Veteriner Fakültesi Parazitoloji ve Helmintoloji Kürsüsü Prof. Dr. H. Şükrü Oytun
TÜRKİYEDE SCHİsTOSOMIİAS1s'İN BUGüNKü DURUMU
Doç. Dr. Nevzat GtlRALP
Yurdumuzun güney doğu ıbö]gesinde i-nsamar:da mevout olduğu bildirillerı ScfhiLstosomiasis'in buıgün.kıü dunıımWlu tetkik maksadıyle geçen Eylüiayıma 15 gün devam eden biır tetkik gezisine çıkl1rınıştı. Bu gezi:nin yuka'rm da btl!diJrilllenesas gayesi: Mardiın i.1dnıinNusaybıin kazasına bağlı halZı köyilierJnde inSıarua.r arasında ıgörülen Billıaıruose'un maJı:a\lilinde te:tlkiki dile bu böI:geıde hayva,nlla;rda da Sohistosomtiasis'in mevcut olUp oIl!rnaJdlığımtesbiıtti.
Bu maksad diçinde Diıya1ibakıırmne bağlı Ergani, SillVan ve Çerımdik ka.zaları me il merkezi mezJbahallarında, Mardm in.i me Nusaybin kazası v'e Urfa mezıbahallannda kesilen hayva.n1arda ve Nusaybine bağlı olup S. ha;enw:tdbduım'i1abulaşIk didıuğu billınen köyler halkı üzerinde biJr etüd yapmış bu(lunuyoruz.
İnsanla.rda S. haematobium çok eski devirlerdenberi görülmek-tedir. Faust (1) milllttan evvelki tarihlere ait mumyalar üzerinde
yapı-lan patolojik çalışmalarda bu hususun isbat edildiğini yazmaktadır. 1799 da Nill deUasındaiki: Napdlyon ordıusunda iJLkepıiidiemlibillijiri1mıiş-tir. 1851 de T. BiJharrz illikdefa olarak Kahireld' biır şahsın mesellterium venlerdnide oIıgun paıraZitleri ibuJlmıuştur. (1)
S. haematoihium'un vatanı aşağı Nil vadisi olup, bu mmtaka hailA bu paraziıtlıe hiıperendemi:k ibir durum arzetmektedı:irr".HaJj, hazırda. bü-tün Afrika kıtası, hatta bu kıtada geniş sahalar işgal eden çöllerin va-halarında, Madagaskar adasında,. Ararnstan yarımadasının birçOk mm-takalannda, Fi!Listinde müsffiüman h'a,Jk1 arasında bi'r mihrak., Suriye-nin Türk hudutlaırına ya/kın bölgeleriiI):::1ebirçok enfeksiyon sahalan, Fırat ve Dicle arasında.ki Mesopotamyada, İTanın Hazer denizi sahil-lerinde, Hinıdiıstanm b8l1:Jı, safu:iJ,iinJdeBombay'ın talkrilben 140 mill. gü-neyinde endemiik bir rmclhrak1,aPortekiz'İn güney sahiiIlleroindeS. haema.-tobium1u
nci
endemiik merkez m:evcuttu.r. (1)SchİstosoInİasİs
'Sto11(6) Doğu Afrikanın bazı bölgelerindeki halkını % 50 s ~ŞilmaÜ Afriıkadaki hMkın tse. % 10 unun S .. haematobi.um taşıdıkla
rını hes~plaımıştıır. Mİsır da. iSe 6 millyon SohiBtosomaıh şahıs va;rdır Afrikada bu parazitJ.e enfekte mıiıly.onll:arca insana m:u!kaJbiJL, yakı, şarkta ta'kribrn 200.000 ,kişi S .. haem,atobilLm taşımalktadır. Avrupad~ ise bu miktar birkaç bindir. Stoll'un (6) 1947 de yaptığı hesaplan göre. yeryüzünde Schiistosoma h'aematobiUim'dan muzta:rip İnsan sa yısı 39 milyondur.
