Başlık: Broyler rasyonlannda L-karnitin ve sodyum humat kullanımıYazar(lar):ÖZÇELİK, Hande;YALÇlN, Sakine Cilt: 51 Sayı: 1 Sayfa: 063-069 DOI: 10.1501/Vetfak_0000002271 Yayın Tarihi: 2004 PDF

(1)

Broyler rasyonlannda L-karnitin ve sodyum humat kullanımı*

Hande ÖZÇELİK

ı,

Sakine YALÇlN

2

IMis Tav Ltd Şti, Ankara; 2Ankara Üniversitesi, Veteriner FakUltesi, Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Ankara

Özet: Bu araştırma, rasyonlara L-kamitin ve sodyum humatın birlikte veya ayrı katılmalarının broylerlerde bazı verim özellikleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada toplam 288 adet günlük Ross 308 erkek broyler civciv kullanılmıştır. Araştırma her biri 72'şer civcivden oluşan i kontrol, 3 deneme olmak üzere toplam 4 grup halinde yürütülmüştür. Grupların her biri i8 adet civciv içeren 4 tekrar grubuna ayrılmıştır. Birinci, ikinci ve üçüncü deneme grupları rasyonlarına sırasıyla

100 mglkg L-karnitin, 2.5 glkg sodyum humat ve 100 mglkg L-kamitin+2.5 glkg sodyum humat ilave edilmiştir. Araştırma 42 gün

sürdürUlmüştür. Araştırma sonunda gruplar arasında canlı agırıık, canlı agırıık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, mortalite, karkas agırlıgı, karkas randımanı, taşlık agırlıgı ve abdominal yag agırlıgı bakımından istatistik açıdan bir farklılık görülmemiştir. Rasyonlarda L-karnitin, sodyum humat ve L-kamitin+sodyum humat bulunması, 42 günlük araştırma süresince canlı agırıık artışını kontrol grubuna göre sırasıyla %5.20, 5.55 ve 3.72 düzeyinde arttırmış, bir kg canlı agırıık artışı için tüketilen yem miktarını ise sırasıyla %6. iO, 1.4 i ve 6. iO düzeyinde azaltmıştır (p>0.05). Rasyonlarda L-karnitin bulunan grupta karaciger ve yürek agırlıgı kontrol grubuna göre daha düşük (p<0.05) bulunmuştur. Sonuç olarak broyler rasyonlarına L-karnitin ve sodyum humatın birlikte ve ayrı katılmalarının canlı agırıık artışı, yemden yararlanma, karkas randımanı ve bazı kesim özellikleri üzerine olumsuz bir etkisi gözlenmemiştir.

Anahtar kelimeler: Broyler, sodyum humat, karnitin, verim özellikleri

The usage of L-carnitine and sodium humate in broiler rations

Summary: This experiment was carried out to determine the effects of the usage of L-camitine and sodium humate alone or in combination in broiler rations on so me productive characteristics. A total of 288 daily Ross 308 broiler male chicks were used in this experiment. They were divided into one control group and three treatment group s each containing 72 chicks. Each group was divided into four replicate groups each containing 18 chicks. The rations of the first, second and third treatment groups were supplemented with 100 mglkg L-camitine, 2.5 glkg sodium humate and 100 mglkg L-carnitine+2.5 glkg sodium humate, respectively. The experimental period lasted 42 days. At the end of the study there were no statistically differences among the groups in live weight, live weight gain, feed consumption, feed efficiency, mortality, carcass weight, carcass yield, gizzard weight and abdominal fat weight. However, the inclusion of L-carnitine, sodium humate and L-carnitine+sodium humate in the rations increased the weight gain by 5.20, 5.55 and 3.72%, and decreased the feed consumption per one kg weight gain by 6.10, 1.41 and 6.10% compared to control group, respectively during 42 days trial period (p>O.05). The values for liver weight and heart weight of groups fed rations containing L-carnitine were lower than that of the control group (p<0.05). As a result, the usage of L-carnitine and sodium humate alone or in combination in the rations had no adverse effects on live weight gain, feed efficiency, carcass yield and some slaughtering characteristics.

Key words: Broiler, camitine, sodium humate, productive characteristics

Giriş

Humatlar ve karnitin, kanatlıların gelişmesinde,

ve-rimlerinin artırılmasında, metabolik hastalıklara karşı

di-renç oluşturmada, hatta bazı metabolik hastalıkların

sa-ğaltımında, bağışıklık sisteminin güçlendirilmesinde

ayrı-ca organizmada bazı metabolik ve fizyolojik aktivitelerde

raloynayabileceği yönüyle alternatif yem katkı

mad-deleri arasında yer almaktadırlar (4,7,9,11,13).

Gawel (14) braylerler ile yaptığı bir çalışmada

ras-yonunda %2 düzeyinde humokarbowit (humus-mineral

*

preparatı) bulunan grubun, kontrol grubuna göre canlı

ağırlığının %4.3 daha fazla, bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarının ise % 1.7 düzeyinde daha az ol-duğunu bildirmiştir.

Brayler rasyonlarında 2.5 g/kg düzeyinde humat

(Farmagü1atör DRyTM) bulunmasının canlı ağırlık artışı

ve yemden yararlanmayı olumlu yönde etkilediği rapor

edilmiştir (12,18). Brayler civcivlerle yapılan 42 günlük

araştırmalarda rasyonlara 2.5 g/kg düzeyinde hum at

(2)

53.00 1~.24 211.00 i }ULO i y..80 ~.OO

/ı.00

b.

