İslam’da İrtidat ve Tolerans-Gazali’nin Filozoflara Yönelik Vardığı Hükmün Gelişimi ve Filozofların Buna Karşı Tepkileri* / Apostasie und Toleranz Im Islam-Die Entwicklung zu al-Gazalis Urteil gegen die Philosophie und die Reaktionen der Philosophen

(1)

Journal of Islamic Research 2015;26(3)

120

u eser 1998 tarihinde Berlin Freie Üniversitesinde yapılmış bir dok-tora tezinin basılmış halidir. Eserde İrtidat konusu daha ziyade Ke-lami açıdan, yani bir iman meselesi olarak değerlendirilmeye çalışılmaktadır. Yazımızda eserin içindekiler kısmının tercümesi sunul-maktadır.

İÇERİK ÖNSÖZ

KISALTMALAR GİRİŞ

1. BÖLÜM: 1./7. VE 2./8. YÜZYILDA İRTİDAT HÜKÜMLERİNİN GE-LİŞİM SÜRECİ

1. Kısım: Kur’an’da İrtidat

2. Kısım: Kur’an’da “Müslümanlar” ve “Mü’minler” 3. Kısım: Hadislerde İrtidat

4. Kısım: Hadislerde İrtidat Hükümlerinin Tatbik Edilmesinin Geli-şim Süreci

5. Kısım: Erken Dönem Fıkıh Literatüründe İrtidat Hükümleri 6. Şafii’nin Gizli Mürtedlerle (Zanadıka) İlgili Verdiği Hüküm

İslam’da İrtidat ve Tolerans-Gazali’nin

Filozoﬂara Yönelik Vardığı Hükmün

Gelişimi ve Filozoﬂarın Buna Karşı

Tepkileri*

Frank GRIFFELa

a_{Alman İslam Bilimci}

Çev.:

Özcan TAŞCIb

b_{Kelam AD,}

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Çanakkale Geliş Tarihi/Received: 23.01.2016 Kabul Tarihi/Accepted: 25.01.2016 Yazışma Adresi/Correspondence: Özcan TAŞCI

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi,

Kelam AD, Çanakkale, TÜRKİYE/TURKEY ozzcan12@hotmail.com A

Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: İrtidat; kelam K

Keeyy WWoorrddss:: Apostasy; kalam

JJoouurrnnaall ooff IIssllaammiicc RReesseeaarrcchh 22001155;;2266((33))::112200--22

ÇEVİRİ

(2)

Özcan TAŞCI İSLAM’DA İRTİDAT VE TOLERANS-GAZALİ’NİN FİLOZOFLARA YÖNELİK VARDIĞI HÜKMÜN GELİŞİMİ...

121

2. BÖLÜM: DİNİ AYRIŞMALARIN DİSİPLİNE EDİLMESİNİN BİR ARACI OLARAK İRTİDAT HÜ-KÜMLERİNİN GELİŞİM SÜRECİ (218/833’DEN 454/1063’E KADAR)

1. Kısım: Halife Kadir ve 109/1018’deki İrtidat Hükmü

2. Kısım: 409/1018’deki Hükmün Arka Planı: Müslüman Toplumun Geleneksel/Ehl-i Hadis Tasav-vuru

3. Kısım: Filozofların Ehl-i Hadis Fırkası Tarafından “Cehmiler” ve Mürtedler olarak Mahkum Edil-meleri

4. Kısım: 3./9. ve 4./10. Yüzyıllar boyunca Ehl-i Hadis Fırkası İçerisinde İrtidat ve Küfrün Kriterle-rinin Tespiti

5. Kısım: Mu’tezile’de İrtidat ve Küfrün Kriterlerinin Tespiti

6. Kısım: Eş’ariye’ye Mensup Bakıllani’de Küfrün Genel-geçer Kriteri

7. Kısım: Gazneli Mahmud Tarafından 409/1018’deki İrtidat Hükmünün Uygulanması

8. Kısım: Eş’ariye’ye Mensup Abdülkahir el-Bağdadi’de Kafirlerin “Mürtedler” ve “Sapkınlar” Ola-rak Ayrılmaları

9. Kısım: 445/1053 Yılındaki Selçuklu Döneminde Takip Edilmeleri Sürecinde Eş’ariler’in Küfür Kri-terlerinin Geçersiz Olması

3. BÖLÜM: FİLOZOFLARIN 469/1077’DEN 505/1111’E KADAR MÜRTED OLARAK MAHKUM EDİLMELERİ

1. Kısım: Gazali Öncesi Nesilde Küfür ve İrtidat Arasındaki Ayrımın Kaldırılması 2. Kısım: 5./11. Yüzyılda Filozofların İslamı

3. Kısım: Selçukluların Din Siyaseti ve Devlete Karşı İsmailiyye Tehlikesi 4. Kısım: Gazali’nin En Erken Yazdığı Eserlerde Kötümserlik Etkisi

5. Kısım: Gazali’nin “Filozofların Tutarsızlığı” (Tehafütü’l-Felasife) Adlı Eserinde Filozofları İlk Defa Yargılaması

6. Kısım: Gazali’nin Küfrü ve İrtidatı Eşit Görmesi

7. Kısım: “Batıniliğe Reddiye Olarak Yazdığı “Kıstasü’l Müstakim” Adlı Eserde Gazali’nin Filozofları İkinci Defa Yargılaması ve Tekzib’in İrtidat İçin Bir Kriter Olarak Oluşumu

8. Kısım: Gazali’nin Faysalu’t-Tefrika’daki Tolerans Teorisi

9. Kısım: Gazali’nin Faysalu’t-Tefrika’da Tolerans Teorisini Temellendirmesi

4. BÖLÜM: GAZALİ TARAFINDAN YAPILAN YARGILAMAYA FİLOZOFLARIN TEPKİLERİ (487/1095’DEN 592/1195’E KADAR)

1. Kısım: 6./12. Yüzyılın Başında İslam Dünyasının Doğusunda Meşşai Felsefenin Değişimi

2. Kısım: 6./12. Yüzyılın Başında İslam Teolojisi İçerisindeki Yeni Felsefi Cereyanın Kuzey Afrika ve Endülüs Düşünce Hayatına Etkisi

(3)

Özcan TAŞCI İSLAM’DA İRTİDAT VE TOLERANS-GAZALİ’NİN FİLOZOFLARA YÖNELİK VARDIĞI HÜKMÜN GELİŞİMİ...

122

3. Gazali’nin 6./12. Yüzyılın Başında ve Ortasında Mağrib ve Endülüs’te Felsefeyi Yargılamasının Etkisi

4. İbn Bacce Döneminde İslam Toplumunda Felsefenin Rolü Hakkındaki Hayal Kırıklığı

5. Gazali’nin Felsefeye Yaptığı Eleştiriye Bir Tepki Olarak İbn Tufeyl’in Hayy İbn Yakzan Alegorisi 6. Kısım: İbn Rüşd’ün İlk Yazdığı Eserlerinde Gazali’ye Karşı Takındığı Tutum (565/1169’a Kadar) 7. Kısım: 574/1178’den itibaren Gazali’nin Yorum/Te’vil Metodunun İbn Rüşd tarafından

Benim-senmesi SONUÇ

KAYNAKÇA DİZİN