Türkçede Ruh Durumu Eylemleri İçin Bir Sınıflama Önerisi

(J

;,

Dil ve Edebiyat Dergisi i:I,35-45, 2004

TÜRKÇE RUH DURUMU

EYLEMLERi

içiN

BiR

sıNıFLAMA

ÖNERisi

Pınar ibe

Mersin Üniversitesi

Abstract: Psychological verbs have adifferent status among other verb classes. They

behave differently with respect to regular mapping beıweerı the syntactic positions and semantic roles. This study lViII focus on the classification of psych verbs wiıh an elaboration of the proposals in ibe (2004). Particularly, the paper lViII discuss theta roles properties, the case marking of the arguments of psych verbs and their surface

strucıure representations inTurkish and interaction beıween the sernantic interpretation and negation same cases. It lViII also exemplify some of these verbs that have both psych and non- psych senses.

C

h

o

m

s

k

y

'nin

Sozdizim Yapılannda

tartı

ş

tı

ğ

ı,

dilin

söz

di

z

im

bi

l

e

ş

e

ninin

.

a

nl

a

mbilim

bil

eşe

nind

e

n

ba

ğ

ım

s

ı

z o

ldu

ğ

u

gö

rü

ş

ü

ay

nı z

a

m

a

nd

a

kur

a

mının

d

a

t

e

mel

sav

unu

s

udur

.

D

a

ha

so

nr

a,

Sô zdiziın Kııramıııın

Göriiniimlerinde,

söz

lükçed

e

,

h

e

r bir

s

özcük

se

l

birimin,

sö

z

di

z

im

ya

pıl

a

rın

ı

olu

ş

tu

ra

n anl

a

m özellikl

e

r

i

ni

b

a

rındıran bir

çeş

it t

a

nıml

ay

ı

c

ı

bil

g

i

i

çer

di

ğ

ind

e

n

sö

z

e

d

e

r

e

k

a

nl

a

mbilim

bil

eşe

ninin

rolün

e

d

e

k

ı

saca

d

eğ

inmiştir

.

So

n

y

ıll

a

rd

a

i

se

s

özc

ük

a

nl

a

mbil

i

mi

ça

lı

ş

m

a

l

a

rı

,

C

h

oms

k

y'

nin

so

n

y

ıll

a

rd

ak

i

ça

lı

ş

m

a

l

a

rına

p

ara

l

e

l

o

l

ara

k

,

s

ö

z

di

z

imin

öze

rkli

ğ

ind

en,

sözd

i

zi

m

ve a

nl

a

mbilim

bil

eşe

nl

e

rinin

i

ç

i

ç

eli

ğ

in

e

y

ön

e

lik

bi

r eğ

ilim

serg

il

eme

kt

e

di

r

.

ilkeler veDeğiştirgenler

kuramı

ç

er

çeves

ind

e

,

söz

cük

ya

pı

s

ı

, s

ö

z

di

z

im

in

ce

l

e

m

e

lerind

e

olduk

ça

ön

e

ml

i

bir

ye

r

e sa

hiptir

.

Kur

a

m

,

ö

b

e

k

yap

ı

ku

ra

ll

a

rını

mümkün

o

lduğun

ca

s

ınırl

a

ndı

r

ır.

M

inim

a

li

s

t

ya

kl

aşı

m

da

ki

sôzciik yerleştirme

i

se

,

y

üze

y ya

pının

,

söz

lük

çe

d

e

ye

r

a

l

a

n

sözcüğe

il

işki

n

bil

g

il

e

r topl

a

mı oldu

ğ

unu

s

avunur

.

