Heykeltraş praxiteles

HEYKELTRAŞPRAXİTELES

ElirUGURLU •

"Mozart gibi Praxiteles te bir son sözdür ve nasıl ki eserin gücü zaman zaman son sözde toplantyorsa, Praxiteles te sonbahardaki hüzünlü vedanın ve son hasatın tatlılığıyla dolu eşsiz zenginlikte bir final bestelemiştir'",

Antik Yunan'ın en yaratıcı heykeltraşlarından biri olan Praxiteles,

yüzyıllar sonrasında Egon Freidell'in kitabına bu romantik satırlarla konuk

olmuştur. Buyazıdada şimdiyekadar hakkındabelki de yüzlerce makale ve

kitabın yazıldığı ancak türkçe literatürün ne yazık ki son derece sınırlı olduğuPraxiteles'itanıtmaya çalışacağız.

Sanatçımız M.Ö.390 civarında Atina'da doğmuştur', Ne zaman

öldüğü ile ilgili olarak, yaptığı çalışmalardan faydalanılmaktadır, şöyle ki; Leuktra'daki bir heykel kaidesinde' "Atinalı Praxiteles yaptı" yazısı

bulunmaktadır. Yazıtına göre, M.Ö.330 civarına tarihlenir. Bundan

sonrasında ise sanatçının eser verdiğine dair antik kaynaklarda bir bilgiye

rastlamamaktayız. Bu durumda Praxiteles'in MÖ.330-325 arasında bir tarihte ölmüş olması mantıklı görünmektedir. Antik yazar PIinius

• Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji BölümüÖğretim Elemanı.

ı E. Freidell, Antik Yunan'ınKültür Tarlhi., Dost Kitapevi, Ankara 1999 (Çev: Necati Aça) s. 301.

2 lBoardman, Greek Seulpture, The Late Classical period, Thames&Hudson 1995, s.53.;A.Stewart, Greek Sculpture. An Exploration 1990, 176 vd.;B.S. Ridgway, Helienistic Seulpture, 11990, s.90 vd.

3G.M.A.Richter, The Seulpture and Seulptors of The Greeks New Haven Yale University

(Nat.Hist.,XXXIV.50) Praxiteles'in faaliyetyılları olarak 104.Olympiadları vermiştir ki; bu tarih M.Ö.364 yılına denk gelmektedir. Mimar Vitrivius "De Architecture" isimli kitabında, sanatçının Halikamassos Mauselleumu'ndaki çalışmasından bahsetmektedir ve Mauselleum M.Ö.351'lere tarihlenmektedir". Strabon (XIV, 641) ise, Ephesos Artemis

tapınağının M.Ö.356 tarihindeki yangından sonra yeniden bir altar

yapıldığını, ayrıca columnae caelatelerinde Praxiteles'in de çalıştığını anlatmaktadır. Antik yazarların bize verdiği tüm bu bilgiler doğrultusunda

Praxiteles'in faaliyetyıllarının yaklaşıkolarak M.Ö.370'lerden 330'lara dek devamettiği sonucu ortayaçıkmaktadır.

Sanatçının babası Kephisodotos da5 dönemin ünlü

heykeltraşlarındanbiri olupyaşadığı dönemin heykelsanatına bazıyenilikler

getirmiştir. Ancak Praxiteles, heykel sanatında babasının ününüaşmış ve ve yeni bir dönemin habercisi olmuştur. Çalışmaya başladığı ilk yıllarda

Kephisodotos'un sanatından etkilenerek, onun gibi, çocuk-yetişkin grupları yapmayıtercih etmiş fakat bunu "ifadeediş biçemiyle"babasındançok daha ileriyegötürmüştür.

Sanatçının yaşadığı dönemde, heykel sanatının en büyük özelliği yumuşaklık, naziklik ve doğaya sadık kalmaktır", Bir yüzyıl öncesine

döndüğümüzde, Klasik çağ sanatının ideal güzelliği ile karşılaşırız. Yüz güzeldir ama ruh halininyansıtılmasında başarılı olamamışlardır. Dördüncü

yüzyıl veya Geç Klasik çağ olarak tanımlanan dönemde ise, iç dünyanın

verilmesi ile güzellik arasındaki denge kurulmuştur. M.Ö.IV.y.y.'ın üç büyük sanatçısı, Praxiteles, Skopas ve Lysippos'tur. KlasikÇağa damgasını

vuran Phedias, Polykleitos ve Myron gibi, bu heykeltraşlar da dördüncü

yüzyıla imzalarını atmışlardır. Meydana getirilen eserlerde Praxiteles'in büyüsünü, Skopas'ın şiddetini görürüz. Dördüncüyüzyıl sanatında yalnızca

zariflik, şefkat ve buna benzer hisler gösterilmeye başlamamış, elbiselerde de değişiklikler meydana getirilmiştir. Giysilerde daha doğal kıvrımlar

popüler olur. M.Ö.V.y.y.'ın ortalarındaki gerçek sadelik bu dönemde

4 G.Waywell, Freestanding Sculpture of The Mausoleum at Halikarnassos, 1978 s.22.

P.Clayton, M.Price, The Seven Wonders of The Ancient World, 1988, s.100 vd. s Richter,a.g,e.,s.257.

