Beslenm e ve Diyet D ergisi / J. N utr. and. Diet., 21(1): 41-52, 1992
ÜNİVERSİTEDE OKUYAN BESLENME EĞİTİMİ ALAN VE ALM AYAN 18-22 YAŞ ARASI KIZ ÖĞRENCİLERİN
BESLENME VE SAĞLIK DURUMLARI
Arş. Gör. N evin TEKGÜL* / Prof. Dr. G ü ld e n PEKCAN** / Dr. N e rm in TEKGÜL***
A ra ştırm a G azi Ü n iv ersitesi M esleki Eğitim F a k ü lte sin d e o k u y a n b e s le n m e eğ itim i alan (BEA) 30, b eslen m e e ğ itim i alm ay a n (BEAY) 30, 18-22 yaş arası toplam 60 k ız ö ğ ren c in in b e s le n m e ve s a ğ lık d u r u m la rın ı in c e le m e k a m a c ıy la p la n la n m ış tır. S onuçta beslenm e eğitim i a lan ö ğ re n c ile rin en erji, yağ, vitam in A tüketim leri beslenm e eğitim i alm ay an öğrencilerin tüketim lerinden yüksek (p<0.05) olm asına rağm en e n e rji ve tü m b esin öğelerin in tü k e tim i h e r ik i g ru p ta da önerilen g ü n lü k gereksinim lerden azdır. Bu d u rum un ise başta h em o g lo b in d ü ze y in in dü şü k lü ğ ü olm ak üzere k o n jo k tiv ad a so lu k lu k , florozis, çürük, eksik, dolgu diş, troid b ü y ü m e si gibi su b k lin ik bulgulara neden olduğu saptanmıştır.
* Gazi Ü niversitesi M esleki Eğitim Fakültesi Çocuk Gelişimi ve Ev Yönetimi Eğitimi B ölüm ü A raştırm a Görevlisi
** H acettepe Ü niversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Ö ğretim Üyesi Bolu 2. N olu M erkez Sağlık Ocağı Doktoru
42 T ckgül, N ., Pek can, G., T ckgül, N.
GİRİŞ
Y aşam bebeklik, çocukluk, gençlik, yetişkinlik, yaşlılık gibi birçok e v relerd en o lu şan süreçtir. Bu evrelerin sağlıklı o lu ş u yeterli ve d eng eli b e s le n m e ile m ü m k ü n olacak bir g e r ç e k t i r ( l ) . B e s le n m e a ç ı s ı n d a n gençlik in san ın gelişm e ve b ü y ü m e ile ilgili kritik b ir b ö l ü m d ü r . Hızlı b ü y ü m e ve b ed en değişiminin o ld u ğ u b u d ö n e m d e b e s le n m e h a ta la rın a karşı b e d e n değişim inin o ld u ğ u b u d ö n e m d e b e s le n m e h a ta la r ın a karşı b e d e n zayıf bir d u r u m d a d ı r . Bu d ö n e m d e b ir ta r a f ta n b e s le n m e ile ilişkili y e tiş k in h a s ta l ık l a r ın ın te m e l i o l u ş u r k e n d i ğ e r t a r a f t a n gençlerin a ilele rin d en b ağım sız o la ra k y e m e k y e m e a lış k a n lık la rı ve te rc ih le ri d e g e liş m e k te d ir(2 ). E k o n o m i k ş a r t l a r ı n g ü n g e ç tik ç e ağırlaşm ası, b eslen m e bilgisinin y etersizliği g e n çlerin y e te rin c e besle- n em em esini sadece karınlarını d o y u r m a l a r ın a n e d e n o lm a k ta d ır . Bes lenm e eğitim indeki am aç bireylere d o ğ r u v e g erçek bilgiler v ererek b e s le n m e alışk an lık ları k a z a n d ır m a k , d a h a sağlıklı o lm a y ı s a ğ l a m a k tadır. Beslenme e ğ itim in d e a m a ç la n a n h e d e f le r e u la ş ı lm a s ı n d a k i en iyi o rtam ise okul olm aktadır. Ç ü n k ü o k u lla r d o ğ r u d a n d o ğ r u y a h a lk a ulaştığı için b e s le n m e eğitim i d i ğ e r k a n a l l a r d a n d a h a ço k o k u l kanalıyla gerçekleşmektedir. Bu a ra ş tırm a ü n iv e r s i te d e o k u y a n b e s le n me eğitimi alan ve alm ay an gençlerin b e s le n m e ve sağ lık s o r u n la r ın ı s a p ta m a k am acıy la yapılm ıştır.
ARAŞTIRM A YÖNTEMİ VE ARAÇLARI
A raştırm a Gazi Üniversitesi M eslek E ğitim F a k ü lte s in d e 30 b e s le n m e eğitimi alan (BEA), 30 beslenm e eğitim i a lm a y a n (BEAY) to p la m 60 kız öğrenci ü ze rin d e yapılmıştır.
