Turkish Journal of Geriatrics 2012; 15 (1) 30-33
Sacide Nur SARAÇG‹L COfiAR Baflkent Üniversitesi T›p Fakütesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon ANKARA
Tlf: 0312 212 29 12 e-posta: cosar.nur@gmail.com Gelifl Tarihi: 03/03/2010 (Received) Kabul Tarihi: 22/06/2010 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1 Baflkent Üniversitesi T›p Fakütesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon ANKARA 2 ‹pekyol Devlet Hastanesi, Fiziksel T›p ve
Rehabilitasyon VAN
3 Baflkent Üniversitesi, Araflt›rma ve E¤itim Hastanesi, Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon ‹STANBUL Sacide Nur SARAÇG‹L COfiAR1 Abdullah YOLDAfi2
P›nar ÖZTOP3 Oya Ümit YEM‹fiC‹1 fiehri AYAfi1
RESTLESS LEGS SYNDROME IN THE ELDERLY
WITH OSTEOARTHRITIS
OSTEOARTR‹T‹ OLAN YAfiLILARDA HUZURSUZ
BACAK SENDROMU
Ö
ZGirifl: Huzursuz bacak sendromu (HBS), bacaklarda anormal duyularla karakterize sensorimo-tor, kronik bir bozukluktur. Yafll› hastalarda %10-35 aras›nda görülmektedir. Bu Çal›flman›n ama-c›; yafll› hastalarda HBS s›kl›¤›n› belirlemek ve HBS’nin klinik ve laboratuvar özelliklerini incelemek-tir.
Gereç ve Yöntem: Çal›flmaya osteoartrit tan›s› alan 65 yafl üzeri 88 hasta al›nd›. Hastalar, Uluslararas› Huzursuz Bacak Sendromu Çal›flma Grubu tan› kriterlerine göre de¤erlendirilerek HBS tan›s› konmufl ve hastal›k fliddeti Uluslararas› Huzursuz Bacak Çal›flma Grubu fliddet sorgulama skalas› ile de¤erlendirilmifltir. Tüm hastalar›n klinik ve laboratuvar bulgular› incelenmifl ve öyküle-ri ayr›nt›l› olarak sorgulanm›flt›r.
Bulgular: HBS s›kl›¤› %18.2 bulundu. HBS ve di¤er klinik ve laboratuvar bulgular› aras›nda iliflki bulunamad›. Ayr›ca; kad›nlarda HBS görülme yüzdesi daha yüksekti (%75).
Sonuç: HBS geriatrik populasyonda s›kl›kla ortaya ç›kan bir durumdur, fakat genellikle de hastalar yanl›fl tan›larla izlenebilmektedir.
Anahtar Sözcükler: Huzursuz Bacak Sendromu; Osteoartrit; Yafll›.
A
BSTRACTIntroduction: Restless legs syndrome (RLS) is a chronic disorder characterized by abnormal sensations in the legs; seen in 10-35% of the elderly. Our objective was to determine the inci-dence of RLS in the elderly, and to analyze its relationship with clinical and laboratory findings.
Materials and Method: Eighty-eight patients with osteoarhritis aged 65 and higher were included in this study. Patients were evaluated according to the International Restless Legs Syndrome Study Group criteria and the disease severity was rated by using the International Restless Legs Syndrome Study Group rating scale. The clinical and laboratory findings were eval-uated in all patients and a detailed history was obtained.
Results: The incidence of RLS was 18.2%. No significant relationship was found between RLS and the clinical and laboratory parameters evaluated. The incidence of RLS was higher in women (75% of the patients were female).
Conclusion: We conclude that RLS is a prevalent condition in the elderly and is often under diagnosed.
Key Words: Restless Legs Syndrome; Osteoarthritis; Aged.
