4 Ocak
r.^b'zrtrré
T arih k ö şe le rin d e
T T - * i o i
Kâh
Îstanbulda su sıkıntısının
m azısı
Y ezen: Midhat Cemal Kımtay
İstanbulda su sıkıntısının bü j tün mazisi ancak bir kitaba si- j ğar. Onun için, bu yazımda, İs- 1
tanbuldaki susuzluk ıztırabının j geçmişteki bir yılım anlataca ğım..
Bin yüz yetmiş sekiz hicret yılının kış mevsiminde şiddetli kuraklar olmuş, Dallarında da yağmur yağmamıştı, ve, İstan- bula zahire veren taraflarda kıtlık başlamıştı. Tarih hocası merhum Abdurrahman Şeref e- iendi, halkın ihtiyaçlarını sağ lamak için hükümetin aldığı tedbirleri ve salahiyetli makam lar arasında bu mevzua dair geçen muhabereleri ihtiva eden yazma bir mecmuada, o sene nin su sıkıntısı hakkında bir iki
vesikaya rastladığım söyler, ve bu vesikaları, okuyucularına ve lir.
Eskiden İstanbulun akar su yu yoktu; evlerdeki kuyular ve sarnıçlar bir de, mevcudiyet İs linin bazı bakiyelerine rastla nan umumi sarnıçlar vardı; şehrin ihtiyacını bunlar sağlar' dı. Edirnekapmın dahilinde ve Bultanselim Mahallesindeki çu kur bostanlar ve, Binbirdirek umumî su depolan idi.
İstanbul fethinden sonra, şe- hir, devlet merkezi olunca nü fusu yavaş yavaş çoğalmıya baş ladı; ve ahali çoğaldıkça su - yun mikdarım da çoğaltmak lâ zımgeldi. Bu lüzum ile, Kanuni Sultan Süleyman Belgıad bendi ni yaptırdı.
Belgrad bendinin yapıldığı ye rin arkasında küçük bir köy vardı ki, ismi «Belgrad» dı, bun dan dolayı bende bu isim veril di. Ancak, gerek Belgrad köyü nün, gerek bendin civarındaki birkaç köyün çirkef suları Bel grad bendinin suyuna akıp ka rışmakta idi. Bir de, beııdi çevi ren büyük duvarın üst kısımla rı harap olmuştu, ve tamire muhtaçtı.
İstanbulda arada sırada ç ı kan sari hastalıkların sebebi, hep bend suyunun pisliğinden- di, ve bu, nıüteaddid defa ya pılan tahlililerle feıınen sabit olmuştu. Bu acı hakikatin kar şısında, hükümet harekete geç ti: Bendin civarındaki köyler hükümet tarafından istimlâk e dilerek, evler ve binalar yıktırıl dı, ahalisi başka yerlere dağı tıldı, ve, köyler kır haline ge tirildi.
Bu tedbirler Valide bendiyle Sultan Mahmud Bendi hakkın da da ittihaz edildi.
İkinci OsmanlI meşrutiyetin - den sekiz, dokuz yıl evvel, Bel grad Bendi tamir edilirken, du
varlarının yükseltilmesine de Evkaf Nezareti himmet etti; ve bu sayede suyun hacmi çoğal dı. Abdurrahman Şeref Efendi diyor ki:
«Belgrad bendindeki su hac mini nc mikdarda çoğaldığım anlatmak için şunu söylersem yeler: Vaktile tenezzülı için Bel grad köyüne giderdik, bendin arkasında, ağaçların gölgesinde yemek yerdik. Bendin duvarla rı. yükseltildikten sonra, Bel - grad köyüne tekrar gittik, göl cesimle yemek yemek için ağaç lan aradık, bulamadık. Hepsi su içinde kalmıştılar!»
İstanbul, bir müddet Belgrad | bendinin suyu ve Halkalı suyu ile idare olundu.. Fakat bun - lar. ihtiyacı karşılayamıyordu.. Hattâ, bazı yıllar, su sıkıntısı yüzünden, hükümet, İstanbula taşradan insan gelmesini ya - ' sak ediyordu. Hattâ. Köprülü
lerden Sadrazam Numan Paşa, kısmen bu yüzden, ve tuhaf Dir izah ile azledilmişti.