İlk a ş a m a d a öğrencilere k en d ileri h a k k ı n d a g e n e l b ilg ile ri, b e s in tü k e tim sıklıklarını ve 3 g ü n lü k besin tü k e tim lerin i so ran a n k e t f o r m ları verilmiştir. Enerji ve besin öğeleri d e ğ erleri Besin Bileşim C etveli y a r d ım ı ile h e s a p la n m ış tır (3).
Ö ğ re n c ile rin h em o g lo b in d ü z e y l e r in e sahli aleti ile b a k ı l m ı ş ve so n u ç la r W H O (4) tarafından önerilen sın ırlara g ö re d e ğ e r l e n d ir i lm i ş tir. V ü cu t y a ğ yü zd elerin i b u lm a k am acı ile d eri k ıv r ım k a lın lığ ın ı ö lç m e k için H a r p e n d c n m a rk a " S k in fo ld C a lip e r " k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Ö lç ü m le r tr is e p s , b isep s, s u b s k a p u la , s u p r a i l i y a k o l m a k ü z e r e 4 b ölg e d en yapılm ıştır. Kol çevresi esn e m e y e n b ir m e z ü r ile ö lç ü lm ü ş tü r. Boy u z u n l u ğ u ve v ü c u t ağırlığı te k n iğ in e u y g u n o la ra k ö lç ü lm ü ş ve s o n u ç la r s ta n d a r t değerlerle k arşılaştırılm ıştır (5-7).
ÜNİVERSİTEDE OKUYAN KIZ Ö Ğ REN CİLER İN BESLENME DURUMLARI 43
T ü m öğrcncilcrin sistem ik fizik m u a y e n e le ri hekim ta rafın dan y a pılm ış s a p ta n a n b u lg u l a r a n k e t f o r m u n a işlenmiştir. Verilerin istatis tiksel d e ğ e r le n d ir ilm e s in d e d a ğ ı lım la r v e y ü zd eleri, g r u p o rta la m a l a r ı ^ ) , s ta n d a r t s a p m a la r ı (S), ve ilişkilerin a r a n m a s ın d a iki o rta la m a a ra s ın d a k i farkın ö n em lilik testi (t) ve ki-kare testi kullanılm ıştır
(8).
BULGULAR
A r a ş tır m a k a p s a m ın a a l m a n ö ğ re n cilerin genel b ilg ilerin in d a ğ ı lımı Tablo l 'd e verilmiştir.
T a b l o 1: B e s l e n m e E ğ i t i m i A l a n (BEA) ve A l m a y a n (BEAY) Ü n iv e r s ite d e O k u y a n Ö ğ r e n c ile r le İlgili G e n e l B ilg ile rin O rtalam a(x) ve S t a n d a r t S a p m a la r ı (S) F iz ik se l Ö z e l l i k l e r i Beslen. Eğit. A lan (n = 30) x S Beslen. A lm ay an (n X Eğit. = 30) S t testi P Yaş (yıl) 20.4 1.67 19.5 1.87 1.97 p > 0.05 Boy (cm) 162.3 4.31 159.8 5.41 1.98 p > 0.05 A ğ ırlık (k g ) 56.5 5.41 52.5 5.76 2.77 p < 0.05 BK1 ( k g / m 2) 21.5 2.34 20.6 2.26 1.52 p > 0.05 N a b ız 80.8 10.6 77.8 7.22 1.28 p > 0.05 Kan basıncı (m m /H g ) 110/70 107/68
Boy u z u n l u ğ u , ağırlıkları, BKI'leri b eslen m e eğitim i alan v e a la m a y an öğrencilerde sırasıyla 162.3+4.31 cm, 56.5±5.41 kg. 21.5±2.34 k g / m 2,159.8±5.41 cm, 52.5+5.76 kg, 20.6±2.26 k g / n ı 2 dir.
Tablo 2 'de triseps, s u p s k a p u la . su b railiy ak , to p lam d e ri k ıv rım kalınlığı (DKK), yağ y ü zdesi (%) ve kol çevresi ölçümleri verilmiştir.
44 Tekgül, N ., Pckcan, G., T ekgül, N.
T ab lo 2: B eslen m e E ğitim i A lan ve A lm a y an Ö ğ re n c ile rin D e r i K ıv rım K alın lığ ı, V ü cu t Yağ Y üzdesi ve Kol Ç evresi D e ğ e r le r i
P a r a m e tr e l e r Bes. Eğit. A lan (n = 30) x S Bes. Eğit. A lm ayan(n = 30) x S t testi P Triseps (mm) 15.5 4.44 14.5 4.69 0.84 p > 0.05 Biseps (mm) 7.4 2.98 6.1 2.37 1.87 p > 0.05 Subskapula (mm) 13.3 5.23 12.2 6.43 0.72 p > 0.05 Subrailiyak (mm) 16.1 5.84 15.3 7.92 0.45 p > 0.05 DKK (toplam) 52.9 16.33 48.2 19.4 1.01 p > 0.05 Kol çevresi (cm) 27.1 2.64 25.5 28.3 2.27 p < 0.05
Vücut yağ yüzdesi 27.0 3.63 25.4 3.95 1.66 p > 0.05
(%)
Ö ğrencilerin sistem ik fizik m u a y e n e s o n u ç l a n T a b lo 3 'd e v e r il m iştir.