yitirilir. Giysi kıvrımları birbirine karıştırılarak ve yönlendirilerek verilir. Geç beşinci yüzyılda gördüğümüz transparanlık ortadan kalkmış, bunun yerini dördüncüyüzyılın doğallığı almıştır.

Sanatçının yaşadığı dönemin heykel sanatı için kısaca, "doğallığın keşfi" cümlesini de kullanabiliriz. Praxiteles içinse, "O/ympos/u tanrı/arı gök/erden yere indiren sanatçı" ifadesi kanımızca son derece uygundur. Praxiteles'le birlikte tanrılar, o ilahi görünümlerinden sıyrılarak sıradan

ölümlülere dönüşmüşlerdir. 0, çok ciddi ApolIon birden kertenkele kovalamaya başlamış, güzel tanrıça Aphrodite Praxiteles ile birlikte giysilerini tamamen üstünden atarak tüm güzelliğini sergilerneye karar

vermiş, ölenleri yeraltı dünyasına taşıyan Hermes(Hermes Psychepompos) ise, bebek Dionysos'un bakıcılığını üstlenmiştir. Heykeltraş tanrıların gençliğini, uyuşuk, mahrnur hallerini ve daha da ötesi onların tüm güzelliklerini göstermeyi sevmiş ve yarattığı eserlerde mermere soluk

vermiştir. Kısacası vücut dilini kullanmayı iyi bilmiştir. Praxiteles'in bu

eşsiz yaratıcı gücü gerekyaşadığı döneme, gerekse sonrasına ilham vermiş

ve eserlerinin pek çokkopyası yapılmıştır.

Sanatçının günümüze kadar orjinali gelebilmiş tek bir eseri vardır. Yarattığı diğer eserleri ise kopyalarından ve sikkeler üzerindeki tasvirlerinden biliyoruz. Ancak bu orjinal esere sahip olduğumuz için,

sanatçının stilini tam olarak anlamamız mümkün olmaktadır. Bu eser, 8

Mayıs 1877 yılında Olympia'daki Heraion'da bulunmuştur? Praxiteles

yukarıda da söz ettiğimiz gibi yetişkin-çocuk grupları yapmaktan

hoşlanmıştır ve bu orjinal eserde tanrı Hermes ile bebek Dionysos'u tasvir

etmiştir(Res.I). Bu orjinal heykel, Antik Yunanheykeltraşlığındangelen ilk orjinal olması bakımından da ayrıca önemlidir. Pausanias, Olympia heraion'unda diğer sunularla birlikte Praxiteles'in yaptığı bir Hermes grubundan bahsetmiştir. PaJlsanias dışında diğer antik yazarlar ise; bu eseri fazla önemsemeyerek çoksözetmemişlerdir.(Pausanias V.17.3-4)

Bu grup heykel, Praxiteles'in babası yaşlı Kephisodotos'un yaptığı

Eirene ve Pluto grup heykeliyle (Res.2) kompozisyon bakımından yakın

7 Bieber.a.g.e.,s, 17; Daha ayrıntılı bilgi için bkz: G.Treue, Olympia,Ergebninisse der

benzerlik göstermekle birlikte, üslup olarak çok daha ileridedir. Heykel son derece ince ve zarif hatlara sahiptir. Hermes rahat biçimde çocuğa doğru dönmüştür ve sol koluyla onu tutmaktadır. Çocuk Dionysos Hermes'in sağ

elindeki üzüm salkımını almak için biraz öne doğru atılmıştır. Üzüm

salkımınıalmak içinuzattığıeli Olympia orjinalinde kayıptır ancak, Pompei duvar resimlerindeki adaptasyonlarında elini bu biçimde uzattığı anlaşılmaktadır'. Hermes'in yüzünde dalgın bir ifade bulunur. Sanki

rüyadaymış gibi bir his uyandırmaktadır. Bu özellikler dördüncü yüzyılın karekteristiğini göstermektedir ve gerek sanatçının diğereserlerinde, gerekse dönemin diğer sanatçılarınaait eserlerde buifadeylesıkça karşılaşılmaktadır.

