤› ise, envanter uygulamas›n›n ve geribildirimin, iliflkinin ç›kt›lar› üzerinde uzun süreli etkilerinin sistematik olarak de¤erlendiril-di¤i yay›nlar›n olmamas›d›r (Halford, 2004). Silliman, Stanley, Coffin, Markman ve Jordan’a (2002) göre; e¤er çiftlere envanterden elde edilen sonuçlarla bafl edebilmeleri konusunda yard›m edilmezse, efller aras› farkl›l›klar›n veya iliflkinin zay›fl›klar›n›n saptanmas›n›n olumsuz bir etkisi olabilmektedir. Halford (2004), envan-ter kullan›m›n›n bir baflka zay›f noktas›n›n ise, do¤ru olmayabilecek kendini de¤erlendirme sonuçlar›na güvenilmesi oldu¤unu belirtmekte-dir.
Beceri E¤itimi
Beceri e¤itimi kavram›, fark›ndal›k gelifltir-me ve biliflsel de¤iflimi vurgulasa da, literaürde becerilerin aktif e¤itimine odaklanan yaklafl›m-lar› tan›mlamak için kullan›lmaktad›r. Beceri e¤itimi programlar›na örnek olarak "‹liflki Gelifltirme" (Relationship Enhancement-RE), "Evlilik Öncesi ‹liflki Gelifltirme" (Premarital Relationship Enhancement Program-PREP), "Çiftlerde Ba¤lan›m ve ‹liflki Gelifltirme" (Couple Commitment and Relationship Enhan-cement-Couple CARE), "Çiftlerin ‹letiflimi" (Co-uples Communication Program-CCP) ve "Çift-lerin Baflaç›kma Stratejilerini Gelifltirme" (Coup-les Coping Enhancement Training-CCET) prog-ramlar› gösterilebilir. Bu beceri e¤itimi program-lar›n›n çok say›da ortak ö¤esi bulunmaktad›r.
Örne¤in; olumlu iletiflim, çat›flma yönetimi ve duygunun olumlu ifade edilmesi RE, PREP, Couple CARE, CCP ve CCET programlar›nda yer almaktad›r. Bunun yan› s›ra, programlar aras›nda önemli farkl›l›klar da bulunmaktad›r. Örne¤in, PREP program›nda çok say›da müda-hale olmas›na karfl›n, iliflki problemlerini önle-mede merkez nokta oldu¤u düflünüldü¤ü için, zaman›n büyük k›sm› y›k›c› çat›flmalar›n önlen-mesine ayr›lmaktad›r. RE yaklafl›m›nda ise bireylerin empatik olmas› vurgulanmaktad›r (Halford, 2004; Halford ve Moore, 2002).
Beceri e¤itimi yaklafl›m›n›n güçlü yön-lerinden birisinin, iliflki ç›kt›lar›n› yordayan de¤iflkenlere odaklanmas› oldu¤u belirtilmekte-dir. Çiftlere iletiflimi ö¤retmek bütün beceri yaklafl›mlar›n›n odak noktas›d›r. Beceri e¤itim-lerinin bir baflka güçlü özelli¤i, hedeflenen iliflki becerilerini de¤ifltirmede etkili oldu¤u konusun-da kan›tlar bulunmas›d›r (Halford, 2004; Halford, Moore, Wilson, Farrugia ve Dyer, 2004). 1980’li y›llardan (Giblin, Sprenkle ve Sheehan, 1985; Hahlweg ve Markman, 1988) itibaren beceriye dayal› iliflki e¤itim program-lar›n›n iliflki becerilerini gelifltirdi¤ine yönelik çok say›da araflt›rma bulgusu mevcuttur.
‹liflki gelifltirme e¤itim program› uygulama ve araflt›rmalar›n›n büyük bir ço¤unlu¤u, evlilik öncesindeki çiftlere e¤itim verilmesine odaklan-maktad›r. Çiftlerin evlili¤in ilk zamanlar›nda önemli güçlüklerle karfl›laflacaklar› varsay›m›n-dan hareketle, evlilik öncesi dönemin iliflki e¤i-timi verilmesi bak›m›ndan iyi bir zaman oldu¤u düflünülmektedir. Evlilik öncesindeki çiftlerin yan› s›ra, anne-baba olma, baflka bir yere yer-leflme, önemli bir hastal›k gibi yaflam olaylar› da iliflki e¤itiminin verilebilece¤i durumlardand›r. Böyle durumlarda iliflki e¤itimleri, çiftlerin bu yaflam olaylar›n› yönetebilmelerine ve böylece iliflki doyumunu devam ettirebilmelerine yard›m-c› olmaktad›r (Halford, 2004).
Yayg›n olarak kullan›lan baz› iliflki ge-lifltirme e¤itim programlar›na afla¤›da yer veril-mifltir.
Guerney’in ‹liflki Gelifltirme Program› ‹liflki Gelifltirme (Relationship Enhan-cement-RE) Program› Guerney (1977) tara-f›ndan gelifltirilmifltir. Bu program, dört farkl› kuram›n kavram ve yöntemlerini sistematik olarak birlefltiren bütüncül bir programd›r (Accordino ve Guerney, 2002; Guerney, Brock ve Coufal, 1986). Bu kuramlar; Freud’un psiko-dinamik yaklafl›m›, Rogers’›n birey-merkezli kuram›, Bandura ve Skinner’in ö¤renme ve davran›fl düzenleme kuramlar› ve Sullivan’›n kiflileraras› kuram›d›r. Her bir yaklafl›m›n ‹liflki Gelifltirme Modeli’nin kavramlar› ve uygula-malar› üzerindeki etkisinin eflit oldu¤u belir-tilmektedir (Scuka, 2005).
Dan›flanlar›n iyileflmesi ve de¤ifliminin en iyi yolunun, onlara kiflileraras› iletiflim becerile-rinin ö¤retilmesi s›ras›nda ve daha sonra karfl›laflacaklar› sorunlar› çözebilmelerinde on-lar› güçlendirmek amac›yla, bu becerileri uygu-lamalar›nda çiftlere dan›flmanl›k yap›lmas› ge-rekti¤i düflünülmektedir. Bu anlamda ‹GEP pro-gram›, daima dan›flanlar› güçlendirmeyi ve onlar›n psikolojik dan›flmana ba¤›ml› olmas›n› azaltmay› amaçlamaktad›r (Scuka, 2005).