Bö

y

l

ece

,

tüm

ce

ür

e

timi

,

k

e

ndil

e

ri

i

l

e

ilgili

biçim,

a

nlam

,

ses

ve

s

ö

z

dizim

bilgilerin

i

içlerind

e

barındır

a

n

36

P.iBE

sözcüksel birimler düzeyinden başlar. Daha sonrabu birimler birbirleri ile birleşir ve öbekyapıları oluştururlar. Birimler çeşitli dilbilgisel nedenlerle, kendi konumlarından bir başka konuma

ta

ş

mdıklannda.

sözlükçede tanımlanmış bazı sözcüksel özelliklerinin taşınacakları konumun gerektirdiği özelliklerle bağdaşıp bağdaşmadığı karşılaştırılır. Böylece minimalist yaklaşımda taşıına ,sözcüksel özelliklerin, sözdizim özellikleri ile karşılaştırılması olarak tanımlanır.

Kuramın diğer ilkelerinin aksine Kol/Il Kıı ra1/11 veKoıııı ilkesi her bir sözcüğe ait sözl ukçebilgisini ön plana çıkarır. Yansıtma ilkesine göre ise, sözdizi m

gerçekle

ş

rneleri

,

sözü edilen bu sözl ükçe bilgisinin bir yansımasıdır. Eylem üyelerinin sözdizim gerçekleşmelerinde ise Koıııı Rol/eri yani Anlam Rol/eri enönemli rolü oynar.

Ruh durumu eylemleri, basit bir tanımlamayla, bir ruh durumu deneyimi anlatan eylemleridir. Alanyazında bueylemler için iki tür üyenin varlığından söz edilir. Birincisi, bu ruh durumunu deneyimleyen bir Deneviınleveıı (Experieııcer) üyesi, ikincisi ise anlatılan ruh durumuna konu olan bir Koıııı (Theme) üyesi. Çoğunlukla, ruh durumu eylemleri, Deneyimleyen üyesinin ruh durumunda meydana gelen bir değişikliği anlatır. Böylelikle Deneyimleyen olarak adlandırılan üye,eylem tarafından anlatılan olay sonucunda ruh durumunda bir durum değişikliği oluşan üyedir. Konu üyesi ise, tıpkı diğer grup eylemlerin üye yapısı çözümlemelerinde olduğu gibi, bu grup eylemler için de, diğer konu rollerine oranladaha aztanımlanmış vetartışılmış bir üyedir.

Ruh durumu eylemleri, sözdizim konumları ve anlam rollerinin düzenli bir biçimde örtüştüğünü varsayan ortiişıne kııral/anna aykırı davranmaları sebebiyle eylem sınıflarının incelenmesinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Bu eylemlerin çoğu, Deneyimleyeni özne, konuyu ise nesne konumuyla

örtüştütür. Küçük bir grup ruh durumu eylemi ise,evrensel bir biçimde, Deneyimleyeni nesne,Konuyu öznekonumuyla örtüştürür.

Pesetsky (1987), bu tür eylemlerin

goııdergesel

bağlama ilkelerine ilişkin farklılıklarına odaklanır. Belleti ve Rizzi (1988), İtalyanca ruh durumu eylemlerinin çözümlernesinde, bu eylemlerin derin yapıda örtüşme kurallarına uygun olanyapıdan türediklerini savunur.

Grimshaw (1990), Tenny (1994) ve Voorst (1992) bu eylemlerin görünüş özelliklerine odaklanır ve bu eylemlerin sıradışı davranışlarını açıklamaya temeloluşturacak ölçütlerin görünüşe ilişkin olmaları gerektiğini savunur.

TÜRKÇERUHDURUMU r:YlEMLERİ İÇiNBİRsıNıFLAMA ÖNERİSİ 37

Dowty (199:), Hatory (1997), Dabrowska (1994) veWechsler (1988) görünüş dışında başka bazıanlambilimsel ilkellerin

(

p

ro

t

a ro

/

es,

notioıı. ııııder/yiııg ...) açıklamaya temeloluşturabileceklerini savunur.

Türkçede ise Göksel (I 993) ve Kural (I996) daki kısa tartışmalar

dışında, alanyazında diğer diller için sıkça tartışılmış olan ruh durumu

eylemlerini inceleyen herhangi bir biçimbilim, anlambilim yada sözdizim

çalışması yoktur.