Vücudu çok zarif bir "8" hattı oluşturmaktadır.Kephisodotos'un Pluto ve Eirene'sinde olduğu gibi, kutsal bir anlam bu eserde yoktur. Hermes, Dionysos'u Nymphelere bakıcılık yapmasıiçin götürmektedir ve yolda hem dinlenir hemde çocukla oynarken gösterilmiştir. Ağır kıvrımlı bir pelerin

ağaç kütüğünün üstüne yerleştirilmiştir. Sol koluyla çocuk Dionysos'u destek yaparak kütüğe yaslanmaktadır. Hermes'in bir J eli, yukarıda değinildiği gibi üzüm salkımı ya da bir oyuncak tutmaktadır. Hermes ve çocuk, birbirlerine Kephisodotos grubundan daha yakındırlar. Sağ bacak ve destek, vücut ağırlığını taşımaktadır. Vücudunbazı kısımları parlatılarak ışık

gölge oyunları yaratılmıştır. Çıplakolan kısımlardaçok güzel devinimler ve zarif, ince geçişlerbulunur. Hermes'in saçları düzensiz bukleler biçiminde

oluşturulmuştur.

Sanatçının en meşhur eseri ise Knidos antik kentindeki Aphrodite Euploia heykelidir (Res.3/. Pek çok antik yazar onungüzelliğine övgüler .yağdırmıştır. Praxiteles satmak için iki Aphrodite heykeli yapar. Bunlardan biri giysili, diğeri ise tamamen çıplaktır. Giysili olan heykeli Koshalkı satın alır. (Plinius N.H. 36.20) Diğerini ise, Knidoslular alırlar. Eserin malzemesi Paros mermeridir ve malzemesinin mermer olması bronz bir esere kıyasla

daha korunabilir olması anlamına da gelmektedir. Heykel tüm antik çağ

boyunca son derece popüler olmuş ve dünyanın her tarafından insanlar sadece bu heykeli görmek için Knidos'aakın etmişlerdir.Knidoslulartanrıça 8Ridgway, a.g.e.,s.92.; Dalı ayrıntılı bilgi için bkz: G.E.Rizzo, Prassitele, Milan and Rome Fratelli 1932., s.73.

için Tholos biçiminde bir tapınak inşa etmişlerdir (ResA). Knidoslular'ın

niçin bu formda birtapınak yaptırdıkları kesin olmamakla birlikte, kosmos 'u sembolize etmiş olma ihtimali üzerinde durulmuştur", Antik kaynaklardan

öğrendiğimize göre Knidoslu bir genç, tanrıçanın bu eşsiz güzellikteki mermer heykelineaşık olmuşve her gece gizlicetapınağagiderek ona sarılıp canlanmasını beklemiş ve en sonunda aşkına bir karşılık göremeyeceğini

anlayarak uçurumdan kendini atmıştır. Hikaye bir nevi Pigmallion efsanesine gönderme yapmaktadır. Tanrıçaya Hetaraler tarafından da çok büyük saygıgösterilmiştir. Birz daha geç dönemlerde kral Nikomedes

Knidoslular'ınkendisine olan vergi borçlarını Aphrodite'nin heykelini ona verdikleri takdirde tamamen sileceğini söylemiş ancak Knidoslular bunu

şiddetleredetmişlerdir.Praxiteles heykel için sevgilisi ve aynızamanda çok

meşhur bir hetare olan Phyme'yi tercih etmiştir. Heykel imparator Konstantinius zamanında Knidos'tan alınarak Konstantinopolis'e

taşınmıştır". Yalnızcaantik kaynaklardan bilmeyiz bu eseri; Knidos 'un pek çok Roma dönemine ait sikkesinde de betimlenmiştir. Bunun dışında

oldukça çok sayıda Roma kopyası bulunmaktadır'j, Bu Roma dönemine ait

kopyaların en iyilerinden bir tanesi bugün Vatikan Müzesindedir. Brüssels ve Münih kopyalarıda oldukça güzel bir işçilikgösterirler. Furtwangler'de orjinal heykelin kopyalarının listesi bulunmaktadır. Rizzo heykeli iki ana tipe ayırmıştır. Birinci tip, Knidoslu Aphrodite'nin birebir kopyaları

olanlardır. Terme ve Vatikan müzesindekiler birinci tipe girerler. İkinci tip

olasıklıkla daha sonra başka bir artist tarafından yapılmış bir varyantdır.