Tablo 3: Beslenm e E ğitim i A la n ve A lm a y a n Ö ğ r e n c il e r d e K l i n i k B e lirti G ö rü lm e D u r u m la r ın ın D ağılım ı
Görülen Beslenm e Eğitim i A lan B e sle n m e E ğ itim i A lm a y a n
B e l ir ti le r S a y ı S a tı r Kolon S a y ı S a t ı r K olon % % % % K o njo k tiv ad a Solukluk 4 26.7 6.6 11 73.3 13.2 A ngular lezyon 1 100.0 1.6 - - -Florozis 17 54.8 27 Ş 14 45.2 16.9 Ç ürük diş 11 40.7 18.0 16 59.3 19.3 Eksik diş 8 50.0 13.1 8 50.0 9.6 Dolgu diş 12 48.0 19.7 13 52.0 15.7 Troid büyümesi 5 50.0 8.2 5 50.0 6.0 U ykusuzluk, H uysuzluk 1 12.5 1.6 7 87.5 8.4 Elde uyuşm a 1 25.0 1.6 3 75.0 3.6 İs te k s iz lik 1 14.3 1.6 6 85.7 7.2
ÜNİVERSİTEDE OKUYAN KIZ ÖĞRENCİLERİN BESLENME DURUMLARI 45
BEA öğrencilerin % 26.7'sinde, BEAY öğrencilerin % 73.3'ünde kon- joktivada so luk lu k b u lu n m a k ta d ır. BEA'larm % 40.7'si çürük dişe sahip iken BEAY'ların % 59.3'ü ç ü r ü k dişe sahiptir. BEA'larm %12.5'inde u y k u su zlu k , h u z u r s u z lu k v ark en BEAY'ların % 87.5'inde u y k u s u z lu k h u zu rs u z lu k gibi fiziki b u lg u ların o ld u ğ u saptanm ıştır.
Tablo 4 'de BEA ve BEAY öğrencilerin h em o g lo b in değerleri veril m iştir.
Tablo 4: Beslenm e Eğitimi A lan ve A lm a y an Ö ğrencilerin H em o g lo b in D ü z e y le r in in D a ğ ılım ı
Hemoglobin D ü z e y le r i (g/dL)
B eslenm e E ğitim i A lan (n = 30)
S a y ı %
B eslenm e Eğitimi A lm ayan (n = 30) S ay ı % 8.0-8.9 - - 2 6.6 9.0-9.9 5 16.7 5 16.7 10.0-10.9 7 23.3 17 56.7 11.0-11.9 8 26.6 3 10.0 12.0 ve üstü 10 33.4 3 10.0 Toplam 30.0 100.0 30.0 100.0 X2: 10.0 p<0.05
BEA'larm % 16.7'si 9.0-9.9 g / d L , % 23.3'ii 10.0-10.9 g / d L , % 26.6'sı 11.0-11.9 g / d L , %33.4’ü 12.0 ve ü stü g / d L , hem oglobin dü zey in e sahip ken, BEAY'ların % 6.6'sı 8.0-8.9 g / d L , % 16.7’si 9.0-9.9 g / d L , % 56.7'si 10.0-10 .9 g /d l, % 10'u 11.0-11.9 g / d L , 10'u 12.0 ve ü stü h em o g lo b in d ü z e y i n e sah ip tir. BEA ve BEAY ö ğ re n c ile rin kişi b aşın a g ü n lü k tükettiği enerji ve besin öğesi değerleri Tablo 5'de gösterilmiştir.
