T.C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
KONYA YÖRESĠNDEKĠ SERBEST DURAKLI BARINAĞA SAHĠP SÜT SIĞIRI
ĠġLETMELERĠNĠN ENERJĠ ETKĠNLĠĞĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Sümeyye Verde ġANLI YÜKSEK LĠSANS
Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı
Temmuz-2019 KONYA Her Hakkı Saklıdır
i
TEZ KABUL VE ONAYI
Sümeyye Verde ġANLI tarafından hazırlanan ―KONYA YÖRESĠNDEKĠ
SERBEST DURAKLI BARINAĞA SAHĠP SÜT SIĞIRI ĠġLETMELERĠNĠN ENERJĠ ETKĠNLĠĞĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ‖ adlı tez çalıĢması 12/07/2019
tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı‘nda YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiĢtir.
Jüri Üyeleri Ġmza
BaĢkan
Doç. Dr. Ġlker KILIÇ ………..
DanıĢman
Prof. Dr. Selda UZAL SEYFĠ ………
Üye
Doç. Dr. Ġlker KILIÇ ………
Üye
Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Melih YILMAZ ………..
Yukarıdaki sonucu onaylarım.
Prof. Dr. Mustafa YILMAZ FBE Müdürü
ii
TEZ BĠLDĠRĠMĠ
Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranıĢ ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalıĢmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.
DECLARATION PAGE
I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work.
Ġmza
Sümeyye Verde ġANLI Tarih: 16.07.2019
iii
ÖZET YÜKSEK LĠSANS
KONYA YÖRESĠNDEKĠ SERBEST DURAKLI BARINAĞA SAHĠP SÜT SIĞIRI ĠġLETMELERĠNĠN ENERJĠ ETKĠNLĠĞĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Sümeyye Verde ġANLI
Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Selda UZAL SEYFĠ
2019, 74 Sayfa
Jüri
Doç. Dr. Ġlker KILIÇ Prof. Dr. Selda UZAL SEYFĠ Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Melih YILMAZ
Enerji etkinliği, üretimin sürdürülebilirliği açısından her alanda oldukça önemlidir. Özellikle hayvansal üretimin sürdürülebilirliği açısından iĢletmelerin enerji etkinliğinin değerlendirilmesi gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Konya yöresi süt sığırı yetiĢtiriciliğinde üretim miktarı ve hayvan sayısı bakımından ülkemizde ilk sırada yer almaktadır. Konya Bölgesinde süt sığırı iĢletmelerinin önemli bölümünde barınaklar serbest duraklı sistem olarak inĢa edilmektedir. Bu çalıĢma, Konya yöresindeki serbest duraklı barınağa sahip süt sığırı iĢletmelerinin enerji etkinliğinin değerlendirilmesi amacıyla 2017-2018 yıllarında yürütülmüĢtür. AraĢtırmada, bölgeyi temsil edebilen araĢtırma amacına uygun amaçlı örnekleme metodu ile belirlenmiĢ farklı kapasitelere sahip 20 adet iĢletme incelenmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerin genel özellikleri, enerji girdi ve çıktı değerleri ile ilgili veriler iĢletme sahipleri ile yüz yüze yapılan anket çalıĢması ile elde edilmiĢtir. AraĢtırma kapsamındaki her iĢletme için enerji girdileri (yem, elektrik, makine, mazot, yağ ve insan iĢ gücü) ve enerji çıktıları (süt) ayrı ayrı hesaplanarak enerji etkinlik parametreleri hesaplanmıĢtır. ÇalıĢmada, iĢletmeler sağmal inek kapasitelerine göre <50 baĢ (I. grup), 50-99 baĢ (II. grup), 100-149 baĢ (III. grup), 150-150-99 baĢ (IV. grup)ve 200 baĢ ve üzeri (V. grup) olarak 5 farklı grup altında değerlendirilerek karĢılaĢtırılmıĢtır. AraĢtırmada, enerji etkinlik parametreleri olarak çalıĢmada incelenen enerji kullanım etkinliği (EKE), enerji verimliliği (EV), süt üretim enerjisi (SE), net enerji verimliliği (NEV), toplam enerji girdisi, toplam süt üretimi değerleri hesaplanmıĢtır. Enerji etkinlik parametreleri açısından gruplar arasındaki fark önemli bulunmuĢtur (P<0,01). EKE, EV ve toplam enerji girdisi değerleri en düĢük 0,09±0,00; 3,14±0,05 L/100MJ ve 5677674±490569 MJ ile I. grup iken en yüksek 0,33±0,0; 11,02±0,34 L/100MJ ve 36778320±4763468 MJ ile V. gruptur (P<0,01). SE değeri en yüksek I. grupta (31,42±0,60 MJ/L) ve en düĢük V. grupta (9,10±0,28 MJ/L) olduğu tespit edilmiĢtir (P<0,01). NEV değeri ise -6784074±452958 MJ değeri ile en yüksek I. grup iken -16204829±1109507 MJ ile en düĢük III. gruptadır (P<0,01). ÇalıĢma sonucunda en yüksek EKE, EV, toplam enerji değerlerinin ve en düĢük SE değerinin 200 baĢ ve üzeri iĢletmelerde olduğu belirlenmiĢtir. Enerji verimlilik parametreleri (EKE, EV, Toplam Enerji ve SE) yönünden 200 baĢ ve üzeri hayvan kapasitesine sahip iĢletmelerin daha avantajlı olduğu belirlenmiĢtir. Bu nedenle, enerjinin daha etkili kullanılması amacıyla serbest duraklı barınak sistemine sahip süt sığırı iĢletmelerin 200 baĢ ve üzeri sağmal inek kapasitesine sahip olarak kurulması tavsiye edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Enerji kullanım etkinliği, Enerji verimliliği, Net enerji verimliliği, Süt
iv
ABSTRACT
MS THESIS
THE EVALUATING OF ENERGY EFFICIENCY OF DAIRY CATTLE FARMS WITH FREESTALL HOUSING SYSTEM IN KONYA
Sümeyye Verde ġANLI
THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY
DEPARTMENT OF AGRICULTURAL STRUCTURES AND IRRIGATION
Advisor: Prof. Dr. Selda UZAL SEYFĠ
2019, 74 Pages
Jury
Assoc. Prof. Dr. Ġlker KILIÇ Prof. Dr. Selda UZAL SEYFĠ Assit. Prof. Dr. Ahmet Melih YILMAZ
Energy efficiency is very important for sustainability of production in all areas. Especially in terms of sustainability of animal production, evaluation of energy efficiency of farms is gaining more importance. Konya region ranks first in our country in terms of production quantity and number of animals in dairy cattle breeding. Particular, in most of the dairy cattle farms in Konya region, farms are built as a freestall system. This study was carried out in 2017-2018 in order to evaluate the energy efficiency of dairy cattle farms with freestall housing in Konya region. It was investigated representative twenty dairy farms with different animal capacities by using purposeful sampling method in this region. Data on general characteristics, energy input and output values of the farms examined were calculated by calculating energy inputs (feed, electricity, machinery, diesel, oil and human labor) and energy outputs separately for each farm within the research. In this study, farms were compared under 5 different groups as <50 head, 50-99 head, 100-149 head, 150-199 head and 200< head according to their dairy cattle capacity. In this study, energy use efficiency (EUE), energy efficiency (EP), specific energy (SE), net energy efficiency (NEY), total energy input and total milk production values were calculated as energy efficiency parameters. The difference between the groups was found to be significant in terms of energy efficiency parameters (P<0,01). While EUE, EP and total energy input values were as low as 0,09 ± 0,00; 3.14 ± 0.05 L / 100MJ and 5677674 ± 490569 MJ with the I. group, the highest group of 0.33 ± 0.0; 11.02 ± 0.34 L / 100MJ and 36778320 ± 4763468 MJ with V. group (P<0,01). SE values were highest in group I (31.42 ± 0.60 MJ / L) and lowest in group V (9.10 ± 0.28 MJ / L) (P<0,01). The NEY value was the highest in group I with -6784074 ± 452958 MJ and the lowest in group III with -16204829 ± 1109507 MJ. in the group (P <0.01). As a result of the study, it was determined that the highest EUE, EP, total energy values and the lowest SE values were found in 200 head and above enterprises. In terms of energy efficiency parameters (EUE, EP, Total Energy and SE), it is determined that the farms having the capacity of 200 cows and above are more advantageous. Therefore, in order to use energy more efficiently, it is recommended to establish dairy cattle farms with a freestall housing system with a capacity of 200 cows and above dairy cattle.
Keywords: Dairy cattle, Energy efficiency, Energy use efficiency, Net energy yield, Specific
v
ÖNSÖZ
Yüksek lisans çalıĢmam boyunca değerli bilgilerini benimle paylaĢan, kendisine ne zaman danıĢsam bana kıymetli zamanını ayırıp sabırla ve büyük bir ilgiyle bana faydalı olabilmek için elinden geleninden fazlasını sunan, her sorun yaĢadığımda yanına çekinmeden gidebildiğim, yakın ilgisini eksik etmeyen, güler yüzü ve destek veren sözleriyle çalıĢma azmimi perçinleyen ve gelecekteki mesleki hayatımda da bana verdiği değerli bilgilerden faydalanacağımı düĢündüğüm kıymetli ve saygı değer danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Selda UZAL SEYFĠ‘ ye teĢekkürü bir borç biliyor ve Ģükranlarımı sunuyorum. AraĢtırmanın sonuçlanmasında yardımını esirgemeyen ArĢ. Gör. Mehmet Akif Kalender ve Ziraat Mühendisi Mevlüt ġimĢek‘e teĢekkürlerimi sunarım.
