Konya Arkeoloji Müzesinden bir grup pişmiş toprak heykelcik

. ·, .• , -oıı-·n· ·,· .,__._ .• ·-·.

S.Ü

.

Fen-Edeblya·t Fakültesi Edebiyat Dergisi 1997, Sayı 11

KONYA AllKEOLOJi MÜZE.SiNDEN

·

BiR

,

GRUP

.

PiŞMiŞ

TOPRAK HEYKELCiK

Dr. Asuman Baldıran ııa

. . M(b:.eler:lmlzd~ki plşmlş toprak heykelciklerin sayısı azımsanmayacak

. kadar çoktur. Bu heykelciklerin bOyOk bir böltimO müze depolarında

bulunmaktadır. Çalışmamızda öncelikle,' bu konuda· daha

önce

-

Ozerlerinde herhangi bir .çalişma yapılmamış . olması nedeniyle Konya Arkeolojl

Mü~Cjlnde; · depoda :buluna~

pişmiş

toprak heykelcikleri· ele

almay

ı

uygun

bulduk1. · · · ı

·

·

·

· · Antik merkezlerde yapılan. arkeolo]lk kazılar sonucunda çok sayıda

özgün. ve

kaHteiı pişmiş

.

toprak heykelcik ele

geçmlştl

_

r2.

KaUteH: bl~

işçilikle

. . . '

·yapılan bu eserlerin ele geçmesi. pişmiş toprak heykeldkJe~ olan Uglnin · · ·

artma.sına

neden

olmış

ve bunlann sahtelerinin Oretllmesi konusu ortaya .

J ·~ •

çıkmıştır. ·

1

Sahte olan pişmiş toprak heykelciklerin iyi bir. işçilikle· yapılmış . . ol~lan,

yasal

.

olmayan yollarla

yurt

dışına götürOlerek· pek çok ünlO antika galertsl ve müzelere

satılmışlarctır3.

Bu arada

yine

bU ~ôr heykelcikler

Türkiye

. . ' . . ' '

müzelerine mlisadere, .bağış ve satın alma yôluyla ghmlş.tlr.

Antik dönemlerde pişmiş toprak heykelciklerin çeşitli amaçlarla kullanıldığını görüyoruz. Bunlar genelUkJe çocuk oyuncağı.

kutsal

eşyalar ve

·

·ı Bu konu üzerinde çalışmama ·ızın veren Anıtlar ve ·Mozeler ~net MOdO.rlOğü~1e,.

yardımlarından dolayı Konya Arkeoloji MQzesl ar~tmnaalanndan K.Mertek'e, fotoğranann

· çeklmlnl OstSenen Uzman B.Söğilt'e teşekkOr ederim. · ·

2 _Özellikle

Fransı

z

_Arkeotogiar

.

t:ar!İlfından Myrtrıa

'

da

_

yapıları kazılar

_{sonucunda ~kan çok . ·} kallteıt 've OzgOn es<erler .tt.lm· dlkkattert pişmiş toprak heykelcikler üı.eılne çefunlştır.

~ ··Ö.Ôzylğlt, 'Avrupa Kollekslyonlarındakl Batı Anadolu Üretimi Sahte Teıracottalar•,

ldı4M>3+-t'• -Ul;t...m.::.::.;::a.ı;, .... ,-=,·• """·-- =---·ta .... --~·~· ... - - -- - -

-'."mezar annağanlan olarak kullamlmışlan:tır4;

. . , .

Erkeri dönemlere

ait olan

·

pişmiş toprak heykelc:lkleri

e

lde

I . . •

şekillendlnne dışında kullanılan· diğer yöntem. çömlekc;l çarktan üzerinde· bfr

~lllndfr ya. cia kozalak gibi içi

boş

bir.

flgo

·

r

ola~ak

.

yapılıp

el

ıie

·

blçlmleiıdlnnekdlr.

ilk.

kalıp

.

t

ekniğinin kulkinıiması

l.ö

. ·

700 ytliannda·

doğu

uygarlıkl~nın

e_tklsi

ile

görülmeye

başıar5

~

Kalıp tekniğinde

_

ön

ve

arka

C'.ephe

. . . . . . • r

ayn ayn

kalıplarda çıkardır. Ka1ıbin içerisine h~ur in~ tabakalar biçiminde .elle

oç:.cİört

kat

b~ılınasıyla oluştu":'lan

parçalar barbotln

tekniğiyle

·

yapıştmlır,

.

b~klenlr ve. hamur suyunu .çektikten

sonra

·ön ve a(ka

kalıplar

ayqlir:

Rötuş)amadan

so'nra. hamu

0

r gölgede kurutulur;_

sonra

yüksek

~ıda fınnlanır6

.

Kalıp tekniğinin kullanıım

.

~ı

· ·

ııe. kalıı>,ta yapılmış

.

olar)

pişmiş

toprak

heykeldklerln arkalarına buhar deliği yapılmaya başlanır .. Bu heykeldkJerin

. arkalaı'mda _. · bulunan buhar deliklerinin önemi _{. . ' .}

fazladır. Pişmiş

_{. .} toprak _. ..

heykeciklerln fınnlanması sırasında hamururı' lçhid.e bulunan su buhara

buradan Qkarak heykeldkJerln daha iyi pişmesini· sağlamaktadır7 .

. Konya Arkeoloji -Müzesinde bulunan·

pl

.

şmlş

toprak heykeldleri: I~ Çıplak Pişmiş ~optak Kadın Hey~elc*elerl. il- Giyimli Pişmiş. Toprak·.Kadın

Heykeldkler1. 111- F.ros Heykelciği olmak·Oicre Uç bölOmde lncel~meyi uygun.

: bulduk.

(.. Çıplak Pişmiş : Toprak Kadın Heykelcikleri:

su·

.

grupta

·~ . .

inceleyeceğimiz ilk heykelclğlmlz. açık kiremit rengi hamura sahip. 1427

· · envanter·

~uma~alı

ve

25.5cm.

yµ~kllğfnde

olan

Aphrodlte

heykelciğidir

. (Reslm.1-2). Bu heykelpk, oriJlnaJI Krildos tipi Aphrodlte olan tipin yozlaşmış

. ~lr ömeğldJrB· ... Aynı tipte ~apı~m1ş olan pişmiş .toprak heykelciklerin . .