46 Tckgül, N ., P ekcan, G., T ck g ü l, N.
T a b lo 5: BEA ve BEAY Ö ğ r e n c ile r in d e Kişi B a ş ın a G ü n l ü k T ü k e t t i ğ i E n e r jin in ve B esin Ö ğ e le ri O r ta la m a la r ı (x), S t a n d a r t S a p m a ları (S) ve Ö n e m lilik K o n tro lü
Enerji ve Besi. Eğit. A lan Besi. Eğit. A lm a y a n t Ö n e m l i l i k
Besin Öğeleri X S X S değeri D erece
Enerji (kkal) 1589.5 422.81 1403.6 242.91 2.08 p < 0.05 Protein (g) 55.6 14.89 49.7 11.54 1.72 p > 0.05 Yağ (g) 61.7 14.41 52.6 11.03 2.74 p < 0.05 Kalsiyum (mg) 421.1 158.72 429.7 148.98 0.08 p > 0.05 Demir (mg) 9.3 4.38 9.0 4.63 0.26 p > 0.05 Vitamin A (IU) 6491.3 5996.8 3459.5 2461.44 2.56 p < 0.05 Tiamin (mg) 1.87 3.70 0.69 0.25 1.76 p > 0.05 Riboflavin (mg) 1.01 0.65 0.77 0.31 1.84 p > 0.05 Niasin (mg) 12.56 9.37 9.81 3.47 1.51 p > 0.05 Vit C (mg) 83.8 30.45 70.8 35.24 1.53 p > 0.05
BEA ve BEAY öğrencilerin enerji, yağ, vit A tü k e tim d u r u m l a r ı n d a k i farklılıklar istatistiksel o la ra k ö n em li b u l u n m u ş t u r (p<0.05). A n c a k g en eld e h e r iki g r u b u n tia m in ve v ita m in C d ı ş ı n d a k a l a n b e s in öğelerini tü ketim d u r u m la r ın d a d ü ş ü k lü k sap tan m ıştır.
Tablo 6'da g ö rü ld ü ğ ü gibi BEA öğrencilerin % 40'ı s ü tü h a f t a d a 3-4, % 6.7'si hiç, % 43.3'ü y o ğ u r d u haftad a 3-4, % 36.7'si h a f ta d a 1-2, e t ve ürünlerini % 40’ı h aftada 3-4, % 40.0'ı h afta d a 1-2, k u r u b a k la g ill e r i % 43.3'ü h aftad a 1-2, % 36.7’si 15 g ü n d e bir, % 10'u b al-reçeli h e r g ü n , % 70'i şekeri h e r g ü n , % 46.7'si m a k a r n a ve ş e h r iy e y i h a f t a d a 1-2, % 73.3’ü çayı h e r g ü n , % 30’u k a h v e y i, % 10’u k o la lı iç e c e k le r i hiç tü k e tm em ek te d ir.
BEAY ö ğ re n c ile rin % 26.7'si s ü tü h a f ta d a 3-4 k e z , % 2 0 ’si hiç tük e tm ez k en, y o ğ u r d u % 26.7'si h afta d a 3-4, % 30'u h a f ta d a 1-2, et ve ü rü n lerin i % 23.3'ü h afta d a 3-4 kez, % 40.0'ı h a f ta d a 1-2, k u r u b a k l a gilleri % 36.7'si h a fta d a 1-2, % 26.7'si 15 g ü n d e bir, bal-reçeli % 30.0'u, şekeri % 83.3'ii h e rg ü n , m a k a r n a ve şehriyeyi % 56.7'si h a f t a d a 1-2, çayı % 80.0'i h e rg ü n , kahveyi % 36.7'si, kolalı içecekleri % 16.7'si hiç tü k e tm e m e k te d ir.
ÜNİVERSİTEDE OKUYAN KIZ ÖĞRENCİLERİN BESLENME DURUMLARI 47
T a b lo 6: B e s le n m e Eğitim i A lan ve A la m a y a n Ö ğ ren cilerin Besinleri T ü k e t m e S ık lık la rın a Göre D a ğ ılım la rı (%). B e s i n l e r H e r g ü n H a f t a d a H a f t a d a 15 g ü n d e A y d a H i ç 3 - 4 1 - 2 b i r b i r S ü t BE A - 40.0 26.7 n**> o ZO.O 3.3 6.7 BEAY 13.3 26.7 23.3 - 16.7 20.0 Y oğurtO BEA 10.0 43.3 36.7 3.3 3.3 3.3 BEAY 13.3 26.7 30.0 ¿0.0 3.3 3.3 P e v n ir BEA 26.7 50.0 13.3 3.3 3.3 3.3 BEAY 46.7 46.7 3.3 - - 3.3 Y u m u rta BEA 10.0 50.0 33.3 3.3 - 3.3 BEAY 20.0 53.3 20.0 6.7 - 3.3 Et v e ü rü n le ri BEA 6.7 40.0 4i).0 10.0 - 3.3 BEAY 10.0 23.3 40.0 16.7 3.3 6.7 T a v u k , b alık BEA - - 33.3 30.0 30.0 6.7 BEAY - - 40.0 36.7 13.3 10.0 K u ru b a k la g il BEA - 6.7 43.3 36.7 10.0 3.3 BEAY 3.3 16.7 36.7 26.7 10.0 6.7 Y eşil y a p . se b z e BEA 26.7 50.0 20.3 3.0 - -BEAY 23.3 50.0 23.3 o o 0.0 - -P a ta te s BEA 16.7 30.0 43.3 6.7 - 3.3 BEAY 13.3 26.7 53.3 6.7 - -T u ru n ç g il BEA 6.7 30.0 40.0 13.0 3.3 6.7 BEAY 10.0 23.3 40.0 20.0 - 6.7 B a l-rc ç c l BEA 10.0 33.3 20.0 13.3 3.3 20.0 BEAY 30.0 20.0 16.7 - 3.3 30.0 Ş e k e r BEA 70.0 16.7 6.7 - - 6.7 BEAY 83.3 6.7 3.3 - - 6.7
M a k a r n a - ş e h riy e 48 T ekgül, N ., P ekcan, G., T o k g ü l, N . BEA - 20.0 46.7 16.6 6.7 10.0 BEAY - 10.0 56.7 16.7 13.3 3.3 Pirinç BEA - 30.0 46.7 13.3 6.7 3.3 BEAY - 23.3 50.0 20.0 - 6.7 Ekmek BEA 9.0 10.0 - - - -BEAY 100.0 - - - - -Çay BEA 73.3 16.7 3.3 3.3 - 3.3 BEAY 80.0 13.3 3.3 - - 3.3 Kahve BEA 3.3 - 20.0 30.0 16.7 30.0 BEAY 6.7 6.7 13.3 20.0 16.7 36.7 Kolalı içecek BEA 10.0 16.7 16.7 33.3 13.3 10.0 BEAY 13.3 16.7 23.3 16.7 13.3 16.7 TARTIŞMA
A raştırm a b u lg u ları, a r a ş tı r m a k a p s a m ı n a g ir e n , BEA v e BEAY üniversite öğrencilerinin b eslen m e ve sağlık d u r u m l a r ı h a k k ı n d a bilgi v erm e k ted ir.
