Ziya Gökalp ve basın: Gökalp'in yazılı kitle iletişim araçlarına dair görüşleri ve dergicilik/gazetecilik faaliyetleri

Ziya

Giikalp

ve Basrn:

Giikalp'in

Yazrlt

Kitle

ileti$im

Araqlarrna

Dair Giiriiqleri

ve Dergicilik/Gazetecilik

Faaliyetleri

Ogr. Gor.

Dr.

Bora

ATAMAN, Dr. Arda ODABA$I

Ozet

Tiiik duliince tarihinin, etkisr bugiinlcrc dck uzanan en onemli likir adamlarrndan biri olan Ziya G<ikalp

(1876-1924). ya;amr boyunca (ama dzellikle IL Metruli-vel ytllarnda) yogun bir yayurcrhk faaliyeli yiiriitmtif. fikir hayattndaki etkinligini siircli yayrnlar vasrtasryla sagiaml$trr. Bu nedenle. basrn tarihi agrslndan iizerinde dnemle durulmasl gereken bir isimdir.

Bu makalede, yazr hayah IL Abdiilhamit ddneminde ba$layan, II- Me$rutiyet yrllannda yogun bir detgicilik faaliyeti yiirilen. Kurtulut Sava$r ddneminde de etkinligini siirdiiren Ziya Gilkalp' in gazetecilik-dergicilik faaliyetleri ve yazrL kille ileti$im araglanna dair gitrii$leri incelenmi$tir.

Anrhtar Kelimeler

Ziya Gijkalp. Tiirk Basrn Tarihi.Il

Me$rutiyet

,

Abstract .

Ziya Giikalp (1876-1924). whose influences reaches to date is one ofthe mosl important intellectuals of Turkish History of thought, had carried out intensive publishing activity in his entire life (yet especially in the IL Constitutional Era) and obtain his efficiency in intellectual life through periodicals. Therefore. in point ofjoumalism

history, there is specially a need to be emphasized on his name. In this article, Ziya Cdkalp's joumalism and activilies

in magazine business. which is staned during the period of Il.Abdulhamid, continued with inlense of magazine printing activities in the IL Constitutional Era and carried out in lhe term of War of lndependence. has been tried to

be presented. Moreover, it has been dwelled upon his thoughts about written Media.

Keywords

Ziya Gdkalp, The IIistory ofTurkish Joumalism. II. Constiturional Era (Ottoman Empire)

l.

Girig

1908

Devrimi,

Osmanh/Tiirk

basrn

tarihinin

d<intim noktalartndan biridir. Devrim,

bir

"bastn patlamast" olgusu dolurmug

ve

Il.

Mefrutiyet

ddneminde

(1908-l9l8)

basrnrn

toplum igindeki

rolii

belirgin

bir

gekilde

0n

plana

grkmrttrr. S[reli

yayrnlann

niteliksel

ve

niceliksel

zenginlegmesi yanlnda, basrn-yaytn piyasasl her anlamda geni$lemi$, basrm tekniklerinde <inemli ilerlemeler kaydedilmig, okur kitlesi

biiyiimiiq, daha evvel gortilmemi$

tirajlar

sallanmrg ve yaztlt

kitle

iletigim araglanntn

toplum hayatrndaki

etkinlifi

belirgin

gekilde artmr$trr.

II.

Me$rutiyet

yrllan,

her

tiirlii

diiqiincenin <izellikle siireli yayrnlar vasrtasryla kamuoyuna sunuldulu, her fikrin/akrmrn

kendi yayrn organlna sahip

oldufu,

dtigiinsel hayatrn sirki.ildsyonunun esas itibariyle

yazrh

kitle

iletigim

araglan dolayrmryla

gerqekleqtili

bir

tarihsel

kesit olarak

one grkmrgtrr.r

I

_Il.

_{Me9rutiyet ddnerni basrn-yayrn dtinyasr hakktnda genel bilgi igin bkz} Server iskit, Tiirkiye'de Matbuat ldarelcri ve Politikalan, Ba;vekdlet Basrn ve Yayrn Umum Miidtirliilii Yayrnlan, 1943, s.

l4l-2ol;

Server R. iskit, Tiirkiye'de Nelriyat Harcketleri Tarihine Bir Bakrl,

l.

Basrm. Istanbul: Devlet Basrmevi. 1939, s. 130-1521 Enver Behnan $apolyo, Tiirk cazetecilik Tarihi ve Hcr Yiinii lle

Basrn. Ankara: Gi.iven Matbaast, 1971, s. 170-l9l; Hrfzr Topuz.

ll'

Mahmut'tan Holdinglere Tiirk Basrn Tarihi. L Basrm. istanbul: Remzi Kitabevi, Kasrm 2003' s.82-97; Orhan Kologlu, Osmanh'dan Ciiniimiize Tiirkiye' de Basrn, 2. Bastm, istanbul: iletigim Yayrnlart'

Aralk

1994'

s

53-60; Orhan

Kologlu, 1908 Basrn Patlamasr, L Bas n, istanbul: BAS-HA$, $ubat 2005; Fuat Siirelya Oral, Tiirk Basrn Tarihi Birinci Kitap-Osmanl imparatorlugu Ddnelni, (yer' yayrnevi, tarih yok)'

s

l63-223: M'

Nuri inufur, Basrn ve Yayrn Tarihi. 3. Basrrn, istanbul: Der Yayrnlarr, 1993, s. 305-336; Hiilya Baykal'

Tiirk Basrn Tarihi l83l-1923, istanbul: Afa Matbaacrhk, 1990, s. 156-189. Osmanlrca siireli yayrnlarrn

Ttirk

di.igiince

tarihinin

en

dikkat gekici simala'ndan

_ve

_II.

_Mesrutivet drineminin en tinemli

fikir

adamla'ndan

_biri

_olan

_ziya

_{Gokalf trazo-iqz+i,}

v"i"'n,',

boyunca

_{(arna cizellikle}

_Ir.

_Me$rutiyet

_yrllannda)

_yolun

_{bir'yayrncrhk}

"f;;ilt;ii

yiiriitmii$, dcinemin

fikir

hayatrndaki

etkinrilini

siireli _{yayrnlar vasitasryla saglamritrr.} Bu nedenlc, sadece dtigiince ve_ siyaset tarihi agrsrndan

_{d.gil, bu'n}

_{tari-hi agrslndan da} tizcrinde rjnemle durulmasr gereken bir isimdir.

.

!u

makalede GOkalp'

in

yayrn_crhk (gazetecilik_dergicilik) _{faaliyetlerinin toplu}

bi.r.dz:tl

surulmaya qahgrlacak,

siireli

yayrnlarr yogun _{b"ir qekilde kullanan}

_ve

_asrl etkisini

bu

kanaldan yaratan

Gokalp'

in yanh

kiile-iletiqim

aragranna dair grir.igleri iizerinde durulacakhr. Bu sayede, etkisi erken cumhuriyet dcinemine ve hatta

bigtniere

dek. uzanan

bir

yakrn

_9ag

Ttirk

aydrnrn

yazrh

_{kitte iletigim}

_araglannr

"" i"tiia"

algrladrlr

-ve.bu araglan hangi niyet ve perspektifle delerlendirdi$ine/kullandrgrna dair bir

fikir

edinilmesi miimkiin olacakhr.

2.

Giikalp'

in

yazrh

Kitle

ileti$im

Araqlarrna

_{Dair Giirtiqleri}

.

Btzzat kaleme almrg oldulu

.iki

metin, G6kalp,

in

galdaq yazrh

kitle

iletigim araglan noktasrndaki duru9u hakkrnda

6zlii bir

fikir

"erecetiirleu

v"rr"",

cot"rpr-i"

siireli yayrnlara

_{verdili biiyiik}

_{iinemi gdstermekten baqka, bunlardan}

_u"n"ntirini

l"iu

bunlara vUkledi!i iglevi tespit etmek _{aqrsrndan da favdairdrr.}

Gtikalp,

_{kendisini derinden etkileyen}

_ve

_6mriince

_unutmadrgr

_tig

_kiginin nasihatini/vasiyetini, hayahnrn

.sonlanna

dolru

Diyarbakrr'

da

grkirdrgi

riigiik

Mecmua'

da 'Felsefi

Vasiyetler'.

iisj

baqllr

utt,nda

ii9

makale (,Batam,n

"Vuriy"ti;,

'Hocamrn _{Vasiyeti', 'Pirimin Vasiycti') halinde kaleme almtstrr.}

.

1898' de siyasi faaliyetleri _{nedeniyle tutuklanan ve}

_{6ir yrl}

_{hapis yatan GOkalp,}

hapishanede

Naim

Be"v

isimli

eski

bir

devrimciyle

tanl$ml$

ve

ondan

derinden etk_ilenmr$tir'

'Pir"

_{dedigi bu yagh devrimcinin vasiyetini,}

_Kiigiik

_Mecmua'nrn

9 Ekim

19?

ta:hl\

l9

numarah nilshasrnda yayrmlanan

,,ii.i.in

_{Vasiyeti,, baghkh yazrsrnda}

anlatmlstrr.-....

_fuitl

Bey'

e grire gclecekte bir giin meqrutiyet rejimi mutlaka kurulacakhr ama ozellikle halk derin bir uykuda

oldulu

ve bu rejime

ienui

haz'

olmadrlr igin fazra uzun

rimiirlii

olmayacak ve istibdat yeniden viicut _{bulacaktrr. Bu geqici veya geigek ormayan}

me$rutlyet devam ettikge genglerin crcler vermesi gereken tek gey "basrn

_{tizgiirlulii',}

diir ve Naim Bey' in vasiyeri de bu noktaya ilipkindir.

Derin

bir

uykuda

olan

milleti

uyandrracak olan gey,

millete kendi

varhfrnr,

hayatr

igin

tehlikenin

ve

selametin hangi tarafta

oldulunu,

gelecekteki hedefleiini, gayelerini gostermektir. Ozgrir

bir

basrn olmadan bunlari

milletin

her ferdine anlatmak

miimkiin

olamaz.

Bu

hedefleri yazabilmek iginse _{diigtintirlerin bunlan daha ewelden} bilmesi gerekir. Dolayrsryla, milletin uyanmasr ve _{yiikselmesi igin gerekli olan program,}

toplu ddkiimii igin bkz. Hasan Dunran, osmanl-Ttrk siircli yayrnlan _{ve Gazeteleri ,lg2g-lg2g\ 2}

Cilt, Ankara: Enfomtasyon ve Dokiinlantasyon Hiznelleri Vakfi, 2000.

'"Gcikalp" adrnr "Geng Kalemler" dergisinin yayrnlandr!r dcinemde (1912'de) _{alacaktrr. Ancak. bu adla} 6zdeglegmig oldugu igin, bu rnakalede en ba$tan jtibareD "Grikalp" adrnrn kullanrlmasr tercih edilmi$tir.

