A N A D O LU N E O L İT İK T O P L U M U N D A T O R U S M ANDİBULARÎS
D r. B ern a A L P A G U T P aleo an tro p o lo ji K ü rsü sü A sistan ı
T O R U S M A N D İ B U L A R Î S
T o ru s M a n d ib u la ris (H yperostoses), M y lo h y o id çizg in in üstünde, m a n d ib u la gövd esin in lin g u a l d ü zle m i ü zerin d e çeşitli d erecelerd e sert kem iksi m ad d ele rd en olu şan tüm sekçiklerd ir. B azı h a llerd e neo plasm a k arak terin e benzerse de ço k değişik k oşu llar gösterd iğin d en b ö y le b ir sın ıfla m a ya soku lam az. P a ta lo jik h iç b ir şeyle ilg ili d e ğ ild ir ve kişiye rah atsız etm ez, a n ca k m ek an ik sık ın tılara n eden o la b ilir; bu d a çoğu kez am eliyatta g id e rile b ilir. E n d er o la ra k aşırı gelişm esi kem ik tüm örün e dön üşeb ilen k a rak teristik H yp e rp la ssiJlerdir.
T o ru s b ir tüm sekçikten y a h u t b u n u n d eğişeb ilen b ir serisinden ib are ttir. T ü m se k ç iğ in en yüksek yeri h e rza m an P M 2 Jnin iç kısm ınd a yer alır. Bu tüm sekler y o ğ u n k em ik m ad d esin den m e y d a n a g e l m ektedir ve süngerim si kem ik d o k u y a kesinlikle k arışm am ak tad ır. K u r a l o la rak sim etriktir ve C - P M , - M ? arasın da u zan ır.
T o ru s M a n d ib u la ris’ in çeşitli gelişm e d erecelerin in sın ıflam ası için u y g u la n a n k rite rle r; a) ço k b e lirg in b) o rta d ereced e b elirg in c) az b elirg in o larak sa p tan m ıştır1.
G elişm esi ve b ü y ü k lü ğ ü erkekte k a d ın d a n d a h a üstündür. G e n ç lik te olu şm aya b a şla yıp yetişkin lerde gelişir; yaşlılık ta ise b ü y ü m e d u r m ak ta fakat ğ erilem en ıek ted ir. İskelette yaşlılık n eden i ile o lu şan değişik liklerle ilgisi yok tu r. B üyüm esi yavaş o lu r ve çen en in kem ik gelişm esi d u ru n ca , toıu s m a n d ib u la ris’inde bü yüm esi d u ru r. B a şlan g ıçta b ü y ü d ü ğ ü n ü n fark ın a va rılm a zsa d a , b ü y ü y ü p şekillenin ce fark ed ilirler. Ç o k b ü y ü d ü ğ ü h allerd e d ilin h a rek e tlerin i zorlaştırd ığı için kouşm a, çiğn em e, yu tm a ve b a ze n d e solu n u m gü çlü k lerin e neden o lu rla r.2
i H rdlıçka, A. 1940:21 a Borçbakan, C . 1975:366
T o ru s olu şum u n u , m a x illa e 'n in e x te rn a l y ü zü n d e , p a la tin e k em iğin o rta çizgisi b o y u n c a (torus p latin u s) v e m a n d ib u la ’ nm in tern al y ü z le rin d e g ö rm e k m ü m k ü n d ü r. B a zı fertle rd e torus p alatin u s ile torus m an d ib u la ris b ir a r a d a b u lu n u rla r.
A ltç e n e n in m orfolojik k a ra k te rle rin d e n b iri olan torus m a n d ib u laris, ilk o la ra k lite ra tü rd e D a n ie lli (188 4)3 ta ra fın d a n tan ıtılm ıştır. V e o g ü n d e n b u g ü n e d ek otu zu aşkın araştırıcın ın ilgisin i çekerek çeşitli insan g ru p la rın d a v a rlığ ı araştırılm ıştır. (T a b lo I).
M A T E R Y A L
P a leo an tro p o lo ji L a b o ra tu v a rın d a b u lu n a n eski A n a d o lu iske le tle ri k o llek siyo n u n d a m e vc u t 920 a ltç e n e -k i b u a ltçe n e le r N e olitik D e v ird e n O sm a n lı D e vrin e k a d a r yaşam ış o la n to p lu m la rın iskelet k a lın tıla rın ın olu p , 9 h istorik d evri k a p sa m a k ta d ır- d ik k atle in c e lenerek, torus m a n d ib u la ris'in v a r lığ ı araştırılm ıştır. B u n la r arasın d a sadece N e o litik (B. C . 6250-4500) Ç a ta lh ü y ü k to p lu m u n d a % 2.5 o ra n ın d a torus m an d ib u la ris b u lu n m u ştu r. 79 e rgin altçen e ile tem sil ed ilen b u seride 2 ad et ergin e rk e k altçen esin d e g örü len torus, orta d ereced e gelişm iş tüm sekçiklerd ir. (R esim 1.2).