BEA ö ğ ren cilerin in ağ ırlık la rı 56.5±5.4, BEAY ö ğ r e n c i l e r i n i n ise 52.5±5.7 o la ra k s a p ta n m ış ve a r a l a r ın d a k i f a rk is ta tis tik s e l o l a r a k önem li b u lu n m u ş tu r (p<0.05). BKI'leri k a rş ıla ştırıld ığ ın d a fa rk ö n e m li b u lu n m am ıştır (p>0.05). H e r iki g r u p ta o rtalam a 21.0 c iv a r ın d a d ır .
Flegal ve a rk a d a şla rı (9), 18-24 y a ş a ra s ı b e y a z v e z e n c i k ı z l a r ü z e r in d e y ap tık ları a r a ş tı r m a d a 1960-1980 yılları a r a s ı n d a BKI leri- nin bey azlard a 21.6-22.9, zencilerde 22.4-24.3 o la ra k b u l u n u r k e n T u s c h v e a r k a d a ş l a r ı (10) sağlıklı 23 g e n ç k ız ın BKI'ini 21.1±1.3 o l a r a k b u lm u şla rd ır. G üneyli ve Y ücecan (11), 13-19 yaş g r u b u k ı z d a % 6.5 o r a n ın d a şişm anlık s a p ta m ış la rd ır. Bu y a ş k ız la r d a ş iş m a n l ığ ın fazla görülm em esi, kızların estetik d ış g ö r ü n ü ş e ö n e m v erm e le rin d e n , y e te rsiz enerji tü k e tm e le rin d e n k ay n ak lan ab ilir.
Z a y ıflık ve ş iş m a n lığ ın g ö s t e r g e l e r i n d e n b iri o la n d e r i k ı v r ı m kalınlıkları ö lçü lm ü ştü r. Ö ğ ren cilerin deri k ıv rım k alın lık ları v e v ü c u t
ÜNİVERSİTEDE OK UY A N KIZ Ö ĞRENCİLERİN BESLENME DURUMLARI 49
y a ğ y ü z d e s i a ra s ın d a k i fark istatistiksel o la ra k ön em li b u lu n m a z k e n (p>0.05), kol çevresi ö lç ü m le rin d e fark istatistiksel olarak önem li b u l u n m u ş t u r . (p<0.05), V ü c u t y a ğ y ü z d e s i B E A 'da 27±3.363 iken BEAY'larda 25.4±3.95 o la ra k saptan m ıştır. A rslan (12), 25-40 yaş arası n o rm a l ve h afif ş iş m a n k a d ı n l a r d a y a p tığ ı a r a ş tı r m a d a v ü c u t yağ y ü z d esin i n o rm a l ağ ırlığ a s a h ip o la n lard a 23.5, hafif şiş m a n la rd a 29.6 olarak b u lm u ş tu r . Başka b ir çalışm ad a da b en ze r so n u çlar b u lu n u rk e n kol çevresi ö lç ü m le r i n d e d e ğ e r le r in n o r m a l sın ırla r iç in de o ld u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r (13). BE A ö ğ r e n c i le r i n % 2 6 .7'sin d e, BEA Y 'ların % 73.3 'ü n d e k o n jo k tiv a d a s o lu k lu k g ö r ü lü r k e n BEA 'ların % 54.8'inde, BEAY'ların % 45.2'sinde florozis g ö rü lm ü ştü r. Ç ü r ü k d iş BEA'larda % 40.7, BEAY'larda % 59.3 o r a n ın d a g ö r ü lm ü ş t ü r . S u b k lin ik b u lg u la r BEAY g r u p ta d a h a y ü k s e k o r a n d a b u lu n m u ş tu r . Ç ağ lay an ve Koç (14) yaptıkları ça lış m a d a ö ğ recilerd e anem i, diş ç ü rü m e si, d e r id e k u ru lu k gibi su b k lin ik o lg u la rın varlığını tesbit etm işler ve b u n la rın sırasıyla d em ir, v ita m in C, v ita m in A, riboflavin, n iasin gibi besin öğeleriyle ilişkili o ld u ğ u n u s a p ta m ış la rd ır.