15 0.20 0.\0 0.25 0.26 3000 23.00 13.15 49.00 12.89 29.00 4.00 2.15 1.00 1.00 0.15 0.20 0.10 0.25 0.26

ıo<ı

O 100 i 2 3 Gnıplar Kontrol Deneme Hesapla bulunan

Metabolize olabilir enerji, kcallkg

Ham protein,%

L- karnitin3, mglkg yem

Yem maddesi,%

Mısır

Tam yağlı soya Soya küspesi Balık unu Bitl<iselyağ Dikalsiyum fosfat Kireç taşı DL-metiyonin Vitamin karması' Mineral karması~ Tuz Kum

Denemede altlık olarak odun talaş ı kJııanıımıştır.

i

Deneme yerinin aydınlatılmasında gündüz gün ışığı, gece

normal ampullerden yararlanılmıştır. DeneJıe süresince

ortamın sürekli olarak aydınlık kalması sağl;~nmıştır. Or-tamın ısıtılmasında elektrikli ısıtıcılardan ya+rlanıımıştır. tık hafta ortam ısısı 32-34°C olmasına özen gösterilmiş

ve bu sıcaklık daha sonraki haftalarda adaltılarak

22-24°C'ye kadar düşürülmüştür. Son iki haftJ20-22°C'lik

ortam ısısı yeterli görülmüştür. Kümeste gebe ve gündüz

arasında ısı farkının oluşmamasına özen gösı'erilmiştir. i

Denemede 0-14 günler arasında plastik civciv

yem-likler kullanılmıştır. 15-42 günler arasındalaıuklU metal

yemliklerden yararlanılmıştır. Plastik suluKlarla da

gün-i

lük taze tenıiz su verilmiştir.

i

Araştırmada kullanılan yemlerin had besin madde

miktarları AOAC (l)'de bildirilen metotıaıa göre ve me-i

i

13200 12LOO /10.39 i

i: Vitamin karması: Her bir kg vitamin karmasında 12 000 000

ıu

vit A, 3 000 000LUvit D3, 30 g vit E, 3 g vit K3, 2 g vit

B,,5 g vit B2, 40 g niasin, 12 g pantotenik asit,S g vit B6, 0.015 g vit Bı~, 0.75 g folik asit, 0.05 g biotin, 50 g vit C içermektedir.

2: Mineral karması: Her bir kg mineral karmasında 160 g Mn,

120 g Fe, 120 g Zn,

Lo

g Cu, 0,4 g Co, 2 g I,

<p

g Se

bu-lunmaktadır.

i

3: Rasyonlardaki L-karnitin miktarı Baumgartner, ve Blum (3)'ın bildirdiği değerlerden yararlanarak hesaplaı!ımıştlr. Tablo 2. Araştırma yemlerinde L-karnitin ve sOdYul humat

dü-zeyleri.

i

Table 2. The levels of L-carnitine and sodium humate in the

ex-Perimental feeds. i_i

L-karnitin (mglkg) Sodyum hJımat(glkg)i

O il i LO 2.5 i ~~.5 i

i

Tablo

ı.

Araştırma yemlerinin bileşimi(%).

!

Table I. The composition of experimental feeds(%).

i

Etlik civciv ,Etlil(pi,liç

yemi Yremı

Hande Özçelik - Sakine Yalçın

i

Materyal ve Metot

i

Araştırmada hayvan materyali olarak özel bir

ta-i

vukçuluk işletmesinden alınan 288 ıadet günlük Ross 308

erkek brayler civciv kullanılmıştırj' Her biri 72'şer

civ-civden oluşan 1 kontrol ve 3 dene~e olmak üzere 4 grup

düzenlenmiştir. Her bir grup 18 civcivden oluşan 4 alt

gruba bölünmüştür. i

Araştırmada brayler civcivlere 1-21. günler arasında

etlik civciv yemi, 22. günden 42.1 güne kadar etlik piliç

yemi verilmiştir. Etlik civciv ve etlik piliç yemlerinin

bi-leşimi Tablo 1'de gösterilmektedit. Rasyonlar izokalorik

ve izonitrajenik olacak şekilde derlgelenmiştir.

Birinci, ikinci ve üçüncü d~neme grubu yemlerine sırasıyla L-karnitin, s<Ddyumhuma~ ve L-kamitin+sodyum

humat katılmıştır. Kontral grubJnun yemine L-karnitin

i

ve sodyum hum at ilave edilmemiştir (Tablo 2). Deneme

i

grubu yemlerine L-karnitin ve sodyum humat, kontrol,

grubu yemindeki kunl düzeyleri azaltılarak katılmıştır.,

Her bir bölmedeki hayvanla:r grup yemlemesine tabi

tutulmuş ve tüketebilecekleri mikltarlarda yem sürekli

ola-rak yemliklerinde bulundurulmuştur. Deneme 42 gün

sür-dürülmüştür. [

[

i

randımanı ve abdaminal yağ YÜzdesini: (17), abdominal

yağ, karaciğer, kalp, taşlık, sıcak karkas ve soğuk karkas

i

ağırlık değerlerini (18) etkilemediği kaY,dedilmiştir. Grapp ve ark. (15) özellikle L-~arnitin sentezinin