Bu çalışma, ibe (2004) de konu rolleri, üyelerin durumu ve yüzey görünümlerini göz önünde bulundurularak önerilen ruh durumu eylem sınıflandırmasını temel alır. geliştirir ve Türkçedeki ruh durumu eylemlerinin önemli bir gurubunu oluşturan hem ruh durumu hem de ruh durumu beliıtme dışında anlamları olaneylemlerden bazılarını örnekler.

ibe (2004) de önerilen sınıflandırmaya göre, Türkçe'de ruh durumu

eylemleri dört temel gruptaincelenebilir:

ı.

Bu ruh durumu eylemlerinin Deııeviıııleven ot.neleri ve Koıııı nesne/eri vardır; Deneyimleyen yalın, Konu ise belirtme durumundadır:

(I) ~

A

1

.

.L

.

XL

beğeniyer.

Deııeviınleyeıı KOIIII (Y AL.) (BEL.)

(2) Ali karısını seviyor.

Deııeviınleven Koıııı (Y AL.) . (BEL.)

(3) Ali çocuklarını özlüyor.

Delievindeyen Koıııı

(Y AL.) (B EL.)

2

.

B

u ruh

d

urumu

ey

l

e

ml

e

r

ini

n ü

ye

dağılımları, ilk gruptaki eylemlerin tersidir. Bu kez Deııeyiınleven, belirtme durumundaki

n

esne,

Konu ise yalın durumdaki ö;nedir:

(4) ~

Konu (YAL.)

Ali'yi çok etkiledi. Deııevimleven

38

(

5

)

Babam

Koli ii

(

YAL

.

)

(6)

Ay

ş

e

Koli ii

(

YAL

.

)

P.iBE

beni çok kırdı

.

Deııeyiıııleven

(

BEL

.

)

Ali

'

yİ üzdü

.

Deııeviınleveıı

(BEL

.)

.

3

.

Bu

ruh

durumu

eylemlerinin

i

s

e

birin

c

i

grupta

s

a

y

dı

ğ

ımı

z

e

y

leml

e

r

e

ben

ze

r

o

l

a

rak

yalın

durumda

Deneyinıleyen

ö

.

:

:

ıı

e

leri

vardır.

N

es

n

e

k

o

numunda

yer

alan üyenin

konu

rolüne

göre

ise

dört

alt

g

rupta

inc

e

lenebilirler.

a

.

Bu

gruptaki

eylemlerin

(7), (8)

ye

(9).

örneklerde

olduğu

gibi

yönelme

durumunda

KOIIII

ıı

es

ıı

e

l

e

ri

vardır:

(7) ~

Ali

'

ye

danldı

.

D

eney

im

leyen

.KOIIIl

(

Y AL

.

)

(

YON

.)

(8)

Ali

bi

z

e

kırıldı

.

D

eııe

vi

ı

n

le

v

eıı

KOIIII

(Y

A

L

.)

.

(

YÖN

.)

(9)

A

li

öğrencilere

kızdı

.

D

e

ıı

evi

ın

le

v

eıı Konu

(

YA

L.)

. (

YÖN

.)

b

.

Bu

g

rupt

a

ki

e

y

lemlerin

(10), (I I)

ye

(12).

örneklerde

görüldüğü

g

ibi

çı

kma durumunda

KOIIIl

ıı

e

sn

e

l

e

ri

vardır:

(10)

Ali

kalabalıktan

çekindi

.

Deııeviınleven Konu

(Y

AL

.

)

(ÇıK.)

(I I)

Ali

balıktan tiksinir

.

Deııeviınleven Konu

(Y

AL.)

.

(ÇıK.)

(12)

Ad

a

m

kimseden

utanmıyor

.

Deneyimleyen Konu

TÜRKÇE RUH DURUMU EYLEMLERi iÇiN BiR Si IFLAMA Ö ERisi 39

c. B

u

g

rupt

a

ki

ey

l

e

ml

e

rin

(

1

3). ö

rn

e

kt

e gör

üldü

ğ

ü

g

ibi

kalma

d

u

rumund

a

K

o

nu n

es

n

e

l

e

ri

va

rdır

:

(

1

3)

~

buk

o

nud

aç

ok

ya

nıldı.