'"Pirimin Vasiyeti" baghkh yazrsr igin bkz. Ziya Gdkalp, tUakaleler VIt, M. Abdiilhalirk _eay (hzl.), L

Basrm, Ankara: Kiilttir BakanhEr _{Yayrnlan, $ubat} 1982, s. 103-107. Aynr metin igin qu kalmaklara da

bagvurulabilir:

Ali

Niizhet Cdksel, Ziya

ciikalp

Hayatr Sanarr Eseri, 4. Basrm, istanbul: Varhk Yayrnlan, Eyliil 1963, s. 63-67; Enver Behnan $apotyo, Ziya Citkalp, ittihar Terakki ve Metrutiyet Tarihi, lstanbul: Giiven Basrmevi, 19,13, s. 2,1-28. _{Gdksel damadr, $apolyo ise dErencisidir.}

mcArutiyctin ilanrndan

vc

bastntn

ozgtirliik

kazanmastndan daha

oncc

hazrrlanmlg

olmahdrr.

Megrutiyetin ilanrndan sonra bastn, genq aydtnlann daha evvelden haztrladrklart programlannr halka aktarma kanah olacakirr. Gergek olmayan meErutiyete kadar qok

gur,i,p kendini

yetigtirmesi gerekcn geng aydrnlar, bastn

ozgiirltifiir

hayata gegince derhal

bir

gazcienin

veya Jerginin

bugtnu gegmeli, hazrrlamrg

oldukla'

hcdefleri'

ideallcri

vc

ilkelcrr hi9

durmakslzrn

yazmul,

u"

yayrnlamahdrr'

ilk

meqrutiyet ve dolayrsryla basrn dzgtiritigti gegici olacafr igin,

bu

ig

"hig

durmakstztn" yaprlmahdtr' Basrnrn gegici ozgtiriti[tin-d"n uzumi surette yararlanabilmck igin, ne kadar miimktinse o kadar

gok

yazmaya

g|yr",

edilmelidir.

tvtiiletin

acilen bilmesi gerekli olan

fikirlerin

hepsiniyazabilmek igin son derece gabukluk gereklidir'

'

_gu

yazlanlai

yazrldrgr zamanda

belki

de

okunmayacak veya okunacak ama anlagrlmayacak

ve

ctkisiz kaiacaktrr ama daha gcrekli olan bu

de[ildir'

Daha gerekli olan,

milli

programln,

milli

ideallerin

bir

kere basrh sayfalar haline gegmesidir' Bastlan

bir

yazrasla

yot

edilemez.

Milli

idealler ve ilkeler

bir

kere yayrnlandrktan sonra' arttk

trigbir geyden korkulmasrna gcrek ka\maz. istibdat bin kat giddetle ortaya gtksa' bastn eskisinden daha

afrr

zincirlerle ba$lansa, hi.iniyet devrinde basrlan

biittin

dergiler ve gazeleler yasak

ve

sakrncah duruma diigse

bile, bu

gok onemli

defildir'

Hatta bu baskrlar

nc

kadar giddetli olursa

o

kadar

iyidir

gtinkii

baskr arttrkga uyanl$l

o

kadar

hrzlandrnr.

Aynca,

insanlar

"saktncalt"

srraslna

gegmi$

yaz:/lan

okumaya

daha hrrshdrrlar. Bugtin nasrl tehlikelere attlarak bugi.inkti saktncalt yayrnlar okunuyorsa, gelccekteki isti6dat devrinde de o yasak yazlar ozlemle aranacak ve elden ele dolaqarak herkes tarafindan okunacaktr.

$ayet ortaya konan program

do!ruysa

bu

yazl,ar ihtirasla okunacak, milleti

gergekten'uyandrracak ve onu, kaderini eiine almaya sevk edccektir' Bu gekilde uyanan

iriti"t,

megrutiyeti ve

hiiniyeti

kendi mi.icadelesiyle yeniden ortaya gtkaracakttr' Son ve gergek megrutiyet bdylece kurulacak, millete ve bastna kahcr bir ozgtirltik sallayacakttr'

Bu

sozlerin ne kadar dofiru

oldulunu

zamanln gosterdifini belirten Gokalp'in

anlattrlrna gcire,

ihtiyar

devrimJi bunlari soylediktcn sonra vasiyetini tutacalrna dair kendisinden s6z almrg, Gokalp de vatan yoiunda nasrl gahgmasr

gerektifini

agrk bir

i.ttia.

gostererek kendisini gergekten aydrnlatan bu insanr

pir

saymrqttr' Yani, vasiyete

uymuqtur.-Gokalp'

in

s6z konusu

ikinci

makalesi 1924'

te

'Cumhuriyet'

Gazetesi' nde

yayrmlanmrgtrr

ve

,yirminci

Asnn En

Mi.ihim Mtiessesesi Gazetcdir' baqhfrnr taqtr.s

G$kalp

bu

yazrsrna, "gaEr karakterize eden en modem kurum hangisidir?" sorusuyla baglar. Franirz dtiqiiniii

etrr.a

Fouill6e'ye

gorc

19.

yiizyrh

karakterize eden en belli

bagl, uygurhk kurumu gazetedir.

Gcikalp'e

g6re bu tespit 20.

yiizyrl

igin de gegerlidir. Orn"ginlguzetesizbir

iriltet

meclisi higbir $eye yaramaz. Parlamentonun bile en btiytik gorevi gazetclerin dzgtirliigtinti saflamaktrr'

-

G6kalp,

gazelenin gagr karakterize edecek

kadar

btiytik

bir

oneme sahip

olmasrnrn nedenlerini irdeler. Bunlardan

ilki,

gazetenin eski devirlerdc mevcut olmayan o _{Fleyd, ..G<ikalp 1922 yirnda anrlarrnr yazdr|r zaman,} yagh <igretmeninin biitt.in dileklerini yerine getirdigini rahathkla ileri stirebilirdi" deferlendinnesini yaprnaktadrr; Uriel Heyd, Tiirk Ulusgulufunun

iemelieri, Kadir Gtinay (qev.), I . Basun, Ankara: Ktiltiir Bakanhgr Yayrnlan, Eyliil 1979, s. 35.

5

Bu makalesi iqin bkz. Ziya Gcikalp. Makaleler lX, $evket Beysanoglu (hzl.), l. Basltn, Istanbul: Kiiltiir Bakanhgr Yayrnlarr, 1980, s. 125-128; G<lksel, s.96-99'

bir toplanma (igtima) tarzr yaratmLq _{olmasrdrr. Gazetenin dogmasrndan}

evvel

yalntz tek bir

tiir

toplanma tarzt vardr.

_o

_{da insanlann kapah bir salonda veya agrk bir}

meydanda

toplanrp beraber duymast, drigtinmesi

ve

istcrnesi/dilemesidi.

'il;;;;;i',oprrrrgu

Gd^kllp' "cemm-i gafrr" (btiytik cemaat

/

insan kalabahgr)

olu.ut

adlandrnr. Bu, ..srizcl,, (qifahi) bir topluluktur.

Gazeteyle

birlikte

ise, "amme" (publique)

adrnr

alan

yeni

bir

igtima

tarzr dogmuqtur' Amme, sozel

dcgil,

yazrh

(tahriri)

bir

topluluktur.

_bir

ammcnin fbrtleri, cemm-i _{gafir gibi belirli bir yerde toplanmaya muhtag degildir. Evde otururken yalnrzca}

giiniin

_{gazetesini okumakla g6ze goninmez, m.aneui}

_{uiitoplrlugun}

igine girmig olur. Qtinkti her

giin

aym gazeteyi okuyinlar,.aynr _{gekildc duymaya, drigtinmeye ve istemeye} alrqarak ortak bir vicdana sahip olurlar.

Aynr

_{gazcteyiokuyunlu., her grin akgu-u kudu.,} diigiinscl olarak aynr olaylarla meqguldiirler.

Gcikalp'

e

gcire,

.gazetenin dofugundan

evvel

toplanma, insanlarrn (fiziksel

olarak)

bir

araya gelmesini gerektirmigtir.

o

_{zamanlar..vatan,,}

_n

_{yalmz,.gehir,, dcn}

ibaret olmast, bir gehre _{ba$h olmasr da bu nedenledir. Qrinkii o zamanlar insanlar} sadece

cemm-i

gafir

halinde

toplanabilmiqlerdir.

_Ancak

_meclislerde

_veya

meyJantaraa

toplanarak

scizlii gekilde

konugabildiklerinden,

_{milli bir}

_vatan

_{kurulamamrgtrr.}

_o

zamanki

biiytik

devletler

de

agiretlerin veya gehirlerin _{konfederasyonundan ibarettir.}

Ytizlerce qehirde ve _{ytizbinlerce kriyde daginrk olarak yagayan}

_bir

_milletin

hepsi birden

cemm-i

gafrr

halinde toplanamaz.

Bir

gehrin

u.yu

bi.

aiiretin

halkr ise

bu

gekilde toplanabilir.

Gazetenin _{dolugundan sonra}

_ise

_milyonlarca

_nrifuslu

_milletler

aynr

gekilde

duyma, dtigtinme

ve

isteme/dileme

yeteneli

kazanmrgtrr.

Btitrin

bir

millette

ortak

kamuoyu

(efk6r-r

_amme)

_bu

_{gekilde do[muqtur.}

_Milli

_devlet

ve

milli

vatan ancak bundan

sonra ortaya grkabilmigtir.

"Tl,

milliyetin

ve

gagdag

devletin

dosmasr

iince I

ikle

gazete sayesinde gergekl _{egmi gtir.} 6

Aynca,

gazete _{uluslararast kamuoyunun da anasrdrr. Buitrin}

_milli

kamuoylarrnrn

iisttinde

bir

dtinya kamuoyu vardrr

ki

bunu

doluran

da dzellikle

gazctedir. Gazete sayesindc

biittin

uygar insanhk gcrgek

bir topluir

halini

almaktadrr. Gokalp,

c

gdre, gerEek

"Milletler

Cemiycti" _{nin (Cemiyet-i Akvam) kuruluguna kadar bu}

_roli

_yiinitccek

olan da ancak gazetedir.

Gazetenin

en btiytik

hizmeti,

genel

_bir

_{cilretmcn, canh}

_bir

_okul

_olmasrdrr.

Kitaplar okunmamakta, dergilerin gelirlcri _{masraflairnr karqrlayamamaktadrr. Seve seve}

okunan sadece gazetclerdir. _{Cogu kimsenin}

_biitrin

_bilgisi,

_{gazetelerden edindiginden}

ibarettir' Gazete, her. gtin her bireyin _{ayalrna giden ve nerte-sin anlayabilecegi dZrsleri}

okutan canh

bir

okuldur.