R e sim 1 de g ö rü le n a ltçen ed e torus m an d ib u la ris, heriki çene y a rım ın d a P M / n in iç k ısm ın d a b ir tü b erk ü lle b elirlen m iştir. S a ğ torus, sol ta ra fta k in e gö re d a h a b ü y ü k tü r.
R e sim 2Jdeki a ltçen ed e ise torus m an d ib u la ris P M / d e n başlı- y a ra k M / y e k a d a r m u n tazam ve b e lirg in b ir y a p ı gösterm ekted ir. T ü m se k liğ in en yüksek y e ri P M / n in iç kısm ınd adır. H erik i tüm sek- çik te sert k em ik m ad d esin d en oluşm uştur. A y n i fertlerin m a x illa e ve p a la tin e k em ik le rin in d e torusJa rastlan ılm am ıştır.
T O R U S M A N D İ B U L A R İ S JÎ N Ç E Ş İ T L İ İ N S A N G R U P L A R I N D A K İ D A Ğ I L I M I
T o ru s M a n d ib u la ris, in san lard a d ağ ın ık b içim d e P ale o litik 'te n b a şlıya rak N e o litik le sıklaşan ve h isto rik d evirlerd e çeşitli insan g ru p la rın d a gelişen b ir m orfo lojik k a rak terd ir. S in an tro p ü s ve C h a n c e la d e altçen elerin d e torus m an d ib u la ris’ e rastlan ılm ıştır4. Bu k a ra k te rin S in an tro p ü s aşam asın a k a d a r g erilere gitm esi, torus’un h o m in id lerin ço k eski b ir k a ra k te ri o ld u ğu n u gösterir. B u neden le
3 D anielli, J. 1884:333
p rim a tla rd a d a v a rlığ ı araştırılm ıştır, fak at 33 p rim a t altçen esin de y a p ıla n in celem ed e torus m a n d ib u la ris’ e rastla n ılm a m ıştır.5
J a p o n \ e İs k a n d in a v la rd a p reh isto rik v e histroik ç a ğ la rd a torus b u g ü n d e n d ah a sık g örü lm ü ştü r. (T a b lo I ).
TORUS MANDIBULARIS
81
T ab lo 1. Torus M an dibularis’in çeşitli insan gruplarında sayısal dağılım ı*
G rup A kçene sayısı T o ri sayısı °//o A raştırıcı L a p p
_
_29-4
D anielli ( ı884
) O stiak35
1851-5
D anielli ( l884
) Eskimo —97-0
A llen (1890)Eskimo C entral C an ada
25
18 72 .0 H ırd lıçka (1910) Eskimo G reenlanda 215 182 8 4 .7 Fürst ve H ansen (19x5) Lap pScandinavian (Prehistoric
—
35
-o Fürst ve H ansen (1915) and M idd le Age) ——
17 .0 Fürst ve H ansen (1915) Scandinavian (Later periods) — — 12.0 Fürst ve Hansen (1915)Italian — —
3-3
H ooton (1918)S. C alifornia Indians 46 2
433
H ooton (1918)Icelandic
83
56 67-5
Hooton (1918)Eskimo — 87.0 H ooton (1918)
A inu --- — 24.0 A kabori (1933)
Japanese (Neolithic) -- — 62. I A k ab ori Ç1933) M o d em Japanese (K inai) -- — 14.0 A kabori (.1933) M o d em Japanese (K ranto) --- —
9-4
A k ab ori (1933) Lapps 308 1003
2-5
Schriner (1935) Eskimo --- — 4 1 .7 Schriner (1935) N orevgian (M iddle Age)” (Later periods)
-- — 17.0 Schriner (1935) --- — 12.0
Chineese (Shantung) 380 120 3 1 .6 M iyasita (1935) H otentot 10 I 10 .1 D rennan (1937) Bushmen
78
21 26 .9 D rennan (1937) Japanese (Kyoto) 244 65 26 .6 A k ab ori (1939) L abrad or Eskim0
49
7 14-3
Stew art (1939) K oniags89
41 4 6 . 1 H ırdlıçka (1940) A laska Eskimos 1205 482 4 0 .4 ”Aleuts 238 151 6 3 .4
O h io W hites and Negroes 2478 192
7-7
K olas et.al (1953) G reenlaand Eskimo 165 12575-8
Jorgensen (1953
) Eastren Aleuts44
27 6 1 .4 M oorees (1957) W estren Aleuts35
9 25-7 '
Hudson B ay T h u le Eskimo 69 28 40.6 M ay h all (1968)
W ainw ritght (Alaska Eskimo) 168 18 10 .7 M ayh all, D alh berg (1970) H a ll Beach (N .W .T . Eskimos) 118
44 37-3
M ayh all, M ay h all (1971) Iglooik (N.YV.T.EskimiosA ncient A natolian
3
i5
125
39
■7
(N eolithic)
79
22-5
A lp ug ut (1975)* Y u k arıd a sayısal değerleri verilen araştırm alar tarih sirasıyle bu tabloda toplan mış olup, bu araştırm aların orijinal literatürleri ve alındıkları ikinci el kaynak eserler bira d a bibliyografya listesinde verilmiştir.