Tralles ve Toulous'dakibaşlarbu tipe girerler. İkinci tip, birincisinden daha ince ve sınm gibi vücudu, Hydra'nın daha büyük tutulması ve kumaş

üzerindeki parmaklarınhareketi ileayrılmaktadır.

Tanrıça bir eliyle edep yerini kapatırken, diğe eliyle hydra'dan elbisesini alır veya koyar biçimde tasvir edilmiştir. Çıplak vücudu ve elbisenin çeşitli yönlere giden kıvrımları hem kontrast oluşturur, hemde esere Hermes-çocuk Dionysosgrubundaki gibi etkileyici bir görünüm

10A.Stewart, Art, Desire, and The body in Ancient Greece .. Cambridge, 1997, s.97.

II Nigel Spivey, Understanding Greek Sculpture, Ancient Meanings, Modern Readings,

Thames&Hudson 1997, s.178.

kazandırır. Tanrıça hangi açıdan bakılırsa bakılsın büyüleyici bir güzelliğe

sahiptir.

Başınen iyireplikaları Kaufmann koleksiyonunda (Res.5) ve Tunus müzesinde bulunmaktadır", Roma kopyalarında, Antik yazar Lucianus'un dikkat çektiği hususları buluruz; yumuşaklık, üçgen alın, dalgalı saç ve büyülü bakan gözler. Çıplak Aphrodite bir prototip olmuştur. Phedias'rn

yaptığıZeus'un tanrınıngerçek imajını oluşturup daha sonraki dönemlerde de kült imajı olarak bu tipin tercih edilmesi gibi, Praxiteles'in Aphrodite'si de daha sonraki Aphrodite heykelleri için aynı etkiyi yaratmış ve aşk tanrıçasıiçin prototip kabul edilmiştir.Knidoslu Aphrodite'yi prototip alarak

oluşturulan pek çok varyantbulunmaktadır;Medici Aphroditesi bunların iyi örneklerinden birini temsil eder. Ancak burada, hydra'nın yerini eros ve yunus almıştır. Her iki elide serbesttir ve vücüduna bir kalkan gibitutmuştur. Başı cilveli biçimde bir yöne bakmaktadır. Saçlarında bir bant bulunur, ön

tarafında küçük bir fiyonk ile bağlanmıştır, arka kısmında ise, küçük bir topuz yapılmıştır. Bu heykel M.Ö.III.y.y.'a verilir ve Praxiteles'in

öğrencilerineithaf edilir.

Praxiteles'in bir diğer çıplak figürü Pseulimene'dir. Kolye takan bir

kadın heykelidir. Belki tanrıçayı ya da Phyrne veyahutda başka bir ölümlü

kadını betimliyor olmalıdır. Elleriyleboynuna bir şey takacak gibidir ve hareketi çok zarif biçimde gösterilmiştir. Bu hareket özellikle Hellenistik dönem heykel ve heykelciklerindeyoğunolarak kullanılmıştır.

Sanatçının giyimli figürleri içinde en meşhur olanı Megara'daki Artemis Leto ve ApolIon heykelleridir. Bu grup Sikkelerde de

betimlenmiştir. Artemis'in en iyi kopyalarından biri Dresden Müzesindedir ve Dresden Artemis'i adıyla anılmaktadır(Res.Z), Başsız pekçok kopyası

bulunur. Kassel' deki kopya en iyilerinden biridir. Dresden Artemisi genç bir

kızdır.Üstünekuşaksızbir peplos giyinmiştir.Sol eli aşağı doğrudur. Sağeli

arkasındaki sadaktan ok almak içinyukarı kalkmıştır.Yüzü genç ve dinamik görünür. Saçları dalgalı taranmıştır ve arkada kalın bir demet biçiminde

getirilmiştir. Praxiteles'in erken çalışmalarından biri olarak

düşünülmektedir.

Plinius, Praxiteles'in kertenkele kovalayan ve onu .taşlayan bir Apollon heykeli yaptığını anlatmıştır (Res.6). Praxiteles'in bronz eserleri listesinde geçmektedir. Eserin orjinal malzemesi bronzdur. Nikapolis ve Philipopolis sikkelerinde betimleri bulunur ve birkaç tanede Roma kopyası vardır". Louvre ve Vatikan müzelerindeki replikalar en iyileridir. Villa Albani'de bronz bir heykelcik korunmaktadır. Apollon, dönemin genç

delikanlılarından biri gibi betimlenmiştir. Ancak, zarif duruşu ve Praxitelesvari"8"dalgasıylatüm güzelliği ortadır.Olympia Zeustapınağının alınlığındakiApollon heykelinden oldukça uzak bir Apollon imajınıbuluruz burada'", Bu dönemde Olymposlular oturdukları yerden inip ölümlerin

arasına karışmışlar,daha insanı vasıflar üstlenmişler ve adeta onlardan biri gibi davranmaya başlamışlardır. Apollon heykelinde feminen bir çekicilik hissedilmektedir. Antik kaynaklardan buna benzer birkaç heykel daha

yaptığını öğreniyoruz.