Gerek yüksek lisans ders sürecinde ve gerekse de tez çalıĢmam boyunca benden desteğini esirgemeyen, çalıĢmalarımda beni sabırla destekleyen sevgili eĢim Salim ġANLI, annem Zeynep ARSLAN ve babam Ziraat Yük. Mühendis Süleyman ARSLAN‘ a sonsuz teĢekkürlerimi sunarım.
Sümeyye Verde ġANLI KONYA-2019
vi ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET ... iii ABSTRACT ... iv ÖNSÖZ ... v ĠÇĠNDEKĠLER ... vi ÇĠZELGELER ... viii ġEKĠLLER ... ix SĠMGELER VE KISALTMALAR ... x 1. GĠRĠġ ... 1 2. KAYNAK ARAġTIRMASI ... 7
2.1. Süt Sığırı Barınakları Planlama Sistemleri ... 7
2.1.1. Serbest duraklı süt sığırı barınakları ... 7
2.1.2. Serbest sistem süt sığırı barınakları ... 10
2.2. Enerji Etkinliği ... 11
2.2.1.Enerji girdi parametreleri ... 11
2.2.1.1. Doğrudan enerji girdi parametreleri (DE) ... 12
2.2.1.2. Dolaylı enerji girdi parametreleri (IDE) ... 12
2.2.2. Enerji çıktı parametreleri ... 13
2.2.3. Enerji kullanım etkinliği (EKE) ... 13
2.2.4. Enerji verimliliği (EV) ... 15
2.2.5. Net enerji verimliliği (NEV) ... 15
2.2.6. Süt üretim enerjisi (SE) ... 16
3. MATERYAL VE YÖNTEM ... 17
3.1. Materyal ... 17
3.1.1. AraĢtırmanın yürütüldüğü bölgenin özellikleri ... 17
3.1.2. AraĢtırmanın yürütüldüğü iĢletmelerin genel özellikleri ... 22
3.2. Metod ... 27
3.2.1. Arazi çalıĢması ... 27
3.2.2. Büro çalıĢması ... 27
3.2.2.1. Enerji girdi parametrelerinin belirlenmesi ... 28
3.2.2.2. Enerji çıktı parametrelerinin belirlenmesi ... 31
3.2.2.3. Enerji kullanım etkinliğinin belirlenmesi (EKE) ... 31
3.2.2.4. Enerji verimliliğinin belirlenmesi (EV) ... 32
3.2.2.5. Net enerji verimliliğinin belirlenmesi (NEV) ... 32
3.2.2.6. Süt üretim enerjisinin belirlenmesi (SE) ... 32
4. ARAġTIRMA SONUÇLARI VE TARTIġMA ... 33
4.1. ĠĢletmelerin genel özellikleri ... 33
4.2. Enerji Girdi Parametreleri ... 37
vii
4.4. Enerji Etkinliği Değerlendirme Parametreleri ... 48
5. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER ... 56
6. KAYNAKLAR ... 60
viii
ÇĠZELGELER
Çizelge 1. 1. Dünya hayvan varlığı ve süt üretim miktarının kıtalara göre dağılımı
(FAO, 2017) ... 2
Çizelge 1. 2. Hayvan varlığının ülkelere göre dağılımı (FAO, 2017) ... 3
Çizelge 1. 3. Süt üretim miktarının ülkelere göre dağılımı (FAO, 2017) ... 3
Çizelge 1. 4. Türkiye hayvan varlığının illere göre sıralaması (TUIK, 2019) ... 4
Çizelge 1. 5. Türkiye süt üretim miktarının ilk beĢ ile göre sıralaması (TUIK, 2019) .... 4
Çizelge 2. 1. ÇeĢitli yaĢta ve ağırlıkta olan sığırlar için durak boyutları (Ekmekyapar, 1999) ... 8
Çizelge 2. 2. Dinlenme avlusunun iklim bölgesine göre hayvanların alan gereksinimleri ... 10
Çizelge 3. 1. Konya bölgesi için uzun yıllara ait iklim verileri (Anonim, 2019b) ... 18
Çizelge 3. 2. Türkiye ve Konya‘daki hayvan varlıklarının yıllara göre değiĢimi (TUIK, 2019) ... 19
Çizelge 3. 3. Türkiye ve Konya sağmal sığır sayısının yıllara göre değiĢimi ve oranları (TUIK, 2019). ... 19
Çizelge 3. 4. Süt üretim miktarlarının yıllara göre değiĢimi (TUIK, 2019). ... 20
Çizelge 3. 5. Konya ilinde 2013 yılı kapasitelerine göre büyükbaĢ hayvancılık yapan iĢletmeler ve hayvan sayıları (Anonim, 2013) ... 21
Çizelge 3. 6. ĠĢletmelerin genel özellikleri ... 23
Çizelge 3. 7. ĠĢletme gruplarına göre yem üretim alanı ve üretim miktarları (Ortalama±Standart Hata) ... 26
Çizelge 3. 8. Girdilerin enerji eĢdeğerleri (EE) (Uzal, 2013) ... 28
Çizelge 4.1. ĠĢletmelerin genel özellikleri (Ortalama±Standart Hata) ... 34
Çizelge 4.2. ĠĢletmelerdeki doğrudan enerji girdi değerleri ... 38
Çizelge 4.3. ĠĢletmelerdeki dolaylı enerji girdi değerleri ... 39
Çizelge 4.4. AraĢtırmanın yürütüldüğü süt sığırı iĢletmelerinin iĢletme gruplarına göre yıllık enerji girdileri (Ortalama±Standart Hata) ... 40
Çizelge 4.5. ĠĢletmelerdeki toplam girdi ve toplam çıktı değerleri ... 46
Çizelge 4.6. ĠĢletmelerdeki EKE, EV, NEV, SE, Toplam Enerji Girdisi ve Toplam Enerji Çıktısı Değerleri ... 49
Çizelge 4.7. ĠĢletme gruplarına göre enerji değerlendirme parametreleri (Ortalama±Standart Hata) ... 51
ix
ġEKĠLLER
ġekil 2. 1. Serbest duraklı barınaklarda duraklar (Anonim, 2019a) ... 8 ġekil 2. 2. Servis yollarında gübre temizliğini sağlayan kazıyıcılar (Anonim, 2019a) ... 9 ġekil 2. 3. Yemlik ve yem yolu (Anonim, 2019a) ... 10
ġekil 4.1. Ġncelenen iĢletmelerin hayvan kapasitelerinin iĢletme gruplarına göre
değiĢimi ... 35 ġekil 4.2. Ġncelenen iĢletmelerin iĢletme kapasitelerinin iĢletme gruplarına göre
değiĢimi ... 36 ġekil 4.3. Ġncelenen iĢletme gruplarının doğrudan enerji girdilerinin iĢletme
gruplarına göre değiĢimi ... 43 ġekil 4.4. Ġncelenen iĢletmelerde dolaylı enerji girdilerinin iĢletme gruplarına göre
değiĢimi ... 44 ġekil 4.5. Ġncelenen iĢletme gruplarındaki doğrudan ve dolaylı enerji girdilerinin
yüzde dağılımları ... 45 ġekil 4.6. Ġncelenen iĢletmelerin süt üretim miktarlarının iĢletme gruplarına göre
değiĢimi ... 47 ġekil 4.7. Ġncelenen iĢletmelerde Enerji Kullanım Etkinliği (EKE) değerlerinin
iĢletme kapasitelerine göre değiĢimi ... 50 ġekil 4.8. Ġncelenen iĢletmelerde Enerji Verimliliği (EV) değerlerinin iĢletme
kapasitelerine göre değiĢimi ... 52 ġekil 4.9. Ġncelenen iĢletmelerde Net Enerji Verimliliği (NEV) değerlerinin iĢletme
kapasitelerine göre değiĢimi ... 53 ġekil 4.10. Ġncelenen iĢletmelerde Süt Üretim Enerjisi (SE) değerleri iĢletme
x
SĠMGELER VE KISALTMALAR
BBHB: BüyükbaĢ Hayvan Birimi EED: Enerji EĢdeğeri
EF: Yem Enerjisi EV: Enerji Verimliliği
EKE: Enerji Kullanım Etkinliği DE: Dizel Enerjisi
YaE: Yağ Enerjisi
ĠE: Ġnsan Gücü
IDE: Dolaylı Enerji Girdisi
kg: Kilogram
kW: Kilovat
L: Litre
LU: Çiftlik Birimi MaE: Makine Enerjisi MJ: Megajoule
NEV: Net Enerji Verimliliği Qf: Yakıt Tüketimi
RE: Yenilenebilir Enerji SE: Süt Üretim Enerjisi
1. GĠRĠġ
Süt, insan beslenmesinde vazgeçilmez bir yere sahiptir. Sütün miktar ve kalitesinin artırılması, süt sığırlarının refahına uygun inĢa edilmiĢ barınaklarda yetiĢtirilmesi ile mümkün olabilecektir (Uzal, 2008).
Hayvan barınakları, hayvanları olumsuz iklim koĢullarından korumak, hayvanlara rahat bir barınma ve üretim alanı sağlamak amacıyla planlanan yapılardır (Uzal, 2008). Hayvanlara rahat bir ortam sağlamak için barınak tasarımlarında stres faktörlerini ortadan kaldırılmalıdır. Hayvanlardaki bu stres faktörlerinin kaynakları; iklimsel, yapısal, sosyal ve diğer faktörlerdir (Uğurlu ve Uzal, 2004).
Hayvan yetiĢtiriciliğindeki amaç, ekonomik ve verim olarak en yükseği elde etmektir. Hayvan yetiĢtiriciliğindeki tesislerin seçimleri üretim Ģekline ve amacına göre çeĢitli büyüklük ve tiplerdedir. Planlanan barınak tipi; yerleĢim ve yönlendirme, çevre koĢulların düzenlenmesi, boyutlandırma, yapı malzemelerinin seçimi, ekipman kullanımı ve iç ayrıntılar hayvansal üretim ekonomikliği açısından önemlidir. Ayrıca hayvanların özellikleri ve ihtiyaçları da barınak planlamasında önemlidir. Hayvan barınakları amaca uygun, ekonomik, elveriĢli, etkili, pratik kullanıĢlı ve hayvan davranıĢ özelliklerine göre planlanmalıdır (Olgun ve Çelik, 1997).
