26
‹nmeli Hastalarda EMG Biofeedback Kullan›m›
EMG Biofeedback Application in Stroke Patients
Ö Özzeett
Biofeedback (BF), kifliye ait fizyolojik olaylar hakk›nda, elektronik cihazlarca görsel ve iflitsel sinyaller üreterek bilgi veren, kiflinin bu bilgileri kullanarak vücut fonksiyonlar›n›n fark›nda olmas›n› ve bu fonksiyonlar›n› istemli olarak de¤ifltirebilmesini sa¤layan bir tedavi yöntemidir. Elektromiyografik-biofeed-back (EMG-BF) en s›k kullan›lan BF çeflididir. Bu yöntem yüzeyel elektrotlar kullan›larak motor ünit potansiyellerini alg›layan bir cihaz olarak tan›mlan›r. Hasta kaslar›ndaki aktiviteyi artt›rmaya ya da azaltmaya çal›fl›r. EMG-BF 1960’lardan itibaren hemipleji rehabilitasyonunda kullan›lmaktad›r. ‹nmeli hastalarda EMG-BF kullan›m›n›n temel amac› parezik kaslar›n reedükasyonu ve spastik kaslar›n relaksasyonudur. ‹nmeli hastalarda ayak bile¤i eklem ha-reket aç›kl›¤›nda ve dorsifleksiyon kuvvetinde anlaml› art›fl oldu¤u gösteril-mifltir. Ayr›ca EMG-BF’in özellikle sal›n›m faz›nda yürümenin iyileflmesi üzeri-ne olumlu etkisi vard›r. ‹nme geçirmifl hastalarda el bile¤i eklem hareket aç›k-l›¤›n› ve kas aktivitesini iyilefltirmekle beraber, fonksiyonel etkisi tart›flmal›d›r. EMG-BF hem alt, hem de üst ekstremite rehabilitasyonu için inmeli hastalar-da etkin ve kolay uygulanabilir yard›mc› bir rehabilitasyon arac›d›r. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007; 53 Özel Say› 1: 26-9
A
Annaahhttaarr KKeelliimmeelleerr:: ‹nme, EMG biofeedback
S
Suummmmaarryy
Biofeedback (BF) is the therapeutic technique of using equipment to reveal to human beings some of their physiological events in the form of visual or auditory signals in order to teach them to manipulate. Electromyographic-biofeedback (EMG-BF) is most frequently employed form of BF. This method was defined as the use of instrumentation applied to the patient’s muscles with external electrodes to capture motor unit electrical potentials. The patient is instructed to activate or decrease the activity of the muscles. EMG-BF has been used in the rehabilitation of hemiplegia since the 1960s. Main goals of EMG-BF application in stroke patients are re-education of paretic muscles and relaxation of spastic muscles. Significant improvement in ankle range of motion and dorsiflexion strength was shown in patients with stroke. Also, EMG-BF has positive effect on gait recovery especially in swing phase. Although EMG-BF improves the wrist extension range of motion and muscle activity in poststroke patients, functional effect has been still controversial. EMG-BF is an effective and easy applicable rehabilitation tool for both upper and lower extremity rehabilitation in poststroke patients.Turk J Phys Med Rehab 2007; 53 Suppl 1: 26-9
K
Keeyy WWoorrddss:: Stroke, EMG biofeedback
E¤itim / Education
Kaan UZUNCA
Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal›, Edirne, Türkiye
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Dr. Kaan Uzunca, Fatih Mah. Tahsin fi›pka Cad. ‹zzet Arseven Apt. A Blok D.8 Edirne, Türkiye Tel.: 0284 235 76 41/4716 Faks: 0284 235 91 87 E-posta: druzunca@yahoo.com KKaabbuull ttaarriihhii:: fiubat 2007 N
Noott:: VV.. TTrraakkyyaa FFTTRR ““SSiirraannuuflfl KKookkiinnoo”” GGüünnlleerrii--‹‹nnmmee RReehhaabbiilliittaassyyoonnuu SSeemmppoozzyyuummuunnddaa ssuunnuullmmuuflflttuurr ((2211--2222 EEyyllüüll 22000066 EEddiirrnnee)) Teknik olarak feedback, ç›k›fl›n, kayna¤a tekrar geri
döndürü-lerek hatan›n düzeltilmesinin sa¤lanmas› ya da bir karfl›laflt›rma yap›larak ç›k›fl›n belirli bir istek yönünde yeniden flekillendirilme-sinin sa¤lanmas› anlam›n› tafl›r. “Bio” yunancada hayat demektir. “Feedback” ise bilginin kayna¤a, kökene geri döndürülmesidir. O halde biofeedback (BF), kayna¤›n oluflturdu¤u biyolojik bilginin kaynak taraf›ndan anlafl›labilmesi ve kontrol edilebilmesi için, tek-rar kayna¤a geri döndürülmesidir. Türkçe’ye ise “ geri itilim”, “ge-ri besleme” veya “ge“ge-ri bildi“ge-rim” olarak çev“ge-rilebilir. Baflka bir ifa-deyle, BF, fark›nda olunmayan ve kifliye ait normal veya anormal fizyolojik olaylar hakk›nda, genellikle elektronik cihazlarca ve
s›k-l›kla görsel ve iflitsel sinyaller üreterek bilgi veren, kiflinin bu bilgi-leri kullanarak vücut fonksiyonlar›n›n fark›nda olmas›n› ve bu fonksiyonlar›n› istemli olarak de¤ifltirebilmesini sa¤layan bir teda-vi sistemidir. Biofeedback, terapötik egzersizlerin kullan›ld›¤› has-ta gruplar›nda, normalde hashas-tan›n hissedemeyece¤i fizyolojik olaylar›n gösterilmesi, ölçülmesi ve kontrol edilmesini sa¤layarak konvansiyonel egzersizlerin daha verimli ve amaca uygun olarak yap›labilmesini sa¤lar (1-4).
