ÖZET
Gurur bir kiflinin kendi gözündeki de¤eri ve di¤erlerinin gözüyle olan de¤eri olmak üzere tan›mlan›r. Dolay›s›yla, gurur iki bileflken ile ifade edilir: "içten içe yaflanan" ve "ele güne karfl› yaflanan" gurur. Akdeniz ve Güney Amerika’y› içine alan onur kültürlerinde, ele güne karfl› yaflanan gururun, içte yaflanan gururdan çok daha önemli oldu¤u gözlemlen-mifltir. Onur kültürlerinin özellikleri aras›nda, sosyal karfl›l›kl› ba¤l›l›k (bu cömertlik ve misafir-perverlik gibi sosyal ba¤lar› kapsamaktad›r); kollektif gurur (aile gururunun üstünlü¤ü); kad›nl›k gururu (mütevazilik, ihtiyatl› giyinerek cinselli¤i saklama, iffetini koruma gibi de¤erleri kapsamaktad›r) ve erkeklik gururu (fiziksel güç, cesaret gibi özelliklerin erkeklerde be¤enilmesi görüflünü içermektedir) bulunmaktad›r. Gurur toplumlar›n›n bir di¤er özellili¤i ise gururun bu toplumlarda somutlaflt›r›lmas› ve adeta kiflinin mal› gibi alg›lanmas›d›r. Gurura yap›lan bir sald›r›, kiflide mal kayb› olarak alg›lan›r. Kiflinin
kaybetti¤i gurur, adeta karfl›daki kifliye eklen-mifltir. O nedenle kifli kaybolan gururunu karfl›ya ödetmek için sald›r›ya geçer. Kan davas›, namus cinayetleri genelikle bu nedenlerle ortaya ç›kmaktad›r. Ayr›ca, suistimal ve rüflvet yine bu kültürlerde s›kl›kla görünen suçlard›r. Belki de içte yaflat›lan gururun daha az önem-senmesinden kaynaklanan bu durum bu kültür-lerde ciddi bir sorun olmaktad›r. Gururun fazlas› hem kiflileri, hem de toplumlar› baz› kriz dönem-lerinde çeflitli yönlendirilmelere aç›k k›lar. Bu yaz›n›n amac› toplumsal gururun önemini vur-gulamak; Türk toplumunun bu boyutta incelemesinin önemini tart›flmak ve bu do¤rultu-da konu hakk›ndo¤rultu-da bir derleme yaz›s› olufltur-makt›r.
Anahtar Kelimeler: Gurur, içten içe yaflanan gurur, ele güne karfl› yaflanan gurur, onur kültürü
The Importance of Investigation of Turkish Culture from the Point of View of Cultural
Pride SUMMARY
Honor is one’s worth in one’s own eyes and in the eyes of others. It is expressed as having Kriz Dergisi 14 (3): 19-25
GURUR TOPLUMU BAKIfi AÇISIYLA TÜRK KÜLTÜRÜNÜN
‹NCELENMES‹N‹N ÖNEM‹
B. Öner-Özkan*, T. Gençöz**
* Doç. Dr., Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Psikoloji Bölümü.
** Doç. Dr., Orta Do¤u Teknik Üniversitesi, Psikoloji Bölümü.
two components: inner and outer honor. Among Mediterranean and South American honor cul-tures, it is observed that outer pride is much more important than inner pride. Social Interdependence (includes social bonds such as hospitality or generosity), Collective Honor (pri-ority of family honor), Feminine Honor (includes values such as modesty, hiding one’s sexuality by wearing discreet cloths, and protecting one’s chastity) and Masculine Honor (includes the likeability of such characteristics such as physi-cal power and courage) are among the charac-teristics of these honor cultures. Another cha-racteristic of honor cultures is that the pride is objectified and perceived as a possession. When the honor is lost it is perceived as being added to the honor of the offender. Thus the individual who is attacked needs to restore his or her honor and acts violently in return. In this course engaging in revenge and committing vio-lence to restore pride are to bee seen frequ-ently. On the other hand, misuse and bribery are offenses yet again frequently seen in these cul-tures. This situation, which may perhaps be related to the relative insignificance of the inner pride, becomes an important problem. The over-dose of pride may lead both individuals and societies to be vulnerable to manipulation in times of crisis. Thus, the aim of this paper is to emphasize the importance of cultural pride and to discuss the importance of studying Turkish society in this domain of interest along with a presentation of a review of the issue in this respect.