.

benzerleı1ill lzınır

.

·

lstanbul

.

ve.

Bergama

Arktiolojl

m0zeleı1nde

· gö~blllnz9.

. .

. .

4 _{. R.A.Hlgg,lns, Greek Terraco.._ flsares, BMC, London, 1969, s.7 vd. .} . 5

ö

.

~ylğ,t,.

"

Pişmiş

Toprak S~hte

·

H~ykeldkle~ın

Stil v~ Teknikleri", .

VII

.

Ar&Ştırma

Sonaçl&rı Top~ntısı, Antalya, t 989, s.245. ; . · ·

. 6

A.Baldıra~

.

"Stratonlkela

Hellenl~tık

.

Dönem

Terra~ttaları•, s. ~-

Fe•Ebeblyııt fak61te~

İ

.

· Edebiyat Deqlıl 7 ·8, Konya, 1992· ı 993·, s.207.. ··

!

·

ô.Ôzylğlt, Vf.Ara,tınııa Sonvçlan, s.420: ö.~z:ytğlt, \/U.Ar~tırma Sonuçlan, s.2.47. · · 8 _{· Knldos}

tıpi Oı'nek alınarak yapılan

_{bu Aphrodlte}

heykelciğini~ OıgOn

_ttplerl;

S.Moliard-. Besq~e~; Cat&loııııe. ratsonne des· ftgfhtne,

et

rellefa ·en teırre calte pecs,

etnsques et roıııalnı, il Mydna, Musee du lo'1\'re et Collectıoris des UnJversltes ·

. de France, Parls, 1963 (Bundan sonra Louvre il} .. 16~18, tev. t 5-t 7,, G.Mendel, c.ataıoıae deı rııiirin~s grecqıies de· terre c_ıstte, lstanbul, t9qs ... s.286 ... 287, ·

Lev.Vlll,2. . . · . . . .· . . , .

9 _{ö.ôzyığlt, VII.Ar&Jtanıa Son•çlan, s.240, Res.3; iz.mır AıkeoloJi MOzesl 632.7-6368 ·} env:ı~iımaralı, ·tstanbul A.rkeoloJI MOı.eslndekl P.nvanterslz Aphrodlte heykelcikleri. . .

·,.

·::sz:wt~iıl&?::fY:~,,., . •+or&F.,..,,r;'.'ı: S::ıe:cifet«c _eacm

_-Dikdörtgen.

forml'o

.

bir altlık üzerinde, ~yakta d_uraıi çıplak kadın

. . heykeldğlmizln_ sol tarafında yunus balığına çok ben~eyeh bir. flgOr, şağ

.

. . tarafında ise -~phrodite'nln ellnl başinm üzerine koyduğu .. bir. çocuk. figürü

~ulunmaktadır. Pişmiş _toprak heykelcik kınk p~ar blrleştirllmek suretiyle

tamamlanmıştır.

içi

boş olarak kalıp tekniği· ile· yapılmış olan heykelclğlml_:ı:.ln

vücut,: el,

0

kol ve

bacaklarının yapılışı

son dere~e basit bir

işçilik

.

göstermekt~dlr. ·ÖzgOn Kn~dos tipi Aphrodlte heykeJ~Hderinde,

t

_

annçanıİı

yaiıında

yer

alan ve üzerine şalını bıraktığı hydıianın formu pek çok

'

sahte

· örnekte

bozulmuş

ve hydria

artık tanı

_

nm~

hale.

gelmiştir

1 O .. Bizim

ömeğlmlz~e

ise

bu

kabın

yerini yunus

baliğı

·

almıştı

.

r11. Sağ

tarafta b~lun~n

çocuk flgOrU de

kanıniızca

yine Hellenlstlk ve ·Roma ·dönemi'

pişmiş

·toprak

heykelcikleri

arasınd~

çok·

.

sayıda örneği

bulu~an Aphrodlte-f.ro~. ikili

• ' • • t .. • • • •

kompozlsy~nlarınm . ·etkisi: ile yaratılmış oim~lıdır.

Ancak

bura9a Eros ·

. heykeldklerlnde

olmasını be~edlğlmlz

kanatlar görülmemektedir. -Bu flghrün

Ero~ o,arak

adlandınlabileceğlnJ söylememJzl olası kılaf:1 tek

özem~

Aphrodite

· · ile birlikte

.

betimlenmiş

-

olması~ır~

Aphrodlte ·

heykelciğinin

vO~udu,

ağırhğıni

sağ bacak üzerine· .ve~iş · gibi durmaktadır. Bu duruş nedeniyle ht,ykeldğin

.sağ tarafında bir "S" hareketi oluşmuştur. Ancak bacaklann . db.dcn aşağ.ı

olan

·

kısmı

·

çqk

k

_

ısa yapılm~ş ~~

· esere.

adeta

diz

çökm

!.\ş

.

görOnümü.

·kuaodınnıştır. Aynı özellik E.ros.ftgürQnde. de göriileblUr. Kolk· v~ .boyun~a vneut. ve bacaklarda.

ızıedı

·

aımız

_

ııkelllk

.-v.e

o~aı;1tısızİ1k

·

hcm~n

dtkkatı

. . • 1 . • .

çekmektedir; Boyun vOc!,J_da göre oldukça kalın ve uzun; kollar çok ince

yapılmıştır.

·

Bu tJpte

yapılmış

Aphrodlte'nln ~n

yakin

özgün

örneğini

Mynna ·

· eserleri

arasında

göre~lllyoruz12.

Kalın

ve uzun

·

boytın

Ozerindeki

.

baş

küçük

ölçOde

yapılmıştir

.