endojen gereksinimini karşılamada y~tersiz olan genç

hayvanlarda rasyonlara L-karnitin ilave:sinin, yağ asidi ve

enerji değerlendirilmesini arttırarak, canlı ağırlık artışı ve

yemden yararlanmayı olumlu yönde etkilediğini

bil-dirmişlerdir. [

Uen ve Horng (21), 180 adet glünlük brayler dv-civlerle yaptıkları altı haftalık araştırmk sonunda, rasyana 160 mg/kg L-karnitin ilavesinin canlıl ağırlık artışı, yem tüketimi, yemden yararlanma oranı, Jaraciğer ağırlığı ve

i

abdominal yağ ağırlığı bakımından istatistik açıdan

fark-ı

lılık yaratmadığını gözlemlemişlerdir.ı

Rabie ve ark. (23), 18 günlük [braylerler ile

yap-tıkları 35 gün süren çalışmalarında 59 mg/kg karnitin

ila-vesinin canlı ağırlık artışı ve yemdeq yararlanma oranını

olumlu yönde etkilediğini bildirmişlerdir. Ayrıca,

ab-dominal yağ miktarı ve yüzdesi ile [göğüs etindeki ham yağ miktarının karnitin ilavesiyle ön'emli ölçüde azaldığı

da rapor edilmiştir. i

Bu çalışmada, rasyonlarda U-karnitin ve sodyum

humatın birlikte veya ayrı kullanıthlarının braylerlerde

bazı verim özellikleri üzerine etkilerini belirlemek amaç-i

lanmıştır. 64

(3)

Tablo 3. Araştırma yemlerinin metabolize olabilir enerji de-gerıeri (kcallkg) ile ham besin madde miktarları (%).

Table 3. Metabolizable energy Ievels (kcallkg) and nutrient va-lues (%) of experimental feeds.

Bulgular

Araştırmada kullanılan rasyonların besin madde

miktarları ve metabolize olabilir enerji değerleri Tablo

3'de verilmektedir.

Araştırma süresince gruplarda elde edilen ortalama

canlı ağırlıklar Tablo 4'de gösterilmektedir. Altı haftalık

araştırma sonunda kontrol grubu,I, 2 ve 3. gruplarda

or-talama canlı ağırlık değerleri sırasıyla 1773.9, 1862.4,

1870.9 ve 1834.7 g olarak belirlenip gruplar arasındaki

fark istatistik olarak önemsiz bulunmuştur.

Gruplarda ortalama canlı ağırlık artışı, yem tüketimi ve yemden yararlanma değerleri Tablo 5'de verilmektedir. Altı haftalık araştırma süresince bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı kontrol grubu ile 1,2 ve 3.

de-neme gruplarında sırasıyla 2.13, 2.00, 2.10 ve 2.00 kg

olarak bulunup gruplar arasındaki farkın istatistik olarak önemsiz olduğu görülmektedir.

Gruplarda bazı kesim özellikleri Tablo 6'da

gös-terilmektedir. Karkas randımanı kontrol grubu ile 1, 2 ve

3. deneme gruplarında sırasıyla %73.98, 73.80, 73.84 ve

73.04 olarak bulunmuştur.

Deneme süresince hayvanlarda herhangi bir hastalık

belirtisi gözlenmemiştir. Deneme sonuna kadar

grup-lardaki ölü sayısı kontrol grubunda 1 (% 1.39),

L-kamitinli yem tüketen grupta 2 (%2.78), sodyum humatlı

yem tüketen grupta 4 (%5.56), L-karnitin+sodyum humat

kombinasyonlu yem tüketen grupta ise 2 (%2.78)

ol-muştur. Gruplar arasında ölüm oranı bakımından istatistik

açıdan önemli bir fark bulunmamıştır (X2 =2.18; p=0.53).

tabolize olabilir enerji düzeylerinin hesaplanmasında ise

TSE (27)'nin önerdiği formüle göre belirlenmiştir.

Hayvanlar denemenin başlangıcında, 7, 14, 21, 28,

35 ve 42. günlerde tek tek tartılarak canlı ağırlıkları

sap-tanmıştır. Aynı günlerde yapılan yem tartımlarıyla alt

grupların haftalık yem tüketimleri bulunmuştur. Alt

grup-ların canlı ağırlık ve yem tüketimi değerlerinden

ya-rarlanarak canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma

oran-ları hesaplanmıştır. Alt gruplarda ölen hayvanlar günlük

olarak kaydedilmiştir.

Denemenin 42. gününde her alt gruptan 4 hayvan

rasgele ayrılıp tartılarak kesime alınmıştır. Piliçlerin

baş-larının kesilip ayrılması, makine ile tüylerinin yolunması, ayakların ayrılması (bu işlem sırasında ayak numaraları

kanatlara geçirilmiştir), iç organların çıkartılması

şek-linde,kesim işlemi gerçekleşmiştir.

Karkaslar kesim işlemi tamamlandıktan hemen

sonra tartılarak karkas ağırlığı belirlenmiştir. Karkas ağır-lığı kesim öncesi ağırlığa bölünerek karkas randımanı he-saplanmıştır.

Kesilen piliçlere ait karaciğer, yürek, taşlık ve

ab-dominal yağ tartılarak ağırlıkları belirlenmiştir.