Bu oluşum un çeşitli insan g ru p la rın d a k i d a ğ ılım ın a b a k a c a k o lu rsa k ; sarı d erilile rd e, b e y a z ve siy a h la rd a n d a h a sık g örü lm ek te dir, a n ca k bu d a ğ ılım ırk sal o lm a k ta n ço k b ölgeseldir. E skim o top- lu m la rm d a en yüksek y ü z d e o ra n la rın a rastla n m a k ta d ır. B irço k araştırıcı b u n u M o n g o l ırk ın ın b ir k a ra k teri o la rak tan ım la m ışla rd ır. T o ru s, E skim o to p lu m la rın d a çok sık g ö rü lü rk en , m evcu t litera tü rd e Ita ly a n ’ la rd a , M a c a r ’ lard a, S lo ve n ’ lerde v e Eski P e ru llu la rd a , A m e r i ka Y e rlile rin d e bireysel o la ra k o rta y a çık m ak ta d ır. M a la y a ’lıla r v e A v u s tra ly a Y e rlile ri g ib i ilk el ırk la rd a ise torus m an d ib u la ris’ e hiç rastlan m am ıştır.15
Y a ş ıy a n E skim o to p lu m la rı ü zerin d e y ap ıla n b ir k a ç a raştırm a, b u k a rak terin k u ze y d e izo le olm uş b ö lgelerd e y aşıya n E skim oların altçen elerin d e h a lâ m evcu t o ld u ğu n u o rta y a koym u ştu r.
K u z e y to p ra k la rın d a ik i E skim o k ö yü o la n Ig lo o ik v e H a il Ba- e ch ’d e 433 K a n a d a ’ lı E skim o’n u n altçen esin de % 3 7.7 v e % 37.3 o ra n la rın d a torus m a n d ib u la ris’ e rastlan m ıştır.7 İk i to p lu m d a erkek Ve d işilerin k arşılaştırılm asın d a ö n em li istatistik fa rk la r görü lm em iştir. Y in e toru s’ un b ü y ü k lü k o ra n la rı erkek ve dişide fa zla fa rk lı d eğild ir. B u b u lg u la r g en ellik e o rijin a l d ie tlerin e b a ğ lı k a la n d iğ er Eskim o g ru p la riy le k arşılaştırıld ığı za m a n , b u iki köy h alk ı g ü n ü m ü zü n diet- tiy le b esle n d iğin d en torus olu şu m u n u n d a h a az olm ası o la ğ an d ır. K u z e y b a tılı E skim o’ lar b esinlerin i a v la n a ra k elde etm ele rin e karşın bu k ö ylerd e a v la n a ra k beslenm e oranı ço k düşüktür. H e rik i k ö yd ed e yaş otu zu aştık ça tori va k a sı ç o ğ a lm a k ta d ır, 11 yaşın a ltın d a k i ço c u k la rd a ise tori o ra n ı % 5.5 v e % 9 -5 o la ra k bu lu n m u ştu r.
Y in e A la sk a ’ lı E skim o’ la rd a n W a in w rig h t k ö yü n d e y a p ıla n araş tırm a d a 168 kişide % 10.7 o ra n ın d a torus m a n d ib u la ris’ e rastla n m ıştır.8 Bu oran d iğ e r E skim o g ru p la rın d a n d a h a düşüktür. D iğ e r E skim o g ru p la rın d a torus % 1 4 .3 - % 84-8 o ra n la rın d a b u lun m uştur.
(T a b lo I).
A le u t top lu m u n d a y a p ıla n b ir ara ştırm a d a ise 1 -9 yaş arası ç o c u k la rd a % 30.4 to ri’ ye rastlan m ıştır.9 Bu b u lg u ise torus m endi- b u laris’ in k alıtsal o ld u ğ u n a g ü z e l b ir örn ektir.