Dalgalı

s·ac; ön

kısımda

bir dladem gibi

yUkseltllmlş

ve

uç

kiSmı

yuvarlak bir

çıkıntı ~le

.

sonuc;Jandınlmıştır

~

BU

-

tarz.da

~ç kuaförOnü-ytne

. Myrlna. eserleri

arasında

bulablllyoiuz

1 ~.

·

.

. . . . . . ı

.

.

.

1427 envant~r numaralı olan ·-bu. heykelciğe yandan baktığımızda

(Resim 2)~ vilcu_dun _hacminin _fazla olma~ığı ve ·yassı · bir görOnilmO

· olduğunu görebiliyoruz. Heykelciğin ark~ı Jşler:ım·emlş

ve

'dflz olarak

10 ô.ôzytğlt, vıı.AraJtır.•• _Sonusl.ın, ·s.2A3 •.

n

Myrlna'da da Anadyomene tipi Aphrodlteler: arasında yunus balığı: figürü olan. örnekleri

göreblllyorı.ız: Loııvte il, pl.19/a. (MYR'3ô), pl.19/b (MYR 37). .· · · . . . . 12. ·Louvre 11, Lev.15-17, Lev.20, d;-P.G'.Leyenaar-Plalsler, .Le, temas

cıiltes

pecqu~s

et' roııialnH, . C.U..logue de la c:ollec:tlon . de MHee ııatfon&( dea arıttqaltes

.. .a Lelden 1, 11, Lelden 1979, s.253, Lev.93,' (Bundan sonra Uk:feıı).

· 1·3 .Louvre il,· pl,J.t/b (Mm·· 22), · s.43-47; G;De~x.· ·cııtonJqu~ · des . foamıe.; · et Deco•vertes Arc~eoloiique, en 9965,-s.795, ftg.3~ mm 1 . _. ' ; _·, 1 . _·, i

bırakılmıştır. Pişmiş toprak heykeldğlnılzde~ basitllk, · aynntıl.ann çok iyi

vernmemlş

.

o)ması

,

uzuvlar

a'rasınd~

.

ld orantısızlık

v~

yassı)*~

4.

~idarm.

kalınlığı ve buhar deliği. olmaması . gibi unsurlar bu . heykel.clğı'n· sahte .

olabileceği Hkf:lmizl kuwetleı1dlren öı:ellHderdJr. . ·

. . Yukarıda i_\Illattığım.ız pişmiş .toprak heykelcik ile aynı özeUlklert

. .

göst~ren. bir diğer heykelcik 1.428 envanter numaralı,

24

.

5cm

.

yOksekJlğe

~ip

,

açık

kiremit.rengi ham~rlu

oJaı:,

heykeldktir'(Reslm 3). Bu heyk~lcik ilk·

.

örneğimizden

·

daha basit·

lşc;IHk göstermekt~dır

.

önceki heykelcikte

Aphrodlte'nln sağ

eli

aitında bulunan çocuk {Eros) figürü. kaybolmuş. bunun

ye.rini yunus .. balığı flgOrO almıştır.· ·

Sor

tarafta ise

ne

olduğu.

tam

anlaşılamayan düz bir destek bulunmaktadır .. lklncl örneğlmlzdekl yunus ·

b~hğı

figürü öncekinin.· tam tersi yöne,

sağ

tarafa v~ fo~u ·

daha

·da·

bozulm

.

uş

olarak

yerleştlrl1mlştlr.

Yunus

balıklan

her iki

öm~ğlmlzde

.

de

ağız

kısımları altlığın

'. Ozerlne ·'gelecek

şekilde

,

kuyrukları yukarı doğru

yerleştlrllmJşlerdlr. Yun,us balı$1 ile birlikte betimlenmiş. bir Aphrodlte örneğini . Am· phl pol Is 'te .görebl liriz 1 5. Her iki heyke,cikte de buhar

deliği

. . . . ı

bulunmamaktadır. ~üyük bir olasılıkla bu iki heykelcik aynı ,kalıptan çıkmış

·

olm~lıdır.

Antik <;iönem .stilini

~ımşatan

ve basit bir

lşçlllk

gösteren sahte

pişmiş toprak heykeldkl.er. özgUn heykelciklerden esinlenerek yeni J{ahplar

ol~turularak yapılmış.olmalıdırlar.

Bu

kalıplar Oıerfndf!· yapılan değlşlkliklerte

yeni

tipler

yaratı!mış olmalıdır.

,Bizim Konya.,Arkeolojl

MOzeslnde

·

kİ

Aphrodlte ·

tıplerimJz Ö

.

Özylğit'ln

ele

aldığı Aphr9dİteler

ile

aynı

atölyede

üretll~iş

olan · · · · · · sa~te.

pişmiş

top~ak heykelcikler

olmalıdır

16. Bu

heykeldklertı1

stlllerlnln

· yanısıra yüksekllklerlnin de. birbirine çok yakın oiması bu fikrimizi

destekleyen öz.elllklerdlr.

. . . . .

Birinci grupta. lnceleyeçeğlmlz bir başka pişmiş toprak heykelcik,

·1401 f.:OV~n:ter-numaralı, koyu devetüyü rengi hamura ·sahip

2R7cnl.

yüksekJiğtndekl. heykelclktlr (~im 4). Antik dö~emde · Anadyomene olarak

·

tanınan

.

tip~

.y~pılmıştır17.

Saç, yUz~

dalgalı

olarak.~vrelemekte ve arkad~.

14 ô.Özylğlt, vı.Ara,tırma. ·sonııçlatı, s:420.

15 . . .

. . G.Deux, a.g.y., s. 795, · ftg.3 .

16 .

ö .

.

~zytğl

t

vıı

.