De

ıı

evi

ı

n

l

eve

ıı

KoliII

(Y AL

.

)

.

(

K

AL

.

)

d. B

u

g

r

upta

ki

ey

l

e

ml

erin

(14)

ve

(15).

ö

r

nek

l

e

rd

e

görü

l

düğü

g

i

b

i

araç

d

u

r

u

m

un

da

K

o

nu n

es

n

e

l

e

ri

va

r

d

ır

:

(14) ~

es

ki h

a

tır

a

l

a

rl

a a

v unu

yo

r.

Deııeviınleven KoliII

(

Y

AL

.

)

.

(A

R

AÇ

.

)

(15) ~

b

u k

o

nu il

e

il

g

il

e

ni

yor

.

Deneyimleyen KOIIIl

(Y AL

.

)

(A

R

AÇ

.

)

4. So

n

gr

upt

ak

i

ey

l

e

ml

e

r

i

n

i

se ya

lnız

ca

bi

r

ü

ye

l

er

i

va

r

d

ı

r ve

b

u üye ya

lı

n

d

ur

u

m

daki

De

n

eyi

ml

eye

ndir

:

(i6)

A

yşe

afalladı.

D

e

ıı

e

viml

eve

n

(

Y

AL.)

-(I7)

K

a

l

aba

l

ı

k

coş

tu

.

Deneyimleyen

(YAL

.

)

(I8)

Ayşe

d

a

l

g

ınl

aşt

ı

.

Deneviınleven (Y

AL.)

.

Yuk

a

rıdaki ç

öz

üml

e

menin

bize gösterdiği

,

y

a

lnı

zc

a birin

c

i v

e

ikinci

g

rup

ta

ye

r

a

lan

ey

l

e

ml

e

rin

ge

ç

i

ş

li

,

di

ğe

r gruptaki

ey

l

e

ml

e

rin

i

se

kimi

yö

n

e

lm

e,

k

im

i

ç

ıkm

a

,

kimi k

a

lm

a

,

kimi i

se a

raç durumundaki

K

o

nu n

es

n

e

l

er

al

an

geçişs

i

z ey

l

e

ml

e

r

o

ldu

ğ

udur.

Aşağ

ıd

aki

ta

bl

o

,

bu

s

ını

f

l

a

ndırm

a

da

ye

r

a

l

a

n

ey

l

e

ml

e

ri

n

,

türnce

içi

n

deki

kon

uml

ar

ı

ve taş

ıdıkl

ar

ı

durum

bakımınd

a

n

,

D

e

n

eyi

ml

eyen

ve

K

o

nu

40

P iBE

i

DENEYİMLEYEN

!

E

YL

E

M

ÖZNE

k

o

numu

NESNE ko

n

umu

ı i

+YAL

-1

2

-

_{+ BEL}

l

3a

+YAL

-1

3b

+YAL

-!

3c

+

YAL

-1

3d

+YAL

-r 14

+YAL

-Tab/o I. Deııeviıııleven Üyesi

KONU

KO

NU

ÖZN

E

ko

numu

N

E

SNE kon

u

mu

i -

+ BEL

2

+YAL

-3a

-

_+YÖN

3b

-

_{+ C}

_I

_K

3c

-

_{+ KAL}

3d

-

+

ARAC

4

- -Tab/o

2

.

Konu Üvesi

İ

l

k grupta

yer

a

l

a

n

eylem

l

er

,

sı

r

ada

n

Kılıcı-Etkilenen

e

ylem

l

e

rind

e

n

h

e

rhangi

bir f

a

rk

lılı

k göster

m

ez

l

e

r

.

Bu seb

e

ple,

örtüşme

kuram

l

arı

için

sorun

l

u

değillerdir,

ç

ü

n

kü

KoiiII

ü

yes

i

s

ı

ra

d

a

n

b

i

r

g

eç

i

ş

l

i ey

l

emin do

l

a

y

s

ı

z

nesnesi gibidir

.