Key Words: Pride, Inner Pride, Outer Pride
Mutluluk duygusu ile iliflkili olarak tan›mlanan "gurur" duygusu, hem bireysel, hem de sosyal aç›dan önem oluflturmas›na ra¤men litaratürde yeterli görgül ilgiyi görmemektedir (Tracy ve Robins 2007; Zammuner 1996). Bir tak›m ifller baflar›ld›¤›nda, ya da öznel veya nes-nel aç›dan nadir ve de¤erli bir eflyaya sahip olundu¤unda kifliler taraf›ndan gurur hissi
duyul-maktad›r. Bu ba¤lamda benlikle ilgili olmayan olumluluklar, mutluluk; benlikle ilgili olan olumlu-luklar ise gurur duygusunu uyand›rmaktad›r (Brown ve Dutton 1995). Daha önceleri litaratürde ikincil duygular aras›nda yer alan; biyolojik temelli ve evrensel oldu¤u düflünülmeyen gurur duygusu, son zamanlarda birincil duygular içerisinde yer bulmakta ve hem çocuklar hem de yetiflkinler taraf›ndan belir-lenebilen, farkl› kültürlerde alg›lanan temel bir duygu oldu¤u öne sürülmektedir (Tracy ve Robins 2004; Tracy Robins ve Lagattuta 2005). Lazarus (1991) duygular›n ortaya ç›k›fl flekillerini ve nas›l fakl›laflt›klar›n› aç›klarken yaflanan olay›n de¤erlendirilifl fleklinin önemini vurgulamaktad›r. Lazarus’a göre (1991) duygu-lar›n ortaya ç›kabilmesi için kiflinin yaflad›¤› olaya iliflkin amac› veya hedefi olmas› gerekir; aksi taktirde duygu ortaya ç›kmayacakt›r. Yaflanan olay ile kiflinin amac› ve hedefi uyumlu ise, yani olay kifliyi amac›na yaklaflt›r›yorsa olumlu duygular; uyumsuz ise, yani kifliyi amac›ndan uzaklaflt›r›yorsa olumsuz duygular ortaya ç›kar. Ortaya ç›kan olumlu duygular, yaflanan olay kiflinin benli¤i ile ilgili de¤ilse "mut-luluk", kiflinin benli¤i ile ilgili ve öz-güvenini destekleyecek nitelikte ise "gurur", ortak/karfl›l›kl› iliflkilere iliflkin ise "aflk" fleklinde yaflan›r. Ortaya ç›kan olumsuz duygular ise, yaflanan olay kiflinin öz-güvenini sarsacak nite-likte ise "k›zg›nl›k/öfke", tehdit içerikli ise "korku/kayg›", kay›p yaflant›s› ise "üzüntü" fleklinde yaflan›r. Sa¤l›kl› kat›l›mc›larla yürütülen çal›flmalar olumlu duygular›n olumsuz duygular-dan daha s›k yafland›¤›n› göstermektedir (Gençöz 2000; 2002).
