Periyodik Bakım

GİRİŞ

İŞLETMELERDE

PERİYODİK BAKIM

FAALİYETLERİ

İŞLETMELERDE PB

ORGANİZASYONU

Ü

birini oluşturan makine belirli zamanlardaki bakımları ve beklenmedik zamanlarda ortaya çıkan arızalarıyla üretim akışını engeller.

Üretim sistemi büyüdükçe veya üretim miktarı arttıkça Periyodik Bakım (PB) faaliyetlerinin önemi artar. Yüzlerce sistemden oluşan bir üretim hattında birkaç makinanın arızalanması, zincirleme etkilerle bütün sistemi etkileyebilir. Otomasyon ağırlıklı işletmelerde sorunu güçleştiren bir başka etkende kalifiye PB personelinin bulunamamasıdır. Özellikle karmaşık elektro-mekanik sistemlerin bulunduğu işletmelerde kalifiye PB elemanlarının çalıştırılması zorunludur[1].

PB faaliyetlerinde üretimin aksamasını minimum düzeyde tutmak gereklidir. Herhangi bir makinanın bakıma alınması diğer makinaların boş kalmasına sebep oluyorsa kapasite kaybı var demektir. PB işlerini yürütecek insan gücünden yararlanma oranını da yüksek tutmak gerekir. PB faaliyetlerinde belirsizlik bulunduğunda eldeki kısıtlı insan gücü kaynaklarından yüzde 100 yararlanmak mümkün değildir. Bu oranın yüksek tutulması PB faaliyetlerinin toplam maliyetinin düşürülmesi açısından önem taşır.

PB planlaması iki unsurdan oluşur. 1. Üretim sistemindeki makine ve

teçhizat herhangi bir nedenle kısmen

veya tamamen çalışamaz duruma girdiğinde tekrar çalışır duruma getirmek için uygulanan tamir işlemleridir. Tamir süresinin kısa tutulması kapasite kullanım oranını arttırır. Buna karşılık tamir ekiplerinin maliyetinin artmamasına dikkat edilir.

2. Makina ve teçhizat, arıza meydana gelmesi beklenmeden, önceden tespit edilmiş süreler sonunda gözden geçirilip, gerekli parçalar değiştirilerek koruyucu bakım yapılır. Koruyucu bakım, sürpriz arızalar sonunda meydana gelen üretim aksaklıklarını ve kapasite kayıplarını önemli ölçüde azaltır. Bu avantaja karşılık erken değişen parçaların ve muayene işlemlerinin maliyeti artar. PB planlamasında hesaplamaları zorlaştıran unsurun arızalardaki belirsizlik olduğu hatırlanmalıdır.

Üretim sisteminin bir bütün olarak aksamadan çalışmasını sürdürmek, bakımı belirli bir plan çerçevesi içinde yürütmek ve beklenmedik arızaları en az seviyeye çekebilmek için yapılması gerekli işlemler:

1. P B e k i b i n i , s a y ı s ı n ı v e donanımlarını yeterli seviyede tutmak.

2. Koruyucu bakıma ağırlık vermek ve gerekli kıyaslamaları yapmak.

3. Üretim hattında arıza meydana gelebilecek noktalarda devreye alınabilecek yedek sistemler bulundurmak

4. Üretimde kullanılacak sistemlerin fiyatları yüksek; fakat ömürleri uzun olan tiplerini seçmek ve böylece arıza olasılığını azaltmak [2].

İ ş l e t m e l e r d e P B f a a l i y e t l e r i n i yürütmekle sorumlu olan birim genel-likle Bakım Mühendisliği olmalıdır. PB biriminin temel fonksiyonu; işletme, bakım ve imalat birimleriyle işbirliği yaparak bakım planlarını hazırlamak, arızaların en az zaman kaybı ile giderilmesini sağlamak ve PB ekiplerini y ö n e t m e k t i r. B u f o n k s i y o n u n kapsamına giren görevler şunlardır:

1. Üretim araçlarının arızalarının giderilmesi, bakımlarının yapılması. 2. İşletme binası ve yardımcı tesislerin

tamir-bakımının yapılması.