_o

halde bir tilkenin

ihyuu

igin reformlara 6nce gaietelerden baqlanmahdtr. Gazete, her kurumu clegtiren ve

kontrol

eden, her yanhgr s-orumlusuna drizelttircn, galdag

bir milletc

ilkeler vc idcallcr veren toplumsal

bir

kanun koyucudur

(96ri').

Fakat

bu

toplumsal kanun koyucu,

her

qeyden evvel,

kendi kcndini

kontrol etmcli, kutsal roli.ini.i _{yerine getirip getirmedigini daima yoklamahdrr. Gazeteleri gergek}

grirevlerini

yerine getiren

bir

millet,

hcr ttirlii

kusurlanndan

kurtularak

but,.in " Gokalp' in bu gcir0gleri, milliyetgiligin dogugunda matbaanrn (matbaa dilinin) ve yazilr kitle iletigim araglartnln roli.inti cinemle vurgulayan Anderson' rn rnilliyetgilik yaklagrmrnr gagn$tlrnlaktadrr. Bir

kar;rlaqttntra igin bkz. Benedict Anderson, Hayali Cemaatler Milliyetgiligin Kcikenleri ve yayrhnasr, Iskender Savagrr (qev.), l. Baslnr, istanbul: Meris Yayrnlarr, Afustos t993, s.50-5 l.

ilerlemelere

ve

geligmelere ulagaca!tnr

bilmelidir.

Qa[da$

bir

millet

olmak

igin

got"ti.t.it

ro*rilrrl.tgunda

olan gazetelcre sahip olmak yeterlidir'

Gazetenin

dff;

bir

gi.indtii.

Bir

gazete, grttrgr

giin

gayet 6nemlidir; ertesi gtin

bu

6nemi

kalmaz.

Giiniin

gazetesi

okundufu tu^un,

herkesle beraber' aynr olaylar hakkrnda diiqUntip hissetmiq olunur. Gazeteniln

dcfcri

de bundan kaynaklanrr' Gdkalp' e

g6re,gafrnammelergafroldugunusoyleyenGabrielTardehaklrdrrvebundanda

intaqr

mlttadrr

ki

20 . y nzy

i

gazetel er. ytizyr hdrr'

Gokalp, tn

,u.iiiluyinluru

Oali uu g6rtigleri, yagamr boyunca

ytirutl|tl

oldu[u

dergicilik-gazetecilik

iuuiiyl,inin

zenginlifI

dikkate

."ltt?:."I

olursa daha

bir

anlamlt hale gelecektir.

Gtimlf;in

Uu

yolun

faaliyeilnin toplu bir ddktimii aqa[rda sunulacakttr'

3.

G0kalp' in Gazetecilik/Dergicilik

FaaliyetleriT

3.1.

ilk

FaaliYetler

23 Mart

lu6:

da

Diyarbaktr'

da orta

halli

bir

memur ailesinin gocupu olarak dopan

Gokalp' in

stireli yayrnlar ile

olan

temast ailesine kadar ]uzatrlabilir' Nitekim babasr Miifttizade

r.unt'gi"ndi

evrak, matbaa

ve

n{ifus miidurltiklerinde bulunmuq

olmaktan bagka, resmi vilayet gazetesi

'Diyarbekir'

i

de

bir

stire ydnetmiqtir' Tevfik

Efendi' nin

yiirtittiilti

gazetecilik faaliyetinin

cotatp'

e tam olarak ne gekilde yansrdrfit

hususundakesinbirqeys6ylemekmtimktinolmamaklabirlikte'G6kalp'iderinden

etkileyen kimselerden'itiinin baUasr oldufuna igaret-edilmelidir'8

1891' de gitOigi MUfkiye

idadisii

nde istibdat karqttt,

hiirriyetgi'

vatansever ve rasyonalist/materyalist

fikirler

edinmeye baqlamrq

olan

G6kalp, halkr baskrcr rejime karqr ayaklanmaya,

iilkeyi

kurtarmaya.gagrian, devrimci

ve

vatansever

qiirler

yazar' yayrnlanan iff.

_Vurrri

eil

;.*uti

Bey'

in

iond.u'

da grkardrfir istikbal Gazetesi'

nin23

Eyliil

I 895 tarihli son (3 I .

j

sayrsrndu

y..

ulun ( 1.893'te yazrlmrq) bir manzumedir'e

lg95 yr1

sonu veya 1896

yrl

bagrnda istanbui'.a.giden ve

"ittihat

ve Terakki

Cemiyeti" ne resmen

iiye

olan Gokalp,.siyasi faaliyetlerinedeniylel0

Mart

1899' da

7 _{Hakkrnda genig bir kiilliyat} olugmug bulunan Gokalp iizerine biyografik bilgi igin bkz' Heyd' age'; gapolyo, age.; G<iksel,'"gJ,

o"g"-unung0.

Yrlditniimii Dolayrsryla Ziya Giikalp ve Agrlan Ziya Giikalp Miizesi, trtunbu't, Oiya-rbakrr'r Tanrtrna Demefli Neqiiyatr' 1956 (dzellikle' Krrzroglu M' Fahrettin'in hazrrladrlr "Ziya Gdkalp Miizesi Krlavuzu] Gokalp Ailesi

Ktitii$i'

Ziya G6kalp'

in

Kronoloiisi ve Gokalp Albiimii" baglrkl boliimler [s. 1a8-240]; bavit Orhan Ttitengil' Ziya Gdkalp

il#;;'*,i;,"iio"iur,

Vartrk yayrnlan, Ekirn 1i64; Mehrnet Emin Erigirgil,

Bir

Fikir Adamtntn Romant:ZiyaGdkalp'AykutKazancrgil-CemAlpar(hzl')'2'B-astm'istanbul:RemziKitabevt yayrnla., l gga; rana plr,n,2iyaGiikalp, Kemalizm ve Tiirkiye' de Korporatizm,

4. Bastr.n, Istanbul:

it.tigi,o Yayrnlarr, 2001. Bu btiltimde, adr geqen kaVnlk]ar.9sa1-Lt-lititl'

,

_Gokalp,

_i

_derinden etkileyen ve omrtince unutmadtlr iig vasiyetin ilki babasrna aittir; bkz' Gokalp'

..Babamrnvasiyeti",Makalelervll,s.g5-97;Goksel,s'58-60;$apolyo's'18-20'

,"*iJ;,-in;:ii.,titat'garkrsr" olarak adlandrrdr[r bu rnanzumesi rgin btz. Tiitengil, Ziya G0kalp Ustiine

Notlar, s. 60-61; Ziya Giikalp Kiilliyatr

-

t

$iirter ve Halk lVtasallarr, Fevziye Abdullah Tansel

(ar$'

ve hzl.), 3. Basrm, Ankara: TTK yayinla', t gdg, s. 235-236. (Grikalp'in biittin manzumeleri bu kaynakta

Tansel taraflndan derlenmigtir. O neienle agagrda manzumelerine atrf yaprlmayacaktrr') Jti,n Tiirk hareketi iginde onernli bir yen olan Ali getkati Bey ve iinlli gazetesi "istikbal" igin bkz. Cavit Orhan Tiitengil,

,.yeni _osmanhtar,,

_d;;;

y;;a

ingitte.e'oe riirt< Gazctecilifi (1867-1967),2. Bastnr, istanbul:

BelgeYaylnlarr,$trbatl985,s'79-83'Tiitengil,Gcjka|p'inbasrlanilkyazrsrnailigkinbilgiyi.buson

kaynakta da vermektedir.

it'rc,.r,ogtu'nun _{verdigi bilgiye} gcire, bu srralarda Diyarbakrr' da Cemiyet'

in

gubesini kunnuq ve gapigrafla',.Bahdr"

adligiztilir

garete qrkamrrgtrr; Krrzroflu, s. 196, 221 . Btr bilgi diier kaynaklarca dolrulanmamaktadrr.

tutuklanarak

_bir

_yll

_hapisle

_ve

_hapis

_cezasrnrn

ardrndan

Diyarbakrr,

_da

polis gdzetiminde ya$ama _{zorunluluguyla (yani}

srirgtinle) cezalandrnlrr. Taqkrgla, da on ay, Mehterh6ne' de

ve

_{zaptiye Tevkifhanesi' ne}

_i1i

"y

hapis yatacaktrr. Gcikarp, zaptiye

Tevkiflranesi'

nde

kendisine

basrnrn

cinemini

agrlayan

_Naim

_{Bey isimli}

_yagl

devrimciyle tanrgmrgtr.

Gokalp

bir yrlhk

hapis cezasmdan sonra,

1900'de

memleketi

Diyarbakrr,a

stirgiin olarak

gelir.

_{Yazr hayatr da gergek anlamda bu}

donemde baglar.

Bir

zamanlar babasrntn _{ycinettigi resmi vilayet gazJtesi 'Diyarbekir'}

,

yii

nuyutrndaki

_ilk

_{stireli yayrn}

olmu$tur' 1904'ten itibaren

_lieoa'e

kadar) yazdtgr

'o,yurl.u.,de,

_{giirleri (kciyliilerin}

iginde bulundugu

_ktitti

_durumu

_dile

_getirenieri

_{alttat'gekicidir)}

ve

gegitli konularda

(6rne[in

_iktisat

_ve

_{ticaret) makaleler] yayrmlanmrgtrr.}

l90g Devrimi' nin

ardrndan, Kastm 1908'de _{bu gazetenin bagyazarhlrna getirilecektir.}

Diyarbekir,de

_l4,ti

_makale

(dizyan),

altlst manzume _{olmak tizere.ioplair}

₂₀

_{yazrsr yuy,mlan-rqtrr.}

Aralk

190g, de

ittihat

ve Terakki _{cemiyeti Merkez-i Umumisi G6kalp'}

_i

Diyarbakrr,

van

ve Bitlis

liXi,riltu'lerinin

mtifettigligine memur edince

'Diyarbekir'

gazetesi yuru.i,g,noun

Diyarbekir'den _{sonra, Grikarp' inyazdrpryayrn}

organr peyman adh yerer gazete olmugtur. _{Diyarbakrr' da grkan}

_ik

_bzer

_{gazete otun}

.r.i.an,,

Gcikalp,

in

tegviki ve

desteliyle

28

Haziran

1909'

da

yuyrniuyutrna

_{girmigtir.'c.itutp,}

_in

₁₉₀₉

_yrlnrn

Haziran-Temmuz-Alustos

_aylanndi

;Peyman'

da

2)'si

_{makale ddrdri manz.rme olmak} tizere toplam 26 yanst yaytmlanmrgtrr.