Lazarus’un (1991) yukar›daki aç›klamas›na benzer bir flekilde, Lewis (1993) gururu kiflilerin belli olaylar sonras›nda elde ettikleri baflar› yaflant›s› sonucu hissedilen bir duygu olarak tan›mlamaktad›r. Gurur, "öz-bilinç" duygular› olarak tan›mlanan grubun içerisinde yer almak-tad›r (Gilbert 2000). Öz-bilinç duygu grubu, kiflinin kendi davran›fllar›n›n fark›nda oldu¤u ve
baflkalar› üzerinde b›rakt›¤› izlenim konusunda afl›r› duyarl›l›k içeren duygular› kapsamaktad›r, bu nedenle bu duygulara "moral duygular" ad› da verilebilmektedir. Gurur, utanç, suçluluk, sosyal anksiyete gibi duygular bu grup içerisinde yer almaktad›r. Öz-bilinç duygular›n›n tümü potansiyal olarak patalojik olabilmekte ve herbiri depresyon, narsisizim, fliddet ve sorunlu iliflkilerle ilintili olarak görülebilmektedir (Bushman ve Baumeister 1998; Campbell 1999; Kernberg 1975; Kohut 1976; Lewis 2000; Paulhus Robins Trzesniewski ve ark 2004). Öte yandan, farkl› "öz-bilinç" duygular› kiflilere farkl› bak›fl aç›lar› verebilmektedir. Örne¤in, utanç duygusu kapsam› oldukça genifl olan, kiflinin kendisini genel olarak de¤erlendirdi¤inde olum-suz bak›fl aç›s›n› hakim k›lan bir duygudur. Utanç duygusunda kifli kendine iliflkin elefltirileri benimseyece¤inden ve bunlar› ön planda tuta-ca¤›ndan, olaylar› dar bir aç›dan de¤erlendire-cek ve sonuç olarak kendi düflünce ve/veya davran›fl biçimini de¤ersizlefltirecektir (Johnson-Laird ve Oatley 1989), bu bak›mdan utanç duy-gusunun psikopatoloji ile eflleflti¤i savunulabilir (Niedenthal Tangney ve Gavanski 1994). Ancak, yine bir öz-bilinç duygusu olan suçluluk için durum daha farkl›d›r. Suçluluk kiflinin belli bir alanda yapt›¤› ve sonras›nda hata olarak de¤erlendirdi¤i düflünce veya davran›fllar›na yönelik olarak hissedilen bir duygudur. Bu duygu, kiflinin olay› yeniden de¤erlendirmesi, bak›fl aç›s›n› geniflletmesi ve "hata" olarak de¤erlendirdi¤i düflünce ve/veya davran›fllar›n› de¤ifltirmesi için bir f›rsat olarak da de¤erlendirilir (Niedenthal ve ark., 1994). Bu bak›fl aç›s›yla, suçluluk kiflilerin bak›fl aç›lar›na esneklik kazand›rmakta ve kendilerini olumlu olarak gelifltirmelerinde önemli bir rol oynaya-bilmektedir. Özbilinç duygular›ndan bir di¤eri olan gurur için ise durum biraz daha kar›fl›kt›r. Gurur, nedeni anlafl›lmayan, kiflinin davra-n›fllar›ndan ba¤›ms›z bir flekilde genel olarak hissetti¤i bir duygu oldu¤unda narsisizm gibi olumsuz sonuçlarla eflleflebildi¤i gibi; ortaya konan yararl›/üretken bir davran›fl› takiben,
yap›lan bir iflten duyulan memnuniyeti ifade etti¤inde, kiflinin motivasyonunu ve özgüvenini artt›ran bir güç olarak de¤erlendirilebilir. Nitekim, benlik hakk›nda olumlu özelliklerle iliflkilendirilen gurur duygusu bat› kültürlerinde depresyonla olumsuz iliflki göstermektedir (Gilbert 2000; Ghatavi Nicolson MacDonald ve ark 2002).
Gurur gibi duygular›n, herkes taraf›ndan ayn› flekilde hissedilen ve ifade edilen duygular olarak genifl boyutta ele al›nmas›n›n yanl›fl ola-bilece¤i iddia edilmekte (Ekman 2003; Lewis 2000; Mesquita ve Frijda 1992; Tracy ve Robins 2007)); kültürden kültüre farkl› flekilde yaflant›lar gözlenildi¤i vurgulanmaktad›r. Baflka bir deyiflle, gurur sosyal bir olgudur. Buna ba¤l› olarak yaflan›lan ve ifade edilen gurur hissini, kültürel çerçeve flekillendirir (Kitiyama Markus ve Kurokawa 2000; Holland ve Quinn 1987).