‹liflki Gelifltirme Program›, yak›n iliflkisi olan bireyler aras›ndaki iliflkileri gelifltirmek için tasar-lanm›fl e¤itsel bir modeldir. ‹liflki Gelifltirme Program› bireylere, çiftlere veya gruplara uygu-lanabilmektedir. Bu program›n amac›, yak›n iliflkilerden elde edilebilecek psikolojik ve duy-gusal doyumu art›rmak ve böylece bireylerin psikolojik ve duygusal iyi-olufl düzeylerini yük-seltmektir. Program kapsam›nda dan›flanlara program›n mant›¤› ve becerileri ö¤retilmektedir. Bu beceriler; bireylere yak›n iliflkide olduklar› kiflilere empati kurabilmelerine, kendilerinin ve baflkalar›n›n duygular›n› fark edip kabul edebil-melerine, kiflileraras› konulara bak›fl aç›lar›n›n nesnel de¤il öznel oldu¤unu fark etmelerine, bak›fl aç›lar›n› buna göre ifade etmelerine, ki-flileraras› mesajlar›n›, hayal k›r›kl›klar›n›, bek-lentilerini ve isteklerini belirli davran›flsal terim-lerle ifade edebilmelerine yard›mc› olmaktad›r.
Ayr›ca dan›flanlara, iliflki problemlerini çöze-bilmeleri için (e¤er problemleri yoksa kiflisel ve kiflileraras› doyumlar›n› daha yüksek düzeye ç›karmak için) program içerisinde sistematik bir flekilde ö¤retilen becerileri nas›l kullanacaklar› da ö¤retilmektedir (Guerney, 1977).
Guerney’e (1977) göre ‹liflki Gelifltirme Program›n›n dan›flanlar üzerinde çok önemli etkileri vard›r. Bu etkiler öncelikle iliflki içerisinde gözlemlenmektedir. Bununla birlikte, bireyler taraf›ndan ö¤renilen becerilerin iliflkilerde uygu-lanmas›, dan›flanlar›n genel psikolojik ve duy-gusal iyi olufllar›n›n artmas›na da yard›mc› olmaktad›r. Bu programlar›n dan›flanlar›n psi-kolojik iyi olufllar› üzerinde büyük etkisi oldu¤u-na ioldu¤u-nan›lmaktad›r, çünkü bireylerin içsel ya-flamlar›ndaki güçlülü¤ün büyük ölçüde kifliler-aras› iliflkilerinin kalitesi taraf›ndan belirlen-di¤ine inan›lmaktad›r.
‹liflki Gelifltirme Program› kapsam›nda çiftlere çeflitli beceriler ö¤retilmektedir. Bu becerilerden kendini ifade etme becerisi, birey-lerin duygular›n›, düflüncebirey-lerini aç›k ve dürüst bir flekilde, iletiflim s›ras›nda karfl›daki kiflide düflmanl›k ve savunma duygular› oluflturmadan ifade edebilmeleri için gelifltirilmifltir. ‹kincisi empatik beceridir. Empati becerisi, kiflinin karfl›s›ndakinin alg›lar›n›, düflüncelerini ve duy-gular›n› anlad›¤›n› göstermek için kullan›lmak-tad›r. Bu tepki, birey merkezli dan›flma yak-lafl›m›nda da kullan›lmaktad›r. Temel olarak yans›t›c› dinleme (reflective listening) ad› verilen beceriden farkl› de¤ildir. Bir di¤er beceri ise; karfl›l›kl› anlamay›, doyumu, problem çözmeyi ve çat›flma çözmeyi art›rmak için bu konumlar›n birinden di¤erine ne zaman ve nas›l geçilece¤ini bilmektir. Bundan dolay›, bu beceri konum de¤ifltirme (mode switching) olarak adland›r›l-maktad›r. Dördüncü beceri, kolaylaflt›r›c› (facili-tator) beceridir. Bu becerinin amac›; dan›-flanlar›n, baflkalar›n›n kiflileraras› iliflkilerde, ‹GEP becerilerinde uzmanlaflmalar› ve onlar›n bu becerileri etkili bir flekilde kullanmalar›na yar-d›mc› olmakt›r. Çat›flma yönetimi becerisinde
temel amaç, bireylere duygu ve davran›fllar›n› kendi kendilerine düzenleyebilme ve gelecekte-ki çat›flma durumlar›n› istendik bir flegelecekte-kilde yöne-tebilme becerisini kazand›rmakt›r. Tart›flma-uzlaflma becerisi, çiftlerin duygusal güvenli¤i art›racak flekilde birbirleriyle konuflmalar›na, di¤erinin bak›fl aç›s›n› anlamalar›na ve kabul etmelerine yard›mc› olmay› amaçlamaktad›r. Problem çözme becerisi, her iki kiflinin de gereksinimlerini, isteklerini karfl›layacak ve uygulayabilecekleri yarat›c› çözümler gelifltir-melerini sa¤lamaktad›r. Öz-de¤iflim becerisi, davran›fllar›nda bir de¤ifliklik yapmak isteyen kiflinin bunu hayata daha h›zl› ve güvenilir bir flekilde geçirmesini; di¤erinin de¤iflmesine yard›m becerisi ise partnerinin davran›fl›nda bir de¤iflim beklentisi içinde olan kiflinin sab›rl› olmas›n› ve onun de¤iflim çabas›n› yap›c› bir flekilde desteklemesini içermektedir. Bunlar›n yan› s›ra genellefltirme ve devam ettirme beceri-leri de çiftlere ö¤retilmektedir. Bu beceriler de çiftlerin ö¤rendikleri di¤er becerileri günlük yaflama aktarabilmelerini ve uzun süreli olarak kullanabilmelerini kapsamaktad›r (Guerney, 1977; Scuka, 2005; Scuka, Nordling ve Guerney, 2004).
Önleme ve ‹liflki Gelifltirme Program› Önleme ve ‹liflki Gelifltirme Program› (Prevention and Relationship Enhancement Program-PREP) çiftlerin daha iyi iletiflim ve ça-t›flma çözme becerisi gelifltirmelerine, iliflkideki beklenti, tutum ve seçimlerini araflt›rmalar›na yard›mc› olmay› amaçlayan bir programd›r. PREP’te çiftlere çat›flmayla bafl etme becerileri (çat›flmay› ele almada kad›n-erkek farkl›l›klar›, konuflma-dinleme teknikleri vb.), çeflitli konular (beklentiler, ba¤l›l›k, ba¤›fllama, yak›nl›k) ve iliflkiyi gelifltirme (arkadafll›k, e¤lence, cinsel yaflam, inanç sistemleri) üzerinde durulmak-tad›r. PREP iki farkl› flekilde uygulanmakdurulmak-tad›r. Birincisinde çiftler haftada bir yap›lan oturumlara kat›lmaktad›rlar. Alt› haftal›k oturumlar›n her biri 2-2.5 saat sürmektedir. Gruplar› 4-10 çift oluflturmakta ve çiftler iletiflim becerileri veya
iliflki konular› üzerine k›sa dersler almaktad›rlar. Çiftler becerileri uygularken, grup lideri onlarla ilgilenmekte ve becerileri kazanma düzeyleri ile ilgili olarak geribildirim vermektedir. Bu format›n, becerileri kendi iliflkilerinde uygulamalar› konu-sunda zamana gereksinimi olan çiftler için ya-rarl› oldu¤u düflünülmektedir. ‹kinci formatta 20-60 çift tek bir hafta sonu oturumunda büyük bir grup ortam›nda bulunmaktad›r. Program bir otel veya benzeri bir ortamda uygulanmakta ve çiftler becerileri uygulamak için kendi özel odalar›n› kullanmaktad›rlar. Bu format›n çiftlerin, yo¤un bir flekilde iliflkilerine odaklanmalar›na yard›mc› oldu¤u ifade edilmektedir (Floyd, Markman, Kelly, Blumberg ve Stanley, 1995).