_Bu

_{yazilardaaunu}

iot

gegitli mahalli sorunlann ele ahndrpr ve qciztimrer _{<inerildi$i;-b,}

_{u.uiu cemiyet, in}

gizgisine uygun orarak l90g

Devrimi'

nin ilkelerinin ve _{osmanhcrhk siyasetinin}

_su*nuiougu

_{g6nilmektedir.r2}

Aynr

ddnemde

'Volkan'gazetesinoe

_1tz

_ocak

_{190-9,Lrihri 19.}

sayrda) de

"Diyarbekir' _{den" kenar baghgr artrnda}

bir yazrsr yayrmlanmrqtrr.,, 3.2. Selanik Dtinemi

Selanik

bu

ddnemde

_ittihat

_ve

_{Terakki cemiyeti,}

_nin

_siyasi

karargahr konumundadrr.

_G.kalp'

_in

_Seranik

_devresi

_r9r0

yrrrnrn

sonlannda,

cemiyct,

in rr "Diyarbekir" gazetesi, bu _{gazetedeki ti.im yazrlannrn listesi ve makalelerinin}

gevrirnyazrsr

_igi'

bkz.

Ziya Gdkalp, Makaleler^I, _{$evket Beysanogiu (hzt.),}

_l.

_{Basrm, istanbul:}

Kiilttir Bakanhgr yayrnlarr, 1976' s' 1-41, ll6-ll8;.cav1 _{plhan rtit.ngi"t, Diyarbakrr Basrnr ve}

Btilge Gazetecilifimiz, istanbul: istanbul Universitesi iktisat Faktiltesi GazetJciiik Enstiti.tsfi yayrnr, _{1966, s. 9-10, 52-53; isrnet Binark}

-Nejat Sef'ercioglu' Dofumunun 95. Yrldiiniimii Miinasebetiyr"

_Liy"

_iot"lp

_{Bibliyografyasr} Kitap-Makale, Ankara: _{Ttirk Kultiiriinii Aragtrnrra Enstittisi.i yuyrnturr,}

_{iszi,,.4g-51.}

Kendisi resmi hdl terci'imesinde muhanirlige getirildi[ini yazsa _da (Krrzroglu, s. 206) kastettigi ..baqrnuharrirlik,, _olsa gerektir' Qiinkii zaten birkag yrldrr git.t"nin yazandur _{"D'riaru.tir; giui vitayet gazetelerine}

iliqkin genel

bilgi igin bkz' Atilla Girgin, Tiirk Basrn Tarihi'nde _{Yerei Gazeteciiik, istanbul: Inkrl6p Kitabevi, 2001,} s 83-9 l; Kolo!lu, Osmanh'dan _{Giiniimiize Tiirkiye,de Basrn, s. 20_2:4.}

'-

"Peyman" _{gazetesi, bu_ gazetedeki tiirn yazrlannrn}

listesi ve makalelerinin gevrirnyazrsr iEin bkz. G<ikalp, Makaleler I' s.45-109,

_llg-l2l;

_{Titengit, Diyarbakrr Basrnr ve Biilge Gazetecilifimiz,}

s.

l0-l-1, 53-54; Binark - Sefercioglu, s. 5l-54.

i'

"vot11"

m gevrimyazt basrmr yaprhrrr$trr; bkz. volkan Gazetesi lg0g-lg0g Dervig vahdeti, M. Ertugrul Diizda! (hzl') istanbul: iz Yayrncrhk,lgg2. Gcikalp'in yazrsr iqin bkz. age. s. gl-g2 ve G<ikalp,

Makaleler

l,

s.

ll3-115.

l9l0'

da yayrn hayatrna_ giren

"oi.l."

gazetesi' na.

a.

yazdrgr gegitli kaynaklarda ileri siiri.ilmtigti.ir. Tt.itengil, yaptlg; incele-me sonunda, d"ogrudan _bu gazete igin yazmrg olduEu herhangi bir yanya _{rastlan.radrlrnr, bagka gazete ve}

.dergilerden ahnarak ylniden yuy,*lunun manzumeleri oldugunu belirtmektedir; Ttitengil, Ziya Gtikalp Ustiine Notlar, s. l3_ 14.

kongresinde Merkez-i Umumi

iiyeli[ine

segilmesiyle baqlayacaktrr' Merkez-i Umumi' deki gcirevi (cemiyet, in genglik kolunun yonetimij dergicilik faaliyetleri agrsrndan

kilit

onemde olacak, zamanlaievresinde aydrn genglerden bir _grup. olugacaktrr.

Balkanlar' rn milliyetgi, Batt' ya oti'UltAigince aqrk ve kozmopolit atmosferinden etkilenen, Fransrz

r.ir"r.tl

ve'toplumbilimiyle

artan

bir

mcrakla ilgilenen

G6kalp'

in

milliyetgi

goriigleri

ve

kuramsal yetenekleri

bu

ddnemde geligecck; zamanla 1908

Devrimi' nin,

tttihat

vc

Terakki

Cemiycti' nin

ve

Tiirk Milliyetqiligi'

nin

o.nde. gelen kuramcrsr olacaktrr. Bundan sonraki yayrn hayatrnda bu unsurlar on planda olacak' tiim

yazt

faaliyeti Ttirk

fr,fifily"aifi[i'

nin ve Cemiyet' in ideolojisinin/programtnm kuramsal ingastna hasredilecektir.

Gokalp' in si.ireli yayrnlar di.izlemindeki asrl

etkinli[i

Selanik doneminde baglar' Qevresindeki genglerd"n'tu.r,rn"t zekeriya (Sertel) ve Nebizade Ahmet

Hamdi Beyler'

G6kalp'ten

aldrklarr

ilhamla

Yeni Feisefl Mecmuasl'nr (17

sayr grkmrqtrr/19ll)

yayrnlamayabaglamrglardtr.Budergi,.GengKalemler'inbirneviortafrdtr;onunla

paralel denebilecek (milliyetgi) bir yayrn

giz'isi

stirdtit-l'-*:

''

Bu

dtinemde'coLrpf in ritiiterinin

esas tagryrcrsr ise

Tiirkgti

hareketin onde gelen

fikir A"rgit"rinJ"n*

ie

ittihat

ve Terakki Cemiyeti'

nin

yan-resmi (veya

gay'-resmi) yayrn organlanndan olan 'Geng

Kalemler'dir (33

sayr grkmrgtrr

/

1910-1912)' ,Geng

_Kalemler'

_Gokalp

_igin,

uzun

yrllardrr

stirdtirdtilii

gahqmalarrnr

ve

fikirlerini

ortaya koymanrn

bir

vesilesi

ve

aract

olmuqtur.l6

Derginin

en verimli

ve

etkili

yazarlarndan

biri

oluruk, bu ddnemde

fikirlerini

ozellikle 'Genq Kalemler'

aractllryla

yaYmt$ttr'

rii

..Gcikalp,, adrnr

da

,Geng Kalemrer' de almrqtrr.

Bu

dergide

"G6k

Alp"

takma adrnr derginin baqyazan

Ali

canip

(Y6ntem)-B91

ile birlikte

kullanmrgtrr' G6k

Alp

imzah

itk

esed

;C.rq

Kalemler,

in jO

Ocak 1912

tarihli

14 numaralt sayrsmda yayrmlanan

"Altrn

Destan" baq5k1

giiridir. istanbul'

a

ycrleqtikten sonra btittin

makalelerinde ve kitaplannda

"ziya

Gokalp" imzastnt kullanacaktrr' Kendisine biitiin

ft.V"u boyunca kullanacalr Gdkalp adtnt veren

Ali

Canip Bey olmugtur'

ffibkz.Mehmeto.Alkan,..LaikBirideolojininDogu9uyadaIl.

Megrutiyet, te Ttirkgtiltigiin*fopiu'n.uf ideolojisl: Yeni Hayat ve Yeni Felsefe Mecmuast"' T*tkZa1er Tunaya, ya Armapan, iriunUui Barosu Yayrnr, Nisan 1991, s.37'l-407, Yrldrz Sertel' Babam Gazeteci

Zekeriya Sertel:

Sur,n;;;l*",n,

i1.."u_tl: Curnhuriyet Kitaplan, Ekim 2002,

s'

19-35; Zekeriva

Sertel, Hatrrladrklarlm, 5.

Bu"-,

istanbul: Remzi Kitabevi' $ubat 2001' s' 35-37'

r5

Genel basrn tarihlerinde dergilere yeterli cinemin verildi[i stiylenernez.

ll.

Megrutiyet dtinerni dergileri hakkrnda genel bilgi

ti.-Lt?

BUlent Varhk, "Tanzimat ve Megrutiyet Dergileri"' Tanzimat'tan

Cumhuriyet, e TUrkiye Ansiklopedisi (TCTA)

l.

Cilt, istanbul: iletigim Yayrnlan' (tarihsiz)' s'

ll6-t25; ZaferToprak,

"ll.

Megrutiyet' te Fikir Dergileri", TCTA _l:^9jlr: s.^126-132: Zafer Toprak, "Fikir

Dergicili[inin Yiiz Yr1", Tilrkiye'de Dergiler-,{nsiklopediler (1349-1984),

l'

Basrrn, istanbul: Geligim

Yayrnlan, Ekirn 1984, s. 20-30; Bilge Ercilasun, ikinci Meqrutiyet Devrinde Tenkit

l'

Tiirkqii Tenkit' Ankara: Tiirk Kiiltiiriinti Aragtrnna'Enstitiisti Yaylnlan, 1995, s. 49-57' Daha.gok, lstanbul'da qlkan mizah dergilerrne yolunlagan dikkat gekici nitelikte bir galrgnra igin bkz' Palmira Brummett' ikinci

Megrutiyet Basrnrnda imge ve Emperyalizm 1908-19ll, Ayqen Anadol (qev'),

l

Basrm, Istanbul: iletigim Yayrnlarr, 2003,

i;

_{nugyup,tinaa buna de[inmigtir;} bkz.Ziya Grikalp, Tiirkgiiliifiin Esaslan, Mehnret Kaplan (hzl')' 2' Basrm, istanbul: MEB Yayrnlarr, 1990, s. l3-14'

Gcikalp'in'Geng Kalemler'de

(tcspit _{edilebildigi kadanyla)}

_l3

_{makalesi, dcirt}

qiiri vc bir gevirisi yayrmlanmrqtrr.

tr

-3.3.

istanbul

Diinemi

.

l?12 yrhnrn

ilk

iig _{ayrnda.yaprlan scgimlerde Grikalp, Ergani Madeni Sancalr,}

ndar

_{mrllcwekilli-line adayhlrnr koymug,}

_Mart

_{ayrnda tamamranan segimler}

sonu;a

milletvckili

segilmigtir.

r8

Nisan

giinti

Meclis-i Mebusan, rn agrhgrnda, yani istanbul; dadrr. Ailcsiyle birlikte istanbul, a ta$rnrr.