Baz› de¤erlere verilen anlam ve önem aç›s›ndan kültürler duygu yaflant›lar›nda farkl›l›k göstermektedirler (Schwartz 1992; Triandis 1989). Bir baflka deyiflle, duygu yaflant›lar› temelinde de¤erlerin yer ald›¤› say›lt›s› litaratürde vurgulanmaktad›r. Bu ba¤lamda gurur duygusu ile ilgili en yak›n de¤erler seti olarak "bireycilik ve toplulukçuluk" görülmektedir (Fischer Manstead ve Rodriguez Mosquera 1999; Hofstede 1980; Triandis 1995, Triandis McCuster ve Hui 1990). Bu boyut; kimli¤in kiflisel seçenekler ve baflar›larla m›, yoksa kiflinin ba¤l› oldu¤u grubun kollektif karakteri ile mi tan›mland›¤›na dair betimlemeleri yans›t›r. Benlik olgusunun kiflisel ya da sosyal temellere göre tan›mlanmas› bireyci ve toplulukçu kültür-lerin en ay›rt edici özelli¤i olarak belirtilmektedir (Fischer ve ark 1999; Jansz 1991).
Baz› toplulukçu kültürler, örne¤in Akdeniz ve Güney Amerika ülkeleri "onur kültürleri" olarak adland›r›l›rlar (Peristiani 1965; Pitt-Rivers 1965). Bu kültürlerde, onurlu bir kifli olarak kiflinin kendi özelliklerinin yan› s›ra, davran›fllar›n›n içinde bulundu¤u grup taraf›ndan nas›l yarg›land›¤› da büyük önem
tafl›r. Kiflinin en önemli iç grubu ailesidir. Aile bireyleri ailenin onurunu korumak zorundad›r. Toplulukçu kültürlerde de kiflinin içerisinde bulundu¤u aile iliflkileri kiflinin bireyselli¤inden daha önemlidir. Ancak bu benzerliklerle yola ç›k›larak toplulukçuluk ve onur kültürlerini basitçe ayn› alg›lamak yanl›fl olabilir. Çünkü onur toplumlar›n›n vurgulad›¤› de¤er seti daha özeldir. Bu de¤er seti fleref, onur ve sayg›y› içer-mektedir (Rodriguez Mosquera 1999; Triandis Botempo Villareal ve ark 1988).
Onur kültürlerinde benimsenen en temel dört de¤er sosyal karfl›l›kl› ba¤l›l›k (bu cömertlik ve misafirperverlik gibi sosyal ba¤lar› kap-samaktad›r); kollektif gurur (aile gururunun üstünlü¤ü); kad›nl›k gururu (mütevazilik, ihtiyatl› giyinerek cinselli¤i saklama, iffetini koruma gibi de¤erleri kapsamaktad›r) ve erkeklik gururu (fiziksel güç, cesaret gibi özelliklerin erkeklerde be¤enilmesi görüflünü içermektedir) olarak belirtilmektedir (Gilmore 1987; Peristiani 1965; Pitt-Rivers 1965; Rodriguez Mosquera 1999; Stewart 1994). Gurur toplumlar›n›n bir di¤er özellili¤i ise gururun bu toplumlarda somutlaflt›r›lmas›d›r. Gurur bu tip toplumlarda adeta kiflinin mal› gibi alg›lanmaktad›r. Dolay›s›yla, bir kifli di¤er bir kiflinin gururuna sald›rd›¤›nda, kifli bunu kendinde bir kay›p olarak alg›lar. O nedenle kifli kaybolan gururunu tekrar oluflturmak amac›yla karfl› sald›r›ya geçer (Cohen ve Nisbett 1994; Murphy 1983; Peristiani 1965; Pitt-Rivers 1965; Rodriguez Mosquera 1999; Stewart 1994). Kan davas›, namus cinayetleri genelikle bu nedenlerle ortaya ç›kmaktad›r. Kiflinin onurunu koruyama-mas› durumunda ise kifli sadece kendi onurunu de¤il ailesinin onurunu da yitirmifl olur ve bu utanç alt›nda ailenin tüm fertleri ezilirler. Kaybedilen onurun yarataca¤› sosyal sonuçlar onur kültürlerinde di¤er kültürlere göre çok daha a¤›r hissedilir (Peristiani 1965; Pitt-Rivers,1965; Rodriguez Mosquera 1999; Stewart 1994).