Avrupa Birliği ve Amerika‘da süt sığırı yetiĢtiriciliğinde yaygın olarak kullanılan serbest duraklı ve serbest sistem süt sığırı barınaklarıdır (Bravo-Ureta ve Rieger, 1990; De Boer, 2003; Haskell ve ark., 2006). Bu barınak sistemleri, 2000 yılı baĢından itibaren Konya bölgesindeki süt üretiminde de yoğun olarak uygulanılmıĢ ve Konya‘daki süt üretiminin önemli bir kısmı bu barınak sistemine sahip iĢletmelerde gerçekleĢmiĢtir. Bunun sebebi, serbest duraklı ve serbest sistemli süt çiftliklerinde hayvan refahı, üretim miktarı ve kalitesi, çevre kirliliği gibi konuların dikkate alınarak planlama yapılmasıdır (Uzal, 2013).
Konya Bölgesinde özellikle serbest duraklı barınaklara sahip süt sığırı çiftlikleri, hayvan refahıyla beraber üretim kalitesi ve miktarını artırmak amacıyla planlanmakta olup, önemli bölümü IPARD destekli olarak inĢa edilmektedir.
Serbest duraklı barınağın yapılma amacı, duraklarda sığırların kendilerine ve diğer sığırlara zarar vermeden yatıp dinlenmek için kullanabileceği temiz yumuĢak mini dinlenme alanları oluĢturmaktır. Durak tasarımlarında; ineklerin yaralanmalarına
sebebiyet vermeden giriĢ-çıkıĢ ve yatma-kalkma eylemlerinin kolay gerçekleĢtirebileceği yeterli ve uygun alan sağlanmalıdır (Nordlund ve Cook, 2003).
Dünya hayvan varlığı ve süt üretim miktarlarının kıtalara göre dağılımı Çizelge 1.1.‘ de verilmiĢtir (2017 FAO verileri esas alınmıĢtır). Ġnek ve manda varlığı bakımından Amerika kıtası 512 milyon baĢ ile en yüksek kapasiteye sahip olmakla birlikte; inek ve manda sütü üretim miktarı olarak Asya kıtası 322 milyon ton ile en yüksek üretim miktarına sahiptir. Asya kıtası, koyun ve keçi varlığının yanı sıra süt üretimleri yönünden de en yüksek kapasiteye sahip olan kıtadır.
Çizelge 1. 1. Dünya hayvan varlığı ve süt üretim miktarının kıtalara göre dağılımı (FAO, 2017)
KITALAR
HAYVAN VARLIĞI (baĢ) SÜT ÜRETĠM MĠKTARI (ton)
ĠNEK VE MANDA KEÇĠ KOYUN ĠNEK VE MANDA KEÇĠ KOYUN
AFRĠKA 346.475.266 422.738.294 381.229.566 37.410.052 4.519.161 2.440.101 AMERĠKA 516.502.094 37.063.591 81.307.871 184.552.225 756.974 97.054 ASYA 470.229.103 551.274.621 508.038.793 322.189.521 10.555.833 5.016.606 AVRUPA 121.395.816 19.290.067 132.168.743 221.581.555 2.824.715 2.846.878 ANTARTĠKA 37.084.961 4.039.932 99.685.963 30.241.371 44 * DÜNYA 1.491.687.240 1.034.406.504 1.202.430.935 795.974.724 18.656.727 10.400.639
Hayvan varlığının ve süt üretim miktarının ülkelere göre dağılımı Çizelge 1.2.‘de ve Çizelge 1.3.‘de verilmiĢtir (2017 FAO verileri esas alınmıĢtır). Sığır varlığı bakımından Brezilya 215 milyon baĢ ile en yüksek kapasiteye sahip ülke olmaktadır. Türkiye 14,08 milyon baĢ sığır varlığı ile Dünya‘da 23. sırada iken dünyada sığır sütü üretim miktarı bakımından 19 milyon ile 9. sırada yer almaktadır. Koyun ve keçi varlığı bakımından en yüksek kapasiteye sahip ülke Çin‘dir. Türkiye 31 milyon baĢ koyun varlığıyla 9. sırada yer alırken koyun sütünde dünyada ilk sırada yer almaktadır. Keçi varlığı ise 10 milyon baĢ varlığıyla 21. sırada iken keçi sütü üretim miktarı yönüyle 523 bin ton ile 7. sıradadır.
Çizelge 1. 2. Hayvan varlığının ülkelere göre dağılımı (FAO, 2017)
HAYVAN VARLIĞI (baĢ)
SIĞIR KOYUN KEÇĠ
Brezilya 214.899.796 Çin 161.351.017 Çin 139.916.096
Hindistan 185.103.532 Avustralya 72.125.334 Hindistan 133.347.926
Amerika 93.704.600 Hindistan 63.068.632 Nijerya 78.037.077
Çin 83.355.177 Nijerya 42.500.000 Pakistan 72.200.000
Etiyopya 60.926.913 Sudan 40.573.686 BangladeĢ 59.714.709
Arjantin 53.353.787 Ġran 40.029.687 Çad 34.408.101
Pakistan 44.400.000 Ġngiltere 34.832.000 Sudan 31.443.790
Meksika 31.771.736 Etiyopya 31.836.701 Etiyopya 30.719.382
Sudan 30.734.061 Türkiye 30.983.933 Moğolistan 27.346.707
Türkiye 14.080.155 Çad 30.789.484 Türkiye 10.345.299
Çizelge 1. 3. Süt üretim miktarının ülkelere göre dağılımı (FAO, 2017)
SÜT ÜRETĠM MĠKTARI (ton)
SIĞIR KOYUN KEÇĠ
Amerika 97.734.736 Türkiye 1.344.779 Hindistan 6.165.500
Hindistan 83.633.570 Çin 1.166.803 BangladeĢ 1.113.849
Brezilya 33.490.810 Yunanistan 732.095 Sudan 1.109.112
Almanya 32.666.363 Suriye 644.561 Pakistan 842.036
Rusya 30.914.658 Romanya 527.503 Fransa 590.000
Çin 30.772.422 Ġspanya 514.198 Yunanistan 562.491
Fransa 24.400.000 Ġran 449.718 Türkiye 523.395
Yeni Zelanda 21.372.000 Ġtalya 410.380 Ġspanya 491.374
Türkiye 18.762.319 Sudan 403.394 Sudan 468.000
Pakistan 16.115.000 Somali 380.000 Mali 400.487
Türkiye hayvan varlığının illere göre sıralaması Çizelge 1.4.‘de verilmiĢtir. Konya, 869 bin baĢ inek ve manda varlığı bakımından en yüksek kapasiteye sahip olurken koyun varlığı bakımından ikinci sırada, keçi varlığı bakımından ise on yedinci sırada yer almaktadır. Türkiye‘de keçi varlığı yönünden ilk sırada yer alan il Mersin iken koyun varlığı yönünden Van‘dır.
Çizelge 1. 4. Türkiye hayvan varlığının illere göre sıralaması (TUIK, 2019)
HAYVAN VARLIĞI (baĢ)
ĠNEK VE MANDA KEÇĠ KOYUN
Konya 868.551 Mersin 755.581 Van 2.523.194
Erzurum 731.282 Antalya 686.706 Konya 1.894.530
Ġzmir 694.517 Siirt 480.638 ġanlıurfa 1.732.269
Diyarbakır 538.980 ġırnak 471.676 Diyarbakır 1.454.746
Balıkesir 525.124 Mardin 440.281 Ağrı 1.411.306
Konya 240.367 (12.)
Türkiye süt üretim miktarının ilk beĢ ile göre sıralaması Çizelge 1.5.‘de verilmiĢtir. Türkiye‘de inek ve manda sütü üretim miktarı olarak Konya en yüksek üretim miktarına sahiptir. Süt üretiminde ikinci sırayı koyun sütü yer alırken Konya koyun sütü üretiminde üçüncü sırada yer almaktadır. Keçi sütü üretim miktarı olarak Antalya en yüksek üretim miktarına sahip iken Konya 17. sırada yer almaktadır.
Çizelge 1. 5. Türkiye süt üretim miktarının ilk beĢ ile göre sıralaması (TUIK, 2019)
SÜT ÜRETĠM MĠKTARI (ton)
ĠNEK VE MANDA KEÇĠ KOYUN
Konya 1.200.488,16 Antalya 35.837,26 Van 104.048,22
Ġzmir 1.085.332,73 Mersin 35.761,29 ġanlıurfa 82.687,75
Erzurum 860.624,90 ġırnak 28.543,13 Konya 79.320,17
Balıkesir 652.968,64 Siirt 27.662,95 Diyarbakır 72.307,85
Kars 565.228,89 Mardin 25.845,49 Ağrı 58.657,36
Konya 10.395,12 (17.)
Sürdürülebilir tarımsal üretimde enerji kullanımı vazgeçilmezdir. Teknolojinin geliĢmesiyle birlikte sürdürülebilir tarımsal üretimde enerji tüketimi de hızla artmaktadır. Enerjiyi verimli kullanmanın amacı; havayı kirletmemek, fosil yakıtları korumak ve mali anlamda tasarruf sağlamaktır (Uhlin, 1998; Esengün ve ark., 2007; Uzal, 2013). Sürdürülebilir tarımsal üretimde en önemli amaç üretim sırasında ürünün
kalitesini ve verimini azaltmadan enerji maliyetini azaltmaktır. Enerji maliyetini azaltmak ise enerji verimliliği ve enerjiyi etkin kullanmakla sağlanmaktadır. Etkin enerji kullanımı için bazı tedbirler alınabilir. Enerji verimliliği için ise doğal kaynakları tarım iĢletmelerinde kullanmanın yanında enerji tasarrufu da yapılmalıdır (Önal ve Uzal Seyfi, 2019).