.

.Bundan sonraki yayrncrlk faaliyetlerini istanbul'da siirdtirmiigtiir.

ilk

i.iriinlerini

9gl:.h

rinde gelen

milliyetgi

dergisi

.Tiirk yurdu,

_nda (233 sayr grkmrq

rr

I

tgll-.1928) verecekrir.

Bu

dergide (derginrn irave orarak

verdigi .Alhn Armalan'

dakilerle

birlikte) toplam

l7

yaz,sr yayrmlanrr.rs

_

Tiirk

Milliyetgilili'

nin

halkgr ydniiniin

iin

planda

oldulu

.Halka

_Dolru,(52

:?Il

lk1'ltl:

/,1913-1914) dergisinde

golu

manzume olmak iizere toplam

Il

Jseri yer

alml$trr.

'Halka Dogru'

nun kapanmasrnrn ardrndan onun yerine grkmaya baslayan

'Tiirk

Sdzii' (16 sayr qrkmrghr

_i

_l9r4)

_{dergisinde ise}

_iki

_{manzumesi yayrmranrl}

i ''-'-"

_ Ittihatqr gizgiye

yakn

ve

Tiirk yurdu

dergisi

ile

irtibath

bii

gocuk dergisi olan

'Qocuk _{Dtinyasr' nda}

(ilk

doneminde 79 sayr

grli-,qt,.

/

lgl3

_-

l9i4)

birkag'$iiri ve masatr ver

_-'Tiirk

almlstlr.'

Bilgi

Demeli'

nin yayrn organr ve _{akademik nitehkte bir dersi olan}

,Bilsi

Mecmt'lsf

nda (7 sayr grkmrqtrr

/

l9l3_1914) bir yazrsr yayrmlanmrgtrr.2l

l.

Diinya

_{Savagr kogullarrnTr r]rtinii}

_bir

_{savaq/propaganda dergisi}

_olan

.Harp Mecmuasr' nrn (27 sayr grkmrqhr

/

l9l5-l9lg)

ilk

sayrsinda ise _{bir i-nanzumesi yer}

alrr."

n _"Gen-g

_Kalemler" dergisi igin bkz. Arda odabagr, "fl. Megrutiyet D<inemi Basrn ve Fikir Diinyasrnda Geng Kalemler Dergisi" (Yayrnlanrnamrg Doktora Tezi, _{Mamrara Universitesi SBE, 2006). Derginin}

Eevnmyazr basrmr igin bkz. GcnS Kalemler Dergisi, ismail parlatrr_Nuru _{ah Cetin (h;1.), entu.u,}

_iOi

Yayrnlan, 1999. Bu makalede adr gegen bibtiyografoada yazrlannrn _{llstest eksiktir; bkz. Binark} -Seferciolfu, s. l3-14. Aynr _{durum makalelerinin gevrimyazr basrmr igin de gegerlidir; bkz. Ziya Giikalp,}

Makaleler

ll,

Siileyman _{Hayri Bolay (hzl.), L Basrnt Ankara: Ktilttir Bakanirgr} yayrnlan, _{gubat t982,}

s.

t-73.

It

_"Ttirk

_Yurdf'

_dergisinin

tanramrnrn gevrimyazr basrmr Tutibay yayrnlarr (Ankara) taraf.rndan

yaprlnlrttrr' Bu dergi igin ayrrca bkz. Hiiseyin Tuncer, Tiirk Yurdu (l9l l-1931) tjzerlne nir inceleme,

]

Bu"ll

lnFT,

Kiiltrir Bakantrlr yayrnlan, 1990; Hiiseyin Tuncer, Tflrk yurdu Bibliyografyasr, Izrnir: Akademi Kirabevi, _{1993. Bu dergideki yazrlannrn ristesi igin bkz. Binark - Sefbrciogru, s.}

_is-li.

t

_'Hulka pqg^" _{6.rgisi igin bkz. Arda,odabaqr, 'U. Megrutiyet Ddne,,''i riirk}

Halkgrrrgr ie Haika Dogru Dergisi", Teori, Sayr: 188 (Eyliil 2005), s. 9-27. Bu dergideki iki rnakalesinin gevrimya-zr basrmr iqin biz.

Ziya G<ikalp, Makaleler

vlll,

Ferit Ragrp Tuncor (hzl.),

l.

Basrm, Ankara: Kiilriir 'Bakanhfr yayrnlarr, Kasrrn 1981. s. 5-10.

r0

Bu iki dergideki yazrlannrn listesi igin bkz. Binark - Sefercioflu, s. l7-19.

-'"Qocuk _{Diinyasr" igin bkz. Yarlz Selim Karakr;la, "ll. Metrutiyet'ten Cumhuriyet'e qocuk}

Donyasr Dergisi", Miiteferrika, Sayr: l3 (Yaz 1998-l), s. I t9- l9l.

-"'Bilgi

_{Mecmuasf igin bkz. Zafer Toprak, "Tiirk Bilgi Demegi (1914) ve Bilgi}

Mecnruasr',, Osmanh

ilmi

ye _{Mesleki cemiyetleri, Ekmeleddin ihsanoglu 1trzt.y, lstanbul:- istanbu'i universitesi Edebiyat}

Fakiiftesi, 1987, s.247-254. Ayhca bkz. Binark - Sefercioflu, s. 19. yazrsrnrn gevrimyazr basnnr igin bkz.

Gdkalp, Makaleler

Vlll,

s.99-101.

2l "Harp Mecrnuasr" nrn dnemli bir krsmrnrn gevrimyazr basrmr yaprlmrgtrr. Derginin tanltrmr ve bu gevrimyazr basrm igin bkz. Harp Mecmuasr,

Ali

Fuat Bilkan - Omer _Qakrr (hzl.). istanbul: Kaynak Kitaphgr, Mart 2005. Ayrrca bkz. Binark - Set'ercioglu, s.24.

l9l4-lgl5yrllarrndanitibarenGokalp,indergicilikfaaliyetlerindebir

zenginlegm

e

g6ze

g;;;.

Gerek kendisi gerekse onun merkezinde

oldufu

Qevre, birbiri

ardt stra

hkir

dergileri grkanr.

Gokalp'in

lrt.yi-it..lnden

Halim

Sabit Bey tarafindan yonetilen, modernist bir

islam

anlayigrnilurunun,

ittihat

ve

Terakki

Cemiyeti'nin yan-resmi

yayln

organla'nduntil

olan

milliyetgi

'islam Mecmuast' nda (63 sayr grkmrqttr

/

1914-1918)

' _{I 6 vazrsr} yaytmlanmtgttr.l+

"Asdr-r tsldmiye ve

Milliyc

Tetkik Enciimeni" nin yayrn organl olup, Gokalp'in asistanr Koprtiltizade

puat Bey

(Euat

Kdprtilti)

taraftndan

yonetilen

ve

akadcmik nitelikte

bir

dergi olan

.Milli

Tetebbular Mecmuasr' nda (beq sayr grkmrqtrr

/

1915)

iki

makalesi yuy,mlunmrftrr.tt ittihat ve Terakki Cemiyeti' nin deste[ine sahip bu derginin devamr sayrlabilecef.

lfun 'D:riilfiinun

Edcbiyat Faktiltesi Mecmuast' nda (1916-1928) ise bir makalesi Yer almtqttr.'o

Gcikalp'in

lzleyicilerinden Tekin

Alp'

in

yonetiminde yayrnlanan' Ittihatgrlann yan-resmi

yayln

organlarrndan

ve

*milli

iktisat"

dgretisinin savunucusu 'Iktisadiyat Mecmuasr' nda (69 sayr grkmrqtrr

/

l916-1917 )

iki

m-akalesi yayrmlanmt$tT;1-

-Bir

e[itim

(trgretmen)^iergisi olan

'Muallim'

de (25 sayr grkmrgtrr

/

1916-1918) altr makalesi Yer almaktadtr.'o

Darulfiinun'

Ja

(Universite'de)

toplumbilim dersleri veren

Gdkalp'

in

izleyicilerinden Necmettin Sadrk

(Sadak)

Bey

tarafindan yayrnlanan toplumbilim

6.rj-

tc,imaiyat

Mecmuasr'

nda

(altr

sayr

grkmrgtrr

I

l9l7)

dort

makalesi

yayrmlanmtgttr.-'

J

J

ittihat

ve Terakki

cemiyeti'

nin yan-resmi yayrn organl olarak grkan

ve

yaytn

gizgisi dofrudan Gtikalp

tarafindan belirlenen

'Yeni

Mecmua'

(66

sayr grkmrEtrr /

lgl1-1918),

Gokatp'

in'bu

ddnemdeki

fikirlerinin

esas tagtytctst konumundadrr' 'Ycni

Mecmua'

da

go[u

makale olmak i.izere toplam

67

yazrsr yaylmlanmtqttr

ve

bunlar

Gokalp'

in

olgunluk

donemi

flriinleridir.

Donemin

en

nitelikli ve

onde gelen

fikir

dergilerindcn

6iri

olan

'Yeni

Mccmua',

I.

Di.inya Savaqt' nrn

yenilgiyle

sonuglanrp

ro ..islam _{Mecmuasr,, igin bkz. Masami Arai, Jiin}

_Tiirk

Diinemi

Tiirk

Milliyetqilifi, Tansel Dernirel

(qev.),2. Basrm, istanbul: iletigim Yayrnlarr,2000, s. 121-143,190-204. Bu dergideki yaztlannrn listesi

icin bkz. Binark - Sel-ercio[lu, s. 20-22. Bu dergideki yaztlartntn gevriuryazt basrrrrr igin bkz' Gokalp'

Ilakaleler

Vlll,

s. l3-72.

?5 ..Milli

Tetebbular Mecmuasr" igin bkz. Aykut Kazancrgil - Ayhan Vergili, "Milli Tetebbular Mecmuasr (1331-1915):

Bir

Devlet Mecmuast", Miiteferrika, Sayr: 27'

s.