A~aştarnıa Sonııçlan,

s.240, Resim 3.

t

~

Bu

'

ttp

ese:rıer

ı

n

Ô~gOn alanlan Myrlna'da,

Atına Agorası~d~

Roma. dönemi eserleri arasinda

bulunmaktadır: Loııvre JI, Lev.19/c ; G.Cirand)ouan, Terracottas arıd Plastlk ·

L&•ps· of the a.om~m Perlod, ·Aıora XII, 1961, s.1. ; li.C.Butler, t'·h.e Ex.cavatlons 1910-1914 S.ardls, Vol.Vl, Amsterdam, 1969, t'lg.lU, 76. ; J.Mertens,

·stuepeo Near Her•lbeır~·, IA XXII, pl.XVlll/49. : E.Pottıer, Dlphllos et Les ·

Mo«ıeleıırs de Tene Cultee Gretqııeı, Parls, 1909; pl:XVIII,. ftg.322. ; Ayrıca bu

•+++ee<eetsNll:dl :Mtilz:>1idi4::f6ir:rAı-( .. -·e ES&H>ODr --E1ınz•tt+:+ "• ·• ... >ise · ı:ite_-..,,:,..r_{,_}rJ_{,_ .}::_.ceıt_.... ~_{_, _}-=---eı _{_} •,·.-~··, ·_-· .,·-ı.-.•-~L-"· - - -,r:..---·,ı·-~l•'·c.,.,_.

·

•

•u

.:-

f f ~

~·

•

.•

111>)"(•

"·

•W

•'

-

I.

ensede küçük

bir

topuzla· toplanmaktadır. Özgün Ariadyomene tipi .

. Aph_rodlte heykeldklerlnde Aphrodlte, yukan -doğru kaldırdığı elleri· i_l~.

banyodan sonra u:ıun saçlannın suyunu alırken betimlenmiştJr~ Batı

. . .

Anadolu'~a birçok antik merkezde. Anadyomene tlpJ: Aphrodlteler ele

geçmiştir

18. BizJ~. ele

aldığımız

Aphrodlte

heykeldğ;J.

duruş

olarak Myrlna

· mezarhk1annda ele geçen heykelciklerle aynı pozda: · vücut ağırlığmı sağ

ba~m

taşıc:İığı,

sol

bacağın

hafifçe

geİiye

:

yana doğru atıldığı

heykedklere

benzemekted_lr. Heykelciğlmizde geriye . doğru atılmış olcµı sol bacak

diz

·

·

Oı:~rinden kmktır.

_. Müze

elemanları

tarafından

bu

kmk bacal<

yapıştınlmıştır.

. . . . \

Anadyomene tipi

örnek

alınarak yapılmış olan·

bu

pişmiş toprak heykelciğin

e~lennde~ ne suyunu aldığı saç tutamı ne. de başka her.hangi bir. nesne . · bulunmaktadır. ~eykeldk bir altlığa 'da· sahip· değildir.· bir heykel gibi ·ayak

tabanları üzerinde. dunnaktadır. ~onya. Arkeoloji MOzeslndeld bu heykeldğhı

saç Jş)enlşl de farklıdır. Benzer ·şekildeki saç işlenişi Myrlna esetleıi arasında

ç_eşltll tipteki heykedklerde· götOleblllr. Heykeldğlmlzln arkasında b~har çteliğl

· yoktur (Resim 5)1• Alt

kısı

_

md~

da

pişl~enJn

iyi

·

oımasım sağlayan

bir

açkJık

. görülmemektedir.-Heykelciğe yandan b~tığımızçla fazla haclmU ÔJn:iadığ, ve

kalçanın kalıplama .hatası nedeniyle oldukça dOşilk olduğu farkedllrnektedfr ,

(Resi~ 6). Bütün bu-·özelllkJerJ

blrleştirdlğl~lzde

-

hey~eldğln

sahte ofm~

olasılığı kuvvetlenmektedir.

·. Yine Aoadyomene . tipinden: esinlenilerek yapılmiş olan döı:t tane

.

pişmiş

toprak

heykelcik, Konya Arkeoloji

Müıeslnde ı

·423.

(Resim

n.

·

1425

.

(Resİm

8), _.1426 (Resim 9) .ve 1429 (Re.sim · 10). enva~ter ·num~rah

. heykeJdkJe~lr. B_u dört eser

aynı

özell~~erl gösterm~e.

aynı

re~kte

l1amura

_

·

v

.

e

blrblrıne çok

·

.

yakı~

ij,çolere

sahlptl,rler1-9, 8~

·

,-.eykeciklerın

·

dördü de,

çıpJa.1<· olarak dlk~örtgen fonnlu ve ~.n yüzlerinde yunus balığı k~bartması

olan birer altlık üzerinde ayakta gurmaktadır. Dirsekten itibaren kıvırarak

yukarı ıcaıdırdıkları sağ eııerı ııe; başıaniun 0zerınden geİerek

ayak

bnekJenne :

- -

_{Greelı:s, London, 1950,}

- - -

_{f'lg.49 : H.f.Mussthe, Monument& Graece et Aom.an.a.,} telden, 1967, flg.90.

ıs

'

H.GoMman, The Hellentstlc: ~nd

Roaaİı P~rlocİs;

EJlcAvations

a.t

Gö.ı.HUnıle

,

· Tanıİı 1, Prlnceton, t9S0, flg.21 t/10, 212/9-11 (bundan son~a Tarsıu~ 1) ı louvrıe

il, Lev.19/a-f: S, Besques, c.tAlope rAlsonne des flprtnes _

et

rellefs en terre

cu_He ı,ecs, etnısqHs et ro•Alna IU, Parls, 1972, Lev.56/b (D 273), ı..ev.156/c: (D . 852), Lev.339 : E.Töppe,weln,. Temıc:otten v~n Perıa•on, Bertin, 1976, -Lev.34

. (207-1..09) ; lelden, Lev.136 (1058), Lev.1.\8 (l 10),, Lev.149 (1145) ; Louvre il,

. Lcv.10/d (LY ı 577). lev..21 (MYJl 22); loııvre 111, Lev. t 79/l~h · · ·

19 1423 env.no: 22.San. : 1425 env.no: 22.5cm. ;

1426

env.no: 22.3an. :· 1429 env.no:

23.scrn.

·

·

kadar

uzan~

şallanmn bir ucunu tutmaktadırlar. Aşağıya doğru irıdlrdlkleri .