Enerji etkinliğinin hesaplanmasında yaygın olarak kullanılan parametreler doğrudan ve dolaylı enerji girdileridir (Pervanchon ve ark., 2002; Dalgaard ve ark., 2010; Topak ve ark., 2010). Doğrudan enerji girdisi; bitki üretiminde, toprak iĢlemesinden ürün hasadına kadar geçen sürede kullanılan mazot ve yağ enerjisidir. Hayvansal üretimde, yem hazırlama-dağıtma, süt sağımı, gübre temizleme vb. faaliyetlerde kullanılan enerjiler de doğrudan enerji girdisidir. Dolaylı enerji girdisi ise; tarımsal üretimde alet, makine, gübre, tohumluk, sulama, ilaç üretimi, cihaz için tüketilen enerji girdilerini içerirken hayvansal üretimde yem, makine enerji girdilerini içermektedir (OnurbaĢ Avcıoğlu ve ark., 2013).
Yenilenebilir enerji kaynakları, doğada bulunan ve varlığını sürdüren enerji kaynakları için kullanılmaktadır. Hayvancılık üretiminin çevresel etkileri üzerinde büyük bir etkisi vardır. FAO‘ya göre küresel sera gazı emisyonlarının %18‘inden dünyadaki hayvancılık sektörü sorumludur. Sera gazı emisyonlarının azaltılması ya fosil yakıtların kullanımının yerine yenilenebilir kaynakların tercih edilmesi ile ya da enerji kullanım verimliliğini artırarak sağlanabilir (Steinfeld ve ark., 2006; Uzal, 2013).
Süt sığırı çiftlikleri için yenilenebilir enerji kaynakları insan gücü, yem ve elektrik enerjisi iken yenilenemez enerji kaynakları ise makine, yağ ve dizel yakıt enerjisi olarak tanımlanmaktadır (Meul ve ark., 2007; Heidari ve ark., 2011; Uzal, 2013).
Son yıllarda enerji etkinliği ile ilgili çalıĢmalar, tüm sektörler de olduğu gibi tarımsal üretimde farklı araĢtırmacılar tarafından (Southwell ve Rothwell, 1977; Malik ve Rao, 1982 ; Jarach, 1985; Mittal ve ark., 1985; Refsgaard ve ark., 1988; Fluck, 1992; Thakur ve Mishra, 1993; Hageman ve Mandersloot, 1994; Hageman, 1994; Baruah ve Bhattacharya, 1995; Gaillard ve ark., 1997; Kuemmel ve ark., 1998; Uhlin, 1998; Halberg, 1999; Kennedy, 2000; Koskamp ve ark., 2000; de Haan ve Feikema, 2001; Mrini ve ark., 2001; Wells, 2001; EMA, 2002; Pervanchon ve ark., 2002; Corre ve ark., 2003; De Boer, 2003; Nordlund ve Cook, 2003; Pimental ve Pimental, 2003; Alam ve
ark., 2005; Hartman ve Sims, 2006; Haskell ve ark., 2006; Steinfeld ve ark., 2006; Meul ve ark., 2007; Kraatz ve Berg, 2009; Barnett ve Russell, 2010; Castanheira ve ark., 2010; Dalgaard ve ark., 2010; Heidari ve ark., 2011; Frorip ve ark., 2012; Singh, 2000; Ahokas ve ark., 2011) yaygın olarak yürütülmektedir. Ancak ülkemizde hayvansal üretimde enerji verimliliği ile ilgili çalıĢmalar oldukça sınırlı sayıdadır (Uzal, 2013; Kılıc ve ark., 2014; Kılıc, 2015; Önal ve Uzal Seyfi, 2019; Unakıtan ve Kumbar, 2019). Literatürde serbest duraklı barınak sistemlerinde yetiĢtiricilik yapan süt sığırı iĢletmelerinde enerji verimliliği açısından optimum iĢletme kapasitesinin belirlenmesine yönelik herhangi bir çalıĢmaya rastlanamamıĢtır. Bu nedenle, Türkiye‘de süt üretiminin en yoğun yapıldığı Konya Bölgesinin serbest duraklı barınaklı süt sığırı iĢletmelerinin enerji etkinliği yönünden değerlendirilmesi ve eksikliklerinin tespit edilerek verimliliğin artırılması ülke ve bölge ekonomisi açısından oldukça önemlidir.
Bu çalıĢma, farklı kapasitelere sahip serbest duraklı süt sığırı iĢletmelerinin enerji etkinliği yönünden değerlendirilmesi ve optimum iĢletme büyüklüğünün belirlenmesi amacıyla Konya Bölgesinde gerçekleĢtirilmiĢtir.
AraĢtırma altı ana baĢlık altında değerlendirilmiĢtir. GiriĢ baĢlığı altında konunun önemi ve çalıĢmanın amacı açıklanmıĢtır. Kaynak araĢtırmasında bu konu ile ilgili literatürde yer alan çalıĢmalara yer verilmiĢtir. Üçüncü bölümde materyal ve metod açıklanmıĢtır. Dördüncü bölümde araĢtırmanın yürütüldüğü iĢletmelerin genel özellikleri, enerji girdi değerleri, enerji çıktı değerleri, enerji kullanım etkinliği, enerji verimliliği, net enerji verimliliği, süt üretim enerjisi değerlerinin belirlenmesi konuları tartıĢılmıĢtır. BeĢinci bölümde, araĢtırma sonuçları ve literatür bilgileri ıĢığında enerji verimliliği parametreleri yönünden optimum iĢletme büyüklüğü, enerji verimliliğinin artırılması için dikkat edilmesi gereken hususlar hakkında önerilerde bulunulmuĢ, altıncı bölümde de kaynaklar verilmiĢtir.
2. KAYNAK ARAġTIRMASI
Bu bölümde, araĢtırma ile ilgili kaynaklar süt sığırı barınakları planlama ve enerji etkinliği olarak iki baĢlık altında verilmiĢtir.
2.1. Süt Sığırı Barınakları Planlama Sistemleri
Süt sığırı barınakları bağlı duraklı süt sığırı barınakları, serbest duraklı sistem süt sığırı barınakları ve serbest sistem süt sığırı barınakları olarak 3 farklı Ģekilde planlanmaktadır (Ekmekyapar, 1999; Uzal, 2008; Olgun, 2011).
Avrupa Birliği ve Amerika‘da süt sığırı yetiĢtiriciliğinde yaygın olarak kullanılan serbest duraklı ve serbest sistem süt sığırı barınaklarıdır (Bravo-Ureta ve Rieger, 1990; Haskell ve ark., 2006). Bu barınak sistemleri, 2000 yılı baĢından itibaren Konya bölgesindeki süt üretiminde de yoğun olarak uygulanmıĢ ve Konya‘daki süt üretiminin önemli bir kısmı bu barınak sistemine sahip iĢletmelerde gerçekleĢmiĢtir. Bunun sebebi, serbest duraklı ve serbest sistemli süt çiftliklerinde hayvan refahı, üretim miktarı ve kalitesi, çevre kirliliği gibi konuların dikkate alınarak planlama yapılmasıdır (Uzal, 2013).
Bu çalıĢmada hayvan refahına uygun barınak sistemleri olması nedeniyle serbest duraklı barınak planlama sistemleri hakkında bilgi verilmiĢtir.
2.1.1. Serbest duraklı süt sığırı barınakları
Barınak, olumsuz hava koĢullarına karĢı hayvanları muhafaza etmek ve onlara rahat bir üretim alanı yanında barınma da sağlayan yapılardır. Hayvan barınakları 24 saat boyunca hayvanları barındırdığı için diğer yapılardan çok daha fazla önem arz etmektedirler. Barınakların planlanması ve tasarımını önemli kılan hem barınma hem de üretim alanı olmasındandır (Uzal, 2008).
Serbest duraklı barınağın yapılma amacı, duraklarda sığırların kendilerine ve diğer sığırlara zarar vermeden yatıp dinlenmek için kullanabileceği temiz yumuĢak mini dinlenme alanları oluĢturmaktır (ġekil 2.1.). Durak tasarımlarında; ineklerin yaralanmalarına sebebiyet vermeden giriĢ-çıkıĢ ve yatma-kalkma eylemlerinin kolay gerçekleĢtirebileceği yeterli ve uygun alan sağlanmalıdır (Nordlund ve Cook, 2003).
Ekmekyapar (1999) çeĢitli yaĢta ve ağırlıkta olan sığırlar için durak geniĢliği (cm) ve durak uzunlukları (cm) Çizelge 2.1.‘de görülmektedir.
Çizelge 2. 1. ÇeĢitli yaĢta ve ağırlıkta olan sığırlar için durak boyutları (Ekmekyapar, 1999)
Barındırılan Sığırların YaĢı ve Ağırlığı Durak GeniĢliği (cm) Durak Uzunluğu (cm)
Buzağı 60 135 Dana 75 150 Düve 90 165 Ġnek 360 kg 105 205 Ġnek 450 kg 110 210 Ġnek 540 kg 115 215
ġekil 2. 1. Serbest duraklı barınaklarda duraklar (Anonim, 2019a)
Durak tabanlarının temiz kalabilmesi için servis yollarına doğru %4-5 eğim ile yapılmaktadır. Durak tabanında kullanılan malzemenin hayvan rahatlığının öncelikli olarak göz önünde bulundurulmasının yanı sıra temizliğinin kolay olmasına, maliyetine, yumuĢaklığına, ısı yalıtımına, dayanıklılığına ve kimyasal maddelere karĢı dirençli olmasına da dikkat edilmelidir (Olgun, 2011).