Diğer yandan,

ikinc

i

gr

u

p ey

l

e

ml

e

r

,

(I 9a)

,

(20a) v

e

(2

i

a) türnce

l

erini

n

anlam yorumları

o

l

an

(19b), (2

0

b) ve (2

i

b)

d

e

görü

l

düğ

ü

g

i

bi içkin bir

ettirgen

li

k anla

m

ı bar

ın

d

ı

r

ı

r

.

B

u

ey

l

e

ml

er d

i

ğe

r

di

ll

erde o

l

duğu

gibi

, s

özü

edilen öteki grup

l

a

r

a kıyas

l

a T

ü

r

k

çe

d

e de s

ını

rl

ı

say

ı

dadır

.

Bu ey

l

em

l

er

i

n

Kon

u

üye

l

e

ri

,

D

e

n

ey

i

m

l

eye

n

üyes

i

n

i

n

,

sözü edi

l

en ruh

durumunu

deneyim

l

e

m

esi

n

e

n

e

d

e

n

o

l

a

n

b

i

r çeş

i

t

Neden

yada

Ettireıı (Caııser)

üyes

i

olarak tan

ı

m

l

a

n

a

bili

r

.

B

u

d

u

rumda

Deneyim

l

e

yen

ü

ye

s

i de

b

ir

an

l

a

m

da

Ettirilen (Cm/see)

ya

d

a

Etkilenen Nesne (Ajfected Objectı

d

ir

:

TÜRKÇERUHDURUMU EYLEMLERİ İÇİN BİRsıNıFLAMA ÖNERİsİ 41

(19a).~

N

e

den

(YAL.)

Ali'yi çok etkiledi.

Ettirileıı

(BEL.)

(l9b). Ayşe Ali'nin etkilenmesine neden oldu.

(20a). Babam

N

ed

e

ıı

(YAL.) beni çok kırdı.

E

ttiril

e

n

(BEL.)

(20b). Babam benim çok kırılmama neden oldu.

(2la) ~ Ali'yi üzdü.

Ne

d

e

n

E

ttiril

e

ıı

(YAL.) (BEL.)

(21 b). Ayşe Ali'nin üzülmesine neden oldu.

Yönelme durumundaki nesne alan ruh durumu eylemlerin KOIIIl üyesi ise, (22b), (23b) ve (24b) anlam yorumlarında da gözlenebileceği gibi, ruh durumunun yöneldiği bir çeşit Hedef

Ç

l'

a

r

g

etı

üyesi gibidir:

(22a). ~ Ali'ye danldı.

Deıı

ey

iml

eye

ıı

.J::Oflll (YAL.) (YON.)

b. Ali'nin içinde bulunduğu

danlma

ruh durumunun yöneldiği nesne

A

yş

e

'

dir

.

(23a). Ali bize kırıldı.

D

e

n

eyi

mle

ye

n

K.ollll

(Y AL.) (YON.)

(

2

3

b)

.

Ali'nin içinde bulunduğu

kırılma

ruh durumunun yöneldiği nesne

bi

z

iz

.

(24a). Ali öğrencilere kızdı.

Den

ey

iml

eye

n

K.0I1U (Y AL.) (YON.)

(24b). Ali'nin içinde bulunduğu

kırma

ruh durumunun yöneldiği nesne

öğr

e

ıı

c

iLerdir

.

42 P.iBE

Çı

km

a

du

r

umund

ak

i

n

es

n

e a

l

a

n ruh du

r

umu

ey

l

e

ml

er

in

Ko

nu

üyes

i i

se,

(2Sb),

(26b) ve

(

27

b

) a

nlam

y

o

r

um

l

arı

nd

a

d

a g

ö

z

l

eneb

il

eceğ

i

g

i

b

i

,

ru

h

d

u

r

um

u

nu

o

lu

şt

ur

a

n

bir

çeş

it

Nedeıı (Reasoıı)

üyes

idir

:

(2Sa).A

J

j

k

a

la

ba

lı

k

t

a

n

çe

kindi

.