6 C am pell, T .D. 1925: H rdlıçka, 1940: 3’dan alınmıştır. 7 M ayh all. T . ve M ayh all, M .F . 19 7 1:14 3 -14 8
8 M ayh all, J .T .,A .A . D ahlberg ve D .G . O w en. 19 7 0 :57 -6 0 9 M oorees, C .F .A .j R .H . Osborne ve E. W ilde. 1952:319-329
TORUS MANDIBULÂRIS
83-T O R U S M A N D Î B U L A R İ S ’ İ N O L U Ş U M N E D E N L E R İ T o ru s M a n d ib û la ris'in o lu şum n eden leri ü ze rin d e b irç o k araş tırıcı d eğişik fik irle r ile ri sürm üşlerdir.
B u n la rd a n b ir i,10 torusun m o d ern insan g ru p la rın d a filo g e n e tik k a ra k te rle r o la ra k korun m uş o la b ile ce ğ id ir. Ç en e k em iğin in g ü r b ü zlü ğ ü ile ilg ili o la rak , “ evrim sırasında kütlev- o la n a ltçen en in a lv e o la r process’ i k ü çü lü rk e n bu tüm seklikler m e y d a n a gelm iş o la b ilir ” şeklin de a ç ık la n a m a k ta d ır.
H o o to n 11 ve S ch rin e r,12 ise torusun olu şu m u n a n eden o larak , çiğ n em en in g ere k tird iğ i fa zla b a sın ca işaret etm işlerd ir V e ayn i y a za rla r, torus m an d ib u la ris ile torus p la tin u s’ un k o m b in e o la ra k b u lu n d u ğ u n u ara ştırm a ların d a gösterm işlerdir. B u ara ştırm a lara göre: E skim o’ la rd a torus m an d ib u laris % 8 ı, torus p latin u s % 56.6; L a - p o n ’ Iarda torus m an d ib u la ris % 32.5, torus p latinu s % 82.0 o larak b u lu n m u ştu r.
E skim o ve L a p o ır la r d a b erik i torusun b ira ra d a b u lu n m ası y a za rla rın a göre, b ölgesel b ir d ie tten y a h u t besin ve v ita m in ek sik li ğ in d e n m e y d a n a gelen kem ik d o k u su n d ak i hassasiyet v a ry a s y o n la rıdır.
Y in e ilk el to p lu m la rd a , dişlerini beslenm en in d ışında ö rn eğin ko p arm a, kesme, k ırm a g ib i işlem ler için k u lla n d ık la rı gözön ü n e alın ırsa, b ü tü n bu z o rla m a la rın so n u cu çen en in sym physis bölgesinin g ü ç k a za n m a k zo ru n d a k a la c a ğ ın d a n g ü rb ü zleşm e ih tiy a cın a k arşı lık torus’ un o lu şab ileceğ i ileri sürülm üştür.
Y a ş ıy a n E skim o k ö ylerin d e y a p ıla n araştırm alar, sert d ietin to ru s'a n eden o lu p o lm a d ığ ım o rta y a k o ym a k a m a cın ı taşım aktad ır. A ra ş tırıc ı,13 kesin so n uç la ra v a ra b ilm e k için d a h a çok sayıd a izo le olm uş, hom ogen yap ı gösteren E skim o k ö yle rin in araştırılm ası gere k tiğ i kanısın dad ır.
Ç o ğ u n lu k ta olan görü şlere g ö re ,14 torus m an d ib u la risin oluş m asınd a, beslenm e, çiğn em e g ib i çevre etken lerinin rolü olasıdır.
10 Weidenreici>. F. 1936: I II (60) 11 H ooton. E.A . 1918:53-56
12 Schriner. K .E . 1935: VVeidenreich. 1936:
111 (591
13 M ayh all, J .T . ve M ayhalI, M .F .. 1971: 143-148 14 H rdlıçka. A . 1940:28S O N U Ç
A n a d o lu 'n u n eski to p lu m la rm ın a ltçen elerin d e torus m an d ib u - laris’ e Ç a ta lh ü y ü k N e o litik in san la rın d a % 2.5 o ra n ın d a rastlan m ıştır. B u düşük o ra n , E skim o to p lu m la rı d ışın d a k a la n d iğ e r insan g ru p la rın d a - ö rn e ğ in İta ly a n 'la r d a % 3.3 - o ld u ğu g ib i,15 A n a d o lu ’ da d a torusJu n b ireysel o la ra k o rta y a çık tığın ı gösterm ektedir.