Servis yolları, barınaklardaki hayvanların barınak içerisine giriĢ çıkıĢı ve bakıcıların kolay bakım ve yemleme yapabilmesi amacıyla durak aralarında veya kenarlarında planlanmalıdır. Ġki hayvanın yan yana rahat hareketi için servis yolu
geniĢliği 2.5-3.5 m olacak Ģekilde planlanmalıdır. Bu Ģekilde bir hayvan yem yerken diğer hayvan arkasından rahat Ģekilde geçiĢ sağlayabilmektedir (Ekmekyapar, 1999).
Servis yollarında bulunan ızgaralar hayvanları yaralanmaya veya strese yol açmayacak Ģekilde tasarlanmalıdır. Izgaralı servis yolları en az 180-270 cm arasında bir geniĢlikte planlanmalıdır (Olgun, 2011). Servis yollarında gübre temizliğini sağlayan kazıyıcılar, ahır içinde hayvanların yürüyüĢ yollarını temiz ve kuru tutacak Ģekilde tasarlanmaktadır (ġekil 2.2.).
Yemlik bölmesi, sığırların yeme ulaĢması kolay ve yem kaybının olmayacak Ģekilde planlanmalıdır. Yemlik duvarı yüksekliği 50-55 cm olmalıdır. Yemlik tabanı 10-15 cm yüksekte olmalıdır. Yem dağıtımı için traktör ve yem dağıtımı için yemlik yolu planlanmalıdır. Yemlik ve yem yolu geniĢliği 4-5 m arasında olmalıdır (ġekil 2.3.) (Olgun, 2011).
Suluklar, hayvanlar için sürekli temiz su bulundurarak yemleme alanlarında ve dinlenme alanlarında her 20 hayvan için bir suluk olacak Ģekilde planlanmalıdır (Uzal, 2008)
ġekil 2. 3. Yemlik ve yem yolu (Anonim, 2019a)
2.1.2. Serbest sistem süt sığırı barınakları
Serbest ahır sistemi özellikle güney ve doğu cephesinden biri açık, üç tarafı ve üstü kapalı yapılardır (Olgun, 2011). Serbest sistem süt sığır barınakları dinlenme avlusu, gezinme avlusu, yemleme, sağımhane ve süt odası bölümlerinden oluĢmaktadır (Arıcı ve ark., 2001; Uzal, 2008).
Dinlenme avlusu; tabanına yataklık serilmiĢ, üç tarafının rüzgâr, yağmur ve kardan korumak için kapalı yapılardır (Balaban ve ġen, 1988).
Serbest sistem barınaklarda dinlenme avlusunda hayvanların alan gereksinimleri; iklim bölgesine ve hayvanların yaĢ aralığına göre değiĢiklik göstermektedir (Çizelge 2.2.).
Çizelge 2. 2. Dinlenme avlusunun iklim bölgesine göre hayvanların alan gereksinimleri
Ġnek Düve Dana Buzağı
Soğuk Bölgeler 6,5 4,5 2,5-3,0 1,5-2,0
Ilık Bölgeler 5,5 3,5 2,5-3,0 1,5-2,0
Sıcak Bölgeler 5,5 3,5 2,5-3,0 1,5-2,0
Gezinme avlusu, hayvanların temiz havaya çıkmasını ve gezinmesini sağlayan dinlenme alanının açık cephe bölümüdür (Balaban ve ġen, 1988). Uğurlu ve Uzal
(2004) gezinme alanının toprakla kaplanması durumunda, 24 m2/ hayvan olması gerektiğini ifade ederlerken Ekmekyapar (1999), kaplanmıĢ zeminler için en az 5,5-6,5 m2/hayvan alınmasını Ģayet imkanlar elveriĢli ise 9-10 m2/hayvan alınması uygun olacağını bildirmektedir. Dinlenme alanından gezinti alanına doğru %2‘lik eğim verilmesi ile iyi bir drenaj sağlanabilir. Gezinme avlusunda suluklar, temiz kalabilecekleri ve zarar görmeyecekleri alanlara 20-30 hayvana bir suluk olacak Ģekilde yerleĢtirilmelidir (Uzal, 2004).
Yemlik ve yemlik yolu geniĢliği 4,0-5,5 m olarak planlanmalıdır (Webster, 1994) sağımhane bölümünün kurulacağı yeri iĢletmenin kuzeyinde ve sütün iĢletmeden kolay alınabilecek Ģekilde konumlandırılması gerektiğini bildirmektedirler. Süt odası ise Sağımhanenin bir bölümü olup sütün iĢlenip depolandığı alet ve ekipmanın temizlendiği kısımdır. Hayvan kapasitesine ve üretilen sütün miktarına göre süt odaları yapılmalıdır. Süt üretimi 200 L‘nin altında 3,5-4,5 m2
, 200-400 L arasında 3,5-4,5 m2, 400 L‘den fazla üretim için 3,5-5,5 m2‘lik süt odası planlanmalıdır (Balaban ve ġen, 1988).
2.2. Enerji Etkinliği
Bu bölümde enerji bütçesinin belirlenmesinde kullanılan terimler tanımlanarak farklı baĢlıklar altında bu konuda yapılan çalıĢmalara yer verilmiĢtir.
2.2.1.Enerji girdi parametreleri
Türk ekonomisinde tarım sektörü hayati öneme sahiptir. Tarımda enerji tarımsal iĢlem döneminde önemlidir. Tarımsal üretimin enerjisini hesaplamak oldukça zordur. Bunun sebebi tarımsal üretimi etkileyen faktörlerin sayısının yüksek olmasıdır. Tarımda enerji kullanımıyla ilgili önemli çalıĢmalar yapılmakta ve yapılmaya da devam edecektir (Thakur ve Mishra, 1993; Baruah ve Bhattacharya, 1995; Kennedy, 2000).
Enerji girdisi ikiye ayrılmıĢtır: Doğrudan enerji girdisi, dolaylı enerji girdisi (Pervanchon ve ark., 2002; Dalgaard ve ark., 2010; Topak ve ark., 2010). Süt üretiminde özellikle kullanılan enerji miktarı, çiftlikte kullanılan mekanizasyon seviyesinin yanı sıra yem tüketim miktarına, mazot, elektrik ve iĢgücü kullanım süresine bağlıdır (Uzal, 2013).
Meul ve ark. (2007) çalıĢmalarında süt üretiminin enerji analizinde insan gücünü hesaplamalara dahil etmemektedir. Ancak tarımsal faaliyetlerde insan gücü önemli bir girdi olduğundan, insan gücünü hesaplamak gerekmektedir (Malik ve Rao, 1982 ; Kuemmel ve ark., 1998; Mrini ve ark., 2001).
Enerji kaynakları, enerji üretimini belli bir yöntemle sağlayan kaynaklardır. Enerji kaynakları oluĢumlarına bağlı olarak yenilenebilir ve yenilenemez enerji olarak ikiye ayrılır.
Uzal (2013) çalıĢmasında, yenilenemez enerjiyi makine enerjisi (MaE), dizel (DE) ve yağlayıcılar olarak tanımlarken yenilenebilir enerjiyi (RE) insan iĢ gücü (ĠE), yem enerjisi (YE) ve elektrik enerjisi (ElE) olarak tanımlamaktadır.
2.2.1.1. Doğrudan enerji girdi parametreleri (DE)
Hayvansal üretimde doğrudan enerji girdisini tanımlarken ürün elde etmekte kullanılan enerji olarak ifade edilmektedir. Doğrudan enerji girdisi elektrik, mazot, yağlayıcılar ve insan gücü olarak ifade edilmektedir (Meul ve ark., 2007; Heidari ve ark., 2011).
Uluslararası Süt Federasyonu Bülteni‘nde 2010 yılında doğrudan enerji girdileri yem iĢlemesinde kullanılan ve dağıtım makinesinin enerjilendirilmesi için kullanılan yakıt ve yağlayıcılar iken elektrik enerjisinin ise sağım, süt soğutma, su ısıtma ve pompalama, aydınlatma, havalandırma, hava ısıtması, elektrikli çitler, gübreleme, büro ve personel çalıĢma ortamı vb. için kullanıldığı belirtilmektedir. Ayrıca geleneksel elektrik tüketimi süt çiftliklerinde yenilenemez enerji kullanımının yaklaĢık %25'ini temsil ettiği ve dizel yakıt, enerji tüketiminin %15'ine karĢılık geldiği belirtilmektedir.
Kraatz ve Berg (2009) yılındaki çalıĢmalarında süt çiftliklerinin enerji yoğunluğu, yem girdisinin yaklaĢık %50‘sini önemli ölçüde etkilediğini vurgulamaktadır.
2.2.1.2. Dolaylı enerji girdi parametreleri (IDE)
Meul ve ark. (2007) ve Heidari ve ark. (2011) arkadaĢlarıyla yaptıkları çalıĢmalarda dolaylı enerji girdilerini tarım makineleri ve hammadde (mısır silajı, saman, kaba yem, kesif yem vb. ürünler) olarak tanımlamaktadırlar. Frorip ve ark.
(2012) yaptığı çalıĢmalarda dolaylı enerjiyi çiftlikte kullanılan ürünlerden temsil edilmekte olduğunu tanımlamaktadır. Meul ve ark. (2007); Uzal (2013); Önal ve Uzal Seyfi (2019) çalıĢmalarında süt çiftliklerinde kullanılan dolaylı enerji girdi parametrelerini makineler ve yem olarak ifade etmektedirler.
