• Sonuç bulunamadı

Türkiye'de seçim dönemlerinde siyasi reklamlar: 2011-2014 seçimlerinde televizyonlarda yayınlanan AKP, CHP, MHP ve HDP siyasi reklamları analizi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Türkiye'de seçim dönemlerinde siyasi reklamlar: 2011-2014 seçimlerinde televizyonlarda yayınlanan AKP, CHP, MHP ve HDP siyasi reklamları analizi"

Copied!
156
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

REKLAMLAR: 2011-201

Y

Analizi

(2)
(3)
(4)
(5)
(6)

irgemeyen aileme ithaf ederim.

(7)

Z . . ii . R .. KISALTMAL .. TABLO ....xi LER . ..xii . ...1 PAZARLAMA 4 ...6 .8 1.2.1. Siyasal Par ...8 . 1.2.3. Muhale . ...11 1.2.5. Medya . 1.3. 1.3.1. Siyasal . TANITIM STR 1.4.1. Tutund 1.4.4. Prop 1.4.5. Siyasal

(8)

IK UYGULAMALARI

...27 ...28 ...29

2.4.1. Pozitif Siyasal Rekl

2.4.2. Negatif Siyasal Reklamlar ...32 lar 2 KULLANIMI .. . 2.7.2. Radyoda Siyasal Re ...54 . 2.7.4. Televizyonda Siyasal . 2011 ...60 3.1.1. Tezin Ama ...60

(9)

3.1.2. Tezin ... ... 3.1.4. Tezin Y .. .66 .. ...69 3.3.1.1. Gene .. 3.3.1.2. Anl .. ...70 3.3.1.4. Hedef Kitl ...71 3.3.1.5. Anl . . 3.4.1.1. Genel 3.4.1.2. Anlat ...77 3.4.1.4. Hedef Kitle 3.4.1.5. Anla . Ver 3.5.1.1. Genel 3.5.1.2. Anla ...82 3.5.1.4. Hedef Kitle 3.5.1.5. Anlamla . 3.6.1.1. Genel

(10)

...86 3.6.1.4. Hedef Kitle 3.6.1.5. Anla ANA 3.8.1.1. Genel . 3 3.8.1.3. Renkler ...95 3.8.1.4. Hedef Kitle 3.8.1.5. Anla AN 3.9.1.1. Genel 3.9.1.2. Anla ...100 3.9.1.4. Hedef Kitl 3.9.1.5. Anlaml 3.10.1.1. Gene 3.10.1.2. Anl ...104 3.10.1.4. Hedef 3.10.1.5. Anlam

(11)

3.11.1.1. Gen 3.11.1.2. Anlat ...107 3.11.1.4. Hedef 3.11.1.5. Anla 3.12. BULGULAR V .. d

(12)

CHP : Cumhuriyet Halk Partisi MHP

HDP BDP

DTP : Demokratik Toplum Partisi

TRT iye Radyo Televizyon Kurumu ANAP : Anavatan Partisi

SHP : Sosyal Demokrat Halk Partisi

MDP YSK : Radyo ve BTP DP : Demokrat Parti AP : Adalet Partisi ABD DYP : rme Merkezi

(13)

KPSS

(14)

Tablo 1. ...72 Tablo 2. ...73 Tablo 3. Tablo 4.

Tablo 5. Sesime Kulak .82

Tablo 6. Tablo 7. Tablo 8. Tablo 9. Tablo 10. Tablo 11. kla Tablo 12. Tablo 13. Tablo 14. Tablo 15: Tablo 16.

(15)

Tablo 18. Reklam

Tablo 19. Reklam

Tablo 20. Reklam

(16)

...69 ...75 ...81 ...84 : ye ...92 ...99 ...103 ...106

(17)

Ulus- erk ,

li

nleri

, olmak isteyen siyasi partilerin, Bu noktada

(18)

k

Siyasal reklamlar, s

(19)

2011 Milletvekili Genel

AKP bir oranla MHP (47 reklam) ve

2014: 14 15). siyasal reklamlara reklamla ve politik p . ezin izyonda

(20)

1.1.

in

(21)

Siyas Norris, 2014: 1 tasarlanan istenilen y 83). de etkileri , , siyasal olanakla

(22)

medyada 1. vi var med 63-65): letilmesi: S

(23)

2) M

3) Kamuoyu : Siyasi partiler toplumun

beklentilerine uygun olarak ideolojik ve politik mesajl

fonksiyonu siyasal

4) Geri

mesajlar ve siyasalar, a

bilirler. Toplumun mesajlara

5) Kanaat kesimleri

den de

(24)

, si 1.2. (Engin, 2006: 48-49). 1.2.1. Siyasal Partiler beklen di ideolojisini ve

(25)

litik

-nin

-partilerin pazarlama uy mi ile ifade edilmektedir

(

1.2.2.