Praxiteles'in yaptığı iki Eros heykeli dünya çapında meşhur olmuş

heykellerdir. Bunlardan biri Paros Eros'u diğeri, Thespia Eros'udur. Eros Thespia sanatçının ustalık çalışmalarından biri olarak düşünülmektedir. Bu heykeli, sevgilisi Phyrene'ye vermiş ve onun şehrine adamıştır. Pentelic mermerinden yapılmıştır. Heykelin hiçbir kopyası yoktur ancak, bazı fragmanların bu heykelle ilgili olduğu düşünülmektedir. Palatine'den

bulunmuş, şimdi Louvre müzesinde olan başsız bir heykel ve Parma müzesindeki torso'nun Thespia Eros'unun kopyaları olduğu düşünülmektedir. Eros 'Thespia'nın duruşu ve kollarının pozisyonu şarap

döken Satyr heykelini hatırlatmaktadır. Roma impararoturu Caligula

tarafından Roma taşınmış ancak Cladius tarafından tekrar Thespiae'ye

gönderilmiş,ikinci kez imparatorNero tarafındanRomaya götürülmüş" ve son olarak MS.8ü yılında çıkan bir yangında tamamen tahrip olmuştur

(Pausanias 9.27.3 ).

Paros Eros'unu ise Paros'un Roma dönemine ait sikkelerinden biliriz. Ayakta durmaktadır. Kanatları dışa doğru açılmıştır. Mantosu sol omuzundan sarkar. Başını sola döndürmüştür. Uzun saçları arkadan bir 14Bieber, a.g.e., s.18; Ridgway, a.g.e.,4L.

15Boardman, a.g.e.,s.54; C.Laisne, Art of Ancient Greece, Terrail 1995,s.142. 16Spivey, a.g,e. ,s.178.

topuzIa tutturulmuştur. Yanında küçük bir herme bulunur. Vücudun "S" kıvrımı Apolion Sauroktonos'a benzemektedir". Ağırlık sağ bacaktadır.

Yalnızca kolların hareketi farklıdır. Eros'un bu şekilde betimlenmesi,

M.Ö.IV.y.y'ın diğerEros heykellerinde ve de Hellenistik dönem Eroslannda da oldukçasıktercih edilmiştir.New York ve Napoli müzelerindereplikaları bulunmaktadır.

Pausanias, Antikyra'daki Artemis tapınağındaPraxiteles çalışması

olan bir Artemis imajındanbahsetmektedir. Sağ elinde birmeşale, omuzuna

asılı bir sadak ve sol tarafında bir köpek bulunmaktadır. Antikyra sikkelerindeki betimlerle buanlatışbiçimidoğrulanmaktadır. Tanrıçahafifçe öne doğru adım atmıştır. Üzerinekısa bir khiton giyinmiştir. Büyük tanrıça Artemis burada yaramaz ve çekici bir genç kıza dönüşmüştür. Yinede heykelin Praxiteles mi? yoksa başka bir sanatçı tarafından yapıldığı kesin

değildir.

Leto Cholorisi olarak bilinen eser ise, sadece sikke tiplerinden

öğrendiğimiz bir çalışmadır. Pausanias, Argos'ta Trophy'den çok uzak olmayan Letotapınağında, Praxiteles'inçalışmasıolan bir heykel vetanrının yanındaayakta duran, onlarınChloris ....dediği, Niobe'ninkızıolan birkadın

* .

figürübulunduğundan söz etmiştir. Bu grup, Argos'un Roma dönemine ait

sikkelerinde de betimlenmiştir. Leto'nun üstünde khiton vardır. Sağ elini omuzuna kaldırmışve sol elini Chloris'in üzerine koymuştur. Kompozisyon önceki dönemin stilini hatırlatır. Sanatçının erken çalışmalarından biri

olduğu düşünülmektedir.