H er iki g r u b u n h em o g lo b in d ü z e y ölçüm leri d ü ş ü k b u lu n m u ş tu r . BEA'ların % 6 6.6'sının, BEAY'ların % 90.0'ının h em o g lo b in d ü zey i 11.9 g / d L altında b u lu n m u ş t u r . G ru p la r arasındaki fark ise istatistiksel o la ra k ö n e m li b u l u n m u ş t u r (p<0.05). H a y r a n ve a r k a d a ş l a r ı (15) ü n iv e rsited e o k u y a n kız öğrencilerin hem oglobin d ü zey lerin in o rtala ma 12.66 g / d L olarak b u lu rk en Erefe ve arkadaşları (16), 266 kız öğrenci ü z e r in d e y a p tık la r ı ç a lış m a d a öğren cilerin % 37.0'sinin h em o g lo b in d ü z e y in in 12 g / d L sın ırın ın a ltın d a o ld u ğ u n u sap tam ıştır. 16-19 yaş arası 84 genç kız ü z e rin d e y ap ılan başka bir çalışm ada ise d eneklerin % 2 7 .3 'ü n d e d e m ir y etersizliğ i ile d e m ir eksikliği a n e m is in in o l d u ğ u görülm üştiir(17). Bu çalışm ad a h em oglobin d ü zey in in d ü ş ü k lü ğ ü n ü n kızların b e s le n m e le rin in iyi o lm a m a s ın d a n veya p a r a z it vb. d u r u m ların v a r lığ ın d a n k a y n a k la n a b ilir.
Tablo 6’d a b e s in le rin tü k e tim sıklıkları verilm iştir. BEA ö ğ r e n cilerin, BEAY öğrencilere göre süt, yoğurt, et ve ürünlerini, kurubakla- giİleri, m e y v a y ı, m a k a r n a - ş e h r iy e y i sıklıkla tü k ettiğ i d a h a d ü z e n li ve dengeli beslendiği g ö rü lm ü ştü r. Bu sonuç beslenm e eğitim inin yeterli ve dengeli b eslen m ey e olan o lu m lu katkısını v u rg u la m a k ta d ır. Kavas (18), Ersoy ve Birer (19) beslenm e dersi alan ve alm ayan g ru p ların bes lenme bilgi düzeyini, beslenm eye karşı tutumlarını ve beslenm e d u r u m larını incelemişler ve b en ze r sonuçlar elde etmişlerdir.
50 Tekgül, N ., Pckcan, G., T ekgül, N .
B E A 'la r d a % 73.3, B E A Y 'larda % 8 0 .0 'd ır. Ç a y t ü k e t i m i n i n ço k o lm a s ın ın n e d e n i alışkanlığın olması, u c u z olm ası ve k o la y b u l u n a b i l m esi olabilir. A rslan ve Pekcan (20) y ü k s e k ö ğ re n im gençleri a r a s ın d a çay v e sim id in u c u z o ld u ğ u için tercih ed ild iğ in i s a p ta m ış la rd ır. Ç ay ın d e m ir cm ilim ini o lu m su z y ö n d e etkilemesi n e d en iy le y e m e k le r d e n en az 1-2 s a a t s o n ra içilm esi g ere k m e k te d ir. Y a p ılan b ir ç a l ış m a d a n o r m a l b irey lere 100-200-400 m g oral kafein verilerek, k afein in p la z m a d ü z e y i ile te rm o g e n ik etki arasın d a k o rela sy o n k u r u l m u ş v e y a ğ d e p o l a r ın ın yıkım ını ve enerji harcam asını arttırabileceği b u l u n m u ş t u r (2 1).
T iam in ve C vitam ini d ışın da h e r iki g r u p t a d a enerji ve d iğ e r b esin ö ğ e lerin i tü k e tm e d u r u m u y e te rsiz b u l u n m u ş t u r . Bu b e s in ö ğ e le ri ç a lış m a , ö ğ r e n m e , b ü y ü m e , h a s t a l ı k l a r a k a r ş ı d i r e n ç o l u ş t u r m a y ö n ü n d e n ö n e m ta ş ım a k ta d ır. Besin ö ğ e l e r in in y e t e r s i z o l m a s ı n ı n başlıca n eden i et ve ürünleri, süt ve türevleri, sebze tü k e tim in in y etersiz o lm a s ın d a n k a y n a k la n m a k ta d ır. Y a p ılan çeşitli ç a lış m a la r d a d a b e n zer sonuçlar b u lu n m u ştu r (11, 2 0).