(26)

e girerler (Ekinci, 2010: 57).

1.2.3. Muhalefet

olan siyasi partiler,

. Muhalefette yer alan siyasal partiler ise iktidara sahip olmak ya

program uhalefet partileri iktidara

(27)

, ve kampanyalarda Siyasal part onlara (Kalender, 2000: 133). 1.2.4. a

(28)

53).

,

1.2.5. Medya

(29)

bizzat kendisi akta iyasal (Safaz, 2011: 9). men kamu yerine getirmektedir -ni (Safaz, 2011: 12).

(30)

1.3. PAZARLAMA

ilgi

siyasi

partiler, toplumda yer ala yerleri

(Bongrad, 1992: 17).

(31)

ile pazar bilgisi gibi teknikl si 874). 2007: 29). sini . (paneller, ,

(32)

ekilde

(Kaplan, 2013: 20-21).

lerini kurmak ve devam

lumlu

a tekniklerini kullanmaya

siyasal

(33)

faaliyetler

-19):

i.

stenen bir fikrin .

ii. iii. iv. da v. vi. vii. viii. ix. x.

politik pazarlama, siyasi

,

lerin ,

(34)

TUTUNDURMA VE TANITI 1.4.1. Tutundurma meydana gelen a u -114).

(35)

uygun

1.4.2.

sahiptir

27-30).

medyada yer alan

2001: 127).

(36)

2002: 112-113).

n

etmenlerin etkisiyle hangi siyasal par

. Bu hale

(37)

Asna, 1997: 214).

tleri ve

(Kaplan, 2013: 48).

bar, iyi niyet ve

(Bozkurt, 2006: 107).

2004: 274).

(38)

lin

Siyasi partilerin pazarlama

Destek komiteleri, Mahalle gezileridir. H Ha a. Habe b. c. d. e. f. maliyeti

(39)

etkisi reklamlardan daha fazla olabilir

1.4.4. Propaganda

Toplum ve

oy, 2007: 32).

1997: 332).

n hedef kitlenin istekleri ve beklentilerini

edilebilir

propagandad . Propagand

kez Roma Katolik K

ri propaganda

(40)

hedef

ve Al, 2013: 107).

bir siyasal tutum ve

tir

1.4.5. Siyasal Reklam

(41)

desteklemek zorunda k getirmektedir -20). ve -82). Siyasi rekla

(42)

-44).

(43)

IK UYGULAMALARI

Kaid (1981: 257),

.

Burada dikkat edilmesi gereken husus,

.

. Siyasal parti ve adaylar olumlu imaj

(44)

Negatif siyasal reklamlar

pozitif siyasal reklam ise . Negatif siyasal reklam,

vaatlerini iyimser bir g

Siyasal

A PROPAGANDA

i

p

reklam kampanyas (Tan, 2002: 74-75).

d yasa yap

(45)

-113).

ermesi

pazarlan f

Alpman, 2010: 28).

(46)

87).

, o

, ,

Siyasi adaylar ,

yapabilecek duruma gelmek 79) gibi da

.

vi ile siyasi parti veya

evler 2002: 148):

verme yolu ile

(47)

yan siyasal reklamlar, ;

r ve gizli siyasal reklamlar 1988: 131).

Chang, 2011: 93).

2.4.1. Pozitif Siyasal Reklamlar

Pozitif vaatlerini, reklamlarda, engelliler , , adaylar 43). Johnson-2014: 116-117)

(48)

2.4.2. Negatif Siyasal Reklamlar Negatif propaganda 2007b: 125). Bu -11).

Negatif siyasal rekl

.

(49)

-44).

muhalefet partileri

u eksiklerin

Johnson-Cartee ve Copeland (1991: 17)

olm

likleriyle hemen hemen h mukayeseye girmeden

( 4: 120-121).

