Saray ve Babıalinin iç yüzü:Reşit Paşa peynir sevmez, önünde peynir kelimesinin söylenmesine bie tahammül edemezdi!

-- ____________________________________ f t uyam __________

Son yedi padişah (İkinci Mahmut, Abdülmecit, Abdülâm, Murat, Abdtilhamit, Reşat, Vahideddin) devirlerinde

Yazan: SULEYMAN KANİ

_{tercüme, iktibas hakkı mahfuzdur}

_{Tefrika no . 83}

Reşit paşa peynir sevmez, önünde

peynir kelimesinin söylenmesine

bile tahammül edemezdi!

H . 1244 s e fe rin d e R e ş it b e y

- p a ş a - s e rd a rı e k ıe m S elim M eh ­ m e t p a ş a n ın m a iy e tin e a m e d î m u- av in liğ ile ta y in o lu n m u ştu ,

/ O rd u d a n g e le n k a im e le rin se li­ k a sın ı S u lta n M ahmut* b e ğ e n e re k b u n la rı k im in y a z d ığ ım so ra r. M eş­

h u r P e rte v e fe n d i - p a s a - m a h ■

• • « * ‘

m isi o la n M u sta fa R eşit b eyi ta r if v e ta v siy e e d e r. B u isim S u lta n M ah m u d u n h a tır ın d a k a lır.

H a rb in h ita m ile o rd u n u n İstan - b u la a v d e tin d e S u lta n M ah m u t R e şit b ey i s u re ti m a h su s a d a s a ra y a celp ile ta ltif e d e r. F ra n s ız c a y ı Iâ- y ık ile ö ğ re n m e sin i te m b ih ey ler.

B u say e d e R e şit b e y s ü ra tle t e ­ fey y ü z e d e re k b ü y ü k işle rd e k u l­ la n ılm a ğ a b a şla m ış tır.

R eşit p a şa a z im ve m e ta n e tle m u tta s ıf c e rb e z e ve ta lâ k a ta m a lik id i. T a b a n m ü te v a z i ve m ü lte fitti. N ü v a z iş k â ra n e m u a m e lâ tile m u ­ h a ta b ın a d a im a h ü sn ü te sir ilk a ey­ le rd i. G a y e t d ü z g ü n , p ü rü z sü z söz söyler, a sla m e d a rık e lâ m k u lla n ­ m a zd ı.

R esm î lisa n ın esk i k a y ıt ve a lâ ­ k a la r ın d a n te c rid ile o ld u k ç a s a d e ­ le ştirilm e si A k if p a şa ile b e ra b e r R eşit p a ş a n ın h im m e ti e se rid ir.

R e it p a şa fra n s ız c a y ı P a ris se­ fa re tin d e ta h sile ik d a m ey lem işti. K e rim ve â lic e n a p i d i ; s e h a sın tn şö h rti d ille rd e d o la ş ırd ı; iltic a ve m ü ra c a a t e d e n e re t ile m u a m e led e b u lu n m a k e lin d e n g elm ezd i. H e r ta b a k a ric a ld e n s a b a h la rı k o n a ğ ı­ n a g id e n z a irle ri b ire r, b |: e r ta ltif e tm e n in y o lu n u b u lu r, cü m lesin i d iln ü v a z lığ ın a , n e z a k e t ve fe ta n e - tin e m e ftu n e d e rd i.

S a d rıa z a m ik e n so fra sı a çık tı. R e ş it p a şa g a rp m a lû m a tın ı öğ ­ re n m e d e n ş a rk ilm in i ta h sil etm iş, fık ıh ile d e u ğ ra şm ıştı. Beş o ğ lu n u d a m e m le k e te h a d im o la c a k s u re tte te rb iy e ey lem iştir. B u te ra k k i a d a ­ m ı siy asetçe e saslı ıs la h a ta ta r a f ta r id i; f a k a t ih tilâ lc i d e ğ ild i; m e şru ­ iy et v e a d a le t esasile h ü k ü m d a r­ lığ a, h a d d i te c a v ü z e tm e m ek şar- tile h ü rriy e t ve m ü s a v a ta t a r a f ta r ­ dı. M ed e n iy e ti n e şre ta r a f ta r lığ ile e cııeb ie r a ra s ın d a m u te b e rd i. H iç b ir T ü rk d e v le t a d a m ı R e şit p a şa k a d a r g a rp d ip lo m a sisi ile m a n e v ra e tm e k ve ih tilâ fla rı h al- ley lem ek k a b iliy e t v e ik tid a rın ı g ö sterem e m iştir.