Yurdumuzd.a Bi:Iı11aırniose'unmıevcudıiıyeti haikkıında rr.:uhteliif ya zarlar tarafından muhtelif tarihlerde bazı neşriyat yapılmıştır. Fua Kamil (2), Birinci Dünya Harbinden evvel Arabistan ve Irak, Osman!.ı hududlan dahilinde iken oralarda memuriyet veya askerlik yaparak an vataına dönenller ar,asında münferıit S.haemawbiuım va'kaianına tesadü ettiğini lbiJidİI'ımıektejir. Irak!taJk:i.memUrm ve ıaskerleıiımtiz ım.emiLekete dönünce bi!r aırarrJlkkıS'a bir zamanıda 4 - 5 valk:a gördü~ünü ve fakat 1920 denberi yeni vakaya tesadüf etmediğini kaydetmektedir. Ya-zar (2) son Q],ıara,;kgördüğü yakada da1hd.Jıastallık me:ruş€rlnıilIlBağdat olduğunu biJlktirmektedir. F. Ka.mil (2) tedıavi olaTak k.ur1J1ıa.nd[ğıS1ıiJbenyl, N.e6stilbosane ve Neosa!l;varsaru'dan, iyi btr netice alimannış, FDuadine'den ise mıemnunilyet veııim sonuç elıde etmiştir. Oytun' (5) K. Serav'm. 1944-1947 seneleri arasmda Anıkara;da 4 S. ha€l;n:atobiuım vakası tesbit etti-ğini ve bu hastalllirın nepsinin .de mcaret maıksaddyıle Suriye ye gitmiş ve orada aylarca kaı1Jm1şUrfa,; ve Mardıın halkında,;n olJduğunu anlai:a-raık Ankar,a ve İst8iI1ıbul hastaıhanelern:nd:e ~görü1'müş olaylar varsa da hepsill1in ha.stalığı 'Ilümyeden başka yerlerden a1ım:ı.şo1di\.lk1annı yaz-makta. ve Biilharzia'mn mernleketimiz yerıli: haJ1kında görü1Jmesi ihti-malin'inkU'vvetli olduğunu biJldi;rm~ktediT. GÜ11JaJ.p(3) Mardinin Gergüç kazas:nın Han:ika köyünden 22 y,aJŞında bir erin ~d.raT muayenesiınde BiıTha.rZJiaha6,naıtcıbi'lLm yu::nIU;rta,ları tesbit edıerek Ta1'İar €':r.etiqu~;'le tedavi ettiğin!i Yllizmakt8idıT. Gürsel (4) mecrllieketiımi:izde iilk Biilrharzİcız fuayes:nin Mardin vilayeHnin Nusaybinkazasına bağlı Gündüksadık ve Gİ1ı:lbya köy1e~iın,j.e teslbit ettiğini bi1ıdirmeiktediır. Muayene ed:Jen şaihı~l'aiT:l göre GündlÜksadıx köyünde hastalılik % 86, Gir.'Lbya'da iss % 12,5 dur.
'V€lUıs (7) Urfa mvarında. Güney Türkiyenin ıbu bölgesiınde S. haem,rtclbium'un .mevcut olup olmadığım anlama.k için bir araştıTma yapmıştır. 6 - 50 y~ ar.llisında ve yailmz erkeklerden e]je e::ldllebilen 224 idrar nümune3inin hiç birinde S. haematobium yumurtasına rastla-mıamıştlr.
•,.
Günüp
MATERYAL VE METOD
DLyaiI'baıkırffiezhahasmda 28 sığır, 116 koYUiI1,28 keçi, Ergani mez. bahasında 25 keçi; Silvanda 4 sığır; Çermikte 1 sığır 9 keçi; Mardinde 16 sığır, 38 keçi, 25 koyun; Nusaybin mezbahasında 14 keçi, Urfada 26 sığır, 127 koyun, 66 lreçi mruayene edilmJştir.
Bu ha,yvan1ıaırın kesıjimünden evvel gaitaıan alınarak meşbu tuzlu su ve Petri kutusu metodlariyle muayeneleri yapılmıştırro Kesimden sonra gerek portal ve gerekse mesenterik venlerinde bu organlar ışığa tutulmak suretiyle olgun Schistosomalar aranmıştır. Hayvanlar kesi1-med€n rektumlarından a.lınan kazıntı 2 lam arasına konarak muaye-ne edilmhtir.
Nusaybin kazasına bağlı ve Schistosomalı saha içinde bulunan Giribya, Günd.üıksadık, , Tezharnıp ve Çamurlu köylerinde 19 kişinin ga;ita ve idrarı aIınar,ak muayene- e::ltllmtş.tir. İdrar temiz şişeler için'e konarak Nusa,yıbine :getkiılmiş ve aılınd1lktan sonra 6 saat içinje hep-si de muayene ed&liındş[eroir.