(50)

(Swint 1998: 33-34).

2.4.2.2

Bal, 2014: 121-122).

rilmesi kafa

(51)

-123). gerekli bilgilerin 2007b: 131). (Kern 1989: 143): a. Kitle b. c. d. da adaylara herhangi b Bal, 2014: 123). Siyasal e

(52)

-161).

(Polat, 1997: 9-12).

l reklam, ticari reklam

(Engin, 2006: 66). Aday-medya-i Nixon ve John F.Kennedy, televiz

(53)

partiler

(Engin, 2006: 70).

(Cankaya, 1994: 100).

(Tan, 2002: 96).

(54)

1946

34).

(Aziz, 2007: 138).

(55)

(Polat, 1996: 860).

Bu Renge Dikkat Edin

na yer (Rigel, 2000: 213).

reklamlar,

13--1990: 263).

z 1983

siyasal

reklamlar . Bu tarihten sonra siyasal reklam

.

itibaren radyo ve

(Aziz, 2007: 145

(56)

182). 1991 Genel Se Jacques Seguela -(Topuz, 1991: 45). 19 . 1994 Yerel .

(57)

belki oy

-295).

(58)

126-Hazira

jisinin teknik

tir (Aziz, 2015: 2).

a cevap (Aziz, 2012: 38).

(Topuz, 1991: 6). Bu tarihe kadar siyasal partiler edilgen ileti

(59)

(Topuz, 1991: 16-17).

reklamlar, hem halk hem de siyasal par

19 (Rigel, 2000: 224). -164). Siyasal parti-(Rigel, 2000: 219- 220). 1983-ha

(60)

ama (Topuz, 1991: 30-31).

Jacques Seguela r

tur Bu

143).

(61)

1999 G ). nin r olarak (Devran, 2007: 175). NTV kana

ise haber pro

(62)

mesaj gibi kavramlar siyasi

Buna paralel olarak kendi

Bu

haline getirerek topl

toplumdan gelen istek, dilek ve bekle

(Uslu, 1996: 791).

yere sahiptir Demokrasinin

(63)

iktidar y (Cuilenburg, 2010: 104). an teknik (Astiz, 1969). (Devran, 2004: 268). gazeteler de p

(64)

aganda yapma faaliyetleri tekrar e inde 1961, 1965, 1969 ve 1973 de ye (Topuz, 1991: 28). ma , siyasal siyasi partiler,

(65)

luyla veren 19. televizyonlarda na 2000: 46). i 2006: 146). "...milletvekili genel

(66)

aleyhinde veya vata (Konrad, 1999: 18). tarihli ve 224 nolu (http://www.ysk.gov.tr). . 2.7. AL REKLAMLARIN KULLANIMI ibi s

(67)

(Ka Siyasi par siyasal Siyasal reklam,

aday veya parti lehine o

(Kaid, 1981: 250).

, sa

vermektedir. Burada ama

Bu noktada kitle

(68)

konular hak

(Kalander, 2003: 3).

d

(Topuz, 1991: 193-195).

yer alacak haber ve reklamla

(Gaillard, 1991: 118).

(Bongrad, 1992: 70).

el ilan

bayraklar, rozetler, posterler, bayraklar ve benimsetilmesinde

(69)

ucuz bir , Macinto (Bulunmaz, 2011: 238). cihazlar ve

(70)

(Topuz, 1991: 26). etkileyici ve dah rekete -135). Bu durumun (Safaz, 2011: 20). Radyonu

(71)

(Devran, 2004: 238).

(Kongrad, 2009: 6).

i

sahip olan radyo teknolojisi sayesinde ve maliyeti

1-ekonomik bir kampanya ve reklam -15).

(72)

tin

yerini a sosyal medya olarak

(Genel, 2011: 24-25). de a 44). le interaktif bir

(73)

(Engin, 2006: 28).

olanaklar (Safaz: 2011: 21).

2.7.4. Televizyonda Siyasal

(Kalender, 2003: 3).

(74)

: 175). yan (Mutlu, 1999: 96). (Vural, 1994: 62). y de (Medy

(75)

siy kateg -23): 1. , 2. , 3.

siyasi partiler televizyonlardan kendilerine

(76)

2011

analiz etmek

(77)

ir. rumu an bulundurularak -uygulanabilmektedir (Farsa, 2012: 26). , olan meydana gelmektedir bu

(78)

ve

limsel

3.2.