A
RAfiTIRMAR
ESEARCHG
‹R‹fiH
uzursuz bacak sendromu (HBS); bacakta rahats›z ediciduyguyla karakterize, ciddi anksiyete, depresyon, uyku bozuklu¤u ve afl›r› gündüz uykusuna yol açabilen yeterince tan› konulamayan nörolojik bir durumdur (1). Semptomlar is-tirahatte artar ve özellikle geceleri belirgindir. Daha ciddi va-kalarda, semptomlar gün içerisinde bir süre daha devam ede-bilir. Bacaklar hareket ettirildi¤i zaman rahats›zl›k duygusu azal›r (2). HBS genel populasyonda yaklafl›k %1.06-15 s›kl›-¤›nda görülmektedir (3,4). Prevalans› yaflla artmaktad›r ve kad›nlar daha s›k etkilenmektedir (5,6). Yafll›larda, HBS pre-valans› yaklafl›k %10-35 aras›nda de¤iflmektedir (7). Ço¤u ol-guda nedeni bilinmemektedir; fakat HBS gebelikte, demir eksikli¤i durumlar›nda ve üremide s›k görülmektedir. Ayr›ca HBS’nin folik asit eksikli¤i, kronik solunum yollar› hastal›k-lar›, diabet, Parkinson hastal›¤› ve kanserler gibi pek çok has-tal›kla birlikteli¤i bildirilmifltir (8-12). Nöropatolojisi tam olarak anlafl›lamamas›na ra¤men, semptomlar›n dopaminerjik ilaçlarla düzelmesi HBS’nin anormal dopamin kontolü ile iliflkili oldu¤unu düflündürmektedir (7).Bu çal›flman›n amac› hastaneye osteoartrit tan›s› ile yatan geriatrik yafl grubunda HBS s›kl›¤›n› belirlemek ve klinik ve laboratuvar özellikleri ile iliflkisini araflt›rmakt›r.
G
EREÇ VEY
ÖNTEMÇ
al›flmaya, 1 Aral›k 2008-30 Haziran 2009 tarihleri aras›n-da osteoartrit tan›s› ile Baflkent Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon bölümüne ba¤l› Ayafl Hastanesinde yatarak tedavi gören 173 hasta kat›ld›. Yafl› 65’in alt›nda olan, kog-nitif fonksiyonlar› bozuk olan, nöroleptik ilaç kullanan ve sor-gulama skalas›na koopere olamayan hastalar çal›flma d›fl› b›ra-k›ld›. Çal›flma kriterlerine uyan 88 hasta çal›flmaya dahil edil-di. Çal›flmaya al›nan tüm hastalar çal›flma hakk›nda bilgilen-dirilip, onaylar› al›nd›. Çal›flmam›z etik kurul taraf›ndan onaylanm›flt›r (KA09/135). Çal›flmaya kat›lan hastalar›n yafl, cinsiyet, e¤itim durumlar› ve efllik eden di¤er hastal›klar› kaydedildi. Tüm hastalar›n ayr›nt›l› öyküsü al›n›p, detayl› fi-zik muayeneleri yap›ld›. Ayr›nt›l› öykü al›n›rken, romatoid artrit, osteoartrit gibi sekonder patolojilere efllik eden durum-lara ait yak›nmalar›n HBS’ye benzer özellik tafl›malar› nede-niyle, özellikle istirahatte ortaya ç›kan a¤r› yak›nmas› için a¤-r›n›n uzun süren aktivitelerde daha fazla art›p artmad›¤›, ak-tivite ile olan a¤r›n›n, istirahatte olan bacaklardaki huzursuz-luk flikayeti ile ayn› olup olmad›¤› sorular› sorularak ve ayr›-ca a¤r› ve uyuflma yerini hastan›n eliyle lokalize etmesiiste-nerek HBS benzeri durumlar d›fllanmaya çal›fl›ld›. Yat›flta ya-p›lan tam kan say›m›, açl›k kan flekeri, üre, kreatinin de¤erle-ri kaydedildi. Ayr›ca daha önce yap›lan laboratuar de¤erlede¤erle-ri incelendi. Hemoglobin de¤eri 12 gr/dl’nin alt›nda olan hasta-lar anemik ohasta-larak kabul edildi.
Hastalara, Uluslararas› Huzursuz Bacak Sendromu Çal›fl-ma Grubu (International Restless Legs Syndrome Study Gro-up) taraf›ndan belirlenmifl olan 4 temel HBS tan› kriteri so-ruldu (13) (Tablo 1). Dört sorunun tamam›na evet cevab› ve-renlere HBS tan›s› konuldu. Bu tan› kriterlerine göre HBS ta-n›s› konulan hastalar; semptomlar›n s›kl›¤›, yo¤unlu¤u, gün-lük yaflamda ve uykudaki etkilerini sorgulayan Uluslararas› Huzursuz Bacak Çal›flma Grubu fliddet sorgulama skalas› ile de¤erlendirildi (14).