· .

sol ellen ile

de

şa11anmn

·

djğer

ucun~

tutariar

:

Bu'

.

h·eykelclklerin. hlçblrlstnde

.

aynntılar

belll.

ohnamaktadi

.

r .

.

Çok

yıpranmış

izlenimi ve~e~tedirler, ÖzelHkle

.saç tipleri ve·yüz ifadesi ile llglll hcrhaı,gl blq;ey söylemek mümkün değildir.

·~u heykelcikledn dö'rdü' de 'aynı kalıptan alınmış olmalıçiır. 1429 envanter·

numaralı

heykelciktekl (Resim. 10) 'tem.ilk yükseklik

·

farkı

boy~nd.an

lı"Jrİlmış

.

olan

.

başin yapıştmlması

ve

'saçın diğerlerine

oranla

daha

az

yıpranmış

olmasi

~edeniyle

açıklanabilir.

·

.

Bu

tip

Aphroditeleri·n özgün.

ö~eklerinl

ı·a~ui20

.

Stratonlk.eıa21

ve :Makedonya'da22 görmek

olasıdiİ'

.

Konya Arkeo}~ji .

MOzeslndekı'

·

heykelcikleı1n arkalai'ındald

bunar

deflkleıi

çok

,basit

bir

şeklldf:

·

. . .

. yapılmıştır. Aynı tipin. 'özgün ömekJerhide görülen· ince işçilik' bu

. heykelciklerde görülmez. ÖzgU~

pişmiş

toprak heykelciklerde· Aptfrodltelerin

. elleri ile

tuttukJ~n

şalın kıvrımian, hu tutuşa

uygun ~1arak. çok· güzel · bir

. şekilde verilmlştlr. Bizim örneklerimizde .Jse bu özelllğln görülmesi mümkün

.değil.

.. ... Bu dört

pişmiş

topra~·heykeldk,

aynı

grup lçinde ele

aldığımız

·1427'

(Resim 1-:2) v~ 1428 {Resim 3) en~anter nUniarah Aphrodlte heykelcJlde·n ile ·

. .

aynı atölyede · Oretllmiş sahte heykelcikler olmalıdır.. &u heykelclklerln

hepsln~e·

~anatçı.,

Yunus

balığı

flgOrQnü.

ya

kabartma

.ya da·.'

tanrıçanın

yanında bulun·an· ikinci flgOr

olarak

kullanmıştır.

• 1 .

Bu· grupta e1e alacağımız dlğer

heykelcik

1310 envanter nun:ıarah,,.

çıplak

olarak

betimlenmiş olan

bir

başka

Aphrod{te

heykelciğidir (Res

.

İm

~

.

11

.

)

.

. Su heykelciğin . başı boyundan.:. itibaren. kırık .. v.e kayıptır. ·Sonradan

. yapıştınlmış olan baş, heykeldğİn gövd~l ile

uyum

sağlamamıştır. Sonradan .

· il~ve edilen

baş heykel~lğln

g~ydeslne göre. b.lr

hayU

.

bQyO~Or.

Yapıştıritm

·

iş

olan· bµ · başın heykelciğe

alt oJmamasi

gereldr.

Bu

nedenle blz burada

sadece

gövde· ~~erinde

duracağız.

·

VOclİt ağırlığını sağ

bacak

Ozerlne

vermiş,

soi

·

bacağı dizden kıvırarak hafifçe öne uzatmıştir. VOcµdun kaİçalardan ~ism~

.

' .

örteJt. hlmatlon, önde kasıklann hizasında

ar~ya

·

döne~k kalc;aJar Oıerln~en

kumaş tomarı

_.

halinde dolanır.

rUmatlon·

sol

yanda, sol .kol azennden aşağıya

·, . . . . .

-

.

. 20 Taısiıs ı. Flg.21'1/2~3. .

. 21 . . . · . · .

. . A.Baldıran, a.ı.y,, s;215, Resim 4. . .

.

ıi

P.Karana~tassls,

"Unte~udıu

.

ngen

z.ur kalserzel~ischen Plastik

ı

·

n

Grlechenland", AM

ıo1,

·

19'86, ~.236, 259, 2.90, Taf.65/3·4 10263· (Al 41), (Al 42) numMalı Thessalontkl ArkeoloJI ,

· ·. MUz.eslnde·bulunan iki plşm~ toprak ftgOrlndlr. Buradaki _OmekJcrde Aphrodlte'nln Ozerlnde ·

· durduğu altlığın on yoı.Onde .kabartma . Eros tlgOrQ bulunmaktadır. Ayrıca Aph~odlte

Qz.eılne bir chlton ·giymiştir. Bu tenacottalar beraberlerinde bUl(.l!'\an me?.ar kabartmaları ile ·

blt11kte değerlcndlrllerek f.ô.'t 50-180 tarihlerine verllmlştır. .

. . . .

sarkar. Sağ 'kol omuz hizasından, soı kol dlrse~n. ~ bacak dlzden itibaren

kırıktır. lıq bae&ğın arasındaki kumaş kıvnmlan

dOz. bir

şeklide

·

,

aşağıya

. inmektedir. Arl<ada -buhar ~eliği yoktur. önce~ heykel~klere g~re

daha

ly1 bir

işçilik göstennektedlr. Myıina eserleri a~asmda· aynı pozda . AphroditeJer

değişik şekillerde

görOIOr23-. · · ·

/ .

· JJlrind grupta lnçeleyeceğimlz son pişmiş toprak heykefdk. bir. niş

·içerisinde kabartına ·_olarak betimlenen çıplak Aphrodlte tlgOrtl ve sağ , ·.

tarafında yer alan, yunus balığı. ftgOrOdQr (Resim l 2). Dikdörtgen biçimde bir

altlık üzerinde yer alan nişin ·derJnllğl çok azdır. 1.973. 16:10

envante~

numaralı bu heykelcik 16cm. yOksekllğlndedlr. ·Arkasında· blr buhar deUğl

vardır

.

Hamuru

ş

_

lmdlye

kadar

incelediğimiz

heykelciklerden

farklı

olarak grt · .