Ab-dominal yağ kloaka çevresini saran yağ doku, taşlığın ve

duodenumun etrafını saran yağ doku ve bağırsakların

al-tında peritonun iç yüzeyini kaplayan yağ dokudan

oluş-muştur (6,16). Karaciğer, yürek, taşlık ve abdominal yağ

ağırlıkları kesim öncesi canlı ağırlıklara bölünüp 100 ile çarpılarak oranları hesaplanmıştır,

Gruplara ait istatistik hesaplamalar ve grupların

or-talama değerleri arasındaki farklılıkların önemliliği için

varyans analizi, gruplar arası farkın önemlilik kontrolü

içinde Duncan testi uygulanmıştır (25). Gruplar arasında

ölüm oranı bakımından bir farklılığın olup olmadığının

kontrolünde Ki-Kare testi kullanılmıştır (25). İstatistik

analizler SPSS 10.00 (Inc., Chicago, II, USA)

prog-ramında yapılıruştır.

Tablo 4. Gruplarda canlı agırıık ortalamaları (g). Table 4. Mean liye weight~ of groups (g).

Kuru madde Ham protein Ham yag Ham selüloz Ham kül Azotsuz öz madde Metabolize olabilir enerji

Etlik civciv yemi 92.52 23.30 6.83 4.54 5.59 52.26 3093

Etlik piliç yemi 91.52 20.90 8.50 4.46 6.64 51.02 3154 Deneme grupları

Gün Kontrol grubu i (Kamitin) 2 (Sodyum humat) 3 (Karnitin+Sodyum humat) F

n x Sx n x Sx n x Sx n x Sx O 72 40.3 0.3 72 40.5 0.3 72 40.5 0.4 72 40.6 0.3 0.17 7 72 127.5 1.4 72 125.1 1.6 72 128.1 1.8 72 129.9 1.7 1.45 14 72 321.9 5.0 72 335.1 5.0 72 337.5 4.4 72 322.7 5.8 2.59 21 71 583.7b 11.4 70 625.3a 9.2 69 604.0ab 1-0;].. .;70 592.1b 10.6 3.01 * 28 71 1005.8 20.6 70 1057.4 14.9 69 1041.7 18.6 70 1013.9 19.3 1.70 35 71 1424.4 31.5 70 1495.9 21.9 69 1493.5 29.5 70 1450.0 25.0 1.64 42 71 1773.9 39.2 70 1862.4 22.8 68 1870.9 27.0 70 1834.7 24.7 2.26

(4)

1.76 1.86 0.65 0.92 1.43 0.71 1.40 2.89* 0.87 3.13* 1.81

i

,

i

i F i

i

i i

i

1.83

I

0.80 1.09

!

0.43 i 5.38*

!

2.68 i 2.65

i

1.68 i 2.89

i

i i i

i

552.4 21.3 1245.3 39.2 1797.7 48.7 980.6 31.1 2626.3b 56.3 3607.0 86.4 1.78 0.05 2.1 i 0.03 2.00 0.01 0.03 0.05 0.03 1.76 2.24 2.10 562.8 9.2 1266.7 27.4 1829.5 23.7 991.1 16.6 2832.la 17.9 3823.2 25.0 40.1 31.3 0.43 1.51 0.07 1.68 0.08 0.09 0.05 0.35 0.01 i

i

r Deneme grupları

i

23'

(Sodyum humat) (Karnitin+Sodyum hu!nat) F

x Sx x Sx

i

2059.6 43.3 2003.6 50.51/ 1520.8 33.4 1465.9 44.4

~1~~~7:

~:~

~~:E

~:~~ii

17.67 1.35 17.41 1.00 0.85 0.06 0.88 0.05/ 44.61 ab 1.30 43.24ab 1.271 2.17 0.05 2.16 O.O~

i i .35a 0.03 i O.64ab O.Dt

0.55 0.01 0.53 0.02 i i

i

. i i i

lunmuştur (Tablo 5). Bununla birlikte 1asyonıarda

L-kamitin, sodyum humat ve L-karnitin+sodyum humat

bu-lunması; 42 günlük canlı ağırlık artışını ~ontrol grubuna

göre sırasıyla %5.20, 5.55 ve 3.72 düdeyinde olumlu

yönde etkilemiştir.

i

Kocabağlı ve ark. (17)' nın yaptıklarıl bir araştırmada broylerlerin 2.5 g/kg hum at kapsayan rasyonlarla 0-21 ve

0-42 günler arasında beslenmesinin can11 ağırlık üzerine

i

yararlı bir etkisinin olmadığını, fakat 22-42 günler

ara-sında humatın büyürneyi arttıncı maddd olarak çok

ya-i

rarlı etkisinin (kontrol grubuna göre %4.28 daha fazla)

ol-duğunu (p<0.05) bildirmişlerdir. Bazl araştırmalarda

. i

(12,18) ıse rasyonlarda 2.5 g/kg humat Ibulunmasının 42

günlük araştırma sonunda broylerlerin canlı ağırlığını

olumlu yönde (p<O.05) etkilediği kaydeı~ilmiştir.

i

i (Kamitin) x Sx 203 1.9 1499.8 73.80 34.36 1.69 18.75 0.93 42.09b 2.08 1O.19b 0.50 5.2 34.6 38.8