PREP uygulan›rken öncelikle çiftlere prog-ram›n yap›s› anlat›lmakta ve çiftlerin program-dan beklentileri üzerinde durulmaktad›r. Otu-rumlar›n nas›l yürütülece¤i konusunda bilgiler verilmektedir. ‹lk dersin ana temas›, program›n temelini oluflturan araflt›rmalard›r. Ayr›ca ile-tiflimde cinsiyet rolü üzerine yap›lm›fl olan önemli araflt›rmalardan bahsedilmektedir. Bu-nun amac›, erkeklerin ve kad›nlar›n iletiflim ku-rarken nas›l farkl›laflt›klar›na odaklanmay› sa¤lamakt›r. Bu kapsamda, bireylere kad›nlar›n tipik örüntülerinin yak›nl›¤› sürdürmek, erkek-lerin tipik örüntüerkek-lerinin ise, çat›flmadan kaç›n-mak için geri çekilme oldu¤u fark ettirilmektedir. Çiftler, konular› yap›c› bir flekilde tart›flmak için bir zaman ve bir yap› tan›mlamalar› konusunda cesaretlendirilmektedirler. Daha sonra iletiflimde güvenlik ve yap› kavramlar› ve PREP’in iyi bir iletiflim için nas›l güvenli bir çevre sa¤layaca¤› anlat›lmaktad›r. ‹kinci sunum; etkili konuflma ve dinleme becerilerini içermektedir. Bu noktada, iletiflim becerileri anlat›lmakta ve konuflma-din-leme uygulamalar› yap›lmaktad›r. Üçüncü su-numda; baz› detaylarla iletiflimde y›k›c› ve yap›c› tarzlar anlat›lmaktad›r. Bu oturumda çiftler, di¤erine özgü do¤rudan geribildirim ver-meyi ö¤renmektedirler. Bu, çiftlere duygular›n› yap›c› bir flekilde ifade etmeyi ö¤retmektedir. Bu sunumda ayr›ca etkin dinleme becerileri üzerinde de durulmaktad›r. Dördüncü sunumda;
iletiflime ve genel olarak iliflkiye yönelik beklen-tilerin rolü üzerinde durulmaktad›r. Çiftler bu konular hakk›ndaki inançlar›n› daha derinleme-sine incelemeleri konusunda cesaretlendirilmek-tedir. Beflinci sunumda gizlenen konular-beklen-tiler (ilgilenme, güç, reddedilme korkusu, kabul edilme iste¤i) ve bunlar›n iletiflim süreci ve prob-lemleriyle do¤rudan ba¤lant›lar› hakk›nda konuflulmaktad›r. Çiftlere bunlar› nas›l tan›mla-yabilecekleri ve iletiflim üzerindeki etkileri anla-t›lmaktad›r. Alt›nc› sunum, iliflkinin sürdürülme-sinde e¤lencenin rolü üzerinedir. Birçok çift zamanla, birlikte nas›l e¤leneceklerine iliflkin sorun yaflamaktad›rlar. Çiftlere sa¤l›¤›n ve iliflkinin geliflmesinin önemli bir parças› olarak nas›l e¤lenilece¤i konusunda bir sunum yap›l-maktad›r. Bu kapsamda, çiftlere birlikte daha e¤lenceli vakit geçirmeleri için öneriler ve ev ödevleri verilmektedir. Yedinci konu; problem çözme üzerinedir. Burada amaç, bireylere farkl›l›klar›n› tart›fl›rken, daha etkili olmalar›na yard›mc› olacak bir problem çözme modeli göstermek ve uygulamakt›r. Problemleri ele al›rken "problemi tart›flmak" ile "problemi çöz-mek" aras›ndaki fark anlat›lmaktad›r. Sekizinci sunumda, çiftlerin iliflkilerindeki yak›nl›¤› art›-rabilmelerinde yard›mc› olabilecek olumlu yollar üzerinde durulmaktad›r. Oturumda, iliflkiye ba¤-l›l›¤›n farkl› boyutlar› ve bunun iliflki üzerindeki etkisi üzerine odaklan›lmaktad›r. Daha sonra çiftlere, iletiflimlerini yeniden nas›l canland›ra-bileceklerine ve arkadafll›k ve yak›nl›¤› art›ra-bileceklerine iliflkin öneriler sunulmaktad›r. Sonraki iki oturumun konusu; tinsel (spiritual) de¤erlerdir. Bu oturumlar çiftlerin gereksinimine göre programdan ç›kar›labilmekte veya eklene-bilmektedir. Dokuzuncu sunumda, çiftlerin iliflkilerini etkileyebilecek de¤erler (onur, sayg›, yak›nl›k, ba¤›fllama) tan›mlanmaktad›r. Bunlar kat› de¤il esnek bir flekilde anlat›lmakta ve iletiflimin ve de¤erlerin iliflkiler için önemi üzerinde durulmaktad›r. Onuncu sunum çiftlerin de¤erlerinin ya da inançlar›n›n onlar›n iliflkilerini nas›l etkiledi¤ini fark etmeleri üzerinedir. On bi-rinci derste çiftlere fiziksel iliflkileri çerçevesinde
iletiflimlerini gelifltirmeye-sürdürmeye ihtiyaçlar› oldu¤u anlat›lmaktad›r. Çiftlere tensel iletiflim ve cinsel ifllevsizlik hakk›nda temel bilgiler sunul-maktad›r. On ikinci sunumda, çiftlere programda ö¤rendikleri bilgileri evlerinde de kullanabil-melerine yard›m edilmesi amaçlanmaktad›r. Bu derste, gerekti¤i zaman becerileri birbirleri ile birlefltirmenin önemi anlat›lmaktad›r. Bununla birlikte çiftlerin yap›c› bir çerçevede iletiflimi sürdürmelerinin zor oldu¤u ve her iki bireyin de yararl› bulduklar› becerileri uygulama sorumlu-lu¤unu almalar› gerekti¤i vurgulanmaktad›r (Floyd ve ark., 1995; Renick, Blumberg ve Markman, 1992).