(79)

(Seta, 2011b: 18). n ( 8). isini (Seta, 2011b: 7). rekli olan 267

larak, zor bir (milliyet, 2011).

yetkili organla ,

(80)

enimseyerek,

(Seta, 2011a: 33).

. Bunun

b: 22).

,

inde yer alan parti

(Seta, 2011b: 8).

Selahatt

(81)

e

(Seta, 2011a: 43-44).

erken bir tarih

durul olarak

(Seta, 2011b: 16).

%10

siyasal sistemin temsil kabiliyeti ile i

(82)

(Seta, 2011b: 15).

a

3.3.

(83)

(www.arter.com.tr).

(84)

- - -

-nebilir.

AK

(85)

3.3.1. kuluyuz biz. Has 3.3.1.1. Genel Betimleme B , daha sonra

(86)

olmak istediklerini

3.3.1.3. Renkler

renkler

(87)

90 (Altekin, 2014: 50).

3.3.1.4. Hedef Kitle

hedef kitle

.

ile he

. Reklamda horon oynayan ile halay il

(88)

Alevi Halay Horon Erkek Tek Birlik yle da

(89)

Alevi Zenginlik Birlik - kesimlerden ins g 3.4. . Devlet .

(90)

kullan

bir nefes

filmlerinde duygusa . Bunun

.

(91)

3.4.1.

Kemal

abalar rahat bir nefes alacak."

3.4.1.1. Genel Betimleme

(92)

Kemal

3.4.1.2.

(93)

Bu reklam filminde g Rahat Bir Nefes Alacak

3.4.1.3. Renkler

r olarak nitelenerek, z orta

(Tayfur, 2008: 122). Mavi renk ise

3.4.1.4. Hedef Kitle

(94)

Fakir Zengin

Siyah Beyaz

e

Harabe evler Yoksulluk

Hava

(95)

3.5.

reklam faaliyetler

(96)

filml

reklamlarda;

olarak ise u

slogan ile MHP, her kesim

(97)

z

3.5.1.1. Genel Betimleme

(98)

eni bir vaadi olan 3.5.1.3. Renkler r 3.5.1.4. Hedef Kitle Fakir Zengin Temiz Kirli

(99)

reklamda

Sohbet Samimiyet

Bayrak Milli duygu

3.6. P REKLAM

HDP ya

(100)

arak

verilmek i

(101)

Selahattin 3.6.1.1. Genel Betimleme adaylar bir reklam 3.6.1.2. hepsinin durul

(102)

3.6.1.4. Hedef Kitle 3.6.1.5. Yasak Yoksulluk Zenginlik Hasta Gerileme

(103)

Tablo Hasta Engelli Emek Doktor 3.7. 30 MART 2014 GENEL i ile kabul edilen in ci ile (Seta, 2013: 6-7).

(104)

nda

ini bir revizyon beklenir (Seta, 2013: 7). uhalefet partileri (Seta, 2014: 21). . Yerel le iter ve YouTube

(105)

n tamamen AKP (Seta, 2013: 16).

Gezi ola

lan bir siyaset izlendi (Seta, 2013: 41).

girme karar

ise BDP ola

(106)

, AKP, yen, 2014: 31 sloganlarda genel vermele reklamlarda

(107)

AKP reklamlardan (Seta, 2015: 45). lanarak gelecek ile 2000: 121-122). yaset

(108)

3.8.1.

3.8.1.1. Genel Betimleme

AK Parti'nin 30

(109)

yolsuzlukl

3.8

(110)

kentlisi,

(111)

yip Erdo destekler niteliktedir. 3.8.1.3. Renkler reklam filminde 130) olarak 3.8.1.4. Hedef Kitle

Bu reklam filminin hedef kitlesini t

(112)

Esaret Siyah Ak (Beyaz) Tehlike Mutluluk Gizli Yapay Geleneksel Modern "Millet" olarak vurgulan destek vermesidir.