Ayr›ca, suistimal ve rüflvet yine bu kültür-lerde s›kl›kla görünen suçlard›r (Peristiani 1965;
Pitt-Rivers 1965; Rodriguez Mosquera 1999; Stewart 1994). Oysaki onur kültürlerinde bu tip suçlar›n daha az olmas› beklenilebilir. Bu çeliflkili bulgu, onur toplumlar›nda içte yaflat›lan gururun daha az önemsenmesinden kaynakla-nabilir (Rodriguez Mosquera 1999). Bu gibi durumlarda, kifli yakalanmayaca¤›n› ve ele güne karfl› rezil olmayaca¤›n› düflündü¤ü sürece utanc›yla yüzleflmeyecek ve rahatl›kla rüflvetini al›p, torpilini uygulayabilecektir.
Onur kültürü de¤erlerini yans›tan ‹spanya ve bireyci kültür de¤erlerini yans›tan Hollanda aras›ndaki gurur prototiplerinin k›yasland›¤› çal›flmada söz konusu kültürler aç›s›ndan sis-tematik olarak farkl›laflma bulundu¤u gözlen-mifltir (Fischer ve ark 1999). ‹spanyol örnekle-minde gurur ve utanç gibi öz bilinç duygular›n›n di¤er duygulara (ör. k›zg›nl›k) oranla daha fazla örneklendirildi¤i ve ‹spanyol kültüründe gurur ve utanç prototiplarinin daha haz›r ve belirgin oldu¤u bulunmufltur. ‹spanyol örnekleminde Hollanda’ya göre baflar› betimlemeleri daha çok baflkalar›n›n yarg›lar›na de¤inilen de¤erlen-dirmeleri içermektedir. Ayr›ca yine ‹spanyollar›n betimlemelerinde gururun içte yaflan›lan ve kontrol edilmesi gereken bir duygu oldu¤u vur-gulanmaktad›r. Oysaki Hollanda örnekleminde bireysel gururun ifade edilmesi daha olumlu betimlemeleri içermektedir.
Gurur yaflant›s›nda kültürleraras› farkl›-l›klar›n yan› s›ra, cinsiyet farkl›l›klar› da bulun-maktad›r (Zammuner 1996). Kad›n ve erkekler cinsiyet rollerine göre gurur ifadelerini konrol etmektedirler. Duygusal alanda bir baflar› (ör. iyi bir k›z/erkek arkadafl bulmak), erkekler taraf›ndan bayanlara oranla daha çok gurur duy-gusu uyand›ran bir olay olarak belirtilirken, ifl alan›nda baflar› (ör. iyi bir ifl bulmak) kad›nlar taraf›ndan erkeklere oranla daha fazla gurur verici olarak de¤erlendirilmifltir. Zammuner’e (1996) göre bu bulgu geleneksel rollerle aç›kla-nabilmektedir. Geleneksel olarak duygusal baflar›, bir erke¤in "avc›l›k" kimli¤ini güçlendirirken, zaten bir "av" olarak alg›lanan ve
toplum taraf›ndan pasif roller verilen kad›n için ayn› durum eflit derecede gurur verici olmaya-bilir. Öte yandan, iyi bir ifl bulmak, erkekler için beklenilen bir özellikken, kad›nlar için hali haz›rda bir seçenek olamayabilmekte ve bunun bir sonucu olarak kad›nlar ifl konusundaki gururlar›n› ifade ederlerken erkeklere oranla daha rahat olmaktad›rlar. Erkekler ise, ifl konusundaki gururlar›n› daha az vurgulama ihtiyac› duyup, baflar› ifadelerini s›n›rlayabilmek-teler. Söz konusu çal›flmada duygusal paylafl›m›n bir sosyal olgu oldu¤u ve kiflilerin duyduklar› gururu ifade ederken toplum norm-lar›na göre tav›r tak›nd›klar› söylenmektedir.