Deneyim

l

eye

n

KOIIII

(Y AL

.

)

(Ç

ıK

.)

(2Sb).

A

l

i'

n

in

i

ç

ind

e

b

u

l

undu

ğ

u

çekiiliile

ruh

d

uru

mu

n

un

nede

ni

kalabalıktu,

(26a).

A

l

i

ba

lık

ta

n tik

s

inir.

Deneyimleyen Koıııı

(YAL

.

)

(Ç

ıK

.)

(26

b

).

Ali'nin

içinde

bul

u

ndu

ğ

u

tiksiııme

ruh

d

u

r

umunun

n

ede

ni

balıkııt .

(27a).

Bebek

b

i

zden

ut

an

ı

yo

r.

Deneyimleyen KOIIIl

(Y AL

.

)

(ÇıK

.

)

(27

b

).

Bebeği

n

iç

ind

e

bulundu

ğ

u

ııtaııına

ruh du

r

umunu

n

nede

n

i b

i

z

i

z

.

Yöne

l

me ve ç

ı

kma d

u

r

u

mu

n

da

b

ir

Koii it

gere

k

t

i

ren

ruh

d

ur

u

m

u

ey

l

em

l

eri

o

l

ums

u

z

l

a

n

d

ıkl

ar

ınd

a,

yö

n

e

lm

e

durumu

Hedef

a

nl

a

mı

n

ı

, çı

km

a d

u

r

umu

da

Neden

a

nl

amını

y

i

tirir

.

Ç

ünkü

bu tür

de

n

o

l

u

m

s

u

z

l

anmış

ruh du

ru

m

u

ey

l

em

l

e

ri

,

zate

n

ge

r

çe

kl

eş

m

e

mi

ş

o

ldukl

a

rı

iç

in

,

m

a

n

t

ı

ksa

l

o

l

arak

da

gerçek

l

eşmemiş

bir ö

n

e

rm

e

içere

n

bir

tümcede,

bu

gerçek

l

eş

m

e

m

iş

ey

l

emin

,

ya

n

ı

n

da zo

runl

u

o

l

a

r

a

k

, ey

l

e

md

e

an

l

a

tıl

a

n

o

l

ay

ın

Nedeııini

yada

Hedefini

gösterir bir ad öb

e

ğ

ini

zor

unlu

kılm

as

ı

söz konus

u

o

l

amaz.

Soru

işaret

li

(28b)- (33b) tümee

l

e

r

i

bu durumu

ö

rn

e

kl

er:

(28a).~

A

li

'ye

da

r

ı

l

m

a

d

ı

.

Deneviınleveıı Konu

(Y AL

.

)

~

(YÖN.)

(28b).

?A

l

i'n

i

n

i

ç

i

nde b

ulundu

ğ

u

dantı

na

m

a

ruh

d

uru

m

un

un

yöneldiği

n

es

n

e

Ayşe'dir.

(29a)

.

A

li

bi

ze

kırı

l

madı.

Deneyimleyen Konu

TÜRKÇE RUH DURUMU EYLEMLERİ İÇİN BİR SI IFLAMA ÖNERİSİ -B

(29b

). ?

Ali

'

nin

i

ç

ind

e

bulundu

ğ

u

kırılınama ruh durumunun

y

öneldi

ğ

i

n

es

n

e

bÔ

z.

(

3

0

a).

Ali

öğrencil

e

re

kızmadı

.

Deııevimleven KOIIIl

(

Y

A

L.

)

.

(

YÖ

N.)

(30b

).?

Ali

·

nin

içind

e

bulundu

ğ

u

kı

znıaıııa

ruh durumunun

yöneldiği

n

es

ne

öğreııcilerdir.

(

3 l

a)

. Ali

kalabalıkt

a

n

çe

kinm

e

di

.

Deııeviınleveıı KOIIIl

(Y

AL

.

)

.

(ÇıK.)

(3

Ib

)

.