Z a tın a k a rş ı h u su m et, te c e d d ü t fik irle rin e m u h a le fe t g ö s te re n le rle u ğ ra ş m a k ta n h a li k a lm a z d ı. K e- re m k â rlık ta b a z a n i f r a ta b ile v a ­ rırd ı. H e ze lg ü D iy a rb e k iri T a lip e fe n d i p a şa n ın b u h a lin e im a ile :

İksir ederdi hâke eğer düşse sayesi! Seyislerin vezarete ermişti payesi!

D iye ta riz d e b u lu n m u ştu .

R ü fe k a s ın m e fa lin i te n k it ile v a k it g e ç ire n m ü te rc im R ü ştü p a şa d a R e şit p a şa iç in :

(Zalim ve maziûma mu in, müsta­ hak

vo

gayrı raüstalıakka hami!)

derdi.

“ 200 lira hazırlayın,,

V ü z e ra m a z u lle rin d e n L. ... p a şa b ir g ü n R e şit p a ş a y a lısın a g elir.

Reşit paşanın

son

resmi

— Ç oluk, ço cu k lâ b a d a ile e k ­ m e ğ e k a d a r in d ik !

D iy e re k a tıfe tin e iltic a e d e r. R e­ ş it p a ş a te e ssü f e d e r e k L. ... p a şa y ı ik d a r e y le m e k v a d in d e b u lu n u r; k â h y a s ı R a ş it e fe n d iy i ç a ğ ır ır ; y a v a ş ç a :

•— L. ... p a şa h a z r e tle rin in ih ti­ y acı v a r im iş. İki y üz lir a h a z ırla y ıp k e n d ile rin e ta k d im e d in iz !

D iy e e m re d e r.

O g ü n R eşit p a ş a n ın h â z in e s in ­ d e ik i y üz lira yokm uş. R a ş it e fe n ­ d i R eşit p a ş a n ın k u la ğ ın a e ğ ile re k :

— B u g ü n o k a d a r m e v cu d u m u z yo k ! K a rz e n te d a r ik e tm e k i âzım g elecek ! L ... p a şa siz d e n z e n g in ­ d ir! B o rç a lıp v e rm e k g ü n a h d e ğ il m i? D er. R eşit p a ş a k a ş la rın ı ç a ta r : — R a ş it e fe n d i! L ... p a ş a n ın b e n d e n z e n g in o ld u ğ u n u b e n d e b ilirim . F a k a t v ü z e ra d a n b ir z a t b a n a m ü ra c a a tla ih tiy a ç a rz e ttiğ i h a ld e b e n o n a r e t ile m u k a b e le d e b u lu n a m a m ! N e re d e n b u lu rsa n b u l! B u p a ra y ı v er!

B u k a tî e m ir ü z e rin e k â h y a p a ­ r a la r ı te d a r ik e d e r.

R e şit p a şa b ir m esele h a k k ın d a m ü te a d d it re y ve te d b ir b u lu p söyler, b a z a n h a n g isin i te rc ih e d e ­ c e ğ in d e h a z ır b u lu n a n la rı m üte- h a y y ir b ıra k ırd ı.

S u lta n M ecit ile b a z a n s a ra y b a h ç e s in d e g e z e rle rd i. R eşit p a şa m a n e n s a lta n a tın a ta b e s i ik e n p a ­ d iş a h ın b ir Kas b e n d e s i ta v rın ı ta ­ k ın ırd ı. B u s ıra d a m ü te k a b ile n S u lta n M ecit şa h a n e , R e şit p a şa u b u d iy e tk â ra n e m u a m e le le rd e b u ­ lu n u rla rd ı. R e şit p a ş a n ın s a d a re ti e sn a s ın d a B a ğ d a t m ü ftisi  lusî z a d e M a h m u t e fe n d i İs ta n b u la g elir. B a b ıâ lid e R e şit p a ş a ile K e ç e c iz a d e F u a t e fe n d in in n e z a k e t v e ik tid a rla rın a h a y ra n olur. B a b ıâ lid e n ç ık a r k e n : — H â z e lfu a t y elik u h a z e s s a d r! d iy e ta k d irh a n o lu r. (1 ) S ö y liy eceğ in i y a z m a k , y a z a c a ­ ğ ın ı sö y lem ek R e şit p a ş a y a m a h ­ su s b ir h a s le ti; o, k ita b e t v e h ita ­ b e ti n e fs in d e c em etm ış n e v a d ir- d e n d i. O söyler, b ir k â tip y a z a r, ta s h ih e m u h ta ç o lm ıy a n b ir m ü s­ v e d d e m e y d a n a g e liv e rird i. S ö z­ le ri ö z e n ile re k y a zılm ış y a z ıla ra b e n z e rd i.

Serviçen efendinin tavsiyesi

R e ş it p a ş a d a te fe v v u k d a iy e sî v e h ırs ıc a h z iy a d e id i.