42.9 33.6 0.71 1.67 0.06 0.96 0.04 1.04 0.04 0.36 0.01 x i i 585.0 1238.3 1823.3 , Kontrol grubu rlx Sx 2l!40. i 1~82.8 78.98 3ry.17 i /-73 16.13 0.75 46.56a i 12.18 i 1.58a i ,0.54 Kontrol grubu x Sx Özellik Hafta Canlı agırıık, g Karkas agırlıgı, g Karkas randımanı, % Taşlık agırlıgı, g Taşlık oranı, gllOO g ca Abdominal yag agırlıgı, g Abdominal yag oranı, gllOO g ca Karaciger agırlıgı, g

Karaciger oranı, gllOO g ca Yürek agırlıgı, g

Yürek agırlıgı, gll 00 g ca . n=16

ab: Aynı satırda farklı harf taşıyan ottalamalar arasındaki farklar önemlidir (*p<0.05).,

Canlı agırıık artışı, g

0-3 543.2 i 1.9 3-6 1190.1 41.6 0-6 1733.3 51.6 i Yem tüketimi, g i 0-3 1011.3 26.5 i 974.0 22.4 3-6 2675.8b 32.7 i 2674.8b 37.6 0-6 3687.1 46.4 li 3648.8 53.7

Yemden yararlanma oranı, kg yemlkg canlı agırıık artışı

0-3 1.86 0.07 1.66 0.04

3-6 2.25 0.07 2. i6 0.04

0-6 2.13 0.05 i 2.00 0.04

i

n=4 i

ab: Aynı satırda farklı harftaşıyan ortalamalar arasındaki farklar önemlidir (*p<0.05).

i

Tablo 6. Gruplarda bazı kesim özellikle~.

Table 6. Some slaughtering characteristics of groups.

i

Tartışma ve:Sonuç

Araştırmanın 7, 14,28,35 ve 42. günlerinde yapılan

i

tartımlarda belirlenen ortalama canlı ağırlıklar

ba-kınundan gruplar arasında gö~lenen farklılıklar önemli

bulunmamıştır (Tablo 4). Araştırmanın 21. gününde

ras-ı

yonunda L-karnitin bulunan ıgrubun canlı ağırlığının

i

kontrol grubundan önemli derecede yüksek (p<0.05)

ol-duğu görülmektedir. Broyler rakyonlarına L-kamitin,

sod-i

yum humat ve L-karnitin+sodyum humat ilavesi 42

gün-i

lük canlı ağırlığı kontrol grubuna göre sırasıyla %4.99, 5.46 ve 3.43 düzeyinde arttırm~ştır (p>0.05).

Altı haftalık araştırma s~resince kontrol grubu,I, 2

ve 3. deneme gruplarında canlı ağırlık artışı sırasıyla

i

1733.3, 1823.3, 1829.5 ve ~797.7 g olarak hesaplanıp

gruplar arasındaki fark istatistik olarak önemsiz

bu-i i i i i i i i i

Tablo 5. Gruplarda ortalama canlı agırıık artıŞı, yem tüketimi y~ ~emden yararlanma oranı. Table 5. Mean liye weight gain, feed consuniption and feed effıcıency yalues of groups.

i Deneme grupları

(Kamitin) 2 (Sodyum humat) 3 (Kamitin+Sodyum humat)

Sx x Sx x Sx

(5)

Lettner ve ark. (20), broyler rasyonlanna 20, 40 ve

60 ppm, Lien ve Horng (21) 160 ppm, Leibetseder (l9)

%0.02 L-karnitin ilavesinin canlı ağırlık artışında etkili

olmadığını göstermişlerdir. Bayram ve ark. (5) ise

bıl-dırcın rasyonlanna 500 ppm L-karnitin ilavesinin 5

haf-talık araştırma süresince canlı ağırlığı istatistik açıdan

et-kilemediğini bildirmişlerdir. Buna karşılık, bazı

araştın-cılar (23,24) broyler rasyonlanna L-karnitin ilavesinin

canlı ağırlık artışını olumlu yönde etkilediğini (p<0.05)

rapor etmişlerdir.

Kırk iki günlük araştırma süresince toplam yem

tü-ketimi kontrol grubuna göre rasyonlarda sodyum humat

bulunan grupta %3.69 daha fazla, L-karnitin ve

L-karnitin+sodyum humat bulunan grupta ise sırasıyla

% 1.04 ve 2.17 düzeyinde daha az olduğu Tablo 5' den

gözlenmektedir. Karnitinin yem tüketimini azaltıcı etkisi

rasyonlarında L-karnitin ve L-karnitin+sodyum humat

verilen gruplarda görülmüştür. Broylerler ile yapılan bazı

araştırmalarda da rasyonlara 2.5 g/kg humat (12,17) ve

160 mg/kg L-karnitin (21) ilavesinin yem tüketimini

et-kilemediğini bildirmişlerdir. Bayram ve ark. (5) ise

bıl-dırcın rasyonlarına L-karnitin ilavesinin 5 haftalık yem

tüketiminin %7.84 düzeyinde azalmasına yol açtığını

kaydetmişlerdir.

Broyler civcivlerle yapılan araştırmada 0-3, 3-6 ve 0-6 haftalarda bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem miktarı bakımından altı haftalık araştırma süresince

grup-lar arasındaki farklılık istatistik açıdan önemli

bu-lunmamıştır (Tablo 5). Bununla birlikte, rasyonlara

L-karnitin, sodyum humat ve L-karnitin+sodyum humat

ila-vesinin bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem mik-tannın kontrol grubuna göre sırasıyla %6.10, 1.41 ve 6.10 düzeyinde daha az olmasına yol açmıştır. Rasyon1ara L-karnitinin yalnız ve sodyum humat ile birlikte ilavesi sa-dece sodyum humatın ilavesine göre yemden yararlanma oranını %4.76 düzeyinde olumlu yönde etkilemiştir.