Bir öz-bilinç duygusu olan gurur, onur kültürlerinde, bireyci kültürlere k›yasla daha fazla belirgin (göz önünde) gözükmektedir. Ayn› zamanda, kiflinin onuru ile, iç grubun di¤er üyelerinin onuru aras›ndaki karfl›l›kl› ba¤l›l›ktan dolay›, gurur ve utanç uyand›r›c› olaylar sadece bireyler taraf›ndan yaflanmakla kalmaz, grup içindeki di¤er üyeler taraf›ndan da paylafl›lmay› gerektirir. Bireysel gurur, birey ve bireyin içerisinde bulundu¤u grubun farkl›l›klar›n› göz önüne getirece¤inden, onur kültürlerinde gurur içte yaflan›lan ve ifade edilmesi uygun olmayan bir duygudur. Türkiye’de ‹mamo¤lu (1991) taraf›ndan gerçeklefltirilen deneysel çal›flmada, baflar›l› bir ekip çal›flmas›n›n sonucunda ekiple ilgili gurur ifadeleri olumlu nitelendirilirken, birey-sel gurur ifadelerinin daha olumsuz izlenim yaratt›¤› gözlenmifltir. Söz konusu çal›flma Türk örnekleminde ekip gururu ile ilgili ifadelerin, bi-reyci gurur ifadelerine göre daha olumlu de¤erlendirildi¤ini göstermekte ve bu do¤rultu-da, Türk kültürünün bir onur kültürü olabilece¤ine dair bulgular vermektedir. Nitekim litaratürdeki çal›flmalar, "bireyci gurur" ifadelerinin daha çok bat› toplumlar›nda görüldü¤ünü vurgulamaktad›r (Leary 2007). Türkiye’nin bir geçifl sürecinde (Ka¤›tç›bafl› 1983) olsa dahi durufl aç›s›ndan daha yak›n oldu¤u toplulukçu toplumlarda ise kiflinin
ba¤›ms›z bir varl›k olmas›ndan çok iliflkisel bir varl›k oldu¤u ve benlik kavram›n›n di¤er iliflkiler-le aç›kland›¤› durumlarda bireysel gurur ifadelerinin daha az görüldü¤ü belirtilmektedir (Fiske ve ark 1998; Markus ve Kitayama 1991). Türkiye’nin bir onur toplumu oldu¤una dair göstergeler aras›nda yer alabilecek bir baflka bulgu da Türk toplumunundaki geleneksel erkek rollerinin içerisinde yer alan aile reisli¤i; ailenin namusunun korunmas›n›n önemi (Erman ve ark 2002); kad›n›n namusunu onun en de¤erli özel-li¤i olarak alg›lamas› (Braun 2001) gibi de¤erlerin öne ç›kmas›d›r. Nitekim onur kültür-lerinde ailenin namusunu korumak (kollektif gurur), erke¤in aile reisi olmas› (erkeklik guru-ru), kad›nl›k gururu (ihtiyatl› giyinerek cinselli¤i saklama, iffetini koruma) gibi de¤erler s›kl›kla vurgulanmaktad›r. Ayr›ca yine onur kültürlerinde gözlenen sosyal karfl›l›kl› ba¤l›l›k de¤eri içerisinde yer alan misafirperverlik gibi de¤erlere Türk kültüründe önem verildi¤i ve bu gibi de¤erlerin s›kl›kla gözlendi¤i de söylenebilir. K›saca Türk kültürünün onur kültürlerinin yans›tt›¤› önemli özellikleri yans›tt›¤›n› öne sürmek yanl›fl olmaz.