Çiftlerin ‹letiflimi Program›
Çiftlerin ‹letiflimi Program› (Couple Communication), k›sa ö¤retici sunumlar, uygu-lama, rol oynama ve ev ödevlerinden oluflan bir beceri e¤itim program›d›r. Beceriler; öz-fark›n-dal›k, konuflma, dinleme, çat›flma çözme ve ile-tiflim becerilerini kapsamaktad›r. Program ge-nellikle dört oturum olarak uygulanmakta ve her oturum yaklafl›k 2-3 saat sürmektedir. Gruplar genellikle 5-10 çiftten oluflmaktad›r (Butler ve Wampler, 1999). Program›n ana unsurlar›ndan birisi, becerilerin uygulanmas› ve çiftler beceri-leri uygularken gözlemleyen grup liderinin çiftlere geribildirim vermesidir (Williams, 2007). Ersanl› ve Kalkan (2008), program›n 1990’larda yeniden gözden geçirilip güncellefltirilerek iki aflamal› bir programa dönüfltürüldü¤ünü belirt-mektedirler. Buna göre program›n birinci aflamas›n› tamamlayan çiftler, ikinci aflamaya kat›lmaktad›rlar. Butler ve Wampler (1999) taraf›ndan yap›lan bir meta-analiz çal›flmas›nda, "Çiftlerin ‹letiflim Program›"n›n uyguland›¤› 16 araflt›rmay› incelenmifllerdir. Sonuçta program›n çiftlerin iletiflim becerilerinde ilerleme sa¤lad›¤› bulunmufltur.
Sa¤l›kl› ‹liflkiler Kurma Program›
Sa¤l›kl› ‹liflkiler Kurma (Building Healthy Relationships-BHR) program› Lees, Groenhof ve Klaassen (1999, akt., Mason, 2003; Weste-rop, 2002). taraf›ndan gelifltirilmifl psiko-e¤itsel
bir programd›r. Çiftlerin ‹letiflimi Program›ndan uyarlanm›fl ve sistem yaklafl›m›na göre haz›r-lanm›flt›r. Program›n amac›, çiftlerin etkili iletiflim ve çat›flma çözme becerileri gelifltirmelerine yard›m etmektir. Bu kapsamda, çiftlerin iletiflim biçimlerine yönelik fark›ndal›k düzeylerinin art›r›lmas›, iliflkiye yönelik umut düzeyinin gelifl-tirilmesi ve cinsiyet ve iletiflim aras›ndaki iliflkinin anlafl›lmas› amaçlanmaktad›r. Program içerisin-de k›sa içerisin-dersler, rol oynama ve beceri al›flt›rma-lar› yer almaktad›r. BHR program› iki günde uygulanmakta ve toplam 10 saat sürmektedir. Araflt›rmalar program›n kat›l›mc›lar›n iletiflim becerileri ve iliflkiye yönelik umut düzeylerinin gelifltirilmesinde etkili oldu¤unu göstermektedir. Evlilik Öncesi E¤itim Programlar›na ‹liflkin Araflt›rma Bulgular›
‹liflki e¤itimi ile ilgili araflt›rmalarda çok say›da farkl› e¤itim programlar›n›n etkilili¤inin s›nand›¤› görülmektedir. Baz› e¤itim program-lar›n›n birçok araflt›rmada kullan›ld›¤›, buna karfl›n kimi programlar›n etkilili¤i ile ilgili di¤erle-rine göre daha az say›da araflt›rma yap›ld›¤› dikkat çekmektedir. Araflt›rmalar›n farkl› yafl gruplar›ndan ve farkl› iliflki durumu (romantik iliflki yaflayan, niflanl›, birlikte yaflayan, evli çiftler) olan bireyler üzerinde gerçeklefltirildikleri gözlenmektedir. Ço¤unlukla araflt›rmalar›n de-ney ve kontrol grubu kulland›klar› ve baz›lar›nda uygulaman›n üç hafta, alt› ay, 1-1,5 y›l sonra-s›nda izleme testlerinin de yap›ld›¤› görülmekte-dir.
"Önleme ve ‹liflki Gelifltirme" (PREP) prog-ram›n›n evlili¤e karar vermifl çiftler üzerindeki etkisinin incelendi¤i bir araflt›rmada (Markman, Floyd, Stanley ve Storaasli, 1988), program her biri yaklafl›k üç saatten oluflan befl oturumda uygulanm›flt›r. Oturumlarda iletiflim ve problem çözme becerileri, evlilikten beklentilerin netlefltirilmesi, cinsel e¤itim ve iliflki gelifltirme konular› üzerinde durulmufltur. Araflt›rma bulgu-lar›; son testlerde her iki grup aras›nda iliflki doyumu aç›s›ndan anlaml› farkl›l›k oluflmad›-¤›n›, ancak 1,5 y›l ve 3 y›l sonra yap›lan izleme
ölçümlerinde gruplar›n iliflki doyum düzeyleri aras›nda deney grubu lehine anlaml› farkl›l›k oldu¤unu göstermifltir.
Bir baflka araflt›rmada, evlilik öncesindeki çiftlerde, birisi beceri odakl› (Christian PREP) di¤eri bilgi odakl› iki farkl› yaklafl›m›n iliflki kalite-si, iletiflim, güven, programdan memnuniyet aç›-s›ndan etkilili¤i karfl›laflt›r›lm›flt›r (Trathen, 1995). C-PREP program›, Önleme ve ‹liflki Ge-lifltirme (PREP) program›n›n dönüfltürülmüfl ha-lidir. C-PREP program›, her biri iki saat olmak üzere alt› oturumda uygulanm›flt›r. Program kapsam›nda; iletiflim, çat›flma çözme, beklenti-ler, ba¤lan›m ve ba¤›fllama konular› yer alm›flt›r. Çiftler her bir beceriyi ö¤rendikten sonra, beceri-lerin uzman gözetiminde uygulamas›n› yapm›fl-lard›r. Bilgi odakl› program›n içeri¤ini ise evlilik-ten beklentiler, evlilik amaçlar›n›n belirlenmesi, yak›nl›¤›n sürdürülmesi, evlilikte çat›flma çözme ve iletiflimin anlafl›lmas›, evlilik rolleri ve evlilikte cinsellik konular› oluflturmufltur. Her iki grubun da çiftlerin iliflkiye güven düzeylerini art›rd›¤› saptanm›flt›r.