Bazı araştırıcılar (12,17), yapılan araştırma

bul-gulanna benzer olarak rasyonlara 2.5 g/kg humat

ila-vesinin yemden yararlanma oranını 0-3 haftalarda

et-kilemediğini bildirmişlerdir. Bununla birlikte yapılan

araştırmada elde edilen bulgular, bazı araştıncıların da

(12,17,18) broylerlerin 42 gün 2.5 g/kg düzeyinde humat

kapsayan rasyonlarla beslenmesinin yemden yararlanma

oranını önemli ölçüde olumlu yönde etkilediğini bildiren bulguları ile farklılık göstermektedir.

Yapılan araştırma bulgularına benzer olarak, Lien

ve Horng (21) broyler rasyonlarına 160 mg/kg L-karnitin

ilavesinin altı haftalık araştırma sonunda yemden

ya-rarlanmada istatistik fark yaratmadığını bildirmişlerdir.

yonlara 500 ppm L-karnitin ilavesinin 5 haftalık araştırma süresince bir kg canlı ağırlık artışı için tüketilen yem

mik-tarını, %8.91 düzeyinde azalttığını gözlemişlerdir. Bazı

araştıncılar (15,22,23) ise rasyonlara L-karnitin ilavesinin broylerlerde yemden yararlanma oranını olumlu yönde et-kilediğini bildirmişlerdir.

Rasyonlara L-karnitin ve/veya sodyum humat

ila-vesi, piliçlerde karkas ağırlığı ve karkas randımanı

ba-kımından farklılığa neden olmamıştır (Tablo 6).

Araş-tırma bulgularına benzer olarak bazı araştıncılar (l2,17)

broyler rasyonlarına 2.5 g/kg humat ilavesinin karkas

ran-dımanını etkilemediğini kaydetmişlerdir.

Bayram ve ark. (5)' nın, rasyonlara L-karnitin

ila-vesinin bıldırcınlarda karkas ağırlığı ve karkas

ran-dımanını etkilemediğini bildiren bulgularıda yapılan

araştırma bulguları ile uyum içerisindedir.

Rasyonlara L-karnitin ilavesi 42 günlük araşürma

sonunda broylerlerde karaciğer ağırlığının önemli ölçüde azalmasına (p<0.05) yol açmıştır (Tablo 6). Rasyonlarda

sodyum humat ve L-karnitin+sodyum humat bulunması

ise karaciğer ağırlığında kontrol grubuna göre farklılık

yaratmamıştır. Yapılan çalışmada karaciğer ağırlığının

100 g canlı ağırlığa oranı bakımından gruplar arasında

farklılık gözlenmemiştir. Bulgular Lien ve Horng (21)'ın

rasyona 160 mg/kg L-karnitin ilavesinin broylerlerde

ka-raciğer ağırlığını etkilemediğini bildiren bulgusuyla uyu

ş-mamaktadır.

Yapılan araştırmada rasyonlarda 2.5 g/kg sodyum

humat bulunmasının broylerlerde karaciğer ağırlığını

et-kilemediğini bildiren bulgu Küçükersan ve ark. (l8)'nın

bulgusuyla benzerlik göstermektedir.

Yapılan 42 günlük araştımıa sonunda rasyonlarda

L-karnitinin bulunması yürek ağırlığının kontrol grubuna ve sodyum humat içeren gruba göre daha düşük olmasına (p<0.05) neden olmuştur (Tablo 6). Yürek ağırlığının 100 g

canlı ağırlığa oranı bakımından ise gruplar arasında

fark-lılık görülmemiştir. Araştırma bulgularından farklı olarak

Buyse ve ark. (8), düşük sıcaklıkta (20°C) yetiştirilen

broylerlerde L-kamitin ilavesinin yürek ağırlığı ve canlı

ağırlığa oranını arttırdığı ve bu nedenle de L-karnitinin

broylerlerde metabolik hastalıkların insidansını azaltan

potansiyel bir madde olduğu sonucuna varmışlardır. Araştırmada yürek ağırlığı rasyonlara sodyum humat

ilavesinden etkilenmemiştir. Benzer olarak, Küçükersan

ve ark. (18) rasyonlarda 1.5 ve 2.5 g/kg düzeyinde humik

asit bulunmasının yürek ağırlığını etkilemediğini

kay-detmişlerdir.

(6)

bir-68

i

i i i i i

i

b

Kaynaklar.

lığı ve taşlık ağırlığının 100 g canlı ağırlığa oranı

a-. i AOAC (I 984): Official Methods of An.alysıs of ıthe

As-kımından istatistik açıdan farklılık li oluşturmamıştır .

sociation of Official Analytical Chemısts. i4th Jed,

Ar-(Tablo 6). Bulgular Küçükersan ve ark.11(18)'nın 2.5 glkg

lington, Virginia.

humat içeren rasyonlarla beslenen broYı~erlerin42 günlük 2. Bailey CA, White KE, Domke SL (1996):Eval.1ation of

araştırma sonunda taşlık ağırlığındfl farklılık oluş- Menefee Humate TM on the performance of brolZers.