2.2.2. Enerji çıktı parametreleri
Southwell ve Rothwell (1977) çalıĢmasında hayvancılık ürünleri için enerji çıkıĢı, gıda ve gıda dıĢı (gübre) ögelerden oluĢtuğunu belirtmektedirler. Ancak süt sığır iĢletmelerinin temel amacı yüksek verim ile süt üretmektir. Bu nedenle süt çiftliklerin enerji çıktısı olarak süt üretimi hesaplanmaktadır (Uzal, 2013; Önal ve Uzal Seyfi, 2019). Süt çiftliklerinde gelirin %95‘i süt üretiminden elde edildiği için diğer kısımlar ihmal edilebilmektedir (Meul ve ark., 2007).
Çelen (2016) çalıĢmasında tarımsal faaliyetlerde arazi kullanımı ve yönetimi için sürdürülebilirlik çok önemli olduğunu bildirmektedir. Ayrıca hayvancılıktaki atıkların emisyonları azaltılmalı ve bitkiyi beslemede ise hayvan atıkları kullanmamız gerektiğini vurgulamaktadır. Bu yöntemin amacı üretim için girdileri azaltmak, çıktıyı artırmak olduğu ifade edilmektedir.
Wells (2001), Yeni Zelanda‘da süt çiftliklerinde yürüttüğü araĢtırmada ortalama süt üretim enerjisini 1.84 MJ/kg olarak tespit ettiğini bildirmekte iken Hartman ve Sims (2006) ise aynı değeri 3,9 MJ/kg olarak hesapladıklarını ifade etmektedirler.
Cederberg ve Mattson (2000) ve Mittal ve ark. (1985) üretilen toplam sütün miktarını MJ/L olarak hesaplanmasında enerji eĢdeğerini 3 olarak kullanmıĢlardır.
2.2.3. Enerji kullanım etkinliği (EKE)
Enerji kullanım etkinliği (EKE), süt üretim çiftlikleri için toplam enerji çıktısının (bir yıllık toplam süt miktarının) toplam enerji girdilerine oranı olarak tanımlanmaktadır (Meul ve ark., 2007; Uzal, 2013).
Tarımsal sistemlerde enerji verimliliği, girdi ve çıktı arasındaki enerji oranı ile değerlendirilmektedir. Enerji kullanım etkinliği, tarımda kullanılan girdi ve çıktı
değerlerinin hesaplanması sonucu elde edilen enerji verimliliğini gösteren endekslerden biri olarak ifade edilmektedir. Özellikle, girdi fosil yakıt enerjisinin ve çıktı gıda enerjisinin oranı ile hesaplanan bu oran, geliĢmiĢ ülkelerde mahsul üretiminin etkisizliğini ifade etmek için kullanılmaktadır (Dalgaard ve ark., 2010). Enerji kullanım etkinliği ekoverimlilik tanımına göre daha az girdiden daha fazla çıktı elde etmek için üretilen ürün miktarı olarak tanımlanmaktadır (Uzal, 2013).
Tarımsal faaliyetlerde enerji tüketimi üretim miktarı ve kalitesi ile iliĢkilendirilmektedir. Enerji kullanım miktarı; çalıĢma süresine, mekanizasyon ve üretim için kullanılan arazi miktarına bağlı olmaktadır (Alam ve ark., 2005).
Steinfeld ve ark. (2006) yaptığı çalıĢmasında enerji etkinliğinin artırılmasında tarımsal üretimlerde ekonomik ve çevresel sebeplerin olduğunu bildirmektedir. Ayrıca, enerji kullanımının ekonomik olarak çok maliyetli olduğunu ifade etmekte ve çiftlik hayvanları yetiĢtiriciliğinde çevrenin önemli bir etkiye sahip olduğunu vurgulamaktadır. FAO‘ya göre hayvan çiftlikleri sera gazı emisyonlarının %18‘lik kısmından sorumlu olduğunu belirtmektedir.
Corre ve ark. (2003) enerji kullanım etkinliğinde artıĢ elde etmek için kullanılan fosil yakıtlarının azaltılmasının gerekli olduğunu bildirmektedirler. Böylece sera gazı emisyonları azaltılmaktadır. Fosil yakıtlarında azalmanın sürdürülebilir enerji kaynaklarının tüketimindeki artıĢ ile sağlanabileceğini bildirmektedirler.
Tarımsal iĢletmelerde enerji etkinliği artıĢı, aynı miktardaki girdi çıktı oranından girdiyi azaltarak elde edilmektedir. Bu amaçla farklı iĢletmelerde farklı amaçlarla kullanılan enerji incelemesi yapılmaktadır (Meul ve ark., 2007; Dalgaard ve ark., 2010; Uzal, 2013).
Pimental ve Pimental (2003) enerji çıktısının enerji girdisine oranını (EKE) kuzu için 1/57 (0,02), sığırlarda 1/40 (0,03), yumurta için 1/39 (0,03), süt için 1/14 (0,07), süt tozu için 1/10 (0,1), hindi – tavuk için 1/4 (0,25), mısır için 1/4 (0,25) hesaplamıĢlardır.
Uzal (2013) Konya bölgesinde serbest sistem ve serbest duraklı süt sığır barınaklarındaki süt sığırlarının enerji verimliliğini incelediği çalıĢmasında enerji kullanım etkinliği değerini serbest barınak sistemli süt sığırı çiftliği için 0.12 hesaplarken serbest duraklı barınaklara sahip süt sığır çiftliği için 0.16 olarak bildirmektedir.
2.2.4. Enerji verimliliği (EV)
Meul ve ark. (2007) ve Heidari ve ark. (2011) tarafından enerji verimliliği süt çiftlikleri için, toplam enerji girdisi ve ürün miktarı (litre süt) arasındaki oran olarak tanımlamaktadırlar. Bir baĢka deyiĢle 100 MJ‘de üretilen toplam süt miktarını ifade etmektedirler.
Bir iĢletme için enerji verimliliğinin yapılma amacı ekonomik açıdan önem taĢımaktadır. Ülkemizde enerjiyi verimli kullanmak adına çok çalıĢmalar yapılmaktadır. Ancak tarımda ve hayvancılıkta enerji verimliliği ile ilgili yapılan araĢtırmalar oldukça düĢük düzeydedir. Enerji verimliliği ile yapılacak araĢtırmalar sayesinde mevcut iĢletmelerdeki enerji kullanımı daha ekonomik hale getirilirken yeni kurulumu olacak iĢletmelerde verimli ekipman ve teknoloji ile enerji yoğunluğu azaltılmaktadır (Uzal, 2013).
2.2.5. Net enerji verimliliği (NEV)
Üretilen brüt enerji çıkıĢı ile hektar baĢına gerekli toplam enerji girdisinin arasındaki fark olarak ifade edilmektedir (Uzal, 2013).
Önal ve Uzal Seyfi (2019) Konya ġeker San. Tic. A.ġ.‘de serbest ve serbest duraklı süt çiftliklerinin enerji verimliliğini değerlendirdikleri çalıĢmalarında NEV değerini serbest duraklı süt çiftliğinde -47.005.640,41 MJ olarak hesaplarken serbest sistemli süt çiftliğinde -236.725.006,50 MJ olarak hesaplamaktadırlar. Bu sonuçlara göre serbest duraklı süt çiftliğinin, serbest sistemli süt çiftliğine kıyasla daha yüksek bir NEV değerine sahip olduğunu ve enerjiyi daha verimli kullandığını ifade etmektedirler.
Unakıtan ve Kumbar (2019) çalıĢmalarında kullandıkları tüm çiftlik grupları için hesapladıkları NEV değerlerinin negatif sonuç bulduklarını ifade etmektedirler. Sonuçların negatif çıkmasını ise çıktı enerjisinin girdi enerjisine kıyasla düĢük olduğunu vurgulamaktadırlar. Ayrıca Trakya bölgesi için NEV ortalama -58256 MJ olarak hesapladıklarını bildirmektedirler.
2.2.6. Süt üretim enerjisi (SE)
Süt üretim enerjisi, bir litre süt üretimi için harcanan enerji miktarıdır (Meul ve ark., 2007; Dalgaard ve ark., 2010; Uzal, 2013).
Süt üretim enerjisi çiftlik büyüklüğüne bağlı olarak azalmaktadır (Unakıtan ve Kumbar, 2019). Önal ve Uzal Seyfi (2019) çalıĢmalarında SE değerini, serbest duraklı bir süt çiftliğinde 19,2 MJ/L hesaplarken serbest sistemli bir süt çiftliğinde ise 27,4 MJ/L olarak hesaplamaktadırlar. Unakıtan ve Kumbar (2019), Trakya bölgesindeki çalıĢmalarında çiftlikler için ortalama SE değerini 13,65 MJ/kg olarak hesaplamıĢlardır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Bu bölümde, araĢtırmanın yürütüldüğü bölgenin özellikleri ve tarımsal faaliyetleri ile iĢletmelerin genel özellikleri hakkında bilgiler verilmiĢtir.
3.1.1. AraĢtırmanın yürütüldüğü bölgenin özellikleri
Konya ili coğrafi konumu, geniĢ tarım alanları, sulama imkanları ve farklı ekolojik alt bölgelere sahip olmasından tarım baĢkenti kabul edilmektedir. Konya, Ġç Anadolu Bölgesinin güneyinde coğrafi olarak 36° 41ˡ ve 39° 16ˡ kuzey enlemleri ile 30° 14ˡ ve 34° 26ˡ doğu boylamları arasında ve denizden ortalama yüksekliği 1016 m‘dir. Ġl kuzeyde Ankara, doğuda Niğde ve Aksaray, güneyde Ġçel, Karaman ve Antalya ve batıda Isparta, Afyonkarahisar, EskiĢehir illeriyle komĢudur. Ayrıca ilde 3 adet merkez 28 adet bağlı ilçe olmak üzere toplam 31 ilçeden oluĢmaktadır. Ġlin göller hariç yüzölçümü 38873 km2‘dir. Ülkemizin en geniĢ arazi varlığına sahip olup 26,48 milyon
dekarda tarım yapılmaktadır. Konya‘nın toplam alanının %65‘ini iĢlenen tarım alanını oluĢturmaktadır. Konya‘daki mevcut su potansiyeli ile sulanabilir arazi 1652762 hektar olup halen 595059 hektar arazi sulanabilmektedir. Konya ilinin mevcut alanının %19‘u (7614607 da) çayır-mera, %13‘ü (5401890 da) ormanlık-fidanlık, %21‘i de (8752637 da) tarım dıĢı arazilerden oluĢmaktadır.