?A

li

'

nin

i

ç

inde

bulunduğu

çekiıııııeıııe

ruh durumunun

ned

e

ni

kalabalıkur.

(32

a)

. A

l

i

balıktan tiksinmez.

Denevimleveıı Kanlı

(

Y

A

L.

)

-

(ÇıK.)

(32b).

?

Ali

'

nin

içinde

bulunduğu

tiksiıııneıne

ruh durumunun

ned

e

ni

balıkııt.

(

3

3

a

)

.

Ad

a

m

ail

e

sind

e

n

ut

a

nmı

y

or

.

Deneviınleveıı KOIIIl

(Y

AL

.

)

.

(ÇıK.)

(

3

3

b

)

.

?

Adamın

i

ç

inde

bulunduğu

uıanınama ruh durumunun

nedeni

ailesidir.

Yukarıdaki

örnek

tümeelerin

inceleme

s

i

,

a

kl

a

tüm

bu

ruh

durumu

ey

l

e

ml

e

rin

e

ş

it der

e

cede

ruh durumu

anl

a

mı i

çe

rip

i

ç

erm

e

dikleri

v

e bu

d

e

r

e

c

e

nedeni

y

le

birbi

r

lerinden

farklıla

ş

ıp

farklıla

ş

madıkl

a

rı

s

orusunu

getirir

.

Türk

ç

edeki

ruh durumu

eylemlerinin

incelemesi

,

çok sa

y

ıda

e

y

lemin

anlam g

e

nişl

e

mesi

tmeaning

ex

tensioııı

y

olu ile ruh durumu

bildirme

ye

n

anlamlarına

ek olarak,

bir ruh durumu

anlamına

gönderme

yaptıklarını

gö

s

terir

.

(2Sa)-

(

32a

)

tümceleri

,

bu tür eylemlerden

bazılarının ruh durumu

bildirme

y

en

anlamlarını

,

(

2Sb)

- (

32b) t

ü

meeleri

ise ruh durumu

bildiren

anl

a

mlarını örn

e

kl

e

r

:

44

P.iBE

(3

4

a)

.

G

ün

eş

p

ar

lı

yo

r

.

(34

b

)

.

Ba

b

a

m

ça

buk p

a

rl

a

r.

(3Sa)

.

Hava soğ

u

ya

r

.

(3Sb).

B

u i

şten soğ

udum.

(36a)

. Ç

ocuk balonu uçurd

u

.

(36b)

.

Ka

dı

n

u

ç

u

r

du

.

(37a)

.

Adam or

m

anda v

u

r

ul

d

u

.

(37b)

.

A

li

Ayşe'ye

v

u

r

ul

d

u

(38a)

.

Ev yan

ı

yer.

(38b)

.

Kadın çoc

u

ğ

unu

k

ay

b

e

tti

ğ

i n

e ya

nı

yo

r

.

EYLEM RUH DURUM ANLAMı RUH DURUMU OLMAYAN ANLAMı

parIa- ışık saç- siııirleıı

-soğu- ısıııı kavbet- ilgisini kavbet

-ucur- vükselıııesiııi sağla- cıldırınak

-vurul- si/ah vb. biraraç aşık 0/

-vasıtasıyla vurma ey/eli/ine koliIIo/

-yan- ısı veışık veren bir çok üzül -koniıma ze

c-B

u

ça

l

ı

ş

mada

,

ü

ye

l

e

rin

i

n konu r

o

l

l

e

r

i ve a

ldıkl

ar

ı

d

u

ru

m t

e

m

e

l

a

l

ı

n

a

r

ak

İb

e

(20

04

) te ö

n

eri

l

e

n

r

uh durumu

ey

l

e

m

s

ını

f

l

a

n

d

ırm

as

ı

,

ka

lm

a

ve ç

ıkm

a

d

u

r

u

m

l

ar

ın

da

KOIlII

n

es

n

e

l

e

ri

ge

r

e

ktir

e

n

iki

gr

up

r

uh

d

urumu

ey

l

em

in

i

n

s

ını

f

l

a

n

d

ırm

aya

e

k

le

nm

es

i

il

e ge

li

ş

tirilmi

ş

tir

.