Azil vakası ve tuhaf izahı şu dur:
Numan Paşanın adalette ve istikamette şöhreti memleke - tin dört bir tarafına o derece yayılmıştı ki, onun sadrazam olduğunu duyanlar, vilâyetler - den İstanbula akın ediyorlardı. Padişah ta şu iradeyi veriyor du:
— Bu kadar kalabalığın İstan bula gelmesi, payitahtın yiyece finin ve içeceğinin azalmasına sebeb oluyor..
Ve bu iradenin istinad ettiği sebebe başka sebebler de inzi mam ederek, adaleti İstanbul nüfusunun çoğalmasına sebep olan Köprülü Numan Paşa sad razamlıktan atılıyordu.
Vâkâ üçüncü Sultan Mustafa ile üçüncü Sultan Selimin anne si ve ikinci Sultan Mahmud da su bendleri yaptırdılar, fakat İs tanbulun su sıkıntısına tama men mâni olamadılar, ve bu ıztırab son zamanlara kadar devam etti.
Terkos gölü suyu İstanbula getirilmeden evvel, bazı mahal ielerin, hususile yaz mevsimle rinde kuyuları kuruyan Beyoğ
lu ve Tophane semtlerinin çek tiği su sıkıntısı meşhurdur.
Belgrad Bendinin suyu, yal nız İstanbul tarafına akıyor, Eğrikapı dışında «Savaklar» is mi verilen bir maksimden İs - tanbulun, yüksek olmıyan ma - hailelerindeki çeşmelere taksim ediliyordu.
Nasıl ki, Beyoğlu tarafma mah sus olan üç bendin sularına da «Taksim» denilen yer, maksim vazifesi görüyordu.
Bunlardan başka İstanbul hal kının iki mühim su yardımcısı vardı:
1 — Beykoz çeşmeleri; 2 — Cibalideki çeşme. Bunlarım tükenmek bilmiyen ' suları, İstanbul için büyük bir : nimetti..
I Üçüncü Sultan Muştalanın j yaptırdığı bend küçüktü; ve «Topuzlu Bend» ismini almıştı Üçüncü Sultan Selimin annesi nin, ve ikinci sultan Mahnr.ı- dun yaptırdığı bendleriıı doğu i tarafında olan «Topuzlu bend»e giden yo l muntazam olmadığı için, Valide Sultan Bendile 3ui i tan Mahmud Bendini gömüye I giden meraklılar, bu bendi gör
mekten vazgeçiyorlardı.
Sular hakkındaki tarihi iiç vesikayı gelecek Perşembenin «Tarih köşelerinde» vereceğim.
Şunu da ilâve edeyim: Geç mişteki mahrumiyetler mazi - hin hicvi değildir. Her milletin mazisinde birçok hicranlar, hüs ranlar vardır. Londra mamure si, mazide bataklıktı; ve, bu gün AvrupalIlar arasında temiz likleıile tanılan Almanlar, ya rım asır evvel akar sudan mah rumdular.
Genel kurmaylarımızdan bir arkadaşım vardır Jsi yarım asu: evvel, tahsilini Beriinde, yap mıştı. Bir gün Beriinde mek tep arkadaşı olan bir Almanın pansyontma giden bu Türk gen !ci, bu adamı, odasında küvette yüzünü yıkar bulmuştu. Alman genci, yüzünü bu durgun su parçasında ©kayıp kuruladık tan sonra, misafirine dönmiiş, ve şöyle demişti: «Suyu dökme yeyim. İsterseniz siz de yüzünü zü yıkayınız.»
Bu felâket, bugünkü, tertemiz Aîmanyada, elli yıl evvel vardı. Hangi milletini mazisi biraz ka ranlık değildir? Yalnız müştak bel, maziye benzememeli. Meşe le orada..
Midhat Cemal K U N T A Y
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