İdrarlar Nusaybin Sağlık Merkezinde numaralı santrefuj tüplerine konaraık €ilıle3 dakika çelVl'!irrQnlişilıerdiır.Tüpün tortusu iıam ve lamel ara-sına konarak mikroskop ta mU!1yene dilmişdir. Gaitalar hem sedimen-tasyon ve hemde fllotasyon metodu ile muayeneye tabi tutıu1l1nlUŞla.rdır. Suruç suyun:da buııunan sıümüik,1ü[er dlilSSekke edi~er€'k Sohisıtosoma. redi ve serkerleri aranmıştır. Su kuyuları civarında ve içinde sümüklü görülememiştir.
NETICE VE KARAR
Yukarıda isimleri billdiTli!leınme~ba:haIaTdıa gerek gaita ve gerekse başlıca c,ganıla.rı ve raktllim kazıntıJan muayene ediilen 268 koyun, 181 keçi ve 7.5 s'ğ.'rın hJıç birisin:e Sch;ısto~omanın ne yumurta ve neje o1gun şekarlıne te5adüf edHe:nemiştir.
Giribya köyünde iı:-ıııarımuayenesi yaptlan 5 şaıhsın 2 s'inde (%40), Temarap köyünde idran muayen ejiUen 6 şahsın 3 ünıde (% 50) S. hae:rıate:b:umyumurtalaırına tesadüf ediıLmi.ş; Gündiüksad.ık ve Ça-murlu köyaerinıde 8 kişinin idrarında ise Schistasoma yumurtaIarına ~tlanmamıştır. Gaita muayenelerinde Schistosoma yumurtası
görü--emiştirr.
İdrarları alına.n 19 şaıhsın birisi kız olu~ dJğerlleırinin heps!i
Schistosomü.'-sis •
Görülen S. haema.ıtObiuım yuımurtan.aırı, 145,44 mikron uzun ve 45,45 - 59,08 mikren .geniş, oval ve bir kutuplarında diken mevcut olup' (Şekil 1) muayene esnasında hepsi!!lıİll i'Çİn~e miramtu'm teşekkül et-. rnişti.
(Şekil: ll. Schi~tosoma hc:em~tobh~m yumuncısı
Nusa,ybin Sağhk Merkezi hekimleriyle vaıki görüşmemizd'e rnezk'llr' bölgede görillen mesane Biaiharziose'una karşı Miraclli D (Bayer) kııl-landıkil.arını ve iyi sonuçlar aldılkılairını bi:1diırmişılerd!ir. Sümüklülerflle i mücadelede ise Dünya Sağlık Teşkilatının tavsiyesi üzerine sodium pentachkırophenate İıstimal ediillmektedir. Bununla beraber bu köyler-de bulunduğumuz kı~a müddet igtnıde .suruç suyunda mebzu1 sÜInjk-lülere rastlanımıştır. Bu sümüklüler 1-Theodoxus mesopatamica (Mar-ten s ) 2-Hydrobia ~aillardoti (Bourguignat) ve 3-Melanopsis min{~re-'lıi.Ca(Mbusson) üıLupmevcut l[ıteraıtüre göre bunlar S. haematon-i:uma arakonakçı ödevi görrnernektedirler. Esasen biz de bu sümükIülerf muayenede S. haematob!iiumun her hangi bk ,gelişme safhasına tesa-d'iif edernroiik. Ancak Suruç suyunda S. haematobiuma .aracı vazifes.j gören BuJionus'lara r,a,gtland!'ğını bUdLren müşahedeıer vardır. (4)
TARTIŞMA
Faust (ı) Suriyenin Türk hudutlarına yakın bölgelerinde S. hae.
matobiumila enfekte birçok saıha:lar bu!LunduğiUnu b:illdıi:rtmıekıtedİT. Ge-116
Güraıp
rek Gürserin (4) ve 'gerekse :biziim yaıptığılmız ar~tı.rımaJar ayni bölge-de Türk hudutları içinde de mesane Bilharziose'u amili mihraklannın mevcut olduğunıu ,gö8termeMediiT. Bu mdhraıklar Türkiye - Suriye
hu-dudu üzeıriınde buJlunan ve !Mardin il1İ!I1ebağlı dlan Nusa~ kazası-nın Giribya ve T€'LharapköylerLdir. BUIli1a.Tdmcmibya köyü 50 hane d1'Upnıüfusu 150, Tezhal'l8lp me 20 hane olup nüfusu 100 dür. Giribya-da köy iGiribya-dare heyeti ille vakigöl'ÜŞmemtizde bütün köyde 10 kişinin kan işemeden şikayet ettiklerini 'öğrendikse de bunlaın ,görmek imkanı ola-miadı.
GünalIp (3) yine Mardine !bağlı GeDgüç kazasının Hanika köyünden bir aSkerde S. haematdbiru:m yuımlUrtailan görü1düğünü billdiım~tedir.