3. Makine, teçhizat ve tesislerinin periyodik muayeneleri.

Hidrolik Sistemlerde Periyodik Bakım

Gökhan ÖZDEMİR

İskenderun Demir Çelik A. Ş. Eğitim Müdürlüğü. gozdemir@isdemir.com.tr

periyodik bakım

MühendisveMakina • Cilt : 48 Sayı: 570

4. Yeni makinaların yerleştirilmesi, değiştirme işlemlerinin yapılması [1].

PB faaliyetlerinde, özellikle arıza tamirlerinde belirsizlik vardır. Bu belirsizlik üretimin aksamasına, plan ve programların değiştirilmesine yol açabilir. PB, işletme ve bakım personeli arasındaki görev ve sorumlulukların belirlenmesi amacıyla faaliyetlerin bir sürece göre yürütülmesi sağlanmalıdır. İşletmeler organizasyon yapılarına ve ihtiyaçlarına uyan değişik süreçler oluşturabilirler. Bu süreçlerde bakım önceden tespit edilen programlara göre yürütülür. Arıza giderme amacı için yapılan tamir iki şekilde başlayabilir.

Makineyi çalıştıran işçinin arızayı görmesi ve en yakın amirine duyurması ile belirlenen arızalardır [3].

Bilimsel işletmeciliğin her dalında olduğu gibi PB planlamasında da geçmişe ait bilgilerin düzenli biçimde toplanmış olması büyük önem taşır. Bu yapılmadıkça en yüksek düzeyde bilimsel yöntemlerin bile yararlı bir

sonuç vermeyeceği bilinmelidir. Bir i ş l e t m e d e p l a n l ı P B i ç i n e l d e bulundurulması gereken bilgiler şunlardır:

1. Geçmişe ait PB kayıtları.

2. Arızaların meydana geliş süreleri. 3. Makinaların sık değiştirilen

parçaları ve ortalama ömürleri. 4. Ortalama PB süreleri.

5. Makinaların durması sonunda ortaya çıkan kayıplar.

6. Yedek parça ve malzeme fiyatları. 7. PB işçilik maliyetleri.

PB’de ayrıntılı kayıtların tutulması, belirsizlik dolayısı ile güçleşen malzeme ve işçilik kontrolünün etkinliği açısından önem taşır. PB kayıt sisteminin temel elemanı, işletmede mevcut her makine, teçhizat ve tesisi kod numarasından teknik resmine, yedek parça listesinden tedarik kaynağına kadar tanıtan kartlardır. Bunlarda yağlama, periyodik muayene, bakım periyodu gibi çeşitli ve ayrıntılı bilgiler yer alır. PB iş emrinin yanı sıra, maliyet analizlerinde kullanılmak üzere geliştirilmiş çeşitli formlar vardır. Bunlar işletmelerin ihtiyaçlarına göre çok değişik biçimlerde tasarlanır. PB faaliyetlerinin kontrolünde rol oynayan faktörler ve ölçme kriterleri şöyle sıralanabilir:

1. Etkili bir yönetim yapısının kurulması.

2. PB ile ilgili her çeşit bilgiyi içeren basit; fakat yeterli bir kayıt sisteminin kurulması.

3. PB bütçesinin tüm ihtiyaçlarının kapsayacak şekilde düzenlenmesi. 4. PB programının hazırlanması. 5. PB insan gücü ihtiyaçlarının

saptanması [4].

Klasik yöntemler ile bir hidrolik sistem arızasını bulmak ve gidermek hem pahalı hem de kalıcı olmamaktadır. Deneme ve yanılma yöntemleri sistemin ileride daha değişik arızalar vermesine neden olmaktadır. Koruyucu bakımdan yola çıkarak periyodik bakıma yönelmek, sistem arızalarında hem ucuz hem de daha hızlı kalıcı çözümler üretilmesine yardımcı olur. Hidrolik sistemlerde periyodik bakım, koruyucu ve kestirimci bakım işlemlerini aynı anda gerçekleştirmeye yarayan bir yöntemdir[5].

Hidrolik sistem arızalarına bakıldığında iki değişik tip arıza ile karşılaşılır.

Sistem üzerinde önceden hiçbir uyarısı veya belirtisi olmadan oluşan arızalardır. Bu arızalar genelde; yay kırılmaları, valf bobinleri yanmaları vs. tipi arızalardır. Bu tip arızalara bakıldığında sistem arızalarının 1. Birdenbire oluşan arızalar:

PERİYODİK BAKIMIN

İŞLETMEDE

UYGULANMASI

PERİYODİK BAKIM

FAALİYETLERİNİN

KONTROLÜ

TARTIŞMA ve SONUÇ

PB Ekibinin Periyodik Muayeneleri Esnasında GörülenArızalar

MühendisveMakina • Cilt : 48 Sayı: 570

25

periyodik bakım

yüzde 10 ile yüzde 20'si arasında bir orandadır.

