Yahya Kemal'li yıllar

o İ <

1Q11 de

biyat üstadı” diye tanıtırlar. Yakup Kadri

Bey de latife edildiğini sanarak, gülerek el sıkar ve sonra uzaklaşır gider. Ne var ki aynı günün akşamı, bir kez daha Yahya Ke­ mal'den söz açıldığında, o tıknazca genç adamın Fransa'dan yeni döndüğünü, her biri altın değerinde şiirlerle edebiyat evreni­ mizi altüst edeceğini işitir; çok şaşırır.

Yahya Kemal'in ünü birdenbire parlaya­ caktır zaten. 2 Aralık 1884'te Üsküp'te doğ­ muştur. Asıl adı Ahmet Agâh'tır. 1902 baha­ rında okuyup yazsın diye payitahta gönde­ rilmişse de, hürriyeti seçenler arasına ka­ rışmayı yeğleyerek Paris'e kapağı atar. İs­ tanbul'dayken, Mehmet Agâh imzalı şiirler yayınlamıştır. Bütün kaynaklar, Albert So- rel'in tarih derslerinden çok etkilendiği ko­ nusunda birleşir. Daha önce Korent'ten, Herkülyanom'dan, Akropol'den söz açan şair artık, “kendi memleketinin muhteşem

mazisine” eğilmek ihtiyacını duyacaktır.

Bu tarih tutkusu söyleşilerine yansır. Onunla görüşmek fırsatını bulanlar, Osmanlı tarihini ömre bedel bir anlatımla dile getirdi­ ğini ileri sürmüşlerdir. Münevver Ayaşlı bu konuda heyecana kapılır: “O yeni baştan

bir yanardağ gibi Osmanlı tarihini anlatı­ yor. Osmanlı tarihinde geçmiş en küçük hadise bile, onun dilinde bir destan, bir efsane, bir şehname oluyordu.”

Paris bulvarlarının sanat ve bohem ezgi­ lerini yıllar yılı dinlemiş, genç adamın sanat-Park Otel kuruluşu, öyküsü, salonları ve konuklarıyla, İstanbul'un birinci dereceden tarihi

eserleri arasındaydı bize sorarsanız. Oldu bitti sonucu yıkılan kunt yapıdan arta kalan eşyayı, çok tuhaftır, tarihi eserlerin korunması konusunda ses yükseltenler, haraç mezat satın almışlardır.

Ahmet Hamdı Tanpınar, Yahya Kemal'i neoklasik, hatta klasik bir tutum içinde görür ve “ Hakikatle o bizim klasiğimizdir“ der. Şair, pek çok yeniliği yansıtmasına rağmen, geleneğe bağlı kalmış, bir edebiyat mirasından yararlanmanın yollarım aramıştır.

Selim İLERİ

Kemal’i!

zffîff/ffm'/f/Mffffm;.

'smmmmimmssumsmMHmmmmmimmsm:

2 A ralık 1884’te Üsküp’te

dünyaya gelen Yalıya Kemal,

1 Kasım 1958 günü hayata

gözlerini, kapamıştı.

Ünlü şairin,

Hisar’daki mezarının

ziyaretçileri, bugün

yok denecek kadar az.

Park Otel yıkılm ış,

Beyoğlu’ndaki Büyük

Kulüp kayıplara

karışm ış; yapayalnız

şair hayatlarından da

saltanatlar, ebediyyen

el ayak çekmiş.

-tâki, tarih yorumundaki bilgisi dilleri yormak­

ta, kıskançlıklar uyandırmaktadır. O ki, ondan bir soyluluk anıtı gibi konuşulmak-ta, kıskançlıklar uyandırmaktadır. Ö kadar tadır. Gelgelelim, Yakup Kadri sonradan ya­ kın arkadaş olacağı şairimizi çekiştirmek­ ten kendini alamaz: ‘‘Tombul vücudu, gü­

zel, ama çizgileri kalın başı ve tutuk, do­ nuk haliyle Paris'ten, Quartier Latin'den değil, Osmanlı ülkesinin uzak vilayetle­ rinin birinden gelmiş herhangi bir taşralı genci andırıyordu.”