Po-madığını bildiren bulgusuyla uyum iç~bsindedir. Broyler ultry Sci, 75 (Suppl 1), 84.

i

rasyonlarına L-kamitin ile L-kamitin+sodyum humat ila- 3. Baumgartner M, Blum R (1997):Typical L-cam/tine

con-., 1k ğ 1 ğ tki' . ı' kapsayan lı' tent.r ı'n.f'eedstuFF..s. LONZA Ltd Technical ReporlLAugust

vesının taş ı a ır ı i ve oranına e ısın -, :J,I'

1 1 i 1997.

teratür bildirimine rast anı mamıştır. i i.

4. Baumgartner M, Blum R (1997):L-camitine .fn poultry

Yapılan 42 günlük araştırma ~onunda abdorninal nutrition- requirements and effects of an adequate supply.

yağ ağırlığı ve abdominal yağ ağırlığının 100 g canlı ağır- LONZA Ltd Technical Report. August 1997.

i

lığa oranı bakımından gruplar arasında fark gö- 5. Bayram

t,

Akıncı Z, Uysal H (I 999):Japon blll

ı

11rcın(Co-rülmemiştir (Tablo 6). Araştırma bul:gularına benzer ola- tumix cotumix Japonica) rasyonlarına katılan L-~a~~~tin

rak broyler rasyonlanna, Kocabağlı ve ark. (17), 2.5 glkg ve Vitamin C'nin besi performansı ve yumurta ıverımı

uze-humat; Küçükersan ve ark. (18), 2.5 :glkg uze-humat; Lien ve rine etkisi. YYÜ Vet Fak Derg, 10, 32-37. i

Homg (21), 160 mglkg L-kamit~n, Leibetseder (19), 6. Bccker WA, Spencer IV, Mirosh LW, vırstrate JA

. 1ğ . (I98 I): Abdominal and carcass fat in flve bro1iler strains.

%0.02 L-kamitin ilavesinin abdom~nal yağ ağır i ı

iıze-Poultry Sci, 60, 693-697.

rine etkili olmadığını bildirmişlerdir. Buna karşılık bazı

I 7. Blum R, Baumgartner M (1997): L-versus D- or

D,L-araştırmacılar (22-24) broyler ras~onlannda L-kamitin _camitine, _occurrence _{- metabo ism- IOsynt esıs-amma}i b' h" . lfi

e-bulunmasının abdominal yağ ağlflığı ve oranını azalt- eding studies-regulations-references. LONZt Ltd

Tech-tığını (p<0.05) kaydetmişlerdir. : nieal Report. August 1997. i

Araştırma süresince kontrol grubu ile 1, 2 ve 3. de- 8. Buyse J, Janssens GP, Decuypere E (2ool):lrrhe effects of

neme gruplarında sırasıyla 1, 2, 4,1ve 2 adet broyler öl- dietary L-camitine supplementation on the performance,

müştür. Rasyonlarda L-kamitin, isodyum humat ve L- organ weights and circulating hormone a1'd metaboltte

concentrations of broiler chickens reared under anormal

karnitin+sodyum humat bulunması mortalite oranı ba- . i

I or low temperature schedule. Br Poultry Sci.,.

',ıı,

230-241.

kımından farklılık yaratmamıştır. I

9. Coşkun T (1999): Kamitin: Klinik Onemi ve

Uy-Bailey ve ark. (2), broyler )Iılemlerinehumat katkısı _gulamaları. _{477-483. In:}

_ı

_{Ozalp, M Yurdakök, T Coşkun}.. L

yapıldığında sadece dişilerde ve ;35. gün ölüm oranında (Ed). Pediatride Gelişmeler. Sinem Ofset, Aııkara.

artış olduğunu belirtmişlerdir. Yapılan araştırmada da ras-

ı

O. EMEA (I 999): Humic acids and their sodium salts

sum-i i

yonunda sodyum humat bulunan ,grupta ölümlerin 2. haf- mary report. Committee for veterinary medic,'inal product.

tadan sonra olduğu Tablo 4'den :görülmektedir. Bununla The European Ageney for the Evaluation oflMedieinal

Pro-birlikte, rasyonunda sodyum huıpat bulunan grupta mor- ducts. EMEA/MRU554/99-FINAL, i999, ~_ondon.

talite oranı diğer gruplarınkinden istatistik açıdan farklı i

ı.

Eren M (2001):Verim Artırıcılarda Son Gelişmeler.

361-ı'

382. /n: HM Yavuz (Ed) Çiftlik Hayılanlarının

Bes-bulunmamıştır. Aynca, Avrupa ,laç Değerlendirme Ajan- i ..

lenmesinde Temel Prensipler ve Karma Yem Uretiminde

sı (10) humik asit ürünlerinin oral toksisitesi olmadığını_i _{Bazı Bilimsel Yaklaşımlar.} _{Farmavet liaç Sanayi ve Ticaret}

i

bildirmiştir. Tronina (26) ise % 120 dolayında ölümün 01- AŞ_{, stan u.}

ı

b i _i

i

duğu bir broyler sürüsünün ras~onlarına humin-mineral i2. Eren M, Deniz G, Gezen ŞŞ, Türkmen

t1!