Sistem ü z e r i n d e ö n c e d e n ölçülebilir/gözlenebilir belirtisi olan arızalardır. Hidrolik sistem b a s ı n c ı n ı n d ü ş m e s i , y a ğ sıcaklığının artması vs. tipi arızalar kademeli gerçekleşen ve önceden belirtisi olan arızalardır. Bu tip arızalar da hidrolik sistem arızalarının yüzde 80 ile yüzde 90 arasında bir oranı oluşturmaktadır. Hidrolik sistemlerde periyodik bakım verilerden elde edilen bilgileri dikkate alır ve çözüme götürür.

1. ADIM: Hidrolik sistem bölgelere ayrılır.

Birinci Bölge; Hidrolik Güç Ünitesi.

İkinci Bölge; Basınç Kontrol Üçüncü Bölge; Yön Kontrol D ö r d ü n c ü B ö l g e ; H a r e k e t

Ettiriciler.

2. ADIM: Her bir bölge alt birimlere bölünür.

3. ADIM: Her bir alt birimin kontrol değerleri tespit edilir.

4. A D I M : K o n t r o l değerleri veya verileri p e r i y o d i k o l a r a k toplanır.

5. ADIM: Değerler ve veriler analiz edilir ve raporlanır.

Dördüncü adımda elde edilen veriler bir sonraki a d ı m l a r d a e l d e e d i l e n değerler veya veriler ile

karşılaştırılır. Somut sonuçlar veya kuşkulu sonuçlar ile ilgili alt birimin açıklama kısmına ilgili uyarı notları düşülür. Kuşkulu sonuçlar; genelde üzerinde daha detaylı bilgi toplanması gerekli belirtilerdir. Bu veriler; gözleme veya duyulara dayalı veriler o l u p , a r a ş t ı r m a l a r ı n d e r i n l e ş t i r i l m e s i n d e b u v e r i l e r ölçülebilir değerlere dönüşürler.

S i s t e m a r ı z a s e b e b i n i o r t a d a n kaldırmadığı sürece arıza sürekli ve tekrarlayıcı olacaktır. Arızalara kalıcı çözümler üretmek için; sebeplere dayalı çözümler üretilmesi ve geliştirilmesi g e r e k m e k t e d i r . Yukarıdaki işlem sırası t a k i p e d i l e r e k b i r hidrolik sistemin projesi y e n i d e n g ö z d e n geçirilmeli ve sistem üzerinde bazı yeni i y i l e ş t i r m e l e r yapılmalıdır. Sistemin duruşu dikkate alınarak, duruş öncesinde bu alt çalışma yapılmalıdır. Hidrolik sistemlerde periyodik bakım ile yapılan arıza tespit ve

teşhisler sistemin sürekliliğini sağlar. Duruş kayıplarını en az seviyeye çeker. Yapılacak iş veya işlemlerin daha doğru daha kısa ve çözümlerin daha kalıcı olmasına ortam hazırlar. Sistem üzerinde bilinçsiz deneme/yanılma yöntemleri ile sisteme daha fazla zarar verme olasılıklarını ortadan kaldırır ve bakım/onarım maliyetlerini azaltır. Kayıt sistemini etkin kullanarak işletme yeni işe başlayan personelin daha kısa sürede eğitilmesini sağlar. İ ş l e t m e n i n d a h a m ü k e m m e l i yakalayabilme şansını artırır.

2. Uyarılı oluşan arızalar:

“Üretim Yönetimi” İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadi Enstitüsü Araştırma Yayım Vakfı, İstanbul, 1999.

“Hidrolik Pnömatik” Z. K. Ü. Karabük Teknik Eğitim Fakültesi, Karabük, 2003.

Akışkanlar Tekniğinin Temel Esasları ve Elemanları, Hidrolik Eğitimi, Cilt I. Rexroth Hydraulics, İstanbul, 1998.

II. Hidrolik Pnömatik Kongresi ve Sergisi Bildiriler Kitabı, MMO, İzmir, 2001.

III. Hidrolik Pnömatik Kongresi ve Sergisi Bildiriler Kitabı, MMO, İzmir, 2003.

Veri Toplama ve VeriAnalizi

KAYNAKÇA

1. Kobu, B.,

2. Karacan, İ.,

3.

4. Saraç, A.,

5. Özenen M., Saritaş, E.,

MühendisveMakina • Cilt : 48 Sayı: 570

26