Toplulukçu de¤erlerden modern ve bireyci de¤erlere geçifl dönemi içerisinde olan Türk kültürünün (Ka¤›tç›bafl› 1983), onur kültürü de¤erleri çerçevesinde ele al›nmas› ve bu do¤rultuda ilk ad›m olarak gurur duygusunun yaflant› ve ifade edilifl aç›s›ndan detayl› incelen-mesi yararl› gözükmektedir. Birçok kriz durumu: kiflisel bunal›m, intihar, evlilik içi çat›flma, töre cinayetleri (ör. kan davas›) incelendi¤inde, inci-nen ve topluma karfl› savunulmas› ve korun-mas› gereken gurur olgusuna rastlamak mümkün olabilir. Bu ba¤lamda, "içten içe" yaflanan gurur duygusunun motive edici ve olumlu özelliklerinin yan› s›ra, "ele güne karfl›" korunmas› ve savunulmas› gereken gururun k›s›tlay›c› ve olumsuz yönde etkilerinin Türk örnekleminde çeflitli ba¤lamlarda incelen-mesinde yarar görülmektedir.
KAYNAKLAR
Bushman BJ, Baumeister RF (1998) Threatened Egotism, Narcissism, Self-Esteem, and Direct and Displaced Aggression: Does Self-Love or Self-Hate Lead to Violence? J Pers Soc Psychol, 75: 219–229.
Braun F (2001) The Communication of Gender in Turkish. M Hellinger, H Bubmann (eds.), Gender Across Languages: The Linguistic Representation of Women and Men, Amsterdam Netherlands: John Benjamins Publishing Company, s. 283-310.
Brown JD, Dutton KA (1995) The Thrill of Victory, the Complexity of Defeat: Self-Esteem and People’s Emotional Reactions to Success and Failure. J Pers Soc Psychol,68: 712-722.
Campbell WK (1999) Narcissism and Romantic Attraction. J Pers Soc Psychol, 77: 1254–1270.
Cohen D, Nibett RE (1994) Self-Protection and the Culture of Honor. Explaining Southern Violence. Per Soc Psychol B, 20: 551-567.
Ekman P (2003) Emotions Revealed. New York: Times Books.
Erman T, Kalayc›o¤lu S, Rittersberger-T›l›ç H (2002) Money Earning Activities and Empowerment Experiences of Rural Migrant Women in the City: The Case of Turkey. Women Stud Int Forum, 25 (4): 395-410.
Fischer AH, Manstead ASR, Rodriguez Mosquera PM (1999) The Role of Honor-Related vs. Individualistic Values in Conceptualing Pride, Shame, and Anger: Spanish and Dutch Cultural Prototypes. Cognition Emotion, 13 (2):149-179.
Gençöz T (2002) Discriminant Validity of Low Positive Affect: Is it Specific to Depression? Pers Indiv Differ, 32: 991-999.
Gençöz T (2000) Pozitif ve Negatif Duygu Durum Ölçe¤i: Geçerlik ve Güvenirlik Çal›flmas›. Türk Psikoloji Dergisi, 15(46): 19-28.
Ghatavi K, Nicolson R, MacDonald C, Osher S, Levitt A (2002) Defining Guilt in Depression: A Comparison of Subjects With Major Depression, Chronic Medical Illness and Healthy Controls. J Affect Disord, 68: 307-315.
Gilbert P (2000) The Relationship of Shame, Social Anxiety and Depression: The Role of the Evaluation of Social Rank. Clin Psychol Psychot, 7: 174-189.
Gilmore DD (1987) Honor and Shame and the Unity of the Mediterranean. Washington DC. American Antropological Association.
Hofstede G (1980) Culture’s Consequences: International Differences in Work-Related Values. Beverly Hills, CA: Sage.
Holland, D, Quinn N (1987) Cultural Models in Language and Thought. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
‹mamo¤lu EO (1991) Interpersonal Consequ-ences of Expressing Personal or Team Affect for Team Success or Falure Among Turkish Students. J Psychol, 125(5): 509-524.
Jansz J (1991) Person, Self and Moral Demands. Leiden: DSWO Press.
Johnson-Laird PN, Oatley K (1989) The Language of Emotions: An Analysis of A Semantic Firld. Cognition Emotion, 3: 81-123.