Vatikan' dakibaşsız bir Herme yazıtında,"Praxiteles' in Euboleus 'u"

yazıtı korunmaktadır".Eleusis' den bir genç büstündekiadayıcı yazıtındada Euboleus yazıtı vardır. Olympia'daki Hermes gibi orjinal bir eserdir (Res.8) ve Praxiteles tarafından çalışılmış olmalıdır.Roma kopyalarıda olduğundan meşhur bir çalışma olmalıdır. Ama yine de araştırmacılar tarafından hakettiği ilgiyialamamışbir eser olarak kalmıştır.

Pausanias, Mantinea'da Leto ve çocukları Artemis ile Apollon'a

adanmışbirtapınak olduğundanve Alkamenes'den sonra üçüncüjenarasyon

:7

Khloris Niobe'ninkızıdırve Artemis ile Apolion'unöldürmediğitek çocuktur

olarak tanrıların heykellerini Praxiteles'in yaptığını ve kaidesinde Musalar ve flüt çalanMarsyas'ın betimlendiğini anlatmaktadır. (Pausanias, VIII.9.1) Bu kaideden üç dilim, 1887 yılında Mantinea'da bulunurı 9. Şimdi Atina Milli Müzesindedir. Dilimlerden birinde ApolIon,Frigyalı kölesi ve onunla müzik yarışmasına katılacak olan Marsyas betimlenmiştir. Diğerlerinde ise, üç adet Musa figürü bulunur. Musalar, dördüncüyüzyılın modasını gösteren elbiseler giyinmişlerdir. Dönemin Tanagra heykelciklerinin, şirinliklerini ve çekiciklerini bu Musalar'dan aldıklarıve onlardan etkilendikleri açıkça belli

olmaktadır(Res.9).

Kaidenin üzerinde üç heykel bulunmalıydı; Leto, Artemis ve ApolIon. Pausanias, kaidenin Praxiteles çalışması olduğunu belirtmemiştir. Yalnızca heykellerin sanatçıya ait olduğunu söylemektedir. Ama figürlerin

düzenlenişi, çekiciliğive kompozisyon Praxitelesçalışmasınınruhunu ortaya

)

koymaktadır. Praxiteles'e ait olmasa bile onun ekolüne bağlı sanatçı ya da

sanatçılar tarafından yapıldığıkesindir.

Pausanias, Atina Akropolisinde Artemis Brauronia kutsal alanında

Praxiteles çalışması olan bir kült heykelinden bahsetmekte ve M.Ö.346/S

olduğunu belirtmektedir'", Louvre müzesindeki Artemis Gabii heykelinin, Praxiteles'in eserinin bir kopyası olduğu düşünülmektedir. Onun özellikle

ustalık zamanında yarattığı bir eser olmalıdır.Figür elbisesini tutarken tasvir

edilmiştir(Res.1O).

Praxiteles'inyaptığıiki satyrheykelibulunmaktadır. Birisi dinlenen Satyrdiğeri ise,şarapdöken satyr heykelidir" .Şarap döken satyr heykelinin

yaklaşık yirmi tane kopyası vardır (Res.11). Sanatçının erken

çalışmalarından kabul edilmektedir. Stili, Olympia Hermesinden daha ciddidir. Satyr bir kolunu yukarı kaldırmış ve elinde testi tutarken, diğer

elindebaşkabir kaptutmaktadır.Kompozisyon Polykleitos okulunun yaptığı yağlanan atlet heykellerine benzemektedir. Satyr olasıkla bir Dionysos ayinindedir ve ayin sırasında şarabı dökerken betimlenmiştir. Sanatçının

19Bieber, a.g.e.,s.21vd; Boardman, a.g.e, s.133. 20Stewart, a.g.e.,s.79; Ridgway, a.g.e.,s.57.

21 Boardman, a.g.e.,s.75; Ridgway, a.g.e.,s.91.;R.R.R.Smith, Hellenistic Sculpture,

diğer eserlerinde de gördüğümüz vücudun "S" hareketi bu eserde de

vurgulanmıştır.

DiğerSatyr bir ağaç desteğine yaslanarak dinlenmektedir (Res. l Z).

Sağ elinde satyreğlencelerinde kullanılanbir flüt tutmaktadır. Sol elkalçası

üzerindedir'", Vücudunda bol kıvrımlı bir pelerin bulunur. Pelerinin

kıvrımlarıylavücudun pürüzsüzlüğükontrast oluşturmaktadır.Praxiteles ile birlikte ormanıarın vahşi yaratıkları rüya alemindeki gençler haline

dönüşmüştür.Bu heykelin en iyi torsosu Roma'da Palastine'debulunmuştur

veşimdi Louvre müzesindekorunmaktadır.