Önleme ve ‹liflki Gelifltirme (PREP) prog-ram›n›n, flört eden, niflanl› veya yeni evli çiftlere uygulanarak, onlar›n program hakk›ndaki geri-bildirimleri araflt›r›lm›flt›r (Sullivan ve Goldsch-midt, 2000). E¤itim program›; iletiflim ve prob-lem çözme becerileri, duygu ve beklentilerin paylafl›lmas›, iliflkide e¤lencenin canl› tutulmas›, baflar›l› bir iliflkinin temel özellikleri, çat›flmalar›n alt›nda yatan konular›n saptanmas›, arkadafll›-¤›n sürdürülmesi, cinsellik, ba¤›fllama ve ba¤-lan›m konular›ndan oluflmaktad›r. Araflt›rma so-nucunda, kat›l›mc›lar›n ço¤unlu¤u, program›n yararl› oldu¤unu belirtmifllerdir. Kat›l›mc›lar taraf›ndan en çok yararl› bulunan ö¤e iletiflim becerileri e¤itimidir. Erkekler, problem çözme beceri e¤itimini yararl› bulduklar›n› belirtirken, kad›nlar›n en yararl› bulduklar› unsurlardan biri de cinsellik e¤itimi konular› olmufltur.
Literatürde, Guerney’in gelifltirmifl oldu¤u ‹liflki Gelifltirme Program›n›n çiftler üzerindeki etkilili¤inin incelendi¤i çal›flmalar da bulunmak-tad›r. Örne¤in; Avery, Ridley, Leslie ve
Milholland (1980), romantik iliflkisi olan çiftlerde ‹liflki Gelifltirme Program›n›n etkilili¤ini de¤erlendirmifllerdir. Bu kapsamda, ‹GEP prog-ram›n› bir ders/tart›flma grubu ile karfl›laflt›rm›fl-lard›r. Araflt›rma sonucunda, ‹GEP grubunda yer alan bireylerin, di¤er grupla karfl›laflt›r›l-d›¤›nda, kendini açma ve empati düzeylerinde art›fl oldu¤u ortaya ç›km›flt›r. Program›n bitimin-den alt› ay sonra yap›lan izleme testlerinde de ‹GEP grubundaki bireylerdeki olumlu de¤iflimin devam etti¤i saptanm›flt›r. Bir baflka araflt›rma-da, Ridley, Avery, Dent ve Harrell (1981), ro-mantik iliflkisi olan bireyler üzerinde, ‹liflki Gelifltirme, problem çözme ve iliflki tart›flma programlar›n›n etkilili¤ini karfl›laflt›rm›fllard›r. Elde edilen bulgular, hem ‹GEP program›n›n hem de problem çözme program›n›n bireylerin karfl› cinsle iliflkiler konusundaki yeterlilik alg›s›n› art›rd›¤›n› göstermifltir. ‹liflki Gelifltirme Program›n›n bireylerin kendini açma düzeyi üzerindeki etkisi de incelenmifltir (Ridley ve Bain, 1983). Sonuçta, ‹liflki Gelifltirme Program›n›n deney grubundaki bireylerin kendi-ni açma düzeylerikendi-ni art›rd›¤› saptanm›flt›r.
Evlilik öncesi e¤itim programlar›na kat›lan çiftlerin, programlara yönelik de¤erlendirmele-rinin incelendi¤i araflt›rmalar da bulunmaktad›r. Bir çal›flmada 1-8 y›ll›k evli olan bireylerin, evli-li¤e haz›rl›k programlar›n›n kendilerine yard›mc› olup olmad›¤›n› de¤erlendirmeleri istenmifltir. Çal›flmada özellikle en çok yararl› bulunan un-surlar, konular ve oturum say›s› araflt›r›lm›flt›r. Kat›l›mc›lar›n % 66.2’si evlili¤e haz›rl›k program-lar›n›n çok de¤erli bir yaflant› oldu¤unu belirt-mifllerdir. Program ö¤esi olarak partnerleriyle birlikte zaman geçirmek ve gelecekteki efli hakk›nda bir fleyler ö¤renmek çok yüksek dere-cede seçilmifltir. Onun ard›ndan evlilik hakk›nda bir fleyler ö¤renmek ve program›n içeri¤i, en çok yararl› bulunan ö¤elerdir. Partneriyle tart›flma zamanlar›n›n olmas›, evlilik öncesi envanter kul-lan›lmas› da çiftler taraf›ndan yararl› bulun-mufltur. Daha sonra ise verilen dersler, çal›flma için yaz›l› materyaller, ard›ndan da di¤er çiftlerle tart›flma, rol oynama gelmektedir. Video
göste-rimi, temas ve yeniden birlefltirme oturumlar› en az iflaretlenen alanlard›r. En yararl› bulunan konular; iletiflim, ba¤l›l›k, çat›flma çözme, çocuklar, din, de¤erler ve evliliktir. Bir oturuma kat›lan çiftler, 4 ve daha fazla say›da oturuma kat›lanlara göre oturum say›s›n› daha az yararl› bulmufllard›r. Ayr›ca 2-3 oturuma kat›lanlar, kendi evlili¤e haz›rl›k programlar›n› 8-9 oturum kat›lanlar›nkine göre daha az yararl› bulmufl-lard›r. 8-9 oturuma kat›lanlar en yüksek düzeyde yararl› bulmufllard›r. Uygulaman›n 10 oturum ve üzerinde olmas›, alg›lanan de¤eri yükseltme-mifltir (Williams, Riley, Risch ve Van Dyke, 1999).
Görüldü¤ü gibi çiftlerin iliflkilerini gelifltir-meye yönelik uygulanan programlar›n etkilili¤i ile ilgili çok say›da araflt›rma bulunmaktad›r. Bu çal›flmalarda ço¤unlukla çiftlerin çat›flma ve problem çözme, etkili iletiflim becerileri, stresle bafla ç›kma, duygular›n› ifade edebilme, de¤iflime uyum sa¤lama gibi özellikleri üzerinde durulmufltur. Araflt›rma bulgular›, uygulanan e¤itim programlar›n›n genel olarak çiftlerin iliflki kalitesini ve iliflkilerinden ald›klar› doyumu olum-lu yönde etkiledi¤ini göstermektedir.
Ülkemizde iliflki gelifltirme konusu ile ilgili yap›lan araflt›rmalar›n say›s› son y›llarda art-maktad›r. Ancak, bu araflt›rmalar›n büyük bir ço¤unlu¤unun evli bireyler üzerinde gerçeklefl-tirildi¤i görülmektedir. Bu çal›flmalarda program-lar›n; evli bireylerde ego durumlar› (Sevim, 1996), evlilik uyumu (Kalkan, 2002; Sardo¤an ve Karahan, 2005), evlilik iliflkilerini de¤erlendir-me (Ersanl› ve Kalkan, 2003), evlilik doyumu (Canel, 2007), çat›flma çözme becerisi (Karahan, 2009) ve fonksiyonel olmayan tutum-lar (Kalkan ve Ersanl›, 2009) gibi de¤iflkenler üzerindeki etkileri incelenmifltir.