O günlerde, Yahya Kemal edebiyat, tarih ve uygarlık tarihi okutmaktadır. Ulusçuluk çalışmalarıyla yakından ilgilenir, konferans­ çılar arasında boy gösterir, 1922'ye kadar İstanbul'da kalır. Milli Mücadele'ye katılışı da 1922'ye rastlayacaktır Eğil Dağlar'da derlenmiş yazıları, Kurtuluş Savaşı'nın ne­ denleri üzerine yetkin bir belgedir Şair önce Ankara'dadır, sonra müşavir sıfatıyla Lozan'a gider. 1923'te Urfa mebusudur. 1926'da Varşova, 29'da Madrid Elçlliği'ne atanır. Dış görünümü açısından renkli bir ha­ yata tanıklık ederiz.

1931'de hem Madrid, hem de Lizbon el­ çisi, 1934'te elçilikten ayrılış ve Tekirdağ me­ busu seçiliş; 42'de seçimi kazanamayan Yahya Kemal mebusluktan ayrılır. Bu kez Cumhuriyet Halk Partisi sanat danışmanlı­ ğına getirilmiştir. 43 ara seçimlerinde İstan­ bul mebusu olur. 46'da bir kez daha seçim­ leri kaybeder 48'de İnönü Şiir Mükâfatı'nı

Hayal Şehir'iyle kazanır ve Pakistan Büyü­

kelçisi olur. Ertesi yıl emekliye ayrılır. Oysa, hep derbeder ve yalnızdır şair. Ya­ kup Kadri gençliklerinin para sıkıntısı içinde geçtiğini söyler. Tabii, bu sıkıntı o günlerin refah anlayışıyla koşutluk kurularak düşü­ nülmelidir. Yakup Kadri'nin annesinden sağ­ lanmış ufak tefek yardımlarla, o da arada bir olmak üzere, Belvü Oteli'nin “kazinosu”na gidilir, birkaç bardak bira içilir, Beyoğlu'na çıkılır, bir Fransız lokantasında bifteği ve şa­ rabıyla akşam yemeği yenilir. Bunlar pek lüks sevinçlerdir.

Yakup Kadri'miz, bir yandan da Çam- lıca'daki bir Bektaşi Tekkesi'ne devam et­ mektedir. Tekkedeki kıvrak sahneleri Yahya Kemal'e anlatmış, hatta bir gün de onu ya­ nına alıp Çamlıca'ya gitmiştir. Aksi gibi Nev­ ruz günüdür ve Nur Baba yazarı Yahya Ke­ mal'in Quartier Latin'de ömür sürüp sürme­ diğini de o an algılar. Nevruz ayini dolayısıy­ la tekkeye yaşı geçkin hanımlarla işçi, esnaf takımı da üşüşmüştür. Ürperiş­

ler, göz süzüşler, gizli söyleşiler uman Yah­

ya Kemal, neye uğradığını şaşırır. Üstelik ayağından kunduralarını çıkarmak zorunda kalmıştır. Hele bir de bağdaş kurmak gere­ kince, dayanamaz, arkadaşının kulağına şöyle fısıldar:

“Yakup'çuğum, bütün bir geceyi bura­ da nasıl geçireceğiz? Bu BizanslI kadın yüzleri, bu Yeniçeri döküntüsü adamların pos bıyıkları karşısında?”

Av partisinde

bir se fir

Neyse ki, Madrid'de ispanya Kralı XII Alfons, şairimizi yine alafranga havalara çe­ kecektir. Evet, kralın av partisi için dediko­ dular, hasetler, meraklar aylar öncesinden tezgâh kurmuştur. Bakalım bu sene, XII. Al­ fons kordiplomatikten yanına kimleri ala­ cak? Kimlere iltifat edecek? Trende masa­ sına kimi oturtacak? Ve benzerleri - ve ben­ zerleri...

Biz Münevver Ayaşlı'nın yalancısıyız. Kral hem gidişte hem dönüşte, masasına Yahya Kemal Bey'i davet ediyor. Bu kadarla kalsa yine iyi; Hariciye Nazırı'nı çağırıp, tı­ patıp şöyle diyor:

“Ben de böyle bir sefir isterim. Bu Türk sefiri gibi İspanya sefiri isterim. Bütün Türk tarihi Türk sefirinin başının içinde, vatanının aşkı da kalbinde...”