(113)

yaparken, tarlada Tablo 10 Bayrak Siyah Giyimli Makara Camii Kutsiyet Deniz Engel Haberci Savunma b lacak engellere

(114)

ise belirtilebilir. 3.9. CH CHP, 2014 Yerel S C yer verilerek ve

(115)

.

b

(116)

3.9.1.1. Genel Betimleme

ri Kemal

(117)

3.9.1.4. Hedef Kitle

liderinin

enel mesajlar verilerek her

Tablo 11 Kentli destekler niteliktedir. Tablo 12 Halktan Bebek Sevgi Miting Birlik - Teminat

(118)

3.10. MH

yerine ke

kullanmaktan ziyade

bir dil tercih ed

2014: 102).

(119)

reklam

3.10.1.

3.10.1.1. Genel Betimleme

la

(120)

am filmi 3.10.1.3. Renkler renkler kulla da 3.10.1.4. Hedef Kitle genel 3.10.1.5. Tablo 13 Alevi Dost

(121)

Tablo 14

Hz. Ali Alevilik

Muhabbet Dostluk

ailenin Alevi inan

3.11. AL REKLAM

illerinde ise

(122)

anadilde

3.11.1.

(123)

sudur. aya 3.11.1.3. Renkler 3.11.1.4. Hedef Kitle al . belirtilmektedir.

(124)

m filmleri

9 Haziran 2011 tarihleri

(125)

Tablo 15. Televizyonlara

No Reklam Adedi

1 CHP- Cumhuriyet Halk Partisi 6.024 152.294

2 AKP- 4.444 218.017

3 MHP- 1.065 22.429

4 DSP- Demokratik Sol Parti 882 19.885

5 472 7.015

6 SP- Saadet Partisi 238 3.892

7 HAS- 232 3.331

8 BBP- 169 1.851

9 HEPAR- 32 256

Kaynak: MTM Medya Takip Merkezi

Tablo 15 siyasi

adeti ol

(126)

Tablo 16 nde Televizyonlar

No Reklam Adedi

1 AKP - Adalet ve 4.035 176.615

2 CHP - Cumhuriyet Halk Partisi 2.725 86.326

3 HDP - 296 2.320

4 MHP - 136 2.204

5 BBP - 88 2.043

6 SP - Saadet Partisi 30 315

(127)

Tablo 17. En Fazla Siyasal Reklam Alan Tv No Reklam Adedi 1 NTV 1.348 44.544 2 Kanal D 752 29.258 3 Star TV 737 28.836 4 CNN 713 16.085 5 TGRT Haber 653 26.796 6 Kanal 24 517 23.191 7 TRT 1 495 23.935

Kaynak: Medya Takip Merkezi

(128)

No Reklam Adedi 1 NTV 1.348 44.544 2 Kanal D 752 29.258 3 Star TV 737 28.836 4 CNN 713 16.085 5 TGRT Haber 653 26.796 6 Kanal 24 517 23.191 7 TRT 1 495 23.935 8 Haber T 481 14.377 9 ATV 456 20.560 10 Kanal 7 371 17.248

Kaynak: Medya Takip Merkezi

Tablo 18

(129)

Tablo 19. Reklam Tv No Reklam Adedi 1 NTV 412 13.019 2 CNN 391 12.378 3 Kanal D 378 12.923 4 Haber T 352 11.427 5 Star TV 332 10.175 6 Show TV 243 7.567 7 STV 241 8.197 8 FOX 233 7.135 9 TGRT Haber 112 3.102 10 ATV 17 221

(130)

No Reklam Adedi 1 CNN 92 1.246 2 NTV 32 630 3 Haber T 11 278 4 Show TV 1 50

Kaynak: Medya Takip Merkezi

, televizyonlarda

(131)

3.12.1.

POLLMARK ile ANAR

(132)

No 1 AKP % 46.1 2 CHP % 22.5 3 MHP % 9.2 4 HDP / BDP % 6.1 5 % 1.7 6 % 9.4 7 Fikrim Yok % 1.7 8 Cevap Yok % 3.3 9 Toplam % 100

(133)

ile hem

r.

(134)

en olarak

3.12

kullanan

Bu

(135)

( , 2011).

ise neredeyse

r.

(136)

2015: 71 72).

H

tir

3.12

(137)
(138)

hizm

(139)

i

yorumlanabilir

duruma uygun reklam kam

(140)

oy

kanallarda se

(141)

,

(Alptekin, 2015: 143)

(142)

siyasal

(143)

Tayyip

MHP reklam k

Reklam kullanan MHP, genellikle

(144)

Genel S

(145)

38, 45-56. t, Konya: Tablet Kitabevi. -146. -TV Atab

(146)

-161.