‹statistiksel Yöntem: Verilerin de¤erlendirilmesinde SPSS
for Windows 13,0 istatistik paket program› kullan›ld›. Veri-ler ortalama±standart sapma, ortanca (min-max) ve yüzdelik-ler olarak verildi. Olgulara ait veriyüzdelik-lerin normallik kontrolyüzdelik-leri Kolmogorov-Smirnov testi ile yap›ld›. Normal da¤›l›fl göste-ren verilerin karfl›laflt›rmas›nda Student t testi, normal da¤›l›fl göstermeyen verilerin karfl›laflt›rmas›nda Mann Whitney U testi kullan›ld›. Niteliksel verilerin karfl›laflt›r›lmas›nda ise Ki-Kare testi ve Fisher Exact Ki-Kare testi kullan›ld›. Risk faktörleri için Odds Ratio (OR) oranlar› hesapland›. Anlaml›-l›k %95 güven aral›¤›nda p<0,05 de¤erleri istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
B
ULGULARÇ
al›flmaya kat›lan toplam 88 kiflinin 16’s› (%18.2) HBS ta-n› kriterlerini tafl›maktayd›. Ayn› yafl grubundaki di¤er 72 birey kontrol grubunu oluflturdu. HBS hastal›k süresi or-talama 93.2±81.3 ay (3-240 ay) idi. HBS’lu hasta grubunun yafl ortalamas› 72.25±6.04 y›l; kontrol grubunun yafl ortala-mas› 73.84±5.31 y›ld› ve gruplar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0,05). Hastalar›n 12’si (%75) kad›n, 4’ü (%25) erkekken; kontrol grubunun 53’ü (%73.6) kad›n,OSTEOARTR‹T‹ OLAN YAfiLILARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU
TÜRK GER‹ATR‹ DERG‹S‹ 2012; 15(1)
Tablo 1— Huzursuz Bacak Sendromu Tan› Kriterleri.
1. Bacak veya kollarda hofl olmayan parestezi ve dizesteziler 2. Beraberinde motor huzursuzluk
3. Bacaklar›n hareket ettirilmesi veya yürüme ile semptomlar›n geçici düzelmesi
4. Semptomlar günün ilerleyen saatlerinde ve yatma zaman› daha çok ortaya ç›kar
RESTLESS LEGS SYNDROME IN THE ELDERLY WITH OSTEOARTHRITIS
TURKISH JOURNAL OF GERIATRICS 2012; 15(1) 32
19’u (%26.4) erkekti ve gruplar aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark yoktu (p>0.05).
Uluslararas› Huzursuz Bacak Çal›flma Grubu fliddet sor-gulama skalas›na göre HBS tan›s› alan hastalar›n 7’si (%43.8) hafif, 4’ü (%25) orta, 4’ü (%25) fliddetli ve 1’i (%6.3) çok flid-detli grupta yer ald›.
Gruplar aras› karfl›laflt›rmada kafein kullan›m› hariç (x2=5.268, p=0.022), di¤er risk faktörleri aç›s›ndan
istatis-tiksel olarak anlaml› fark izlenmedi (p>0.05). HBS risk fak-törleri aç›s›ndan hasta ve kontrol grubu karfl›laflt›rma sonuç-lar› Tablo 2’de görülmektedir. Hasta grubunda demir eksik-li¤i anemisi, vitamin B12veya folik asit eksikli¤i, kronik
böb-rek yetmezli¤i, Parkinson hastal›¤› ve malignite gibi HBS ile iliflkili durumlar mevcut de¤ildi.
T
ARTIfiMAB
acaklar› hareket ettirme dürtüsü veya ihtiyac› ile ortayaç›kan, anormal duyularla karakterize, kronik, ilerleyici bir bozukluk olan HBS; her yaflta ortaya ç›kabilmesine ra¤men, epidemiyolojik çal›flmalar prevelans›n›n yaflam›n ilerleyen y›l-lar›nda en yüksek oldu¤unu göstermektedir. Daha önce yap›-lan çal›flmalara bak›ld›¤›nda prevayap›-lans %1.06-%44 aras›nda de¤iflmektedir (3,15,16). Bizim çal›flmam›zda HBS oran› %18.2’di. Çal›flmam›zda buldu¤umuz sonuç; Rothdach ve ar-kadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmadaki sonuca (%19) (16) daha yak›nd›. Cinsiyet, etnik köken, genetik yatk›nl›k gibi yafl fak-törü de davran›flsal de¤iflikliklerden etkilenmedi¤inden; be-lirlenmifl bir populasyonda artan yafl, etkilenen hasta say›s›n-da önemli bir belirleyicidir (17). HBS’nin ortaya ç›k›fl›nsay›s›n-da ya-fl›n etkisini de¤erlendiren ve yafl› HBS tan›s›nda populasyon düzeyinde minimal kriter olarak uygulayan çal›flma say›s› ha-len azd›r (16,18-20). Bu çal›flmalar›n büyük ço¤unlu¤unda yafl›n güçlü pozitif etkisi HBS prevalans›nda etkilibulunmufl-tur. Fakat bu çal›flmalarda s›k karfl›lafl›lan bir k›s›tl›l›k; çok yafll› gruptan çal›flmaya kat›lan hasta say›s›n›n çok az olmas›-d›r. Sonuç olarak; az say›da hasta ile yap›lan çal›flmalar yüksek oranlar› yans›tmas›na ra¤men 65 yafl ve üstü, özellikle de 80 yafl ve üstü gruplar için bildirilen prevalans, mutlak az say›da hastaya dayanmaktad›r (17).