A n a d o lu ’n u n N e o litik in san la rı a vcı v e to p la y ıc ı b ir ek o n o m i den , sulu zira a t v e h a y v a n y e tiş tiriciliğ i g ib i yerleşik h a y a ta dön ük b ir eko n o m iye geçiş yap m ış b ir to p lu m d u . D o la y ısiy le beslen m elerin de e tin y a n ısıra ; tarım ü rü n lerin in , g ü n lü k ü retim g ıd a la rın ın (süt, y o ğ u rt, p ey n ir, te re y a ğ ), yeşil sebze v e m e y v a la rm y e r alm ası,16 şü p h e siz bu in san ların çiğ n em e a p ereyin d e b a zı d eğişik lik lere n ed en olm uş tur. Ö r n e ğ in ; ç a n a k çö m lek g ib i a ra çla rın N e o litik d ön em d e g ıd a la rı h a z ırla m a k a m a c iy le k u lla n ılm a sı v e b esin lerin ö ğ ü tü lerek , kesile re k v e p işirilerek yen m esi, çiğn em e m ek a n izm a sın a v e çiğ n em e kas la rın a d a h a a z g ö re v y ü k le d iğ in d e n , g o n ia l açın ın d eğe rlerin d e, b u b u d e vird e n b a şlıya ra k b ir artış k a y d e d ild iğ in i gösterm iştir17.
P a le o d e m o g ra fik so n u çlara g ö re 18, 5000-6000 nüfusu o ld u ğu tah m in ed ilen Ç a ta lh ü y ü k N e o litik to p lu m u n u n iskelet k a lın tıların d a , in çe le n e b ile n 79 ergin altçen e d e sadece 2 ergin erkek altçen esin d e torus m a n d ib u la ris’ e rastlanm ıştır. 15 ço cu k altçen esin d e ise b u k a ra k te r g ö rü lm em iştir. M e z o litik d e v ir e a it B e lb a şı19 a ltçen esi kırılm ış o ld u ğ u n d a n , torus m a n d ib u la ris’ in v a r lığ ı a ra ştırıla m a m ıştır.
İle rd e koJeksiyon u m u za ila v e o la ca k iskelet k a lın tıla rın d a y a p ıla c a k y e n i a raştırm alar, A n a d o lu ’ n u n eski to p lu m la rm ın d a h a b irço k m o rfo lo jik k ara k terlerin e yen ilerin i k a tm a o la n a ğ ım v e recek tir.
Ö Z E T
A ltç e n e n in m orfo lojik k a ra k te rle rin d e n b iri o la n T o ru s M a n d i- b u laris, lite ra tü rd e ilk o la ra k D a n ie lli \1884) ta ra fın d a n tan ıtılm ış v e b u tarih te n b ü g ü n e d e k o tu z u aşkın a raştırıcın ın ilgisin i çekerek, çeşitli in san g ru p la rın d a v a r lığ ı araştırılm ıştır.
15 H ooton, E .A . 1918:53-56 16 M ellaart, J. 1975:99
17 A lp agu t, B. 19 73-19 74 : 67-76 18 M ellaart,J. 1975:99
TORUS MANDIBULARIS
85S in an tro p ü s v e C h a n c e la d e a ltçe n e le rin d e ra stla n a n torus m an - d ib ularis, in san la rd a d a ğ ın ık b içim d e P a le o litik ’ ten b a şla yıp N e o li- tik ’ tc sıklaşan v e h istorik d evirlerd e çeşitli insan g ru p la rın d a gelişm iş o la n b ir m orfo lo jik k a ra k te rd ir. P rim a tla rd a bu o lu şum a h iç rast lan m am ıştır.
M o d e rn insan g ru p la rın d a n sa rıd erililerd e , b e y a z v e siy a h la r d a n d a h a sık g ö rü lm ek ted ir. E n yük sek y ü z d e le r E skim o to p lu m la rın d a b u lu n m u ştu r. B u n la rın d ışın d a k a la n insan g ru p la rın d a ise y ü zd e o ra n la n d a h a d ü şü ktü r ve ço ğu z a m a n b ireyseld ir. M eV cu t lite ra tü rd e M a la y a ’lıla r v e A v u s tr a ly a Y e r lile r i g ib i ilk el ırk la rd a to ri’ye h iç rastlan m am ıştır.
E skim o to p lu m la rın d a bu k a d a r sık rastlan m asın ın n ed en leri araştırılm ış o lu p , y a ş ıy a n E skim o’ lar d a h en ü z kesinleşm em ekle b e ra b e r torus o lu şum u o rijin a l d ie tle rin in b ir son ucu gib i g örü lm ek ted ir. B u to p lu m la rd a torus m a n d ib u la ris'in ço cu k la rd a d a görülm esi b u k a ra k te rin k alıtsal o ld u ğ u n u o rta y a koym u ştu r.
T o ru s M a n d ib u la ris’ in oluşum neden leri ü zerind e b irço k araş tırıcı d eğişik fik ir le r ile ri sürm üştür. B u n la rd a n b irisi; torus’ u n m o d ern insan g ru p la rın d a filo g e n e tik k a ra k terler o la rak k oru n m u ş o la b ile ce ğ id ir. Ç e n e k e m iğin in g ü rb ü zlü ğ ü ile ilg ili o la ra k ; “ evrim sırasınd a k ü tle v i o la n a lv e o la r prosess, k ü çü lü rk e n bu tüm sekçikler m e y d a n a gelm iş o la b ilir ” şeklinde izah ed ilm ekted ir.