Praxiteles dördüncü yüzyılın sanatına damgasını vurmuş bir

sanatçıdır ve dönemin diğer pekçok sanatçısında da onun ruhunu hissedebiliriz. Örneğin;Leconfield Aphroditesi ya da Arles Aphroditesi gibi

çalışmalardabu etki çok yoğun biçimde ortaya çıkmaktadır.Bunun dışında

Marathon oğlanı ve Abardeen Herakles'i gibi eserIerde de hep sanatçıdan birşeylerbulunmaktadır'",Boston müzesindeki Khios başı sanatçının etkisini taşımaktadır. İskenderiye stili adıyla anılan ekolde de Praxiteles etkisi görülmektedir.

Praxiteles'e ithaf edilen diğer çalışmalar; Pek çok tanrı heykeli, Nymphe, Meanad ve Karyatidler, DeIphi'dePhyrne'ninyaldızlıbir portresi, atletler ve savaşçılardır (Bunları özellikle ilk dönemlerinde yapmıştır.).

Plinius, sanatçının çalışmalarının Atina Keramaikos mezarlığında da

görüldüğünü söylemektedir. Butanımdan, Keramaikos'daki mezarlıkiçinde,

sanatçıya mezar taşları ısmarlanmış olabileceği gibi bir anlam

çıkarılmaktadır. Bunun dışında, atının yanında ayakta duran bir asker

yaptığını antik kaynaklardan biliriz ve stili pekçok Atina stelinde de

karşımıza çıkmaktadır.

22Boardman.a.g.e.ıs.Zfi.Richter,a.g,e,s.266. 23Stewart, a.g.e, s.185.

DiğerEserleri:

Thespiae' de Mermerden Aphrodite ve Phryne lfeykelleri.

Caria bölgesinde Alexandria kentindeki Adonis kutsal alanına Aphrodite heykeli.

Bronz bir Aphrodite heykeli. Dah sonra Roma'ya taşınırve MS.45 yılında çıkanbiryangındatahrip olur.

Bronz Dionysos, Methe ve satyr heykelleri. Daha sonra Roma'ya götürülmüştür.

Elis'te Dionysos heykeli.

Atina' da Tripodlar caddesinde bronz Satyr heykeli.,

Megaradaki Dionysostapınağındaparos mermerinden satyr heykeli.

Mermer Apollo heykeli. Daha sonra Roma' da Asinius Pollio'nun koleksiyonunagitmiştir.

Atina'dakiDemetertapınağındaDemeter, Persephone ve lakchos heykelleri. Mermerden Demeter, Persephone ("Flora"lKore?) ve Triptolemos heykelleri. Roma'yagötürülmüştür.

Mantinea'daki HeratapınağındaAthena ve HebearasındaHera.

Plataia'daki Heratapınağındapentelik mermerinden Kolossal Hera Teleia ve Rhea heykelleri.

Argos'taki LetotapınağındaLeto heykeli.

Pentetelik mermerinden Pan, Danae, ve Nymphe heykelleri. Bronzdan Hadestarafından kaçırılanPersephone grubu. Mermerden Poseidon heykeli.

Lebadeia' da Trophonoios' un heykeli.

Megara'daki Artemis Soteira'nın tapınağında 12 Olymposlu tanrının

heykeli.

Bronzdan Phryne heykeli.

Akropolisten bronz Diadoumenos heykeli. Thespiae'de mermerden Phryne heykeli. Kerameikos'ta mezaranıtları.

Sonuç olarak Praxiteles yaşadığı dönemin heykel sanatındayeni bir dönembaşlatmışve rönesans'ta dahi etkisinisürdürmüşbüyükbirsanatçıdır. Taş'a nefes vermiş, Pigmallion efsanesini yeniden canlandırmış, yarattığı

heykellerle yaşadığı dönemde çığır açmış, yunan sanatında kadına ve "Nü'"ye yeni bir boyut getirmiştir.

REsİM LİsTESİ

Res.l: Hermes ve çocuk Dionysos. Orjina1. Olympia Arkeoloji Müzesinde bulunuyor. J.Boardman, Greek Sculpture, the Late Classical Period. Thames&Hudson 1995. Res.25'den alınmıştır.

Res.2: Kephisodotos'un Eirene ve Pluto'su. Orjinali bronzdur. MÖ.375-370

civarına tarihlenir. Kopyası mermer. Münich Glyptothek Müzesinde bulunuyor. Yükseklik: 2.01m. A.Stewart, Art, Desire, and The body in Ancient Greece, Cambridge, 1997, Fig.92'den alınmıştır.