Ka¤›tç›bafl› Ç (1983) Women and Development in Turkey. International Journal of Turkish Studies, 25: 33-37.
Kernberg OF (1975) Borderline Conditions and Pathological Narcissism. New York: Jason Aronson.
Kitiyama S, Markus HR, Kurokawa M (2000) Culture, Emotion, and Well-Being: Good Feelings in Japan and the United States. Cognition Emotion, 14 (1): 93-124.
Kohut H (1976) The Restoration of the Self. New York: International Universities Press.
Lazarus RS (1991) Emotion and Adaptation. New York: Oxford University Press.
Leary MR (2007) Motivational and Emotional Aspects of the Self. Annu Rev Psychol, 58 (1). 317-344.
Lewis M (2000) Self-Conscious Emotions: Embarrassment, Pride, Shame, and Guilt. M Lewis, J M Haviland-Jones (eds.), Handbook of Emotions. New York: Guilford Press, s. 623–636.
Mesquita B, Frijda NH (1992) Cultural Variations in Emotions: A review. Psychol Bull, 112: 179-204.
Murphy M (1983) Emotional Confrontations Between Sevillano Fathers and Sons. Am Ethnol, 10: 650 –664.
Niedenthal Tangney JPP, Gavanski I (1994) "If Only I Weren’t" Versus "If Only I Hadn’t": Distinguishing Shame and Guilt in Counterfactual thinking. J Pers Soc Psychol, 67: 585-595.
Peristiany JG (1965) Honour and Shame: The Values of Mediterranean Society, London: Weidenfeld & Nicholson.
Pitt-Rivers J (1965) Honour and Social Status. JG Peristiany (ed.), Honour and Shame: The Values of Mediterranean Society. London: Weidenfeld & Nicholson, s. 18-77.
Paulhus DL, Robins RW, Trzesniewski KH, Tracy JL (2004) Two Replicable Suppressor Situations in Personality Research. Multivar Behav Res, 39: 301–326.
Rodriguez Mosquera PM (1999) Honor and Emotion The Cultural Shaping of Pride, Shame and Anger. Belle van Zuylen Instituut: Spain.
Schwartz SH (1992) Universals in the Content and Structure of Values: Theoratical Advances and Emprical Tests in 20 Countries. M.P Zanna (ed.), Advances in Experimental Social Psychology. San Siego, CA: Academic Press, s. 1-65
Stewart FH (1994) Honor. Chicago, IL: Chicago University Press.
Tracy JL, Robins RW (2004) Show Your Pride: Evidence for A Discrete Emotion Expression. Psychol Sci, 15: 194–197.
Tracy JL, Robins RW (2007) The Psychological Structure of Pride: A Tale of Two Facets. J Pers Soc Psychol, 92 (3):
Tracy JL, Robins R W, Lagattuta KH (2005) Can Children Recognize the Pride Expression? Emotion, 5: 251–257.
Triandis HC (1989) The Self and Social Behaviour in Differing Cultural Contexts. Psychol Rev, 96: 506-520.
Triandis HC (1994) Culture and Social Behavior. New York: McGraw-Hill.
Triandis HC (1995) Individualism and Collectivism. Boulder, CO: Westview Press.
Triandis HC, Botempo R, Villareal MJ, Asai M, Lucca N (1988) Individualism and Collectism: Cross-Cultural Perspectives on Self-Ingroup Relationships. J Pers Soc Psychol, 54: 323-338.
Triandis HC, McCuster C, Hui CH (1990) Multimethod Probes of Individualism and Collec-tivism. J Pers Soc Psychol, 59: 1006-1020.
Zammuner VL (1996) Felt Emotions, and Verbally Communicated Emotions: The Case of Pride. Eur J Soc Psychol, 26: 233-245.
Yaz›flma Adresi:
Doç. Dr. Bengi ÖNER-ÖZKAN Orta Do¤u Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümü
ODTÜ - ANKARA Tel: 0 (312) 210 51 16 e-posta: bengi@metu.edu.tr