' . .

ren)cJldlr. Niş kemeri, , Aphrodlte ve . yunus ba~ığı kabartmalarınin . her iki

yanındakl sütUnceler üzerine oturmaktadır. Heykelcik ön ve arka ·oıma'k

Ozere iki' kalıptan çıkarılmış ve bJrleştlrilrrilştlr. Niş lçertshide. yer alan

. Aphrodite sol kolunu Anadyomene · tlpl Aphrodltelerde

olduğu

gibi

yukarı

kaldınnış

_. •.

sağ

kolu He ön

kismını kapatmaktadır

~

·

'Benze~ _\ tipte

nlş

içerisinde _.

yapılmış

olan öm~klerl

Taısus

'

da

görmek mOmkOndOr24. · · ·

,ıı- Gl~lmll Pişmiş Toprak Heyk~cikler: Bu grupta

ele

.alaca.ftırnı;;.

pişmiş_ top~ak ·heykelciklerden 11.kl

1974.16.7

·envanter nurna .. alı

29

.5cn'l.

. .

yQksekllğln4e, devet.Qyü ren~l-hamurlu, dlk~örtgen forml~-altltk U:t.~rtnde

ayakta duran. Chlton ve hirnatloıi giyimli heyk~lciktir '(Resim 13). Bu

· heykelcik iki kolunu. da daha. önce birinci · gı:upt~ ·. ınceledlğlmlz çıplak

Anadyomene tipinden yaratılmış

olan

Aphrodltcyc benzer .tarzda (Resim 4)

. yukan

doğru kaldırtnışhr.

Önceki heykelcikte

olduğu

.

gibi yukan

'

kaıJ

'

;rd~ğı

elleri ile ne

y~ptığını

·

anıayablhnek

·

olanaksı~ır. Aynı

·

tı~te yapilm,

·

ş

'glylmli

kadın hcykelclklerlnin sahte olan benzer örneklerini Jstanbttl ve i:unır

. Arkeoloji_. MOzelerlnde. bulmak mümk(lndor.ZS.

Bu_

tipte glylmll kadın

heykelcikleri Tanagra NekropoJOnde

çıkanJan

eserler

arasmda

l.ô.3.yü~ıl

ve

·

.

i.Ô.2.yQz.yılın

ilk

-

yansına tarlhlendlrllmlşlcrdtr. B,atı Anadolu'da

Myrlna'da

·

.~apılan kazılar sonucunda da çok sayıda glylmll pişmiş . toprak heykelcik

·buıu·nmuştur. Ancak

bl%1m

.

Konya_ ArkeoloJI MOzesJndekl . · glyhnli

. . . . .

heykelclğlmlzJn altlığı, kollannın stili ve saçın işlenişi bu döneme alt ö~lllkler

23 Lowvre il, Lev.26-28. _

· 2A_ ·Tan•• 1, Flg.212/t l."

ayrıca Ta{'Sus

'

tı.

bir kandllln

dlskt.ı5u

Ozerl~de kabartma olarak

niş

· lçenstnde Aphrodlte betimlenmiştir: Flg. ı 07 /3~. · · · ·

25 _{ö.ôzytğlt, vıı.Ar•Jtırma., s.242, Resim 9.}

taşımamaktadır. · Heykelciğin üzerinde bulunan yoğun kireç. tabakası bu

heykelciğin

de

·

sahte

oldu~n~ göstere~ önemli

ipuçlarıdır

.'

Özgün e~rlerde ·

bu şekilde. adeta klrece batmlmış gibi' olan. patina. tabakası 'görmek

olanaksızdı~26

.

. . · Bu gruba alt.

olan

ikinci_ heykeldğlmlz. ·31.5 envanter numaralı. . · ..

263cm •. yüksekliğinde. ayakta duran, · Ozerlne . koll_art açıkta, bırakan, vücut .

hatlannı çıplakmış gibi gösteren ince bir e~bise giymiş heykelclktlr (Resim 14}.

·

Heyk~ldğln

üzerinde

durduğu

bir

altlık

yoktur.

Sağ·

kolunu

aşağıya uzatmış,

..

sol kolonu dlrs~ten bOker~k öne ~zatmiştır. Sol elin pannakl~n· açık olarak el

... ~lar pozda ,gösterilmlşfr. f:ieykelc)ğlmlzln. arkasında ve alt kısmında buhar .

· .. deliği· ya da bu işlevi -üstlenecek bir açıklık bulunmamaktadır (Reslm ·_ 15). Arka

cephe

Jşle~memlştJr.

· Saç kuaförü de haylJ

değişik

blr tarzda

y~pılmıştfr

.. ·

. : . . : . . ,·

Küçük .başın etrafını •kUWetll ve dalgalı olarak yapılmı.ş saç çevrelemektedir.

Saçı~

-~rka

kısmı

b~re

ge~rllmlş

gibi yuvarlak

yapılmıştır.

Yanlarda

omuzlar ··

ü~erın

·

e düşen

lkJ sac; örgüsü. saç telleri

bellrtllmedetı

."

n.ılo şeklJ~de

_.

y~pılıp

·

sonradan

başa yapıştırılmıştır.

Özgün heykelciklerde· bu

şekJlde

basit

bir saç

.

lşlenİşı

görmek mOmkOn

değildir.

Bu saç

tipinin

Otnek

alır'ıarak

.

yapıldİğı

·Çök

. ~ I örnekleri' Roma portrelerl

arasında

TraJan

dönemi

özelliği

gösteren kadin

·. · portrelerinde· göreblllnz27. Ancak bu pb~rcterde de ömuzlar

·

o~rıne

.

~üşen

saç

örgOsQ

yoktur, sadece ~çın

üst

kısmı ile bir benzerUk--kunnamız olasıdır.

·. . ~ . .

Konya Arkeoloji MOzeslndekJ heykeldğlmize benz;er

tipte

bir pLşmlş toprak

heykeclk .

Rhen

.