137-156' Bu dergideki yaztlanntn

qevrimyaz bastn.u iqin bkz. ziya G<ikalp, Makalelcr

lll,

M. orhan Durusoy (hzl.), Ankara: Ktiltilr Bakanhgr Yayrnlan, I 977

t

gu _#kuf.sinin qevrimyazr basrmr igin bkz. Gdkalp, Makateler

ll,

s. 75-94' Bu son iki dergideki yazrlanntn listesi igin bkz. Binark - Sefercioflu, s' 22'

i7 ,.iktisadiyat _{Mecmuasr" igin bkz. Zafer Toprak, Tiirkiye'de}

_"Milli

_iktisat' (1908-1918), Ankara: Yurt

yayrnlarr, _{1982, s.} 26-27. Btr dergideki yazrlannrn listesi igin bkz. Binark

-

Sef'ercioglu, s. 22. Bu dergideki yazrlannrn qevrimyazr basrntr igin bkz. G<ikalp, Makaleler

vlIl,

s. 74-96'

:3

Bu dergideki yazrlanntn listesi igin bkz. Binark - Sef'ercioflu' s. 23'

t'Bu

_{derginin tanltlml ve talnamlnrn gevrimyazt basrrnr} igin bkz. iqtimiiyat Mecmuast Sayr l-6 1917,

Mehlret kanar (hzl.), istanbul: istanbul Universitesi Edebiyat Faktiltesi Sosyoloji Aragttnna Merkezi, 1997. Bu dergideki yazrlannrn listesi igin bkz. Binark - Sef'ercioflu, s.23-24. Bu dergideki yaztlartntn gevrirnyazr basrrnr igin aynca bkz. Gcikalp, Makalcler

VllI,

s. t05-159.

Mondros _{Miitarekesi' nin imzalanmaslndan} baskr nedeniyle kapanmrgtrr.-ro

Bu

arada, edebiyat dergisi

.$air,

de

makalesi grkmrqtrr.3r

sonra, yabancr kaynaklardan gelen qiddetli

(15

sayr grkmrgtrr

_I

_{t9l8_1919)}

_{de dort} 3.4.

Siirgiin

ve

Milli

_{Miicadele Diinemi}

Osmanlr imparatorluSu' nun

I.

Drinya Savagr' ndan yenik grkmasr _{G6kalp, in bu} yogun

dergicilik

faaliyetini sekteye u$ratacaktrr.

'Yeni

Mecmua' nrn ve daha pck gok dcrginin kapanmak zorunda kalmasrndan bagka, gok sayrda _{politikacr ve aydrnla birlikte} Gcikalp de

l9l9'da

ingilizler

_{tarafindan dnce tutuklanmrg, ronru da}

_Malta,ya

_stirgune

gonderilmigtir.

Bu

dcinemde (1920' de) sanat ve

ilim

dei$jsi

'Geng

yolcular,

_{da (altr} sayr grkmrgt.l-

_I

_1919-1920)

_iki

_{manzumesi yayrmlanmrgtrr.y2}

Neredeyse

iki

yrl _{stirgiinde kaldrktan sonra}

_l92l'de

_{iilkesine dcinebilen Gokalp,}

in

bu

son doneminde,

_{Anadolu' da}

_baglayan

_Milli

_{Mticadele saflannda}

_yer

aldrSr. gortilmektedir.

Fikir, sanat

":

.g.,biy?{ dergisi .Dgrgeh'

a

(42 sayr grkmrq

tr

r r92r-r923)

gogu

makale

olmak iizere

dokuz";

gevresindeki gengie.den

_Falih

_h.rfkr

_{(Atay) Bey,}

_in ycinetiminde yeniden yayrnlanmaya baglanan

,yeni

_{Mecmua, da}

_(24'sayi

_grkmigtrr

_/

1923) ise ycdi yazrsr grkmrgtlr.ra

Gcikalp'

_in

_{kigisel gayretiyle}

_{Diyarbakrr' da yayrnladrlr}

_ve

biitiin

yaz11arrnr

kcndisi kaleme aldrgr

'Kiigiik

Mecmua' (33 sayr grt<mritri

I

_lg2t.;523),

_{bu drinemdeki}

asrl yayrn

organr

olarak

boy

gdsterir.

_Boyut

_itibarryle

_kugiik

_ama

_dcinemin

_fikir

drinyasrnda gayet etkin olan

bu

dergide

qofu

makale olmak tizere topla

m

127 yaztsr yaytmlantr'

"Telif

ve Terciime Heycti" nde gahgmak _{tizere Ankara' ya gidince}

,tiugtit

Mecmua' da kapanacaktrr.it

Bu

dtinemde

gtinltik

gazetelerc de yazmrgtrr.

_Milli

_Mticadele,

_yi

_destekleyen

'Yeni

Giin'36 gazetesinde

altr,

'Ycni

Ttirk

iye'

(1923) gazetesinde

yedi

makalesi yer almrqtrr. Baqmakaleleri

gofunlukla

Mustafa _{Kemal latitu_rky} paga,

_ya

_ait

_olan,

_Milli

Miicadele' nin

resmi yayrn organr 'HAkimiyet-i

_Miiliye,r,

(ozll

_{gazetesinde dokuz}

r('

Bu dergideki yazrlarrnrn listesi igin bkz. Binark - Sef-ercioslu. s.24-30.

''

Bu dergideki nlakalelerinin listesi igin bkz. B'.ryIk - Sef:ercioglu, s.31. Bu rnakalelerinin qevrimyazr b^asrmr igin bkz. Gokalp, Makaleler

Vlil,

s. 163-175.

'- Bu dergideki manzumeleri igin bkz. Binark - Sefercioglu, s. 32.

"

"Dergdh" dergisi igin bkz. Toprak.

"Fikir

Deigiciliginin

yiiz

yrh".

_Tiirkiye,de Dergiler-Ansiklopediler (1849-1984), _{s.3l-32. Bu dergideki yazrlarrnrn listesi iqin bkz. Binark -}

Seferciofil', s.

44-45.

ir _Bu

dergideki yazrlarrnln listesi igin bkz. Binark - Sef'ercioglu, s. 30-3 l.

"

Bu dergideki yazrlartnln _{listesi igin bkz. Binark}

_-

_{Sefercioglu, s. 32-44. Makalelerinin gevripryazr} basrmr igin bkz. Gtikalp, Makaleler VII. "Kiigi.ik Mecrnua" igin bkz. Tiitengil, Diyarbakrr Basrnt ve Biilge Gazetecilifimiz, s. 22.

'o "Yeni Gtin" (sonraki adryla "Anadolu'da Yeni Gtin") gazetesi igin bkz.

Milli

Miicadele Diinemi

BeyAnnimeleri ve Bastnt, Zek6i Gtiner - Orhan Kabata$ (hzl.), Ankara: Atattirk Ktiltiir Dil ve Tarih Ytiksek Kurumu Atati.irk Ktiltiir Merkezi yayrnr. 1990. s. 3 19.

tt

_{"Hekimiyet-i Milliye" gazetesi hakkrnia}

bilgi ve bu gazetenin baEn.rakalelerinin

bir

krsmrnrn gevrintyazt basrrnr igin bkz. Kurtulug Savagr'nrn ideolojisi

-

HAkimiyeti Milliye Yazrlarr, Hadiye

Bolluk (hzl.),

l.

Basrrn, istanbul: Kaynak Yayrnlan, Eyliil 2003. Aynca bkz. Milli Miicadelc Diinemi

makalesi ve

bir

konferans metni,

'cumhuriyet'

(1924) gazetesinde ise 22 makalesi ve

bir manzumesi YaYrmlanmtqttr'38

Yagamr Uoyun.u, yazrh kitle iletigim araglatrnaverdigj onemle do$ru orantth

bir

tutum iginde bulunmuq olan Gdkalp'in yayrncrh'k faaliyeti, ZS

Etlm

1924'I'e istanbul'da hayata gdzlerini lummasryla son bulmuqtur'

4. Sonuq

Goriildtigu

izere,

G6ka1p, hayatr boyunca

yo[un

_.denebilecek

bir

dergicilik-gazetecilik

faaliyeti iginde

bulunmugtur.

Gerek y6netici, gerek

yazar,

gerekse

teqvikgi/y<inlendirici olarak,

ll

Megrutiyet ve

Milli

Mticadele donemleri basrn ve

fikir

diinyasrnda gayet aktif ve etkindir'

yuka'.da

_{s6zti edilen}

iki

metin Gokalp'in yazrh kitle^iletiqim araqlanna yonelik bakrg agrsrnr ortaya koymakta ve onun dergicilik/gazetecilik.faaliyetlerini onemli 6lqtide

aydrnlatmaktuArr.

Ctitutf

in bu ttirden faa-iiyetlerinin, si'ireli yayrnlara dair gdriigleri ile uyumlu oldupu dikkat gekmektedir'

NaimBey,in(G6kalp,inhayatrboyuncauydu[unusoyledi[i)vasiyeti,

Gdkalp,in

dzellikle

II.'

Meqrutiyet

yillarrndaki yogun

dergicilik.. fuu.1iy,tti1..

ve

bu

faaliyetinde

ne

ttirden

uir

yat<tairm iginde oldugunu agrklar

niteliktedir'"

B6yle

bir

dgtidii

layrkryla tutan

bir

aydrntn

gayet

yo[un

bir

g.azetecilik-dergicilik faaliyeti

surdtirmesi beklenir ve anlagrlabilir

bii

durumdur' Bu faaliyetin

iki

temel unsum

oldufu

ffiilk;;il

ilki

basrn ozgrirlugtinden mrimkrin mertebe

ve

acilen faydalanmaktrr.

66tufp,in

gazetecilik ue

trre'ititte

de

dergicilik

faaliyetlerindeki

qelitlilik

bu

diistura uydu[unu ve gevresini de uydurdu[unu g5sterir. Gdkalp'in bastn _{:.zgurl]Igtlne} verdifii

6nem

6zel olarak

vurgulanmaya-degeidir.

Il.