A bsolon ve ark ad a şları (22,) g ü n lü k a lın a n tia m in r ib o fla v in , folat, vit. C, vit. A, k a ls iy u m ve d e m ir in y e t e r s i z a l ın d ığ ı n ı s a p ta m ış tı r . Başka b ir çalışm ad a öğrencilerin % 82.6'sınm d e m ir i, % 48.6'sının k a l s iy u m u ve % 23.3'ünün vitam in A'yı eksik tükettiği b u lu n m u ş t u r .
S O N U Ç VE ÖNERİLER
G azi Ü n iv e rs ite si Mesleki Eğitim i F a k ü lt e s in d e B e s le n m e e ğ itim i ala n v e a l m a y a n ö ğ re n c ile rin b e s l e n m e v e s a ğ lık d u r u m l a r ı s a p ta n m ıştır. Beslenme eğitimi alan (BEA) ö ğ re n cilerin b e s in tü k e tim le ri, b e s le n m e a lış k a n lık la r ı ve sa ğ lık d u r u m l a r ı n ı n d a h a iyi o l d u ğ u sö y len eb ilir. A n cak h e r iki g r u p ta ö zellik le g ü n l ü k a l ın a n enerji v e b esin ö ğ e le rin in a lım ın d a eksiklik (özellikle B E A Y 'larda d a h a fazla) g ö rü lm ek ted ir. Bu nedenle tem elde y a ta n b e s le n m e eğitim i ve e k o n o m ik d u r u m u n d ü zeltilm esi ile ilgili s o ru n la rın h alled ilm esi g e re k m e k te d ir . O h ald e;
1. Ö ğ r e n c ile r in y eterli-d e n g eli b e s le n m e k o n u s u n d a b i l i n ç l e n d i r ilm esi sağ la n m a lıd ır.
2. Ü lk e b a z ı n d a ö ğ re n c ile re v e r ile n b u r s ve k r e d i l e r i n g ü n ü n ş a r t l a r ı n a g ö r e ö ğ r e n c i le r i n g e r e k s i n i m l e r i n i k a r ş ı l a y a c a k şek ild e d ü zeltilm esi g e re k m e k te d ir.
3. Ö ğ re n c ile rin çok az ücretle yeterli ve d e n g e li b e s le n e b ile cek le ri y e rle r fin an se edilm elidir.
ÜNİVERSİTEDE OKUYAN KIZ ÖĞRENCİLERİN BESLENME DURUMLARI 51
4. M u tla k a y e m e k y e d ik le r i y e r le r d e D iy e tis y e n le rin ç a lış tı rılm ası gereklidir.
SUM M ARY
COMPARISON OF NUTRITIONAL A ND HEALTH STATUS OF 18-22 YEARS OLD UNIVERSITY STUDENTS
W H O HAD TRAINING IN NUTRITION AND N OT
T ekgü l, N ., Pekcan, G., T ek gü l, N .
N u tr itio n a l an d h e a lth s ta tu s of U n iv ersity s tu d e n ts w h o h a d training in n u titio n an d not w ere surveyed. Energy, fat and vitam in A in tak es of s tu d e n ts w h o h ad training in nu tritio n w ere found h ig h e r th an s tu d e n ts w h o h ad no training. In both g ro u ps intakes w ere low er th an r e c o m m e n d e d daily intakes. Also hem oglobin values w ere found low. Clinical sy m p to m s like pale conjunctiva, fluorosis, decayed, missed an d filled teath, en largem ent of the thyroid were determined.
K A Y N A K L A R
1. Baysal, A.: Beslenme, H.Ü Yayınları, A /6 1 , 1990.
2. C ourt, J.M.: N utritio n a n d A dolescents: An O verview Of Concerns in W estern Society, M ed. J. Aut., Special S upplem ent, 1: 14S, 1988.
3. Baysal, A. ve Ark.: Besin Bileşimleri, T ürkiye D iyetisyenler D erneği Yayını: 1, Çag M atbaası, A nkara, 1985.
4. W orld H ealth O rganization: N u tritio n Anem ias, Technical Report Series, N o: 5, 1969
5. D urnin, J. V., W om ersley, J.: Body Fat A ssessed From Total Body D ensity an d its Estim ation From Skinfold Thickness M easurem ents on 481 Men and W om en A ged From 16 to 72 Years, Br. J. N urt., 32: 77-97, 1974.
6. W ahlquist, M.L, Vobecky, J.S.:Patient Problem s in Clinical N utrition, A M anual, M elbourne, 1987.
7. Koksal, O.: Türkiye 1974 Beslenm c-Saglık ve G ıda Tüketim i A raştırm a R aporu, H acettepe Ü niversitesi A nkara, 1977.