Evlilik öncesi e¤itimle ilgili ülkemizde yap›lan çal›flmalar›n s›n›rl› oldu¤u gözlenmekte-dir. Bu çal›flmalardan birisinde, Vural (2007), evlilik öncesi cinsel dan›flmanl›k program›n›n, yeni evli çiftlerin cinsel doyum düzeyi üzerindeki etkisini incelemifltir. Program›n içeri¤inde; evlilik
ve aile, cinsel sa¤l›k, cinsel ifllev bozukluklar›, cinsel yolla bulaflan hastal›klar, üreme sa¤l›¤›, üreme haklar› ve cinsel haklar, gebelik ve gebe-likten korunma yöntemleri gibi konular yer alm›flt›r. Deney grubundaki çiftlere, nikâh/dü-¤ünden önce her biri 60 dakika süren iki oturum uygulanm›flt›r. Çiftlerin evliliklerinden dört ay sonra kat›l›mc›lara son testler uygulanm›flt›r. Araflt›rma bulgular›, evlilik öncesinde verilen cinsel dan›flmanl›k e¤itiminin deney grubundaki kad›nlar›n cinsel doyum düzeyleri üzerinde olumlu yönde etkisi oldu¤unu göstermifltir.
Evlilik öncesi dönemdeki çiftlere verilen e¤itim ile ilgili bir baflka araflt›rmada ise fien (2009), Ankara Çankaya Belediyesi’ne evlen-mek için baflvuran 62 çifte "Evlilik Öncesi Çift E¤itimi" vermifltir. E¤itim 3-5 çiftten oluflan küçük gruplar fleklinde uygulanm›flt›r. Toplam alt› saat süren e¤itim program›n›n içerisinde iletiflim, çat›flmay› önleme ve problem çözme yöntemleri, empati, aile yaflam döngüsü ve aile planlama yöntemleri gibi konular yer almaktad›r. Araflt›rma sonucunda, çiftlerin büyük bir ço¤un-lu¤unun evlilik öncesi e¤itimin gerekli oldu¤unu düflündükleri, e¤itimin faydas›na inanarak ka-t›ld›klar› ve evlilik öncesi çift e¤itimi fikrine olum-lu bakt›klar› saptanm›flt›r. E¤itim program› son-ras›nda çiftlere, program kapsam›nda hangi konular›n yer almas›n›n yararl› olaca¤›n› düflün-dükleri soruldu¤unda, en fazla seçilen konu-lar›n; etkili iletiflim, evlilikte sorumluluklar, efller aras› çat›flmay› önleme yöntemleri, sorun çöz-me yöntemleri, eflini tan›ma, kendini tan›ma, evlilikte roller ve evlilik yaflam döngüsü oldu¤u saptanm›flt›r.
Araflt›rma bulgular›na bak›ld›¤›nda, Türki-ye’de yap›lan iliflki gelifltirme çal›flmalar›n›n büyük bir ço¤unlu¤unun evli bireyler üzerinde gerçeklefltirildi¤i görülmektedir. Evli bireylerin iliflkilerinin kalitesinin gelifltirilmesine yönelik çal›flmalar›n son y›llarda artt›¤›n›n söylenmesi mümkündür. Buna karfl›n, yurtd›fl›ndaki çal›fl-malar ile k›yasland›¤›nda, bu alanda yap›lan araflt›rmalar›n say›s›n›n s›n›rl› oldu¤u
gözlen-mektedir. Çal›flmalar incelendi¤inde transaksi-yonel analiz ve biliflsel-davran›flç› yaklafl›mlara dayal› e¤itim programlar›n›n da kullan›ld›¤› görülmektedir.
Son y›llarda ülkemizde evlilik öncesi dönemde bulunan çiftlere de e¤itimler verildi¤i gözlenmektedir. Bu çal›flmalarda, çiftlere evlilik öncesi e¤itim kapsam›nda, cinsel dan›flmanl›k ve k›sa süreli iliflki gelifltirme e¤itimleri veril-mifltir. Ancak bu çal›flmalar›n say›s› oldukça s›n›rl›d›r. Dolay›s›yla evlilik öncesindeki çiftlere yönelik e¤itim çal›flmalar›n›n art›r›lmas›n›n yararl› olaca¤› düflünülmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Evlilik öncesi e¤itimin çiftler üzerinde birçok olumlu etkisi oldu¤u ifade edilmektedir. Bu e¤itimler arac›l›¤› ile çiftler kendilerine yönelik fark›ndal›k düzeylerini gelifltirerek, kendi duygu ve düflüncelerinin daha iyi ay›rd›nda olabilir, ayr›ca efllerini de daha iyi anlayabilirler. Bunlar›n yan› s›ra evlili¤e ve iliflkiye yönelik kayg›lar›n› azaltabilir, iliflkilerinin do¤as›n› keflfederek daha önce konuflamad›klar› konular hakk›nda konufl-maya bafllayabilir ve yap›c› iletiflim becerilerini ö¤renebilirler. Bu çal›flmada, evlilik öncesi e¤itim ile ilgili literatürün sunulmas› amaçlan-m›flt›r.
Geliflmifl ülkelerde ilk evliliklerdeki boflan-ma oran› yaklafl›k %40 veya daha fazlad›r. Boflanma sadece çiftlerin de¤il, ayn› zamanda çocuklar›n da fiziksel ve ruhsal iyi-olufl düzey-lerini etkilemektedir (Baucom, Hahlweg, Atkins, Engl ve Thurmaier, 2006; Stanley, 2001). Bu durum, güçlü evlilikler oluflturma konusunda yöneticileri, sivil toplum kurulufllar›n› ve ruh sa¤l›¤› uzmanlar›n› harekete geçmeye zorla-maktad›r. Güçlü evlilikleri oluflturma çabalar›n-dan birisi de çiftlere evlilik öncesi e¤itim verilme-sidir (Stanley, 2001). Evlilik öncesi e¤itime olan ilginin artmas›nda, ayn› zamanda önleyici yaklafl›mlar›n giderek yayg›nlaflmas›n›n da etki-si bulunmaktad›r (Murray, 2004). Evlilik önceetki-si
e¤itim, boflanman›n çiftlere ve topluma verdi¤i zarar›n azalt›lmas›nda önemli bir önleyici müda-hale olarak görülmektedir. Son zamanlarda, evlenmeyi planlayan birçok çift aras›nda, evlili¤e yönelik e¤itim oldukça ilgi görmektedir.