Öyle anı1aşıi1Lymrkti!mesane Bilharziose'u Mardinin yukarda biıldir-dıi:ğimiz.yetlerinden baışka diğer bö1ge1eri.nde de mevcutdur ve bu ilde muhte1'irf milhraklar halinde lokalize olmıuştur. 1958 yıllında yaptığımız bu ar~tu;m8Jda ha;1a hastallıkl!! şahıslax mevcut olduğunagöre, bu
mın-tıkada daıha zecri tedlbirler aIlınması bir zarurettiJ:".
Fuat Kamiıl (2) Arabistan ve ~ OsmanıThhudutlan dahilinde iken, oralarda memuriyet veya askerlik yaparak ana vatana dönenler arasında münferit S. haematoıbium vak'alanna tesadüf ettiığini biIdir-mektedir. Oytun (5) K. Serayın Ankarada gördüğü 4 mesane m,lharziose'u vak'aısında hasta şahıSl.ann hepsinin ticaret malksadiyle Suriyeye gitmiş ve orada aylaroa ıkaı1JmJşUrfa ve Mardın haJ.kından ol-duklarını anlatmaktadır. Ayni yazar (5) Bilharzianın memleketimiz yerli halkında görülmesi ir.timalinin kuvvetli olduğunu bildirmektedir. Gürselin (4) hastalık görülen mıntıkalarda tesadüf ettiği Bulinus'ların
S. haematobium serkerlerini taşıdığını bildirdikten sonra, belki de eski den yurdumuzda yerl~memiş Oıan bu parazitin halen muhtelif mih-- raklar halinde Mardin .ilinin değişik yerlerinde lokalize olduğunu ka-bul etmemek için bir sebep yoktur. Wells (7) Urfa civannda yan göçebe ha;lktan topladığı 224 tdrann hiç 'birisinde S. haematdbiuım yumurta-lanna tesadüf etmediğini aaı~'atmaktadır. Kanaatımızca hastaJık, hali hazırda güney doğu bölgelerimizden Mardin iline bağlı yerlerde muh-telif mihraklar halindedir. Ancak mesa-ne Bilharziose'unun yayılışı kontrol altına alınm.az ve hastaılaır ciddi olarak takip ve tedavi edi~-mezse, halkın yaşayış şekli bakımından bu hastalığın her an komşu vHayetlere sıçraırnası mümkündür.
ÖZET
~ .- Güney doğu vilAyetlerimizin üçü :iJ1ebu iJilere bağlıı 4 kazanın mezbahalarında kesilen sığır. koyun ve keçtleooe Schistosomiasis
Sch istosomiasis
kenlef\i bakımınd,an yapımn araştıTmada bu parazitlere tesadüf
ejiJc-menüştk.
2 --, Mardinin Nusaybiın kazasına barğlı ilkiköyünde insanlıarda. S, haematobiuma rastJıanmıştır. YaıpIlan muayenelere göre bu köyJerin birinde mesane BHharziase'u % 50. diğerinde ise % 40 dır.
1 - An inveştiJgation has been made to undıerstand the presen t situation of Sclıistosamias:s in three southeastem provtiınces of Turkey, For this 268 S!heep181 goats and 75 oattle exaımined anıd nı<:mefaund to be irifected.
2,- İn two vilID.a;gesof Mardin province S. haemaıtabirum in.fections .)bserved in mal1J.The tnıfectiiOn rate of one villD.,agewas % 40 and the
other % 50.
LİTERAT'OR
i - Fcıust. E. C.: Animal açen:s cr.d vectors ol human dise<;,se, L"a and Febiger, 'Philadelphia, 420, 1956.
.-2 - Fuat. K.: Mesanede' Bilharzia hcstalığı ve luadin ile ,edavisi. Ürol. Klinig ı, 22, 1934.
3 - Günalp. İ: Bir biIharzicı vak'ası. Hek. Yen. Görüş., 3,~, 2138: 1954
4 - Gürsel .. A.: Türkiye'de Bilharioz. Türk ijiI'en tecrübi biyol. dergisi., XVi, 195, 1956,
. S - Oytun. H. Ş.: Tıbbi Parczi:oloji, 2 nci basım, Küı:ür Matbaası. Ankara, 293. 1958.
G - 51011. N. R.: This Wormy world. r. Parasito!., 33, ı. 1947.
7 ~ Wells. W. B. : A cursory suryE>y ol human intestinal parasiles in the nomaö;.-people ol southem Turkey. r. ParasiloL., 42, 535, 1956.