Kral iltifatları bile Yahya Kemal'e yetme­ miştir Yine Ayaşlı burada tüyler ürpertici bir açıklama yapar ki, şairimizin Paris'e hür­ riyeti seçmek isteğiyle gidip gitmediği iyice bulanık bir anlam edinir. Bayan Ayaşlı'nın hastası vardır ve Büyükada'da ikamet et­ mektedir. Bir sabah erken saat Ada'da Ku­ lüp bahçesinde oturan Hanımefendi, siyah kostümü ve siyah kenarlı şapkasıyla Yahya Kemal'in yaklaşmakta olduğunu görür. 1944 yazındayız; şair pek içtendir bu sabah. On yedi yaşındayken payitahta 500 altınla geldi­ ğini söyler. Lâkin İstanbullu paşazadelerin asaleti sinirini oynatmıştır. Bütün rahatı kaç­ mıştır. Kulak misafiri olalım şimdi:

“Oturmaları başka, konuşmaları baş­ ka, aralarında şakalaşmaları başka, gi­ yimleri kuşamları velhasıl her şeyleri ben­ den başka. Benden çok daha az zeki, fa­ kat ben onları çok zeki görüyordum; ben­ den çok daha parasız, adeta züğürt. Fa­ kat, ben onları çok zengin görüyordum. Terzilerini sordum, Bother dediler; gittim, Bother'den kostümler yaptırdım. Gömlek- çilerini sordum, Kolaro dediler, gittim, Ko- laro'dan gömlekler aldım. Olmadı, olmadı, onlar gibi, olamadım, olamadım... İyice an­ ladım ki, İstanbul'a Niş ten değil, Paris'ten

gelmek lazım imiş, ben de doğru Paris'e gittim.”

Ün aylasının çevresinde çekememezlik- ler her zaman başrol oynar. Şiirlerinin pek de öyle övgü toplamadığını fark eden Mithat Cemal Kuntay, kitapsız Yahya Kemal için söyler: “Adı var, ama eseri yok!” ikisi kar­ şılaştıklarında Yahya Kemal yanıtlıyor:

“İşte, senin en güzel eserin, bu sözdür. Bu sözü sakla, üst tarafını at."

Öfkesi geçmemiş olmalı ki, Mithat Ce- mal'in Üç İstanbul'u otuz günden beri tef­ rika edilmekte, artık tahammülümüz kal­ madı diye sesler yükselmekteyken, şairimiz bir kez daha sahneye fırlıyor: “Ben onun

şiirine otuz senedir tahammül ediyorum. Siz neşrine otuz gün tahammül edemiyor­ sunuz!”

Şiirleri bütün yurtta olay yaratır. Yahya Kemal'se bu şiirleri bir kitapta davşirmeye bir türlü razı olmaz. Yaşamı boyunca karar­ sız kalacaktır artık, öte yandan, bazı kurnaz kişiler, on beş yirmi şiirini bir araya getirip, sözüm ona şiir çözümlemesi, şiir tahlili adı altında Yahya Kemal kitapçıkları hazırlarlar ve kazancı da ceplerine indirirler. Yahya Ke­ mal çok kızmakla birlikte, bir şey yapamaz. Bunun üzerine hayranları eserin bir an önce yayınlanmasını isterler. Sabık Mısır Hı­ divi Abbas Hilmi Paşa'nın damadı Kıbrıslı Şevket Bey on beş bin adet kitabın kâğıt ve matbaa giderlerini karşılamak üzere avans vermek ister. Benzeri öneriler birkaç kez yinelenir. Görüşmeler, tartışmalar, düşünüş­ ler o kadar uzar ki, tasarı hep gerçekleş­ meden kalır.

Yahya Kemal şiirlerini üç cilt olarak top­ lamak düşüncesindedir, ilk ciltte gününün Türkçeşi'yle yazdığı eserleri Kendi Gök

Kubbemiz adıyla yayımlayacaktır. İkincisin­

de Divan gazelleri tarzındaki verimleri yer alacak ve bu eser de Eski Şiirin Rüzgârıyla unvanını taşıyacaktır. Rübailer ise kendi rübaileriyle Ömer Hayyam'dan tercüme et­ tiklerini içerecektir. Ölümünden sonra bu ki­ taplar okura sunulur.

■ P ark Otel d e...

40'lı yılların sonlarında şairimiz Park Otel'de yaşamayı seçer. Evi barkı yoktur.

Adile Ayda, Böyle İdiler Yaşarken... inde Yahya Kemal'in Park Otel'de, “etrafına top­ ladığı geniş çevre üzerinde edebi saltanat sürmekte” olduğunu saptamıştır. Ayda, 2 Haziran 1947 tarihli Cumhuriyet Gazetesi' nde “ şairin kişiliği ve sanatı hakkında geniş bir etüd” yayınlamıştır; 11 Ekim 1947'de şairle araştırmacı Beyoğlu'ndaki Büyük Ku- lüp'te görüşürler...