Türkiye’de 2008 y›l› istatistiklerine göre boflanmalar›n %41.3’ü evlili¤in ilk befl y›l›nda meydana gelmektedir (TÜ‹K, 2009). Önleyici ruh sa¤l›¤› hizmetleri kapsam›nda, sorunlar ortaya ç›kmadan çiftlere evlilik öncesinde e¤itim verilmesinin yararl› olabilece¤i düflünülmektedir. Böylece evlenmeyi planlayan çiftler, karfl›lafl-t›klar› güçlükleri yap›c› bir flekilde ele almay› ve etkili iletiflim becerilerini kullanmay› ö¤renebilir-ler. Sa¤l›kl› aile ve toplum yap›s›n›n sa¤lanma-s›nda evlilik öncesi e¤itimin olumlu etkilerinden yararlan›lmal›d›r. Yurtd›fl›nda yap›lan çal›fl-malarda, evlilik öncesi e¤itim programlar›n›n çiftlerin kendini açma, empati, iliflki uyumu, güven, yak›nl›k, iliflki kalitesi, iletiflim becerisi, çat›flma ve problem çözme becerisi gibi de¤iflkenler üzerinde etkili oldu¤u bulunmufltur.
Geliflmekte olan ülkelerde boflanma, sosyal yap›n›n önemli bir unsuru haline gelmek-tedir. Geliflmekte olan bir ülke olarak Türkiye de benzeri bir durum yaflamaktad›r. Bu nedenle politika yap›c›lar›n›n ve ruh sa¤l›¤› uzmanla-r›n›n, evlenmeyi düflünen çiftlere yönelik önleyi-ci hizmetler sunma konusunda ad›m atmalar› gerekmektedir.
Toplumu aileler oluflturmaktad›r. Her yön-den sa¤l›kl› aileler, sa¤l›kl› bir toplum için önem-li bir gerekönem-liönem-liktir. Hem aile hem de toplum sa¤l›¤›n› gelifltirmek için yap›lacak çal›flmalar-dan birisi de evlilik öncesi dönemdeki çiftlere, evlilik öncesi e¤itim hizmetlerinden yararlanma f›rsat› vermektir. Böylece bireylerin hem kendi-lerine, birbirlerine ve evlilik yaflam›na yönelik fark›ndal›k ve bilgi düzeyleri, hem de iliflkilerin-den ve yaflamlar›ndan ald›klar› doyum düzeyi yükselecektir.
KAYNAKÇA
Accordino MP, Guerney BG (2002) The Empi-rical Validation of Relationship Enhancement Couple and Family Therapies. In D. J. Cain ve J. Seeman (Eds.), Humanistic Psychotherapies: Handbook of research and Practice (pp. 403-442). Washington, DC: American Psychological Association.
Avery AW, Ridley CA, Leslie LA ve Milholland T (1980) Relationship Enhancement with Premarital Dyads: A Six Month Follow up. The American Journal of Family Therapy, 8, 23-30.
Baucom DH, Hahlweg K, Atkins DC, Engl J, Thurmaier F (2006) Long-Term Prediction of Marital Quality Following a Relationship Education Program: Being Positive in a Constructive Way. Journal of Family Psychology, 20, 448-455.
Berscheid E (1994) Interpersonal Relation-ships. Annual Review of Psychology, 45, 79-129.
Butler MH, & Wampler KS (1999) A Meta-Analytic Update of Research on the Couple Commu-nication Program. The American Journal of Family Therapy, 27, 223-237.
Canel AN (2007) Ailede Problem Çözme, Evlilik Doyumu ve Örnek Bir Grup Çal›flmas›n›n S›nanmas›. Marmara Üniversitesi, Yay›nlanmam›fl doktora tezi ‹stanbul.
Carroll JS ve Doherty WJ (2003) Evaluating the Effectiveness of Premarital Prevention Programs: A Meta-Analytic Review of Outcome Research. Family Relations, 52(2), 105-118.
Chen H, Cohen P, Kasen S, Johnson JG, Ehrensaft M Gordon K (2006) Predicting Conflict Within Romantic Relationships During the Transition to Adulthood. Personal Relationships, 13, 411-427.
Erber R, Erber MW (2001) Intimate Relation-ships: Issues, Theories, and Research. Massachu-setts, Allyn and Bacon.
Ergin H (2004) Efller Aras› ‹letiflim Çat›flmalar›. ‹çinde H. Yavuzer (Ed.), Evlilik Okulu, (s. 177-200). ‹stanbul, Remzi Kitabevi.
Ersanl› K, Kalkan M (2003) Evlilik ‹liflkisini Gelifltirme Program›n›n Evli Çiftlerin Evlilik ‹liflkilerini De¤erlendirmelerine Etkisi. Psikiyatri, Psikoloji, Psikofarmakoloji Dergisi, 11(3), 219-226.
Ersanl› K, Kalkan M (2008) Evlilik ‹liflkilerini Gelifltirme: Kuram ve Uygulama. Ankara, Nobel Yay›n Da¤›t›m.
Floyd FJ, Markman HJ, Kelly S, Blumberg SL, Stanley SM (1995) Preventive Intervention and Relationship Enhancement. In N. S. Jacobson ve A. S. Gurman (Eds), Clinical Handbook of Couple The-rapy, 2. bas›m (pp. 212-226). New York, The Guilford Press.
Furman W, Buhrmester D (1992) Age and Sex Differences in Perceptions of Networks of Personal Relationships. Child Development, 63, 103-115.
Giblin P, Sprenkle DH, Sheehan R (1985) Enrichment Outcome Research: A Meta-Analysis of Premarital, Marital and Family Interventions. Journal of Marital and Family Therapy, 11, 257-271.
Gottman JM (1994) What Predicts Divorce? The Relationship Between Marital Processes and Marital Outcomes. New Jersey, Lawrence Erlbaum Associ-ates.
Guerney BG (1977) Relationship Enhancement: Skill Training Programs for Therapy, Problem Preven-tion, and Enrichment. San Francisco, Jossey-Bass.
Guerney BG, Brock G, Coufal J (1986) Integrating Marital Therapy and Enrichment: The Relationship Enhancement Approach. In NS,. Jacobson AS, Gurman (Eds), Clinical Handbook of Marital Therapy, (pp. 151-172). New York, The Guilford Press.
Hahlweg K, Markman HJ (1988) Effectiveness of Behavioral Marital Therapy: Empirical Status of Behavioral Techniques in Preventing and Alleviating Marital Distress. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 56, 440-447.
Halford WK (2004) The Future of Couple Relationship Education: Suggestions on How it Can Make a Difference. Family Relations, 53(5), 559-566. Halford WK, Markman HJ, Kline GH, Stanley SM (2003) Best Practice in Couple Relationship Education. Journal of Marital and Family Therapy, 29(3), 385-406.