8. S üm büloglu, K., S üm büloglu, V. : Bioistatistlik, Çağ M atbaası, A nkara, 1987. 9. Flegal, K.M., H arlon, W.R., Landis, R.J.: Secular T rends in Body M ass Index and
Skinfold Thickness With Socio-Economic Factors in Y oung A dult W om en, Am.J . Clin. N utr., 48: 535-43,1988.
10. T u sch l, R. J., P latte, P., L aessle, R. G., S tich lerw , P irke, K.M.: E n erg y E x p e n d itu re a n d E v ery d ay E atin g B ehavior in H ea lth y Y oung W om en, Am.J.Clin. N utr., 52: 81-6, 1990.
T ekgül, N ., Pekcan, G. T ek g ü l, N . 11. G ü n e y li, U ., Y ü c e c a n , S.: F a rk lı S o s y o -E k o n o m ik B ö lg e le r d e k i L ise
Ö ğ re n c ile rin in B eslenm e A lışk a n lık la rı ve S o ru n la rı, D ia b e t Y ıllığı, 4: 227, 1986.
12. A rs la n , P.: Ç a lışa n Y etişk in K a d ın la rın B e sle n m e A lış k a n lık la r ı, E n erji T üketim i ve H arcam aları, B eslenm e v e D iyet D ergisi, 12: 67-82, 1983.
13. A rslan, P.: Bazal M etabolizm a H ızının S ap ta n m a s ın d a K u lla n ıla n Y ö n te m le rin K ıyaslam ası ve Bazal M etabolizm a Enerjisinin V ü c u d u n Y ağsız D o k u K ü tle si ile İlişkisi ü zerin e Bir A raştırm a, Beslenm e ve D iyet D ergisi, 13: 77-88, 1984. 14. Ç a ğ la y a n , Ş., Koç, Z.: F lo re n c e N ig h tin g a le H e m ş ir e lik Y ü k s e k o k u l u
Ö ğ re n cilerin in B eslenm e D u ru m la rı ile Bazı S u b k lin ik O lg u la r A ra s ı ilişk i, Beslenme ve D iyet D ergisi, 13: 66-76, 1984.
15. H ayran, O., K ayhan, M., Ç ak m ak çı, T., P arlak, A.: Ü n iv e rsite Ö ğ re n c ile rin d e H em oglobin D ü ze y leri ve Ç eşitli D eğ işk en le rle İlişk isi, B e sle n m e v e D iy et Dergisi, 18:185-194, 1989.
16. Erefe, I., B atur, Y., K ocam an, G., Bahar, Z., B ayık, A.: Bir A d o le s a n Ç a ğ Kız Ö ğ re n ci G ru b u n d a H e m o g lo b in , H e m a to k r it v e A n e m i in c e le m e s i, E ge Ü niversitesi H em şirelik Y üksekokulu D ergisi, 2: 1: 1-5, I9S6.
17. G ü n eral, F., A v cıo ğ lu , F., Ö za lp , I.: G ü lv e re n G e c e k o n d u B ö lg e sin d e k i K ız A d o le s a n la rd a S eru m Ç in k o , M a g n e z y u m v e B akır D ü z e y le r in in D iy e t ile İlişkisi, Beslenm e ve D iyet D ergisi, 17: 207-20, 1988.
18. Kavas, A., K avas, A.,: Ü n iv ersite Ö ğ re n cilerin in B eslenm e D ü ze y i, B e sle n m e y e Karşı T u tu m la rı ve B eslenm e D u ru m la rı Ü ze rin e Bir A ra ş tırm a , B e sle n m e ve Diyet D ergisi, 14: 63, 1985.
19. B irer, S., E rsoy, G.: M e tro p o lite n Bir K en tte S p o r Y a p a n v e Y a p m a y a n Ü n iversite Kız Ö ğ re n c ile rin in B eslenm e Bilgi v e A lış k a n lık la rı, B e sle n m e ve Diyet D ergisi, 16: 153-170, 1987.
20. A rslan, P., P ekcan, G.: Y u rtta K alan Y üksek Ö ğ re n im G e n ç le rin in B e sle n m e D u rum ları ve S orunları, XIX D iabet G ün leri G ençlik ve B eslenm e K o n g re si, 4: 161-172, 1985.
21. A stru p , A., T au b ro , S., C an n o n , S., H ein, P., B reum , L., M a d se n , J,: C affein : A D o u b le-b lin d P lacebo C o n tro lle d S tu d y of its T h e rm o g e n ic , M e ta b o lic a n d C a rd io v a sc u la r Effects in H e a lth y V o lu n te ers, A m . ]. C lin. N u tr , 51:759-767, 1990.
22. A b so lo n , J. S., W e arrin g , G. A., B chm e, M. T.: D ie ta ry Q u a lity a n d E a tin g P atte rn s of A d o lesce n t G irls in S o u th w este rn O n ta rio , A n n . H u m . Biol., 15:1: 35-43,1988.