Res.3: Knidoslu Aphrodite. Mermer. Roma Kopyası. yük:2.04m. Roma Vatikan Müzesinde bulunuyor. MÖ.350civarına tarihleniyor. A.Stewart" Art, Desire, and The body in Ancient Greece., Cambridge, 1997, Fig. 57' denalınmıştır.

Res.4: Knidos'ta Aphrodite EuploaiTapınağı,A.Stewart, , Art, Desire, and The body in Ancient Greece., Cambridge, 1997 Res.VI.b'denalınmıştır.

Res.S: Kaufmann Başı. Praxiteles'in Aphrodite'sinin Mö.3.yy.'daki en iyi

kopyası. Paris Louvre Müzesinde bulunuyor. C.Laisne, Art of Ancient Greece, Terrail 1995, s.l49'danalınmıştır.

Res.6: ApolIon Sauroktonos. Roma kopyası. Paris Louvre Müzesinde bulunuyor. Yük: 1.49cm. C.Laisne, Art of Ancient Greece, Terrail 1995, s.142'denalınmıştır.

Res.7: Dresden Artemis'iMÖ.340'larınRomaKopyası. Dresden Müzesinde bulunuyor. J.Boardman, Greek Sculpture, the Late Classical Period. Thames&Hudson 1995. Res.84'denalınmıştır.

Res.S: Eubolos. Eleusis'den bulunmuştur. MÖ.350-330. Atina Milli Müzesinde bulunuyor. J.Boardman, Greek Sculpture, the Late Classical Period. Thames&Hudson 1995, Res.73'denalınmıştır.

Res.9: Mantinea Kaidesi, MÖ.330'lara tarihleniyor. Atina'da bulunuyor. J.Boardman, Greek Sculpture, the Late Classical Period. Thames&Hudson 1995 ResB'denalınmıştır.

Res.IO: Gabii Artemisi. MÖ.340'ların Roma dönemine ait bir kopyası. Paris'te bulunuyor. J.Boardman, Greek Sculpture, the Late Classical Period. Thames&Hudson 1995 Res.86'dan alınmıştır.

Res.ll: Şarap döken Satyr.Orjinali Mö370 civarına tarihlenir. Roma

kopyası. Mermer. Yük: 1.53m. Palermo Arkeoloji Müzesinde bulunuyor. A.Stewart, , Art, Desire, and The body in Ancient Greece., Cambridge, 1997,Fig.132'denalınmıştır.

Res.12: Dinlenen Satyr. Orjinali MÖ.340civarına tarihlenmektedir. Roma

kopyası. Mermer. Yük: L.72m. Münich Glyptothek Müzesinde bulunuyor. A.Stewart, , Art, Desire, and The body in Ancient Greece., Cambridge,

Resim 1: Hermes ve Çocuk Dionysos. Orjina1. Olympia Arkeoloji Müzesinde Bulunuyor.

Resim 2: Kephisodotos'un Eirene ve Pluto'su. Orjinali Bronzdur. M.Ö. 375-370 CivarınaTarihlenir.KopyasıMermer. Münich Glyptothek Müzesinde Bulunuyor.

Resim 3: Knidoslu Aphrodite. Mermer. Roma Kopyası. Yük.: 2.04 m. Roma Vatikan Müzesinde Bulunuyor. M.Ö. 350 Civanna Tarihleniyor

Resim 6:Apollon Sauroktonos,

Roma Kopyası.

Paris Louvre Müzesinde Bulunuyor.

Resim 5: KaufmannBaşı.

Praxiteles 'in Aphrodite'sinin M.Ö. 3. yy.'dakiEnİyi Kopyası. Paris Louvre Müzesinde Bulunuyor.

Resim 7: Dresden Artemis'i M.Ö.34Ü'larınRomaKopyası. Dresden Müzesinde Bulunuyor.

Resim 8: Eubolos, Eleusis'denBulunmuştur.M.Ö. 350-330. Atina Milli Müzesinde Bulunuyor.

Resim 9: Mantinea Kaidesi. M.Ö. 330;lara Tarihleniyor. Atina'da Bulunuyor.

Resim 10: Gabii Artemisi. M.Ö. 340'larınRoma Dönemine Ait BirKopyası. Pariste Bulunuyor.

Resim 12: Dinlenen Satyr. Orjinali M.Ö. 340CivarınaTarihlenmektedir.

Roma KopyasıMermer.

Yük.: 1.72 m. Münich Glyptothek Müzesinde Bulunuyor.

Resimll: ŞarapDöken Satyr. Orjinali M.Ö. 370CivarınaTarihlenir. Yük.: 1.53 m. Palermo Arkeoloji

Müzesinde Bulunuyor. RomaKopyası.Mermer.