Halford WK, Moore EN (2002) Relationship Education and the Prevention of Couple Relationship Problems. In A. S. Gurman ve N. S. Jacobson (Eds), Clinical handbook of couple therapy (pp. 400-419). New York, The Guilford Press.
Halford WK, Moore E, Wilson KL, Farrugia C, Dyer C (2004) Benefits of Flexible Delivery Relationship Education: An Evaluation of The Couple CARE Program. Family Relations, 53, 469-476.
Kalkan M (2002) Evlilik ‹liflkisini Gelifltirme Program›n›n Evlilerin Evlilik Uyum Düzeyine Etkisi. Ondokuz May›s Üniversitesi, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, Samsun.
Kalkan M, Ersanl› E (2009) The Effects of the Cognitive-Behavioral Marriage Enrichment Program on The Dysfunctional Attitudes of Couples. Hacettepe Üniversitesi E¤itim Fakültesi Dergisi, 36, 129-135.
Karahan TF (2009) The Effects of a Couple Communication Program on the Conflict Resolution Skills and Active Conflict Tendencies of Turkish Couples. Journal of Sex and Marital Therapy, 35(3), 220-229.
Kurdek LA (1995) Predicting Change in Marital Satisfaction from Husbands’ and Wives’ Conflict Resolution Styles. Journal of Marriage and the Family, 57, 153-164.
Markman HJ, Halford WK (2005) International Perspectives on Couple Relationship Education. Family Process, 44(2), 139-146.
Markman HJ, Floyd FJ, Stanley SM, Storaasli RD (1988) Prevention of Marital Distress: A Longi-tudinal Investigation. Journal of Consulting and Cli-nical Psychology, 56(2), 210-217.
Markman HJ, Stanley SM, Jenkins NH, Petrella JN, Wadsworth ME (2006) Preventive Education: Distinctives and Directions. Journal of Cognitive Psychotherapy: An International Quarterly, 20(4), 411-433.
Mason LL (2003) Does the Building Healthy Relationships Course Address the Needs of Coup-les?: Couples Talk about their own Experiences of Communication. Trinity Western University, Yay›nlan-mam›fl Yüksek Lisans Tezi, ABD.
Murray CE (2004) An Empirical Investigation of the Relative Importance of Client Characteristics and Topics in Premarital Counseling. University of Florida, Yay›nlanmam›fl doktora tezi, ABD.
Özgüven ‹E (2001) Ailede ‹letiflim ve Yaflam. Ankara, PDREM Yay›nlar›.
Renick MJ, Blumberg SL, Markman HJ (1992) The Prevention and Relationship Enhancement
Program (PREP): An Empirically Based Preventive Intervention Program for Couples. Family Relations, 41, 141-147.
Ridley CA, Avery AW, Dent J, Harrell JE (1981) The Effects of Relationship Enhancement and Prob-lem Solving Programs on Perceived Heterosexual Competence. Family Therapy, 8(2), 59-66.
Ridley CA ve Bain AB (1983) The Effects of a Premarital Relationship Enhancement Program on Self-Disclosure. Family Therapy, 10, 13-24.
Sardo¤an ME, Karahan TF (2005) Evli Bireylere Yönelik Bir ‹nsan ‹liflkileri Beceri E¤itimi Program›n›n Evli Bireylerin Evlilik Uyum Düzeylerine Etkisi. Ankara Üniversitesi E¤itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 38 (2), 89-102.
Schumm WR, Silliman B, Bell DB, (2000) Perceived Premarital Counseling Outcomes Among Recently Married Army Personnel. Journal of Sex and Marital Therapy, 26, 177-186.
Scuka RF (2005) Relationship Enhancement Therapy: Healing Through Deep Empathy and Intimate Dialogue. New York, Taylor and Francis Group
Scuka RF, Nordling WJ, Guerney BG (2004) Couples’ Relationship Enhancement Program: Leader’s Manual. (3. Bas›m), Bethesda, Ideals Inc.
Sevim S (1996) Transaksiyonel Analize Dayal› Bir E¤itim Program›n›n Evli Çiftlerin Ego Durumlar› ve Evlilik Yaflamlar›na iliflkin Baz› De¤iflkenlere Etkisi. Ankara Üniversitesi, Yay›nlanmam›fl doktora tezi, Ankara.
Silliman B, Stanley SM, Coffin W, Markman HJ, Jordan PL (2002) Preventive Interventions for Couples. In HA. Liddle, D. A. Santisteban, R. F. Levant ve J. H. Bray (Eds), Family Psychology: Science-Based interventions (pp. 123-146). Was-hington DC, American Psychology Association.
Stahmann RF, Salts CJ (1993) Educating for Marriage and Intimate Relationships. In M. E. Arcus, J. D. Schvaneveldt and J. J. Moss (eds) Handbook of Family Life Education: The Practice of Family Life Education (pp. 33–61). Newbury Park, CA, Sage.
Stanley SM (2001) Making a Case for Prema-rital Education. Family Relations, 50, 272-280.
Sullivan KT. ve Goldschmidt D. (2000) Imple-mentation of Empirically Validated Interventions in
Managed-Care Settings: The Prevention and Rela-tionship Enhancement Program. Professional Psychology: Research and Practice, 31(2), 216-220. fien B (2009) Evlenmek Üzere Baflvuruda Bulunan Bir Grup Niflanl› Çiftin Evlilik ve "Evlilik Öncesi Çift E¤itimi"ne ‹liflkin Bilgi, Görüfl ve De¤erlendirmeleri. Hacettepe Üniversitesi, Yay›nlan-mam›fl Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Trathen DW (1995) A Comparison of The Effectiveness of two Christian Premarital Counseling Programs (Skills and Information-Based) Utilized by Evangelical Protestant Churches. University of Denver, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, ABD.
Türkiye ‹statistik Kurumu (2009) Haber Bülteni: Evlenme ve Boflanma ‹statistikleri 2008. 110. Eriflim tarihi: 04 Ocak 2010. http://www.tuik.gov.tr/ PreHaberBultenleri.do?id=4077.
Vural BK (2007) Evlilik Öncesi Cinsel Dan›fl-manl›k Program›n›n Yeni Evli Çiftlerin Cinsel Do-yumuna Etkisi. Ege Üniversitesi, Yay›nlanmam›fl Doktora Tezi, ‹zmir.
Westerop KR (2002) Building Healthy Couple Relationships: Do Communication Skills, Gender, Hope, And Family Types Make a Difference? Trinity Western University, Yay›nlanmam›fl yüksek lisans tezi, ABD.
Williams L (2007) Premarital Counseling. Journal of Couple and Relationship Therapy, 6 (1/2), 207-217.
Williams LM, Riley LA, Risch GS, Van Dyke DT (1999) An Empirical Approach to Designing Marriage Preparation Programs. The American Journal of Family Therapy, 27, 271-283.