(2000):Broyler

preparatlarının ilavesinin 7 gÜ? sonra mortaliteyi %2-5 yemlerine katılan humatların besi perfonhansı, serum

mi-düzeyine düşürdüğünü kaydetmiştir. neral konsantrasyonu ve kemik külü üzeline etkileri.

An-Yapılan bu çalışma bulg~larının bazı literatür bil- kara Üniv Vet Fak Derg, 47, 255-263.

i

dirişlerinden farklılık gösterm<;b, araştırmalardaki hijyen 13. Ergün A (2002): Yem Katkı Madde/erii 275-317. In: A

Ergün, ŞD Tuncer,

ı

Çolpan. S Yalçın, G Yıldız, MK

Kü-koşullarının farklı olması, hayranların bulunduğu ortam, çükersan, S Küçükersan, A Şehu (Ed), Yemler, Yem

Hij-denemelerde kullanılan hayv~nların yaşı ve ırkı, hay- yeni ve Teknolojisi. Pozitif MatbaacıhJ ve Ambalaj San

vanlann sağlık durumu, rasYl'mun yapısı, rasyonda bu- Tic Ltd Şti. Ankara.

i

lunan yem hammaddelerini~ çeşidi, rasyonun besin 14. Gawel A (1992):The Influence of DijfJrent Preparations

madde bileşimi ve rasyonda metil gruplarının mev- on Immunological Status of Chickens Vat-cinated with

Coc-r i

cudiyeti gibi faktörlere bağlı Qlabilir. civac. Doctoral thesis. Agrieulture Academy Wroclaw. In:

Sonuç olarak, broyler ;bsyonlarına L-kamitin ve W Tronina. The effects of the usage

j~f

humine-mineral

i preparations in animal nutrition. Interna~ionalAnimal

Nut-sodyum humatm birlikte ve ayrı katılmalarının canlı ağır- i

, rition Congress 2000, 4-6 September 12000,Isparta,

Pro-lık artışı, yemden yararlanma,_i karkas randımanı ve bazı _{eeedings: 237-242.}

i

kesim özellikleri üzerine ıolumsuz bir etkisi göz- 15. Gropp JM, Schumacher A, Schweigert FJ (1994):

Re-lenmemiştir.: cent research in vitamin nutrition with Ispecial emphasis to

(7)

vitamiıı A, {3-caroteııe aııd L-camitiııe. 124-134. In: Pro-ceedings of the Meeting of the Arkansas Nutrition Con-ference, Arkansas Poultry Federation.

16. Izat AL, Thomas RA, Adams MH (1989): Effect of

di-etary aııtibiotic treatmeııt 011yield of commercial broilers.

Poultry Sci, 68, 65 i-655.

17. Kocabağlı N, Alp M, Acar N, Kahraman R (2002): The

ejfects of dietary humate supplemeııtatioıı 011 broiler

growth aııd carcass yield. Poultry Sci, 81, 227- 230. 18. Küçükersan MK, Çolpan

t,

Saçaklı P, Küçükersan S

(2002): Bmyler rasyoıılarıııda humik asitiıı kullaııılması. Sürdürülebilir ve Orgaııik Tarım Sempozyumu. 27-28 Ha-ziran 2002. TOBB Konferans Salonu, Ankara.

19. Leibetseder J (1995): Ulltersuchuııgeıı über die Wirkuııg von L camitiıı beim. Huhn Arch Anim Nutr, 48, 97 - 108.

20. Lettner F. Zollitsch W, Halbmayer E (1992): Use

ofL-carnitiııe in the bmiler ratiofl. Bodenkultur, 43, 161- 167.

21. Lien TF, Horng YM (2001): The e/fect ofsupplemeııtary

dietary L-camitiııe on the growth peiformance, serum com-ponellts, carcass traits and eıızyme activities iıırelation to fatty acid {3-oxidatiolı of broiler chickeııs. Br Poultry Sci,

42,92-95.

22. Rabie MH, Szilagyi M (ı998): Ejfects ofL-camitine supp-lemeıılation of diets differiııg in eııergy levels 011

per-formance, abdomiııalfaı conleııt and yield aııd compositioıı ofedible meal of broilers. Br J Nutr, 80, 391-400.

23. Rabie MH, Szilagyi M, Gippert T (1997): Effects of

di-etary L-camitine supplemeııtatioıı aııd proteiıı level oıi per-formaıice aııd degree of meatness aııd fatııess of broilers.

Acta Biol Hung, 48, 221-239.

24. Rabie MH, Szilagyi M, Gippert T, Votisky E, Gerendai D (1997): Iııfluence of dietary L-carnitiııe 011performaııCı! aııd carcass quality of broiler chickeııs. Acta Biol Hung, 48,241-252.

25. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V (I 995): Biyoistatistik. 6.

baskı. Özdemir Yayıncılık, Ankara.

26. Tronina W (2000): The effects of the usage of

humiııe-miııeral preparatioııs iııaııimalııutritioıı. International Ani-mal Nutrition Congress 2000, 4-6 September 2000, Isparta, Proceedings: 237-242.

27. TSE (1991): Hayvali Yemleri-Metabolik (Çevrilebilir) Eııerji Tayiııi (Kimyasal Metot). TSE No: 9610. Türk

Stan-dartları Enstitüsü, Ankara.

Geliş tarihi: 18.11.2002/ Kabul tarihi: 07.03.2003

Yazışma adresi: Prof. Dr. Sakine Yalçın

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi

Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı, Dışkapı 06110, Ankara