Ç o ğ u n lu k ta o la n d iğ e r görü şlere göre torus m an d ib u la ris, ç iğ nem e ve beslenm e g ib i çevresel fak törlerin etkisiyle m e y d a n a g elm ek tedir. S e rt d ıetin torus olu şum u n u etk ile d iğ i ileri sü rü lm ekted ir.
A n a d o lu ’ n u n eski in san ların ın altçen elerin d e toıu s m a n d ib u la ris’ in v a r lığ ı araştırılm ıştır. P a leo an tro p o lo ji L a b o ra tu v a rı k o le k s iy o n u n d a b u lu n a n N e o litik d evird en O sm an lı d evrin e k a d a r g e çen 8000 y ıllık süre de yaşam ış eski in san ları tem sil eden - b u d a 9 historik d evri k a p sa m a k ta d ır- 920 a k ç e n e d ik k atle incelen m iştir. B u n la rın arasın d a Ç a ta lh ü y ü k (N eolitik) to p lu m u n u n altçen elerin d e % 2.5 o ra n ın d a torus m an d ib u la ris’ e rastlanm ıştır, i k i e rgin erkek ferde a it o la n h eriki a ltçen ed e P M 2’nin h izasın d a b a şla ya n torus m an di- b u laris o rta derecede gelişm iştir. A y n i fertlerin m a x illa e ve p a la tin e k em ik lerin d e torus’ a rastlan ılm am ıştır.
A n a d o lu ’nun N e o litik in san ları (B .C . 6250-4500}, a vcı ve to p lay ıcı b ir ekonom iden , sulu zira a t ve h a y v a n ye tiştiriciliğ i g ib i y e r leşik h a y a ta d ön ü k b ir ekonom iye geçiş yap m ış bir top lu m d u . D o la- yısiyle b eslenm elerin de etin van ısıra, tarım ü rü n lerin in , g ü n lü k ü re tim g ıd a la rın ın , yeşil sebze ve m e y va m n yeralm ası, şüphesiz çiğn em e m e k a n izm a la rın d a b irtak ım d eğişik liklere n eden olm uştur. N e o litik d ön em den b a şlıya ra k ç a n a k - çöm lek v.s g ıd a h a zırla m a işlem lerin de k u lla n ılm a y a başlanm ası ve besinlerin öğü tü lerek , p işirilerek y e n m esi g ib i çevresel etkilerd e, insan ların altçen e y a p ıla rm d a -ö rn e ğ in gon ial açının d eğerlerin d e artış g ib i-d e ğ işik lik le re neden olm uştur.
İlerd e la b o ra tu v a rım ızd a k i iskelet k o llek siyo ııu m u za ilave o la cak yeni iskeletler de y a p ıla c a k araştırm alar, A n a d o lu ’n u n eski in sanlarının m orfolojik d ah a b irço k k a ra k terlerin in tan ıtılm asın a y a r d ım cı o la ca k tır.
S U M M A R Y
T o ru s M an d ib u laris, w h ich is one o f the n o n -m e tric chracteris- tics o f the cra n iu m , was first in tro d u ce d b y D a n ie lli (1884) in lite ra türe and since then it has a ttra c te d the a tten tio n o f m ore th an th ir ty researches, and its existence has b een im e s tig a te d in variou s h u m an groups. (T a b le I),
T o ru s M a n d ib u la ris, w h ich is en cou n tered in S in an th ropüs and C h a n ce la d e m an d ib les, is a m orp h o lo g ic al ch aracteristic be- g in in g sp arsely in -h u m a n beings in P a le o lith ic tim es a n d b ecom in g m ore freq u en t w ith the N e o lith ics and w h ich d evelo p ed in various h u m an groups in h istoric tim es. W h ile this process has never been en cou n te red in su b h u m an prim ates.
In m od ern h u m an groups it is en cou n tered m ore freq u en tly in y ello w skinned races than w h ite and b la ck races. T h e highest percen tages h ave been observed in E skim o p opulation s. W h ile in groups outside this p op u lation s the p ercen tage is low er a n d m ostly in d ivid u a l. In the present lite ra tu re T o ru s M an d ib u laris has not been en cou n tered at. all in such p rim itive races as the M a la y a n s and A u stra lia n A b o rgin es.
T h e causes o f freq u en t in cid en ce in E skim o pop u lation s has been in vestigated am o n g liv in g Eskim o villagers, an d th ou gh it has
TORUS MANDIBULARIS
b een in v estiga ted a m o n g liv in g E skim o villag ers, and th o u g h it has not becom e established it look as i f to be the co nsequ ent o f th eir h a rd diets. A g a in the o b servation o f torus m an d ib u laris in ch ild ren in d i cates th a t is a h e re d ita ry ch racteristic.