Türkiye, Konya‘daki üretim ile ekmeklik buğdayın %11‘ini, makarnalık buğdayın %25‘ini, arpanın %14‘ünü, Ģeker pancarın %35‘ini mısırın %8‘ini, kuru baklagillerin %10‘unu, ayçiçeğinin %9‘unu karĢılamaktadır (Anonim, 2019a).
Bölge tipik bir karasal iklime sahiptir. Konya Devlet Meteoroloji Ġl Müdürlüğü‘nden alınan uzun yıllara ait iklim verileri Çizelge 3.1.‘de verilmiĢtir. Konya ili en yüksek sıcaklığı temmuz ayında (40.6°C), en düĢük sıcaklık ise ocak ayında (-28.2°C) ölçülmüĢtür. Yıllık ortalama sıcaklık 11.6°C‘dır. Yıllık ortalama toplam yağıĢ miktarı 323.3 mm olup en yüksek yağıĢ mayıs ayı içinde 43.6 mm olarak ölçülmüĢtür (Çizelge 3.1.).
18
Çizelge 3. 1. Konya bölgesi için uzun yıllara ait iklim verileri (Anonim, 2019b)
*Ġklim verileri 1929-2018 yılları arasına aittir.
ĠKLĠM VERĠLERĠ OCAK ġUBAT MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK YILLIK
ORTALAMA SICAKLIK (°C)* -0.2 1.4 5.6 11.1 15.8 20.1 23.5 23.2 18.5 12.5 6.3 1.7 11.6 ORTALAMA EN YÜKSEK SICAKLIK (°C)* 4.6 7.0 11.8 17.5 22.3 26.6 30.1 30.2 26.0 20.0 13.0 6.6 18.0 ORTALAMA EN DÜġÜK SICAKLIK(°C)* -4.2 -3.3 -0.2 4.3 8.6 12.6 15.8 15.6 10.9 5.9 0.8 -2.4 5.4 ORTALAMA GÜNEġLENME SÜRESĠ (SAAT)* 3.3 4.7 5.9 7.1 8.9 10.6 11.6 11.2 9.5 7.2 5.3 3.2 88.5
ORTALAMA YAĞIġLI GÜN SAYISI
(GÜN)* 9.9 8.4 8.8 9.0 10.6 6.6 2.2 1.5 3.1 6.1 6.6 10.0 82.8
AYLIK TOPLAM YAĞIġ MĠKTARI
ORTALAMASI (mm)* 37.6 28.5 28.9 31.9 43.6 25.5 6.3 4.6 12.3 30.0 32.0 42.1 323.3
EN YÜKSEK SICAKLIK (°C)* 17.6 23.8 28.9 31.5 34.4 37.2 40.6 39.0 36.1 31.6 25.4 21.8 40.6
Son yıllarda Konya, Türkiye‘ye hayvancılıkta liderlik yapmaya baĢlamıĢtır. Sahip olduğu geniĢ mera ve bitkisel üretim alanları ile hayvancılığın geliĢmesinde önemli katkı sağlamaktadır.
Son beĢ yıl içerisinde sığır, koyun ve keçi varlıkları Çizelge 3.2.‘de verilmiĢtir. 2018 yılında Konya‘daki toplam hayvan sayılarının Türkiye içindeki payları sırasıyla %5 sığır varlığı, %2 keçi varlığı ve %6 koyun varlığı oluĢturmaktadır. Yıllar içerisinde Konya‘da sığır varlığı artmaya devam etmektedir. Koyun ve keçi varlıklarında ise değiĢkenlikler söz konusudur.
Çizelge 3. 2. Türkiye ve Konya‘daki hayvan varlıklarının yıllara göre değiĢimi (TUIK, 2019)
TÜRKĠYE KONYA
YILLAR SIĞIR KOYUN KEÇĠ SIĞIR KOYUN KEÇĠ
2014 14.415.257 29.284.247 9.225.548 727.560 1.895.986 231.451
2015 14.223.109 31.140.244 10.344.936 740.148 1.862.022 255.168
2016 13.994.071 31.507.934 10.416.166 752.533 1.826.773 261.681
2017 14.080.155 30.983.933 10.345.299 868.551 1.894.530 240.367
2018 17.220.903 35.194.972 10.922.427 921.572 2.001.010 251.451 Konya‘da 2014-2018 yılları arasında sığır varlıklarında sürekli artıĢ gözlenmektedir. Türkiye içerisindeki paylarında da artıĢ devam ettiği görülmektedir. 2018 yılı Konya sığır varlığı (352.051 adet) ile Türkiye‘nin %13,90‘lık bir oranına sahiptir (Çizelge 3.3.).
Çizelge 3. 3. Türkiye ve Konya sağmal sığır sayısının yıllara göre değiĢimi ve oranları (TUIK, 2019).
YILLAR TÜRKĠYE KONYA %
2014 5.664.131 255.891 11,98%
2015 5.598.773 264.653 12,36%
2016 5.495.044 274.248 12,86%
2017 6.038.545 331.964 13,46%
Konya‘da hayvancılığın geliĢmesiyle birlikte süt üretiminde de iddialı konuma gelmektedir. Türkiye genelinde Konya hem büyükbaĢ sayısı hem de hayvan baĢına alınan süt verimi olarak en yüksek ortalamaya sahip olmaktadır.
2018 yılı Türkiye‘de sığır süt üretimi 20,11 milyon ton‘ dur. Konya‘da üretilen sığır sütü ise Türkiye‘nin yaklaĢık %6‘sını oluĢturmaktadır. Konya sığır ve manda sütü üretimi (1.280.196 ton) ile ilk sırada yer almaktadır. Sığır sütünden sonra en fazla arkasından 86.095 ton ile koyun sütü, 11196 ton ile keçi sütü üretilmektedir (Çizelge 3.4.).
Çizelge 3. 4. Süt üretim miktarlarının yıllara göre değiĢimi (TUIK, 2019).
TÜRKĠYE KONYA
SIĞIR VE
MANDA KOYUN KEÇĠ
SIĞIR VE
MANDA KOYUN KEÇĠ
2014 17.053.653 1.113.937 463.270 898.662 75.902 9.561
2015 16.996.281 1.177.228 481.174 930.703 77.852 10.362
2016 16.849.348 1.160.413 479.401 971.569 76.859 11.069
2017 18.831.720 1.344.779 523.395 1.200.488 79.320 10.395
2018 20.112.619 1.446.271 561.826 1.280.196 86.095 11.196
Konya Ġl Tarım ve Orman Müdürlüğü kapasitelerine göre büyükbaĢ hayvancılık yapan iĢletmeler ve hayvan sayıları ilçeler bazında en son 2013 yılı kaydedilmiĢ olup Çizelge 3.5.‘de verilmiĢtir. Çizelgeyi incelediğimiz zaman bitkisel üretimin yanında süt üretimi de yapan iĢletme sayısı 55515 adettir. Sadece büyükbaĢ hayvancılık yapan iĢletme sayısı 14387 adet olup; 1-5 baĢ iĢletme sayısı 7782 adet, 6-10 baĢ iĢletme sayısı 2886 adet, 11-25 baĢ iĢletme sayısı 2898 adet, 26-50 baĢ iĢletme sayısı 591 adet, 51-100 baĢ iĢletme sayısı 167 adet, 101-200 baĢ iĢletme sayısı 47 adet ve 201 baĢ ve üzeri iĢletme sayısı 16 adet olduğu görülmektedir.