HBS prevalans›-yafl ile iliflkili di¤er bir soru ise; ileri yafl-larda sekonder HBS ve iliflkili durumlar›n prevalansa katk›s›-n›n olabilece¤i sorusudur. Yaflla iliflkili pek çok sekonder du-rum oldu¤undan, genç yafl grubunda sekonder HBS prevalan-s›n›n, yafll› gruba göre daha düflük olmas› beklenebilir (17). Bütün bu durumlar göz önüne al›nd›¤›nda, yafll› hasta gru-bunda yafl ve HBS iliflkisini inceleyecek daha büyük ve daha kapsaml› araflt›rmalara ihtiyaç vard›r.
Bizim çal›flmam›zda kad›nlarda HBS yüzdesi erkeklere göre daha yüksek bulunmufltur. Birçok çal›flmada da benzer olarak HBS prevalans› kad›nlarda daha yüksek gözlenmifltir (2,16). Bu farkl›l›k; nedeni tam olarak bilinmese de, postme-nopozal dönemde ve gebelik esnas›nda meydana gelen hormo-nal de¤iflikliklere (16,20), çal›flmalarda semptomlar› tespit et-mede kullan›lan metodolojik farkl›l›klara, kad›n hastalar›n erkeklere göre semptomlar›n› daha abart›l› alg›layarak bildir-melerine ba¤lanm›flt›r (17).
HBS prevalans›; kronik böbrek yetmezli¤i olan ve dialize giren hastalarda (21,22), serum ve beyin-omurilik s›v›s›nda demir, ferritin ve transferin eksikli¤i olanlarda (21), Parkin-son (23), nöropati (24) ve radikülopati (25) gibi nörolojik du-rumlarda daha yüksek bulunmufltur. Bizim çal›flmam›zda HBS tan›s› alan grupta HBS ile birliktelik gösteren bu hasta-l›klar mevcut de¤ildi.
Sonuç olarak; HBS geriatrik populasyonda s›kl›kla ortaya ç›kan bir durumdur, fakat genellikle de hastalar yanl›fl tan›-larla izlenebilmektedir. Ayr›ca HBS düflünülen hastalarda efl-lik edebilecek durumlar araflt›r›lmal›d›r.
Tablo 2— Hasta ve Kontrol Grubuna Ait Risk Faktörleri.
Hasta (n=16) Kontrol (n=72) OR %GA
Sigara 2 (%12.5) 6 (%8.3) 0.70 0.192-2.546 Kafein 10 (%62.5)* 24 (%33.3) 0.33 0.122-0.873 Alkol 2 (%12.5) 6 (%8.3) 0.70 0.192-2.546 DM 1 (%6.3) 16 (%22.2) 3.59 0.509-25.34 KOAH 3 (%18.8) 5 (%6.9) 0.43 0.156-1.206 Anemi 1 (%6.3) 15 (%20.8) 3.95 0.482-32.32 *P<0,05
K
AYNAKLAR1. Clark MM. Restless legs syndrome. J Am Board Fam Pract 2001;14:368-374. (PMID:11572542).
2. Early CJ. Clinical practice. Restless legs sydrome. N Engl J Med 2003;348:2103-9. (PMID:12761367).
3. Mizuno S, Miyaoka T, Inagaki T, Horiquchi J. Prevalence of restless legs syndrome in non-institutionalized Japanese el-derly. Psychiatry Clin Neurosci 2005;59:461-5. (PMID:16048452).