(1) Cevdet paşa ve zamanı, Bu fuat bu sadra • bu kalp, bu göğse • lâyikî

M a z u liy e ti e s n a s ın d a b ir g ü n t a ­ b ip S e rv iç e n e fe n d i p a ş a n ın z iy a ­ re tin e g elir. P a ş a n ın iş le rd e n y o r­ g u n lu ğ u n d a n , is tira h a te ve te b d ili h a v a y a ih tiy a c ın d a n h u lû su n iy e tle b a h s e d e r ; E d irn e ve B u rsa gibi h a v a s ı güzel, y a k ın v ilâ y e tle rd e n ^ b irin i a la r a k b irm ü d d e t s ıh h a tile m u k a y y e t o lm a sın ı ta v siy e eyler.

R e şit p a ş a acı, acı çu b u ğ u n u ü f le d ik te n s o n ra : — S e ro p e , S e ro p e ! S en b u n u k in d iliğ in d e n m i sö y lü y o rsu n ? Y o k sa s a n a ö ğ re ttile r m i? D iy e ü n f ile so ra r. S e rv iç e n e fe n ­ d in in d e rh a l a k lı b a ş ın a g e iir: — B a n a k im se ö ğ re tm e d i. M ah- z a a z iz s ıh h a tin iz i d ü şü n ce m n e ti­ cesi o la ra k a rz e ttim ! C e v a b ın ı v e rm e k le b e ra b e r y e ­ m in le r, n iy a z a rla p a ş a n ın a y a k la ­ rın a k a p a n ır . R e şit p a şa b u d e fa d a : — S e ro p e ! A k lın ı b a ş ın a d e v şir! P a ş a e fe n d ile rim iz İs ta n b u ld a r a ­ h a t e ts in le r d iy e b e n d a ğ d a , b a ­ y ırd a sü rte m em !

D er. S e rv iç e n e fe n d i b u tekdir^ ile y a k a y ı k u r ta r ır ; a n c a k g e n e ta-* m a m e n m u tm a in o la m a z ! V e d a ile m e rd iv e n d e n in e rk e n (k a v a s s b a şı g e liy o r m u ? ) D iye u su lca a rk a s ın a b a k a , b a k a k o n a k ta n u z a k la ş ır! (2 )

üçleri yoranlar

Ü çleri - R eşit p a şa , Âli, F u a t p a ­ ş a la rı - ra k ip v e h a s ım la rm d a n zi­ y a d e S u lta n M ecit ile S u lta n A ziz y o rm u ş la rd ır S u lta n A b d ü lm e c it m ü m a ş a tk â r g ö rü n m e k le b e r a b e r R e şit p a ş a n ın b itip tü k e n m iy e n m a n tığ ın d a n ve h a k im a n e m a ru z a tın d a n , d e d iğ in i y a p tırm a k için n e v u m a ic b a rla ­ rın d a n k e lâ l g e tirm işti A b d ü lm e c id in b a ş m ab ey in cisi H a c ı A li p a ş a s a ra y a y e n i g ird iğ i z a m a n la rd a ( h ır k a i s a a d e t) d a i­ re s in d e h a lv e t o la ca ğ ı b ir g ü n d a i­ re n in a r k a ta r a f ın a d o ğ ru y ü rü r ; S u lta n M e c id in a ğ lıy a ra k : — B u a d a m ın e lin d e n b e n i k u r ­ ta r! D e d iğ in i işitir, b a ş ın ı d u v a ra v u ra ra k p e y g a m b e re n iy a z e y le d i ğ in i g ö rü r. H a li m a fe v k in e h ikâye e d e r. B ir d a h a öyle h e r y e re sokul m a m a sı k e n d isin e e k id e n te m b ih o lu n u r.

öldürmek düşüncesi

H a c ı A li p a ş a h a l v e v a ziy e ti b le n le rd e n su al e d e r e k S u lta n M e­ c id in e lin d e n k u rtu lm a k iç in d u a e ttiğ i a d a m ın R e şit p a ş a o ld u ğ u n u a n la r!

E fe n d ile rin in b u ız tıra b ın ı gö ­ re n S u lta n M ecit b e n d e g â n ı, R eşit p a şa y ı k a tle tm e k için a r a la r ın d a m ü z a k e re le r b ile y a p a r la r d ı.

B irisi:

— Ş a l ile b o ğ a z ı sık ılsa n işa n k a lm a z m ış!

D er, ö te k isi d iğ e r b ir s u re t ta v ­ siye e d e r ; b u d a b e ğ en ilm ez se b a ş k a ö lü m şe k ille ri d ü şü n ü lü r, iş b i r tü rlü b ir k a lıb a d ö k ü le m e z d i!

(Arkası var)

(2) tarih müsahebeleri.

Taha Toros Arşivi