Abdiilhamit'in

"sansiir

ve

jurnal"

kelimeleriyle 6zetlenebiiecek olan istibdat

rejimini yataml; ve

bu rejime karqr siyasi mticadele vermiq

bir

aydrn olarak basrn

ozgtirltiftinun ne

kadar

deferli

oldu[unun

bilincindedir.

ikinci

unsur

ise

stireli yayrnlar vasttastyla halkrn uyandrnlmasrdrr.. Gtikalp'in yayrn faaliyetinin esas hedefi trattin bilinglendirilmesidir ve donemin bagat kitle iletigim araglan

olan siireli

yayrnlar da

bu

hcdcfe ulaqmantn temel araqlandtr'

Bu

y<intiyle'

egitim konusuyla

aulannaan

ilgilenmiq

bir

dUgUnce adamt olan Gokalp'in yazrh kitlc

ititiglm

araglairndan

"gltirn urnugl, yararlanmayr

diig0ndti[ii de sciylenebilir'

G.kalp,in ikinci

makalcsine

"Mc

Lulanvari"

(';teknotojlt

determinist";4O bir anlayrg

fraf.itiOii.ti 20.

y1,zyi,rn

ilk

geyrefinde

gerek uluslararast, gerekse (kendi

38 _{Bu gazetelerdeki yazrlannrn listesi igin bkz. Binark}

-

Sef'ercioglu, nrakalel-erinin qevrimyazt baslrnr igin bkz' Ziya Gdkalp' Makaleler lV' Basrm, Ankara: Kiilti.ir Bakanhgr Yayrnlan, 1977; Gokalp, Makaleler lX'

3n

Ziya Gdkalp, Makaleler VlI, s' 103-107'

onii

_{t Mutlu,.kavralnr;} "Teknolojinin hern cizerk oldugu, hem de toplum tizerinde belirleyici etkileri bulundugu varsayunl. ... feknoloji toplunrsal deligmede siyasal ve ba[rrnsrz

bir

defi;ken olarak gortilmeftedir. ... Bu varsayrm teknolojinin kullanrmtnr ydneten toplumsal siiregleri ve seqimleri gciz ardr ltrnekle eleqtirilir" geklinde agrklamaktadrr. Bkz. Erol Mutlu, iletiqim Siizliifii, 2' Bastm, Ankara: Ark

yayrnevi, Ekirn 1995, s.328.Mcl-uhan, onciiliigiinii yaptrgr teknolojik determinist fikirlerinde, toplumsal yugu-u ait ne varsa, t1m bunlaln belirleyicililini iletigim teknolojisine atfeder ve de[igimleri teknolojik

ieiigmet.re indirger. Televizyonla birlikie yeniden hayat bulan scizel gagrn nasrl da matbaa yiiziinden bUtdnltgtinti, uyumunu kaybetmig toplumun yaralannt sardr$rnr

ve

onu

tekrardan sagh$lna kavugtuidugunu anlatrr.raya gihgrr. Ozellikle bkz. Marshall Mcluhan, Gutenberg Galaksisi Tipo,erafik

s. 54-58. Bu gazetelerdeki

Ferit Ragrp Tuncor (hzl')' l.

deneyimleriyle) ulusal dtizlemdc kamuoyunun ve stireli yayrnlann etkinligini gciren ve ya$ayan;

iistelik

esas

itibariylc

_{toplumun iistyapr kurumlanna cjncelik taniyan bir} aydtntn bu tarzda dtigiinmesi anlagrlabilir bir durumdur. Gcikalp,

milliyetgilifiin,

modern

"vatan"

kavramtntn

ve

"ulus"un

olugumunda gazetenin _{onemini vurgulairakta}

_hakl

olmakla berabcra2, _{"sonug"u "neden" ycrinc ikame ederken}

_tipik

_{teknoloiik determinizm} hatasr na di.igmcktedir.

"Gazere"nin Gcikalp

igin "ortak

dtigtinme

ve

hissetmc" noktasrndan

_bir

.,ulus-inqasr" aract

olarak algrlandr!r

ve

dolayrsryla kullanrldr$r anlagrlmaktadrr. ,.Ulusal

biling/kimlik"

yaratmayr hedcflcyen

bir

kuramclnrn, vurguyu, etkinligine inandr$r kitle ileti gim.araglarrna _{yaptrgr g6ri.ilmektedir.}

Ikinci

makalesinde

dikkat

geken noktalardan

biri

de, hayatr boyunca

bir

arag

olarak daha gok "dergi"yi _{kullanan Gokalp igin giinli.ik gazetenin,dergi ve kitaptan daha}

<inemli

bir

_{mevkiye ulaqmrg olmastdtr. Kanrmrzca Gokalp'te gazetenin on}

_plina

_grkrgr

toplumsal kogullarla

ilintilidir.

II.

Megrutiyet

_{yrllannda milliyetgilik,}

_cjzellikle

Trablusgarp ve Balkan _{Savaglan'ndan sonra artan}

_bir

_{ivmeyle yuyriru da daha ziyade} "ertelijansiyayr" ilgilendiren

bir

mesele olarak kalmrgtrr.

Bu

donimde dergi

u"

kitup

gibi,

igerik itibariyle

daha

"a!tr"

(daha

az

popriler)

ve

daha

gok

aydrn"kesimlere hitabeden (aydrnlan kazanmaya ydnelik) formatlar daha iglevseldir.

H6ltuki

Gdkalp,in

sciz

konusu makalesini yazdrpr

1924

yrhnda,

yani yeni

Trirkiye'nin

kuruluguna ba$Ianrrken artrk genig

kitlelerin

ulusal

bilincinin

_{olugturulmasl mcvzu bahistir. Genig} halk kitlelerine ulagabilen (veya _{ulaqabilme potansiyeline sahip olan) yegdne yaygrn} arag

ise

giinltik

gazetedir. Gcikalp gazeteyi

_bir

"ilerleme/geligme"

_uiu"l

_u"

l,genel <ifretmen

I

canh

okul"

olarak

nitelerken,

"halkrn

uyandrnlmasr/bilinglendirilmesi,,

hedefini

muhafaza etmektedir.

Srireli

yayrnlann ama

dzellikle

gazetenin

bir

eSitim kurumu olarak algrlanmasr ikinci makale igin de gegerlidir.a3

Gazeteye buytik

deler

_{veren ve ona toplum ya$aml iginde gayet <inemli iglevler}

ytikleyen Gdkalp'in,

denetleyici

_{roli.inden bagka, gazetenin <iz-denetimine vurgu} yapmasr _{da 1920'lerin ortamrnda dikkate deger bir duyarhhktrr.}

!ry1nrn Olugumu, Gtil Qagah Giiven (gev.),.1. Basrm, istanbul: YKY, Mayrs 2001, s.l0-13. Raymond

Williams ise bu yaklagnna _su scizleriyle kargr grkrnaktadrr: _{"Her yeni tiknoloji zihinlere teknoloiik} detenninizm bulagtrrtr. (...) Teknolojik detenrrinizrnin ten.rel varsaylmr, yeni teknolojinin _-natbaa ya da

iletigirn uydusu- teknik gahgma ve deney sonucu "ortaya glktrgr;' grirtigiidtir. _{Bu teknoloji daha sonra}

"iqine doldugu" toplumu ya da sektrirti degigtirir. (...) Oysa bi.id; teknik deney ve galigrnalar, zaten

mevcut toplurnsal iligki ve kiilttirel biqimler dahilinde, genellikle zaten <jnceden tahrnin edilen anraglar

igin yaprlrr. ... Bir yenilik, ancak i.iretirne ycinelik yatrnm igin segildigi ve bilingli olarak belirli bir

toplumsal kullanrm yolunda geliqtirildigi _{-yani teknik bir yenilik olmaktan qrkrp elverigli bir teknoloji}

haline gellneye baEladrgr- zaman genel cinem kazanrr. Bu segme, yatrnm u. g.iig,.,.,. siiregleri, mevcut toplumsal ve ekonomik iligkiler gergevesinde olur." Raymond Williams, _{ikibin,e Dofru,} l.Basrrn, istanbul: Aynntr Yayrnlarr, 1989, s. 125-126.

''

iletigirn alantnda 'leknolojik determinist" yaklagrrnrn en iinlti temsilcisi Marshall Mc Luhan'rn matbaa-ultrs iligkisi konusundaki yorumu igin bkz. McLuhan, s.279-280,306-3 11,330-334; irfan Erdogan -Korkmaz Alemdar, Otet<i

Kuram

Kitle

iletigimine Yaklagu.nlann Tarihsel

ve

Eleqtirel Bir

Degerlendirmesi, Ankara: Erk, 2002.s. 180- l8 I .

a:

Genel olarak "iletigim"in, 6zel olarak da "basrn"rn "milliyetgilik" ve "ulus-ingasr" stireciyle yakrn iligkisi bazr _{aragttnnactlar ve kuratnctlar taraflndan ele alrnnrrg ve vurgulanrnrgttr. Bazr cimekler igin bkz.} Anderson, age.; Karl W. Deutsch, Nationalism and Social Communication An Inquiry Into the

Foundations Of Nationality, New York - London: The Technology Press of The Massachusetts lnstitute of Technology and John Wiley & Sons, Inc. New York, Chapman & Hall, Ltd. London, 1953.

t'Gcikalp, _{Makaleler IX,}

KaYnakqa

Kitaplar

.

',-iirL

pqsrn

Tarih

l: Afa Matbaacrhk. 1990.

Bayfal, Hi.ilya.

Tiirk

Basrn

Tarihi

1831-1923' Istanbu

Bolluk,

Hadiye

(hzl.).

Kurtulug

Savagr'nrn

ideolojisi

-

Hflkimiyeti Milliye

Yazrlan,

l.

Bastm, istanbul: Kaynak Yayrnlan,2003'

Deutsch, Karl W. Nationalism and Social Communication

An

lnquiry Into the

Foundations

of

Nationality,

New York

-

London:

The

Technology Press

of

The Massachusetts

lnstitute

of

Technology

and John

wiley

&

Sons,

lnc'

New

York' Chapman

&

Hall, Ltd. London, 1953'

Ercilasun,

tsilge.

ikinci

Meqrutiyet Devrinde

Tenkit

l'

Tiirkqii

Tenkit'

Ankara: Ti.irk Ki.ilttirunti Aragtrrma Enstiti.isii Yayrnlafl' I995.

'^'^--E;J;g-:'

i.f""

ve

Korkmaz Alemdar. Otet<i

Kuram

Kitle

iletiEimrne yaklagrmlarin Tarihsel vc Elegtirel Bir Deferlendirmesi, Ankara: Erk, 2002'

Erigirgil,

Mehmet

nmin.

Bir

Fikir

Adamtntn Romant:

Ziya Gdktlp,

Aykut

Kazanagii-Cem Alpar (hzl.),2. Bastm, istanbul: Remzi Kitabevi

Yayrnla',

1984' Gokalp, Ziya. Niakaleler

l,

$evket Beysanollu (hzl.), 1. Bastm, istanbul:

Kiiltiir

Bakanh[r YaYrnlan, 1976.

GcikalP,

ZiYa.

Makaleler Bakanlr[r Y aYnlan, 197 7 .

IIl,

M.

Orhan Durusoy

(hzl.),

Ankara:

Kiiltiir

Gokalp,

Ziya.

Makaleler

lV, Ferit

Ragrp Tuncor

(hzl.),

1.

Bastm, Ankara:

Ktiltiir

Bakanlrfr YaYnlan,1977 '

Gdkalp,

Zrya. Maialeler

lX,

$evket Beysanoplu

(hzl')'

1'

Bastm' lstanbul: Ki.iltiir Bakanhgr Yayrnlan, I 980'

Gokalp,Ziya.Makalelerll,stileymanHayriBolay(hzl')'1'Bastm'Ankara:

Ktilttir

Bakanhfr Yaytnlan, $ubat 1982'

GokalP, ZiYa.

Makaleler

Vll,

M' Abdiilhalfik

Qay

(hzl'),

l.

Bastm' Ankara: Kiilti.ir Bakanhlr Yaytnlan, $ubat 1982'

Gokalp,Ziya.MakalelerVlll,FcritRagrpTuncor(hzl'),l.Bastm,Ankara:

Ktilti.ir Bakanh[r Yaytnlart, Kasrm

l98l

'

Goka|p,

ziya.