M a n y in vestigators p u t fo rw a rd variou s id e as on the causes of form atio n o f the torus. O n e o f these is th at torus m a y be p reserved as a p h y lo g e n e tic ch aracteristic a m o n g m od ern groups. T h e possible ex p lan a tio n is th a t: “ in co n n ectio n w ith robustness o f the m an d ib le the m assive a lv eo la r process d u rin g evolu tio n w h ile d im in ish in g m size these tubercles m ay h ave com e a b o u t.”
A c c o rd in g to the co n cep t w h ich is in the m ajo rity this develops (torus m an dib u laris) w ith in flu e n c e o f such en viro m en tal factors such as m astication an d feedin g, w h ich has a fu n ctio n a l origin . T h e h a rd d iet is cla im e d to in flu e n ce torus form ation .
T h e existance o f torus m an d ib u la ris on the ja w s o f A n cien t A n a to lia n p eop le has been in v e stiga te d 920 low er ja w s in our c o l lection o f P a lâ e o a n tp h ro p o lo g y L a b o ra to ry w h ich represent a period o f tim e from N e o lith ic to O tto m a n s (eight m illen ia) h ave b een in ve stiga te d ca re fu lly . A m o n g these, o n ly m ed iu m size torus on the m a n d ib le a t rate o f % 2.5 has been en cou n tered w ith Ç a ta lh ü y ü k (in ce n tra l A n a to lia ) p eo p le. In b o th m an d ib les b elo n g in g to m ale adults m ed iu m sized torus d evelo p ed b e g in in g a t the P M 2 level. T o ru s P alatin u s a n d T o ru s M a x illa e h a ve not been ob served in the sam e in d ivid u als.
N e o lith ic p o p u la tio n o f A n a to lia h ave th ey are origin in a h u n tin g an d g a b te rin g eco n o m y from w h ich they sw icth ed to settle life a n d irrig a tin g a gricu ltu re . C o n seq u en tly th eir diet alo n g w ith m ea t in clu d e d a g ricu ltu ra l p rod u cts w h ich m eans th at th ey fad on softer food stuffs b y g rin d in g an d cook in g. T h is, in turn , has been effective on ch anges on th eir m atsic ato ry ap p aratus.
A c c o r d in g to p a le o d e m e g ra h p ic results on the skeletal rem ain o f Ç a ta lh ü y ü k p o p u la tio n estim ated to h a v e been 5000-6000, o n ly 2 torus m an d ib u laris h ave b ee n en cou n te red on the ob servation c a r ried out on 79 a d u lt jaw s.
O n skeletons w h ich w ill be in turn a d d e d to our co llectio n n ew investigation s to be m ad e w ill re v e a l the n o n -m e tric a l ch aracteristics o f the A n c ie n t p o p u la tio n o f A n a to lia .
B İ B L İ Y O G R A F Y A
Âkabori, E. 1933. The non-metric variations in the Japanese skull. J a p . J. M e d . Ss. I A n a to m y , vo l. I V , pp. 6 1 - 3 1 5 . (H rd lıçk a , i g ^ 'd a n alınm ıştır.)
Akabori, E. 1939. Torus Mandibularis. J . S h a n g h a i Sci. Inst. Sect. I V , 4 : 2 3 9 -2 57 . (H rd lıçk a, ı g ^ d a n alınm ıştır.)
Allen, U . 1890. A clinical study o f the skull. Sm ith son. M isc. C o ll., T h e T o n e r L ectu res, L e c t. X , 1 -7 7 . (W eid en re ich , ig 3 6 ’ d an alın m ıştır.)
Alpagut, B. 19 7 3 -19 7 4 . İnsan Evriminde Çevresel Faktörlerin Dişlere
ve Gonial Açıya E tkileri-Eski Anadolu Toplumsallan Üzerinde Bir Deneme. A n tro p o lo ji sayı: 8; 6 7 -7 6 .
Bostancı E. 1963 Human Fossil Remains in Beldihi ve Belbaşı Rock
Shelte/'s on the Mediterranian Caast o f Anatolia. D T C F , A n tr o p o
lo ji D e rg isi C ilt I S a y ı: ısa. 17-3 6 .
Borçbakan, C. 1975. A ğız ve Çene Hastalıkları. A n k a ra Ü niversitesi B asım evi 1 -5 8 1 .
Cam pell, T.D. 1925. The Dentition and Palate o f the Australian Abor-
ginal. U n iv . o f P u b lica tio n s, no. 1. (H rd lıçk a , ıg4 o M an a lın
m ıştır.)