21
Çizelge 3. 5. Konya ilinde 2013 yılı kapasitelerine göre büyükbaĢ hayvancılık yapan iĢletmeler ve hayvan sayıları (Anonim, 2013)
Fa a li y et T ip i ĠĢl et m e T ip i
1-5 BaĢ 6-10 BaĢ 11-25 BaĢ 26-50 BaĢ
ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı Sığır M a n d a Sığır M a n d a Sığır M a n d a Sığır M a n d a Y er li M el ez Kü lt ür Y er li M el ez Kü lt ür Y er li M el ez Kü lt ür Y er li M el ez Kü lt ür Sadece BüyükbaĢ Hayvancılık Yapan BESĠ 1026 325 680 1190 15 573 621 1077 1575 6 566 764 2191 3528 0 183 365 1889 3323 0 SÜT 7782 5787 6928 7622 13 2886 3311 5700 10084 9 2898 1781 9228 23844 5 591 1352 6881 8947 0 Bitkisel Üretimle Birlikte
BüyükbaĢ Hayvancılık Yapan
BESĠ 2230 1049 2578 3332 0 1548 1752 3148 5072 0 1605 1306 4220 7619 0 486 848 3351 6444 0
SÜT 19130 5769 19733 31835 22 7876 4020 20752 34617 52 9358 4890 29944 75893 12 3310 1845 21580 65466 0
Süt ĠĢletmeleri Toplamı 26912 11556 26661 39457 35 10762 7331 26452 44701 61 12256 6671 39172 99737 17 3901 3197 28461 74413 0
Besi ĠĢletmeleri Toplamı 3256 1374 3258 4522 15 2121 2373 4225 6647 6 2171 2070 6411 11147 0 669 1213 5240 9767 0
GENEL TOPLAM 30168 12930 29919 43979 50 12883 9704 30677 51348 67 14427 8741 45583 110884 17 4570 4410 33701 84180 0 Fa a li y et T ip i ĠĢl et m e T ip i
51-100 BaĢ 101-200 BaĢ 201 BaĢ ve Üzeri
ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı ĠĢl et m e Sa yı sı Hayvan Varlığı Sığır M a n d a Sığır M a n d a Sığır M a n d a Y er li M el ez Kü lt ür Y er li M el ez Kü lt ür Y er li M el ez Kü lt ür Sadece BüyükbaĢ Hayvancılık Yapan BESĠ 78 449 1705 2738 0 26 131 1049 1983 0 11 87 765 2249 0 SÜT 167 268 3088 6282 79 47 32 1134 4718 0 16 9 562 9742 0
Bitkisel Üretimle Birlikte BüyükbaĢ Hayvancılık
Yapan
BESĠ 285 1004 3646 7435 0 76 480 2399 5589 0 33 458 2462 8481 0
SÜT 1064 590 10186 44315 0 296 273 4452 26026 0 94 136 3269 32036 0
Süt ĠĢletmeleri Toplamı 1231 858 13274 50597 79 343 305 5586 30744 0 110 145 3831 41778 0
Besi ĠĢletmeleri Toplamı 363 1453 5351 10173 0 102 611 3448 7572 0 44 545 3227 10730 0
3.1.2. AraĢtırmanın yürütüldüğü iĢletmelerin genel özellikleri
AraĢtırma Konya ilinde serbest duraklı sistem barınaklarda süt sığırı yetiĢtiriciliği yapan ve TKDK tarafından IPARD desteği almıĢ 20 adet süt sığırcılığı iĢletmesinde yürütülmüĢtür. Bu iĢletmelerle danıĢmanlık bürosu sayesinde yüz yüze anket çalıĢması da yapılmıĢtır.
AraĢtırmanın yürütüldüğü iĢletmelerin genel özellikleri Çizelge 3.6.‘da verilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmeler 30, 40, 50, 80, 100, 120, 150, 180, 200 ve 250 baĢ sağmal inek kapasitesine sahiptir. ÇalıĢmada sonuçların daha doğru değerlendirilebilmesi amacıyla iĢletmeler Çizelge 3.6.‘da görüldüğü gibi 5 farklı grup altında değerlendirilmiĢtir. Ġncelenen iĢletmelerin 10 adedi Sarayönü, 3 adedi Meram, 2 adedi Kadınhanı, 2 adedi Karatay, 2 adedi Karapınar ve 1 adet Ġçeri Çumra mevkiinde yer almaktadırlar. ÇalıĢmada grup kapasiteleri sağmal inek sayıları esas alınarak belirlenmiĢtir.
Çizelge 3. 6. ĠĢletmelerin genel özellikleri
GRUP NO
ĠġLETME
NO ĠġLETME ADI MEVKĠ
SAĞMAL ĠNEK SAYISI (BAġ) TOPLAM HAYVAN SAYISI (BAġ) HAYVAN SAYISI I (BÜYÜKBAġ HAYVAN BĠRĠMĠ) (BBHB) HAYVAN SAYISI II (ÇĠFTLĠK BĠRĠMĠ) (LU) GÜNLÜK SÜT ÜRETĠMĠ (L/ĠNEK) 1. GRUP
1 Senanmuz Süt Üretim Çiftliği Sarayönü 30 62 41 55 18,26 2 Ġnovaya Süt Üretim Çiftliği Kadınhanı 30 70 47 62 20,54 3 Eren Süt Hayvancılık Tarım Karatay 41 78 53 69 16,03 4 Elit Süt Düve ve Süt Üretimi Ġçeriçumra 40 73 52 64 18,83
2. GRUP
5 Kuter Süt Üretim Çiftliği Sarayönü 50 122 77 107 21,64
6 Öcal Süt Üretim Çiftliği Sarayönü 50 94 66 83 23,01
7 Burak Atay Süt Çiftliği Sarayönü 80 192 123 169 21,23
8 Guycuoğlu Süt Çiftliği Meram 80 198 123 174 22,26
3. GRUP
9 Ulusoy Süt Üretim Çiftliği Sarayönü 100 230 152 202 22,46 10 Lordlar Süt Üretim Çiftliği Meram 100 270 160 238 23,01 11 Agrobey Süt Üretim Çiftliği Kadınhanı 120 270 184 238 22,94 12 Erdoğdu Süt Üretim Çiftliği Sarayönü 120 275 186 242 23,01
4. GRUP
13 DurmuĢ Karabıyık Süt ĠĢletmesi Meram 150 329 230 290 19,17 14 Ocakbey Tarım ve Hayvancılık Sarayönü 150 328 231 289 17,35 15 Erdem Süt Hayvancılık Tarım Sarayönü 180 399 278 351 19,78
16 Bilgi Süt Çiftliği Karapınar 180 370 270 326 16,74
5. GRUP
17 Kefe Süt A.ġ. Sarayönü 200 349 279 307 20,55
18 CHS Süt Çiftliği Karatay 200 363 283 320 22,60
19 Projinal Tarım ve Hayvancılık Sarayönü 250 547 385 481 21,37 20 Karadağ Süt Üretimi Karapınar 250 553 381 487 20,82
Süt sığırı iĢletmeleri, IPARD programı desteği kapsamında yapıldığından yatırımlarda yer alan Ģartlar zorunlu olarak uygulatılmaktadır. Bu nedenle iĢletmelerin yapısal özellikleri arasında önemli bir farklılık görülmemektedir (P>0,01). IPARD desteği kapsamında TKDK‘nın kanunlarında iĢletmelerin minimum yapısal özellikleri Ģu Ģekilde açıklanmıĢtır (Anonim, 2019c).
6. aydan 12. aya kadar her bir sığırlar için; durak geniĢlikleri en az 0,7-0,8 m, toplam durak uzunlukları en az 1,2- 1,3 m olmalıdır. Duraklarda, gübre yolunun da dahil olduğu en az 4-5 m2
toplam alan sağlanmalıdır. Ahır dıĢında gezinti alanları en az 4-5 m2
sağlanmalıdır.
12. aydan 18. aya kadar her bir sığır için; durak geniĢlikleri en az 0,9-1 m, toplam durak uzunlukları en az 1,4-1,5 m olmalıdır. Duraklarda, gübre yolunu
da dahil olduğu en az 6-7 m2
toplam alan sağlanmalıdır. Ahır dıĢında gezinti alanları en az 6-7 m2
sağlanmalıdır.
18 aydan büyük her bir sığır için; durak geniĢlikleri en az 1,1-1,2 m, durak uzunlukları ise en az 1,8-1,9 m olmalıdır. Duraklarla, gübre yolunun da dahil olduğu en az 7-8 m2
toplam alan sağlanmalıdır. Ahır dıĢında gezinti alanları en az 7-8 m2 sağlanmalıdır.
Grup buzağılar için (2-6 aylık) hem ahır için (barındırma alanı olarak) hem de ahır dıĢında (gezinti alanı olarak) beher buzağı için en az 1,8 m2
alan sağlanmalıdır.
En az 3 m, en fazla 5 m barınak saçak altı yüksekliği sağlanmalıdır. Taban alanının en az 1/20‘si oranında pencere alanı vs. planlanmalıdır.
Ahır taban alanının en az 1/100‘ü oranında havalandırma bacası, boĢluğu vs. planlanmalıdır.
ĠĢletmede her 25 sağmal hayvan baĢına en az 15,75 m2
alan düĢecek Ģekilde doğum bölmesi planlanmalıdır.
ĠĢletmede her 50 hayvan baĢına en az 15,75 m2
alan düĢecek Ģekilde revir planlanmalıdır.
I. gruptaki iĢletmeler 30 ve 40 baĢ sağmal kapasiteli serbest duraklı barınaklardan oluĢmaktadır. Yapılan anket sonuçlarına göre de iĢletmelerde farklılıklar mevcuttur. 1, 2 ve 3 nolu iĢletmelerde yem dağıtım iĢlemleri makine ile yapılmakta iken 4 nolu iĢletmede traktör ile yem dağıtımı yapılmaktadır. 1 ve 2 nolu iĢletmelerde gübre temizleme iĢlemleri sıyırıcılarla gerçekleĢtirilirken 3 ve 4 nolu iĢletmelerde traktör ile yapılmaktadır. Bu iki iĢletmede sıyırıcı kullanılmadığından temizliği içinde elektrik tüketimi olmamaktadır. Ayrıca 4 nolu iĢletmede kamera sistemi bulunmamaktadır. 1. iĢletmede yem üretimi yapılmamakta iken diğer üç iĢletmede yem üretimi yapılmaktadır. 1. iĢletmede çalıĢan kiĢi sayısı 1 olup 5 saat, 2. iĢletmede 1 kiĢi 6 saat, 3. iĢletmede 2 kiĢi 5 saat ve 4. iĢletmede de 1 kiĢi 3 saat çalıĢmaktadır. ĠĢletmeler arasında en düĢük günlük süt verimi 3. iĢletmede olup 16,03 L/inek olmuĢtur.
II. Grup 50 ve 80 baĢ sağmal kapasiteli serbest duraklı barınaklardan oluĢmaktadır. ĠĢletmelerde ikiĢer adet traktör bulunmakta ve 5, 6 ve 8. iĢletmelerde traktörler üçer saat çalıĢırken 7. iĢletmede 2,5 saat çalıĢmaktadır. ĠĢletmelerde çalıĢan kiĢi sayıları ve çalıĢma saatleri sırasıyla 5. iĢletmede 1 kiĢi 6 saat, 6. iĢletmede 2 kiĢi 8