·bölgesinde

özel

bir. koUekslyonda-

bulunmaktcldır28

,

Bu

. örnekte saçın Ost kısmı benzer tarzdadır.

ancak

omuzlar üzerine üçer saç

. _örgOsO ·

dilşmektedlr

ve daha ince · bir

lşçlllkl~ yapılmıştır

.

·

Blılm

heykeldğlmlzdekJ

bu

iki

~ç örgOsOriOn

:

başa eklerµşl

c;ok basit

hır

-

şekildedir

·

: (Res.Jm· 16). Kulaklar ~k bQyüktQr ve

yuvarlak fonnlu

kQpe

taşım~tachr

.

.

Giyim

il

pişmiş

·

toprak heykeldl_derlmtzJn · QçOn<:'.U ·

örneği;

yln~ ayakta

duran. bir, kadın heykelclğldlr (Resim

ti-

t 8}. 1972.21; 106 envanter

i

numaralı. 20cm. ytıksekllğlnde ve koyu dev~tOyü_ re_ngl hamura -sahiptir.

.

Başında miğfe

_

rl,

sol

tarafında kalkanı.

kaJkanin

arkasında: atı

,

göğsünde

a~glsl

-.

He bir Athcna ftgOrO

bctlmlermiş

·olmalıdır ..

Heykelciğin

arka cephesi

kırık

ve . ·

.

kayıptır

.

Athena'nın OzeıindekJ

giysi belde blr kem~rle

sikıfmıştır. Heykeİdkte

.

26 ö.Ozyığıt, VII.Ara,tır••·•. s.ıso:

27 J.lnan-E.~enbaum, l.oman and Eaıly İyuntlne

· Mlnor. London, 1966,. PI.CXXV:U/ t-4 ·

ıs··

. .

..

ô.ôzylğlt, Vl,Ara,tııaa

.

., Resim _. 28. _.

,·

Porttalt Sc.alptlir• in Asla

. '

•"WIMf««n= ••. .- • ::•·~ - · ·,-..._-'-<.': ,~ .._ ... • . • :,•ı• ••.._•.• .,.21 P"h•

. vücu~ ağırlığı sağ b~cak üzerine _verilmiş, sol bacak dizden kıvnlarak. geriye

,

doğru atılmıştır.

Bu

duruşa

uygun olarak eJbisenln ·kemerin

altında

·kalan

bölQmOnde kıvnmlar,

so,

taraftan, kemer altından çıkarak sağ bacak üzerine

doğru açılarak

dlagonal bir bldmde verilmeye

çalışıl~ış

_

tır.

Athena sol kol~nu~ ·

sol _tarafta yer alan _atın başı üzerine ~oymuştur. Sağ kol. yuk~rı ve yan

·· tarafa

doğru uzatılmış ol~alıdır.

·

Sağ

.

kolun. dirsekten itibaren

kınk olduğu

görOlmektedlr. Grek yontulannda kalkan,.

mİzrak

v~

miğferli

olan Athena

Parth~nos tipi

ço{

sık tekr~rlanmıştır29

.

f\.yrıca

·

~yrıı

tJpl

vazo resimlen.

üzerinde de. göreblilrtz30~ ·. · · . · · · . , . · . · · . ·

Konya Arkeoloji· ·MuzesJndekJ pişmiş t9prak

Athena

heykelciğinde

şimdiye

·

kadar

gördOğOmOz. Athena tiplerinden

.

farklı

olarak bir at

flgü

_

rCıi

görilyoruz. t}urada:

atı~ başı

:

heykelciğin

sol kolu

altında

yer· almakta ve

.,- .

. Athena. adeta bu ata yaslanır·. pozda verilmiştir. At figürü tle birlikte

betlmİenen

Athena ömeklerl~I sadece

vazo

resimleri üzerinde görüyoru;31 .

.

Bundan

başka

TaJS~s

'

da

kabartmal~

kandllİcrln

dlskusla~ O~i1nde

-

kalkan

ve

.

~tğ~'i'li

Athena

ftgürlerİ.nı

··görOyoruz32. Anadol.u'da

·kazılar

sonucunda· ele

.

&6QTllş

olan ~u tipte

yapılmış

At~ena

heykelclldeİine araştırmamıza

,

rağmen

·rastlayamadık. Bti gOne kadar gördüğümüz Athena figürlerinde Ath~na'nın

. üzerlnC,e bulunan

giysi

peplostur.

Bizim Athcna. beykelclğimizde ·, ise

.

.

tanrıçanın

.

Oz.erlnde

peplqs

bulunmam

_

ak~adır. Ayrıc;a

·

bele· .l<adar inmesi

gereken ~egls hemen göğQsler Qzerinde sona ~rmekt-edlr. · Bu kısa. aegls

altından

gögüsler belll

olmaktadı

_

r .

.

ÖzgOn escri~de

ı~

·

aegisin

aitırida göğüs

·

' .

yu:varlakliğı belli_ olmaz. Mlğferin üzerinde bulunal.) kabaı~a süsler

de

· oldukça farklı; yuvar1ak kabanklıklar şekllnd~ yapılmıştır.· Kalkan üzerinde. de

yine aynı· ·şeklide yapılmış ol.an· .süsleri görebiliyoruz. Pişmiş toprak· ·

heykcldğlmlzln arka·.,eph~I olmadığı lc;ln, .ön cephenin içini gör(blllyoruz. . · · OOnün'l~zde kullanılan· kalıplar çoğunlukla alc;ı malzemedendir. Sulandmlmış

kll bu ·aıc;ı kahplat içine boşalblmaktadır. Bu yöntemde kalıbm Jçlndekl kll elle

' .

29 _{'J.Ov_erbeck, Ge.cbldıt• der Grtec.hlıcbfin Pa.tlk, Lelpılg, 1894, flg.213, tlg.94/a.-b.}

; N.LeJpen, Athena Parthenos a r~,o~atnıdlon,. 1'.h• · &oyal Ontarl Maseıım,

1971, tlg. 44--45~46-47; G.Deux,

.-.,

.

y~,

s.87.4, ftg.3. ·

30 . . . · . · · · . .