Danielli, g. 1884. I perostosi in madible umani specialmente dı Ostiacchi
edancihein mascellare superiore. A rc h . A n tro p . an d E th n o l. X I V ,
3 33-346. (W eid erreich , ıg 3 6 ’ d an alın m ıştır.)
Drennan, M. 1937 The Torus Mandibularis in the Bushman. J . A n a t. L X X , pp. 66-70 . (H rd lıçk a , 1940’d an alınm ıştır.)
Fürst, C.M . ve FR. C.C. Hansen, 19 15. Crania groenlandia. F ol C o p e n h . 178 -18 2 . (M a y h a ll, J .T . ve M a y h a ll, M .F ., i g 7 i Jden alınm ıştır.)
Hrdlıçka, A. i g i o . Contribution to the Anthropology o f Central and Smith
Sound Eskimo. A n th ro p . P apers A m . M us. N a t. H ist. N .Y .V ,
177-2 8 0 . (A yn i y a z a r ıg 4 o ’d an ).
Hrdlıçka, A. 1940. Mandibular and Maxillary Hyprostoses. A m e . J. P hys. A n th ro p . \ o l 27: 1-6 8 .
Hooton, E.A. 1918. On certain Eskimoid chracters in Icelandic skuls. A m e P hys. A n th ro p . 1: 5 3 -7 6
TORUS MANDIBULARIS
89Jorgensen, J.B. 1953. The Eskimo Skeleton: Contributions to the Physical
Anthroppology o f the aborginal Greenlanders. M ed d eleser om G rö n
lan d . Bd. 146, nr. 2 (M a y h a ll, J .T . ve M a y h a ll, F .M . 1 9 7 1 ’den alınm ıştır.
Kolas, S.V. Halperin, K. Jefferis, S. Huddleston ve H.B.G. Robinson. 1953. The occurance o f torus palatinus and torus mandi-
bularis in 2478 dental patients. O ra l S u rge ry, O ra l M e d icin e an d
O ra l P a th o lo g y , vo l. 6:, 1 1 3 4 - 1 1 4 1 .
M ayhall, g .T . 1968. Torus Mandibularis in a Thule Culture Eskimo
Population: A preliminary report. A m e .J . Phys. A n th ro p . vo l. 2 9 :12 6 .
M ayhall, J.T. ve A.A. Dahlberg ve D.G. Owen. 1970. Torus M an
dibularis in an Alaskan Eskimo Population. A m e . J. P hys. A n th ro p .
v o1- 3 3 :
57-6°-M ayhall, J.T. ve 57-6°-M ayhall, F.57-6°-M. 1971. Torus 57-6°-Mandibularis in Two
Nortwest Territories Villages. A m e .J . Phys. A n th ro p . 34: 14 3 -14 8 .
M ellaart, J. 1975. The Neolithic o f the Near East. T h a m e s an d H u d so n L td . L o n d o n 1-300..
M iyasita, K. 1935. Studies on Chines mandibles ( V) , Torus Mandibu
laris. J. O rie n ta l M ed . 22, 6 17 -6 2 4 . (M a y h a ll, J .T . v e M a y h a ll,
M .F . 1 9 7 1 ’den).
Moorees, C.F.A., R.H. Osborne ve E. Wilde. 1952. Torus M andi
bularis: Its occurence in Aleut children and its genetic determinants.
A m e. J . Phys. A n th ro p 10: 3 19 -3 2 9 .
Perier, A.L. 19 3 2 -19 3 3 . Recherces du torus mandibularis sur quelques
groups ethnique. B u ll. S ch w . G es. f. A n th ro p . u. E th n o l. 9, J ah ren -
g a n g , 1 1—1 2. (H rd lıçk a, ıg 4 o ’ d an alınm ıştır.)
Schriner, K.E. 1935.
Zur
Osteologie der Lappen. 2 vo l., 4 to O slo. (W e-id erreich , 1936’d an ).
Stewert, T.D. 1939. Anthropometric observations on the Eskimos and In
dians o f Labrador. F ield , M u sN a t. N ist. 31, p u b l. 462. 163 pp.
(M a y h a ll, J .T . ve M a y h a ll, M .F . i 9 7 i Jden).
Weidenreich, B. 1936. The Mandibles o f Sinanthropus Pekinensis. A co m p ara tiv e study. P a la e o n to lo g ia S in ic a, Ser. D . V I I fas. 3, pp. 1 -14 4 .
R esim i. N eo litik ergin erkek altçenesinde T o ru s M an d ib u la ris (O k la r torus m a n d ib u la ris’i işaretlem ektedir.)
TORUS MANDIBULARIS
R e sim 2. N e o litik e rg in erk ek a ltçen esin d e T o ru s M a n d ib a ris (P N L ’d en b a şlıy a ra k M ; v e k a d a r m u n ta z a m bir y a p ı gösterm ektedir.)