Bu

s

ını

f

l

a

n

d

ı

rmaya

gö

r

e,

geç

i

ş

l

i bi

rin

c

i

ve

i

k

in

c

i

g

rup ruh durumu

ey

l

e

ml

er

i

,

b

i

rbir

l

er

inin

ko

n

u

ro

ll

er

i

bak

ı

m

ınd

a

n

ters

i

ö

rün

t

ü

gö

ste

r

ir

k

e

n

di

ğer g

r

up ey

l

em

l

e

rin

t

ümü

geç

i

şs

i

zd

ir

.

O

lumlu

tümee

l

e

rd

e

yö

nelm

e

durumunda

k

i

a

d

ö

b

eğ

i

,

ruh

du

r

um

un

un

yö

n

e

l

diği

H

edef

i

,

ç

ıkm

a

durumund

ak

i

a

d

öbeği

i

se ru

h

durumu

n

un

Nedenini göst

er

i

rke

n

,

t

üm

ce

l

e

r

o

lum

s

u

z

l

a

ndı

ğın

d

a,

m

a

n

t

ı

ksa

l

yo

r

umu

n

da

gere

ktir

d

i

ğ

i

g

ibi

,

H

e

d

efve

Ne

d

e

n

yo

rum

l

a

rı k

aybo

lur

.

Çal

ı

ş

m

a ayr

ı

ca T

ür

kçe

d

e

ruh du

r

umu

bildirm

e

a

nl

amı o

lm

ayan

çok

say

ıd

a ey

l

emi

n ruh durumu bildirm

e

i

ş

le

v

i

y

l

e

kull

a

nıl

a

bildi

kle

rin

i

ö

rn

e

kl

er

.

TÜRKÇE RUH DURUMU EYLEMLERİ İçİ BİR sıNıFLAMA ÖNERİsİ 45

K

AYNA

K

ÇA

Belleri. A. ve L. Rizzi. 1988. Psych verbs and ıheıa ıheory. Natural Language md

Lingııisıics Theorv 6. 291-352.

Dabrowska. E. 1994. Daıive and norninative experiencers: Two folk ıheories of mind.

Liııgııisıics 32, 1029-105-+.

Dowty. D. 1991. Theınaıie proıo-roles and argumenı selecıion. Laııgııage 6713. 5-+7

-619.

Hateri. Y. 1997. On the lexical concepıual sırucıurc of psych verbs. In Kageyaına, T.

(Ed.). Verhsemaııtics aııdsynıactic structııre (15-44). Tokyo: Kurosio.

Göksel. A. 1993. Levcls of reprcscntation and arguıncnl struct urc in Turkish. LJnpublishcd Ph. D. Dissertaıicn. Londra Universitesi ,Londra.

Ibe, P. 2004. Türkçe 'de ruh durıııııu eylenılerının biçını Feyapı gorıiniiıııleri, XVIII: Ulusal Dilbilim Kurultayı'nda sunulmış bildiri. Ankara: Ankara Üniversiıesi.

Kural. M. 1996. Verb incorporation and cleıncntary prcdicaıcs. Yayıınlanınaınış Doktora Tezi. Califorııia Üniversitesi, Los Angeles.

Pcscısky. D. 1987. Binding problcrns wiıh experiencer verbs. Liııguisıic lnqıııry 18,

126-1-+0.

Tenny, C. L. 199-+. Aspecıııal ro/es and ıhe syııtax seınantics interface.

Dordrecht.Kluwer Acadeınic Publishers.

Voorst , V. J. 1992. Aspectual seınantics of psychological verbs. Linguistics md

philosoplıy 15.65-92. Pınar ibe <pinaribe@ınersin.edu.lr> Mersin Üniversitesi ingiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü 33342 Mersin [Al ındı: Mart 2004; Düzeltrne : Haziran 2004; Basım onayı: Temmuz 20041