İstanbul, kendisini çok sevmiş şairi bir heykelle anmak ihtiyacını duymuştur. Yahya Kemal, birçok şiirinde İstanbul'u dile getirdiği gibi, kentin mimarisiyle ilintili görüşlerini de yazmış, bu yazılar “ Aziz İstanbul” adıyla ı kitaplaştırılmıştır. * *

f t

X

“Şair beni büyük nezaketle karşıladı. Çok itinalı giyinmişti. Zarif giyinişi, zarif gülümseyişi ile çelişkili olarak, duruşunda ve hareketlerinde bir çeşit hantallık vardı. Çünkü hayli şişmandı ve göbekli idi. Tu­ haftır, büyük sopranolar ve büyük şairler çok defa şişman olur...”

Park Otel ziyaretçileri arasında yer almış Sermet Sami Uysal'ı unutmayalım. Uysal, ziyaretlerini bütün bir kitapta kaleme getirir. Yaşlı Yahya Kemal'i sözünü esirgemez bir tavır içinde görürüz, örnekse, ulu şair Ha- mit konusunda ilginç ididalar ileri sürer. Hp- mit'i Londra'da görmüşler:

“EveL cok zarifti. Fakat kafası hâlâ şarklı idi. konuşurken anladım ki, ne İngil­ tere'nin ne de Avrupa'nın büyük şairlerini tanıyor. Nitekim, İlhan Turhan (Hamit'in pi­ yeslerinin adları) bunun misalidir. Evet, Hamit Bey beni ısrarla içki içmeye davet etti. Gittik... Fakat Hamit Bey içki içince, çok değişiyordu. Bilhassa adi bar kızla­ rına fazla sataşıyordu. Ne ise bu bahsi kapayalım.”

Bahsi kapatmadan önce ekleyelim ki, Abdülhak Hamit'le Yahya Kemal'in perileri hiçbir zaman barışmamıştır. Hamit'in salo­ nuna devam eden Hayal Şehir şairi han­ diyse yok muamelesi görmüştür.

Vefakâr Abdülhak Şinasi, Hamit'in hoş­ lanmadığı şairi ömrünce saygıyla anmıştır. Son günlerinde de yanındadır. Yahya Kemal pek hastadır ve İstanbul'da Cerrahpaşa Hastanesi'ne yatırılmıştır. Ziyaretçileri ara­ sında Nihat Sami Banarlı'yı. Ahmet Hamdi Tanpınar'ı, Cahit Tanyol'u. Münir Nurettin'i sayabiliriz; herkes üzgün ve kaygılıdır. Yah­ ya Kemal nedense Bâki'yi anmaktadır. Dev­ rinin en saltanatlı şairi de ölüp gitmemiş midir?.. Bunalım kertesinde sıkıntı duyan şairimiz, “tekrar elbiselerini giymek ve po­ tinlerini giydirtmek” ister, hastaneden çıkıp Park Otel'deki odasına dönmek niyetin­ dedir. Derken durum ağırlaşır, Bâki'nin “Al­

lahadır tevekkülümüz, itimadımız” dizesi

son kez dudaklarından dökülür ve Yahya Kemal de 1 Kasım 1958 Cumartesi günü bu dünyaya gözlerini kapar.

Belki de çoktan beri ölümü özlemiştir:

“Hülyası kalmayınca, hayatın ne zevki var?/Bitsin, hayırlısıyla, bu beyhude son­ bahar...”

Hisar'daki mezarının ziyaretçileri bugün yok denecek kadar azdır. Park Otel yıkılmış, Beyoğlu'ndaki Büyük Kulüp kayıplara karış­ mış; yapayalnız şair hayatlarından da salta­ natlar ebediyyeri el ayak çekmiştir.

“ Rindlerin ölü m ü ” şiiri yayınlan dığında, Abdülhak Şinasi Hisar, “ ölüm asude bahar ülkesidir ij bir rinde / Ruhu her yerde buhurdan gibi yıllarca tüter / Ve serin serviler altında kalan kabrinde / Her seher bir gül açar, her gece bir bülbül öter!” mısralanna vurulur. Şaire bu kıtanın “ sonuncu gün” mezar taşırfa hak ettirilmesi gerektiğini söyler... H ürriyet PAZAR 5

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a Toros Arşivi