4. Zucconi M, Ferini-Strambi L. Epidemiology and clinical fin-dings of rest¬less legs syndrome. Sleep Med 2004;5:293-9. (PMID:15165538).
5. Berger K, von Eckardstein A, Trenkwalder C, Rothdach A, Junker R, Wei¬land SKJ. Iron metabolism and the risk of restless legs syndrome in an el¬derly general population - the MEMO Study. Neurol 2002;249:1195-9. (PMID:12242538). 6. Hening W, Allen RP, Tenzer P, Winkelman JW. Restless legs syndrome: demographics, presentation, and differential diag-nosis. Geriatrics 2007;62:26-9. (PMID:17824723).
7. Milligan SA, Chesson AL. Restless legs syndrome in the older adult: diagnosis and management. Drugs Aging 2002;19:741-51. (PMID:12390051).
8. Ekbom KA. Restless legs. Acta Med Scand 1945; 158 (Suppl 1):1-123.
9. Callaghan N. Restless legs syndrome in uraemic neuropathy. Neurology 1966 16:359-61. (PMID:4286316).
10. Botez MI, Lambert B. Folate deficiency and restless-legs syndrome in pregnancy. N Engl J Med 1977;297:670. (PMID:895774).
11. Spillance JD. Restless legs syndrome in chronic pulmonary di-sease. Br Med J 1970;4:796-8. (PMID:5497412).
12. Banerji NK, Hurwitz LJ. Restless legs syndrome, with parti-cular reference to its occurrence after gastric surgery. Br Med J 1970; 4:774-5. (PMID:5497406).
13. Allen RP, Picchietti D, Hening WA, et al. Restless legs syndrome: diagnostic criteria, special considerations, and epi-demiology; a report from the restless legs syndrome diagnosis and epidemiology workshop at the National Institutes of He-alth. Sleep Med 2003;4:101-9. (PMID:14592341).
14. Hening WA, Walters A, LeBroca C, Hirsch L, Dhar A, IRLSSG Mot. The International RLS Study Group Rating Sca-le: a reliable and valid instrument for assessing severity of the restless legs syndrome. Neurology 2001;56(supply.3):A4. 15. Campos HH, Bitthecourt LRA, Haidar MA, Tufik S, Baract
EC. Pre¬valência de distúrbios do sono na pós-menopausa. Rev Bras Ginecol Obstet 2005;27;731-6.
16. Rothdach A, Trenkwalder C, Haberstock J, Keil U, Berger K. Preva¬lence and risk factors of RLS in an elderly population. Neurology 2000;54(5):1064-8. (PMID:10720275).
17. Garcia-Borreguero D, Egatz R, Winkelmann J, Berger K. Epi-demiology of restless legs syndrome: The current status. Sleep Medicine Reviews 2006;10:153-67. (PMID:16762806). 18. Phillips B, Young T, Finn L, Asher K, Hening WA, Purvis C.
Epidemiology of restless legs symptoms in adults. Arch Intern Med 2000;160(14):2137-41. (PMID:10904456).
19. Ohayon MM, Roth T. Prevalence of restless legs syndrome and periodic limb movement disorder in the general population. J Psychosom Res 2002;53(1):547-54. (PMID:12127170). 20. Berger K, Luedemann J, Trenkwalder C, John U, Kessler C.
Sex and the risk of restless legs syndrome in the general popu-lation. Arch Intern Med 2004;164(2):196-202. (PMID:14744844).
21. O’Keeffe ST. Secondary causes of restless legs syndrome in ol-der people. Age Ageing 2005;34:349-52. (PMID:15886221). 22. Mucsi I, Molnar MZ, Ambrus C, et al. Restless legs syndrome, insom¬nia and quality of life in patients on maintenance dialy-sis. Nephrol Dial Transplant 2005;20:571-7. (PMID:15671074).
23. Ondo WG, Vuong KD, Jankovic J. Exploring the relationship between Parkinson’s disease and restless legs syndrome. Arch Neurol 2002;59(3):421-4. (PMID:11890847).
24. Gemignani F, Marbini A. Restless legs syndrome and periphe-ral neuropathy. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2002;72(4):555. (PMID:11909928).
25. Walters AS, Wagner M, Hening WA. Periodic limb move-ments as the initial manifestation of restless legs syndrome triggered by lumbosacral radiculopathy. Sleep 1996;19(10):825-6. (PMID:9085492).
OSTEOARTR‹T‹ OLAN YAfiLILARDA HUZURSUZ BACAK SENDROMU