K.Schefold! La Grec.e Cluıtqııe, Parls, 1.967, s.45, Pl.47 : J.Boardman, Atbenlm lted .

· · npre· V&Hı Th• Ar~halc, London, t975, ftg.2.85.t., 2.88 , J.Boardman, Athentan llladl flıare Vues, London, 1974, ftg.145,161,162.,165; Ayrıca,.plşmlJ toprak: Ath-?na

.bUstlerl için bkz., t .Carduccl, fA V, 1950, s.352, -flş.96 (4178}, L.Zoroğlu, "Etne TerracottabOste der ı\thena. Mlnerva aus Klaudlopolls in Klllkl~·. AA l99S/4, s.607~ ·

612, Abb.1:-S. . . . .

31 H.Walter, Grlec:hlsche . Goett~r. MOnchen, 1971; s.132, R.

2.

·

ıo

,

32 TanH 1,. flg. 107/34_1 ·. · .

. . . .

düzeltilmediği için ~eykelclkJertn içinde pannak izleri görOlmez~ Oysa özgün

eserlerde kqroplatho~ann pannak izleri

görüleblllı33

.

BlıJm heykelciğlmlzde

. herhangi bir

parmak

izi

görOlmeı~lektecUr. Heykelciğe

.

Yandan

baktığımızda

. 1 .

. cld~nnın <!a çok kalın olduğunu görOyoruz; Antik dönemde ise heykelciklerin

cidarlarının

çok

ince

yapıldığını

.

blllyoruz34:. Bütün bu özellikler.·

değcrlcndlrlldlğlnde Konya Arkeoloji MOzesJndekJ bu Athena heykeldğlnln de

sahte olduğu sonucu . ortaya çıkmaktadır. Ancak bu heykelclğl üreten

mç,rdem koroplatho·sun. Athena hakkında .epey bilgi sahibi olduğunu da ·

belirtmeden

.geçemeyeceğiz.

111:"

Eros:

.

Son ·olarak lnC'.eleyeceğlmlz plşrnlş toprak heykelcik, 1431

envanter numaralı, 9.San. yüksekliğinde, ·devetOy~ rengi ham\Jrlu f.ros

heykelciğidir (Resim. ı 9-20)~ Bu heykelcikte· aynntılar hemen heı,nen hiç b~III ·

olmamaktadır.

Eros

bacakJannı ac;mış,

ellertnl. dl~lerlnin Ozertne

koymuş

·

bir

pozda

'

betlmlcnm

.

ış

·

~ır. Bacakları~ın

arasmd.a- . bulunan

k.al

.

ıntıdan

ve .. duruşundan . dolayı . heykelciğin bir at

ra

.

da yunus. balığı . üzerinde oturur

. şeklide yapılmış olması gere~ğlnl dOşOnQyoruz. Antik döneme

~t

özgün ·.

· Eros heykeldklerlnde Eros çoğunlukla yunus balığı Qzerİnde

oturuc

tarzd·a

betlmlen

.

rrilştır35

.. E.ros'·un

omuzian

Ozcrin~

ikJ

kO.çOk

kanat

yapılmıştır.

Ö:ıgün ömeklerde bu

kanatlan~

büyUkJOğQ

daha

fazladır. Heykeldğlmlzln arkasında buhar deliği bulunmamaktadir. · · :

Sonuç

olarak ·

bellrt~e

·

mız

gerekirse Konya ArkeoloJI

MOzesi

· . · deposunda. bulunan· ve herbldnl yukarıda aynntılı olarak ele aldığımız pişmiş

toprak

heykelciklerin tümünün, · gerek teknik gerek . stlltstlk açıdan .

. incelememiz sonucunda

sahte

hcykeldlder oİduğunu söylcyeblllrlz.

Bunlann

he.ps.inln mQzeye ~tın alma yoluyla ginncsl ve geliş yerlerinin

beJJJ

olmam~ı ·.

. .

bizim bu .fikrimizi. desteklemektedir. lieykeldklerln .gellş yerjerlnın belll ·

olmamasi nedeniyle, günümüzde üretim yapan, sahte heykelcikler üreten

· atölyenin hangi yörede olduğun\,I söylememiz de olanaksızdır.

33 Ö.Ôzytğlt, VU.Ar.a,tır•a., s.246 ..

34 Ö.Özylğlt, vıı.A.raJtu•.a., s.247~248.

· 3S _{Bu tipin erken döneme alt çok gOzel bir. ömeğ:İ Myrtna'da 1 14 num·aralı mezarda bulunan}

· yunus balığı Ozerlndekl .Eros'tur: LowıeU, Lev.76/d~f ; Aynı kal.ıp· kullanılarak yapılan bir

başka Eros Stratonlkela'da bulunmuştur: A.Baldıran, a.ı.y., Resim 2. : Ayrıca bkz:

E.Pottte, .. s.Reınach, L& Necropole de Myıtiıa, Par1s, 1887, 'Lev. X\lll/S~. Tanas ı,

-,;·r::2,;\~

Resim

l

Resim 2

> .~.(

!

. ~ ·.···• ~ ~ . ; . ;::·;· · ... ·:. '

Resim

7.

Resim 8

il :a

Resim 9

·

Resim 10

·

·

1.

'

----'-'-"'""'..,...,_, .• ., .. ,_ .. =.,., . .,,..,.,,-.., .• .,..,..,...,..,,."eo"'-"e-. ... c"'*"''..,."",;w::;w::.;,·---... M.a«:=ı:.o.>":.•"-""". _ _...__,,.;,:.,,"',."'"""'o>-..::.•'-'-'· ·<,·,e..,.,._,...:;...,...,.-..:..-..:,:;~...:.··.>.>a.;,;-.;·.ı·:.·..;·.,,,·...;·;..;· ·.:·~,.:·"'"'-'...._ _ _;·e,•.;.·~••K··.;.,· ~ -~ __L.!'•n+rr:,rc + ·• ? · t ~ ' ' .

Resim

i

7

_Resim

₁₈

·~'.

... \·.

Resim 19

Resim

20