-157.

egatif

Platformu, 3 (11), Kurum Dergisi, 147-166.

Dergisi, 78-106.

122-142.

(147)

2015, 9-115. -168. -Bark Bulunmaz 246. Chang, Chingching (2001). The Impact of Emotion Elicited By Print Political

Advertising on Candidate Evaluation. Media Psychology. 3(2): 91-118. C

(148)

Studies International Periodical FortheLanguages, Literature and History of Turkish or Turkic, 559-573. --182. -118. -268. Ekinci, Necdet (2010). S - - -88.

(149)

Ankara.

Farsa, F. Alev (2012). Sine

-102.

-Journal of New World Sciences Academy, I.

(150)

--56.

Kodlama- Parti 30 Mart 2014

nalizi 2014, 25-49.

Kaid, Lynda Lee (1981). Political Advertising. Dan D. Nimmo & Keith R. Sanders (Edited by). Handbook of Political Communication (249 271), Beverly Hills: Sage Publications.

(4), 57-76.

-4, 30-41.

(151)

85-96.

-148.

-75.

Kern, Morgan (1989). 30-Second Politics: Political Advertising in the Eighties, Preager Publishers, New York.

-26. Keyman, Fuat (2014). Diplomasi -151. -516, Haziran, 37-47. -125.

(152)

Mora, Necla (2008). Medya, Toplum

-25. Mutlu, Erol (1999), Televizyon ve Toplum, Ankara: TRT.

Norris, Pippa (2004).

Encyclopedia of the Social Sciences.

Ekonomik Y -207.

http://n 1/09/chpde-olumcul-hata-kendine

(153)

-78.

-7-10.

iyasal

ve Toplum Bilimleri Dergisi, 4, 91-109.

-25.

-246.

Yay -338.

(154)

-Politik: 1983-

-Seta Analiz (201

Swint, Kerwin (1998). Political Consultants and Negative Campaigning, University Press of America, Inc., New York.

(155)

-292.

-Anavatan Partisi Gazete Siyasa

11.

-90.

(156)

-232.

Ankara.

Şekil

Tablo 18.  Reklam
Tablo  Hasta   Engelli  Emek  Doktor  3.7. 30 MART 2014 GENEL  i ile kabul  edilen  in  ci ile  (Seta, 2013: 6-7)
Tablo 11 Kentli  destekler niteliktedir.  Tablo 12 Halktan  Bebek  Sevgi  Miting  Birlik  - Teminat
Tablo 15.  Televizyonlara
+4

Referanslar

Benzer Belgeler

are higher significantly before noon than afternoon..When users are more than 80 in multi- function sport court, users of more than 15 in shooting court and users of more than 40

B ir­ çok uzm an ta ra lın d a n tedavi uygulandı, üstada şifâ verm ek vc onu eski sağlığına kavuşturm ak bütün hastahânc çalışanları­ nın en büyük

“İstikrar ve düzen odaklı güçlü iktidar beklentisi” boyutunda araştırmaya katılanların en fazla onayladıkları beş ifadeden ilk ikisinin sosyal düzen değerine

30  Mart  2014  yerel  seçimleri  daha  önceki  seçimlerden  farklı  olarak  daha  geniş  çapta  yankı  uyandırmış  ve  yerel  adayların  ötesinde 

Þimdiye kadar sorunlarýmýzý dergimizin yazarlarý ve derneðimizin üyeleri ile birlikte çözdük ve çözmeye devam edeceðiz.. Baþardýklarýmýz, hepimizin

Bu öneri parti yönetimince benimsenmemesine karşın, AKP'nin muhalefeti anayasa değişikliği konusunda uzla şmaya zorlamak için "ya anayasa değişikliği ya erken

Duygusal Bağlılık Faktörü Ġle ÇalıĢılan Okuldaki Hizmet Süresi DeğiĢkeni Arasındaki ĠliĢkilere Ait Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları .... Duygusal Bağlılık

Yapılan çalışmada, liselerin öğrenen örgüt olma düzeyi, çalışanlarının örgütsel vatandaşlık davranışı göstermesi ve liselerin etkili okul özelliği