Tiirkgiiltifiin

Esaslarr, Mehmet

Kaplan (hzl.),

2'

Bastm,

istanbul: MEB YaYrnlan, 1990.

Giincr,

Zekili ve Orhan Kabatag (hzl.),

Milli

Miicadele D0nemi Beyannimeleri

ve

Basrnr,

Ankara:

Atattirk

Ktiltiir

Dil

ve Tarih Ytiksck

Kurumu

Atattirk Kiiltiir

Merkezi Yayrnr, 1990.

Girgin,

Atilla.

Tiirk

Basrn

Tarihi'nde Yerel

Gazetecilik, istanbul:

inkrl6p Kitabevi, 2001.

Gdksel,

Ali

Niizhet.

Ziya Giikalp

Hayatr

Sanatt

Eseri,

4.

Bastm, istanbul: Varhk Yaytnlan, EYliil 1963.

Kologlu,

Orhan.

Osmanlt'dan Giiniimiize

Tiirkiye'de

Basln,

2'

Bastm, istanbul: iletigim Yaytnlan, Arahk 1994.

Kolofiu,

Orhan. 1908 Basrn Patlamast,

l.

Bastm, istanbul:

BAS-HA$,

$ubat

inulur, M. Nuri.

Basrn

ve

Yaytn Tarihi, 3.

Basrm. istanbul:

Der

Yaytnlan, 2005.

1993.

;

i.!,,

Server.

Tiirkiye'de

Negriyat

Harekefleri

_{rarihine Bir}

_Bakrg,

_l.

_Basrm,

Istanbul: Dcvlet Basrmevi. 1939.

iskit,

Server'

Tiirkiye'de

Matbuat

idareleri

ve

potitikalan,

_{Bagvek6let Basrn} ve Yayrn Umum Mtidrirliigri

yaynlan,1943.

oral'

Fuat Srireyya.

_Tiirk

_Basrn

_{Tarihi, Birinci}

Kitap-osmanh imparatorlulu

Dcinemi, (yer, yayrnevi, tarih yok).

Parla, Taha .

ziya

Giikarp,

Kemarizm ve

_{Tiirkiye'de Korpor}

_{atizm,4. Basrm,} istanbul: iletigim

yayrnlan,

_200i.

Sertel, yrrdrz. Babam Gazeteci

_{zekeriya serter:}

Susmayan

Adam,

istanbur: Cumhuriyet _{Kitaplan, Ekim 2002.}

200r.

Sertel, zekeriya-

Hatrrradrkranm,

_5.

_{Basrm, istanbul: Remzi Kitabevi,}

$ubat Tansel, Fevziye Abduilah (arg. ve hzr.).

ziya

Gtikarp

Kiiltiyatr _

_I

giirter

_ve Halk

Masallan,

3. Basrm, Ankara: TTK yayrnlarr, 19g9.

Toprak,

zafer.

Tiirkiye'de

,.Mirii iktisat"

_{(r90g_r9lg), Ankara: yurt}

Yayrnlan, 1982.

.

Topuz, Htfzr.

_II.

Mahmut'tan

Hordingrere

_Tiirk

_Basrn

_Tarihi,

_l.

_Basrm,

Istanbul: Remzi Kitabevi, Kasrm 2003.

Tuncer, Hriseyin.

_Tiirk

_Yurdu

_(l9l

_l-193r)

_uzerine

_Bir

inceleme,

_L

Basrm, Ankara:

Ktiltrir

Bakanhgr yayrnlan, _1990.

uo,*

,#Xlngil.

cavit

orhan.

Ziya

Giikalp

ustiine Noflar,

istanbur: Varrrk yayrnlan,

.

Ttitcngil,

_cavit

_{orhan' Diyarbakrr}

_Basrnr

ve B6lge

Gazetecitifimiz,

_istanbul:

Istanbul universitesi iktisat _{Faki.iliesi Gazetecilik Enstittisti}

_y

_aym,1966.

Tritengil,

_cavit

_orhan.

_{"Yeni osmanhlar"dan Bu}

i^;:u

_{ingirt.."'ae Tiirk}

Gazetecilifi

_{(1867-1967), 2. Basrm, istanbur: Berge yuy,nrur,, gubat} 19g5.

.

$apolyo, Enver Behnan.

ziya

Gdkdp,

itiitrat

_t"i"r.m

_ve

_Megrutiyet

_rarihi,

Istanbul: Giiven Basrmevi, 1943.

$apolyo, Enver Behnan.

Tiirk

Gazetecilik

_rarihi

_{ve Her}

_{yiinii ile}

_Basrn,

Ankara: Griven Matbaasr, 1971.

Dofiumunun _80.

_Yrldiiniimii

_Dolayrsryla

_Ziya

_{Gokalp ve}

Agrla

n

_ziyaGtikalp

Miizesi, _{istanbul: Diyarbakrr'r Tanrtma oerncgi}

_N.giiyat,,

ieso. Qeviri

Kitaplar

.

Anderson, Bcnedict.

_{Hayali cemaaller MilliyetgiliSin}

Kdkenleri ve yayrlmasr, Iskender Savagrr (gcv.), r. _{Basrm, istanbul: Metis}

yayrnra.,'l{gustos

_1993.

Arai, Masami.

Jiin

Tiirk

Diinemi

riirk

_{Miliyetqiti[i,}

_{Tanser Dcmirel (gev.),2.} Basrm, istanbul: iletigim yayrnlan, _2000.

Brummett, Palmira.

ikinci

Megrutiyet Basrnrnda imge ve

_Emperyalizm

lg0g-1911, _{Aygen Anadol (gev.),}

_l.

_{Basrm, istanbul: iletigim yayrniarr,}

2003.

Heyd,

Uriel.

Tiirk

_{Ulusgurufunun Temeileri, Kadir}

_{Gtinay (gev.),}

_l.

_Basrm, Ankara:

Kiilttir

Bakanhgr yayrnlan,

_Eyhil

1979.

Mcluhan,

Marshalr.

_{Gutenberg Garaksisi.Tipografik}

_{insanrn olugumu,} Gtir Qagah Grivcn (gev.),

l.

Basrm, istanbul:

yKy,

_{Mavrs 2bOi.}

williams,

Raymond.

ikibin'e

Dofru,

Escn

Ta'm

(gev.),

_r.

_{Basrm, istanbul:} Aynntr Yayrnlarr, 1989.

Makaleler

_.,

_n:--

_{ir^^r^::-:- r'r^xrrc,r}

''ct'tc

Alkan,

Mehmet

o.

"Laik

Bir

ideolojinin

Dopugu

ya

da

IL

Meqrutty Ttirkgiil1ifi.in

fopt.,-ral

ideolojisi:

Yeni

Hayat

ve Yeni

Felsefc Mecmuasl"'

Tartk

ZaferTu-naya'ya

Armafan,

isianbul Barosu Yaytnt' Nisan 1992'

Karakrgla, Yavuz"

Selim,

"lL

Megrutiyet'ten

cumhuriyet'e Qocuk

Diinyast Dergisi",

Miiteferrika,

Sayt: 13 (Yaz 1998-l )'

Kazancrgil,

eyt.rt

ve Ayhan

Vergili,

l'Milli

Tetebbular Mecmuast (1331-1915):

Bir

Devlet Mecmuasri"

Mtiteferrika,

Sayr: 27(Yaz 2005-l).

odaba$r,

arda.

"ll.

Megrutiyet Ddncmi

Tiirk

Halkgrhfr

ve

Halka

Do[ru

Dergisi",

Teori,

Sayr:

l38 (Eyliil

2005)'

Toprak,

Zafer."Tiirk Bilgi

Demegi (191a)..v:

Pilgi

Mecmuasr"' Osmanh

ilmi

ve Mesleki Cemiyetleri,

Ekmeleddin thlanoglu

(hzl'), iitanbul:

istanbul Universitesi

Edebiyat Faktiltesi, I 987'

Toprak,

z^i;;.

..Fikir

Dergicilifinin

_yt]1.

Y_rlr"'

Ttirkiye'de

Dergiler-Ansiklopediler (1849-f 984),

l.

Basrm,

istinbul:

Geliqim Yaytnlan, Ekim 1984'

zafer.Toprak.

"[I.

Megrutiyet'te

Fikir

Dergileri",

Tanzimat'tan cumhuriyete

Tiirkiye

Ansiklopedisi

L

Cilt,

istinbul:

iletigim

Yayrnla'

(tarihsiz)'

Varltk,B{ilent.,,Tanzimatvc-Megrutiyet.Dergileri'',Tanzimat'tan

Cumhuriyet'.

fU.f.iy"

Ansiklopedisi 1. Cilt, istanbul: iletigim Yayrnlarr (tarihsiz)' Tezler

Odabaqr,

Arda.

"ll'

Meqrutiyet

Donemi Kalemler Dergisi" (Yayrnlanmamrq Doktora T ezi'

QevrimYazr

Dergiler

Bilkan,

efi

nuut"

u.

Omer Qakrr

(hzl')'

Harp

Mecmuasr' istanbul: Kaynak Kitaph[r, Mart 2005.

Dtizdaf,M.Ertu[rul(hzl.).VolkanGazetesilg0S-lg0gDerviqVahdeti'

istanbul: iz YaYrncrhk, 1992'

parlatrr,

_ir-uil'u.

Nurullah Qetin (hzl.). Geng

Kalemler

Dergisi, Ankara:

TDK

Yayrnlan, 1999.

Kanar, Mehmet (hzl.).

igtimaiyat

Mecmuasr Sayr

l-6

1917, istanbul: istanbul Universitesi Edebiyat patriltesi Sosyoloji Aragtrrma Merkezi, I 997.

Bibliyografyalar, Kataloglar,

SOzliikler

Binark,

t.."i'u"

Ne]at

Sefercio[lu,

Do[umunun

95.

Yrldiiniimii

Miinasebet iyle Ziya

Giikalp

Bibliyografyasr

kitap-Makale,

Ankara: Ttirk

Kiiltiiriinii

Aragtrrma Enstittisii Yayrnlan, I 97 I

Duman,Hasan.osmanlr.TiirkSiireliYaytnlartveGazeteleri(1828-1928)2

cilt,

Ankara: Enformasyon ve Doki.imantasyon Hizmetleri Vakfi, 2000'

Mutlu, Erol.

ile;itim Siizliifii,

2. Bastm, Ankara: Ark Yayrnevi, Ekim 1995'

Tuncer, HUseyin.

Tiirk

furdu

Bibliyografyast,'

izmir:

Akademi

Kitabevi' I 993.

Bastn

ve Fikir

DtinYasrnda Genq Marmara Universitesi SBE, 2006)'