Biofeedback ile kalp h›z› ve ritmi, kan bas›nc›, deride terleme, ›s› de¤iflimleri, beyin dalga flekilleri, kas kontraksiyonu, sfinkter hakimiyeti kontrol edilebilir (5-8).
Fiziyatride BF kullan›m› genifl bir alanda yer bulmaktad›r. Mo-tor kuvvet geliflimi, denge ve yürüme e¤itimi, spastisitenin azalt›l-mas›, genel relaksasyon sa¤lanazalt›l-mas›, mesane ve ba¤›rsak fonksi-yon bozukluklar›n›n tedavisi gibi birçok konuda kullan›lmaktad›r (2,7-10). Biofeedback’in fiziyatri uygulamalar› elektromiyografinin teflhis ve araflt›rmalarda kullan›m› ile do¤mufltur. Zamanla birçok BF modalitesi gelifltirilmifltir. Bunlar›n aras›nda termal, elektromi-yografik, pozisyonel, elektrogonyometrik, denge, termal ve EEG BF say›labilir (2,6,9,11).
1960’lar›n bafl›nda Basmajian taraf›ndan inmeli hastalar›n re-habilitasyonunda kullan›lan EMG biofeedback (EMG-BF) daha son-raki y›llarda gelifltirilerek çok çeflitli amaçlarla bu endikasyonda kullan›lm›flt›r (2). EMG-BF rehabilitasyonda en yararl› ve en s›k kul-lan›lan BF tipidir. ‹nme rehabilitasyonunun d›fl›nda medulla spina-lis yaralanmalar›nda, serebral palsi ve kafa travmalar›nda, multipl sklerozda, distoni ve diskinezilerde, periferik sinir yaralanmalar›n-da, rehabilitasyon amac›yla ve ayr›ca a¤r› tedavisinde de kullan›l-maktad›r (2,10,12-14). Kastan ç›kan miyoelektrik sinyalleri, görsel veya iflitsel sinyallere dönüfltürerek kaslar›n e¤itimini sa¤layan bir yöntemdir. Temel olarak kas reedükasyonu ve relaksasyonu ama-c›yla kullan›lan EMG-BF cihaz›, yüzeyel ya da daha nadir olarak kullan›lan i¤ne elektrotlar ile kas aktivitelerini milivolt olarak kay-dedebilen hassas bir voltmetredir. Kas aktiviteleri ve miktar› ile il-gili bilgilerin iflitsel ya da görsel sinyaller fleklinde hastaya geri bil-dirilmesi ve bu sinyallerin istenilen amaç do¤rultusunda hasta ta-raf›ndan de¤ifltirilmeye çal›fl›lmas› esas›na dayan›r (2-4).
EMG-BF’in fizyolojik fonksiyonlar› nas›l gelifltirdi¤i net bir fle-kilde bilinmemektedir. Santral sinir sistemi içinde motor ve duyu-sal alanlar, subkortikal bölgeler, bazal ganglionlar, serebellum bü-yük bir uyum içinde çal›fl›rlar ve tüm bu yap›lar birçok internal dü-zenleyici a¤larla birbirine ba¤l›d›rlar. Bunlar›n fonksiyon yapabil-meleri için de d›fl dünya ile ba¤lant›lar›n›n olmas› gerekir. Bu da kutanöz reseptörler, proprioseptörler, iflitsel ve görsel inputlarla sa¤lan›r. Yani hareket kontrolünün sa¤lanabilmesi için görsel, iflit-sel, vestibüler ve proprioseptif bilgiye gereksinim vard›r. Eksternal veya internal bir travma ile oluflan beyin hasar› sonucunda baz› yap›lar örne¤in motor yollar, BF tedavisi ile tekrar fonksiyonel ha-le geha-lebilir ve bu bölgeha-ler yeniden e¤itiha-lebilir. Beynin hasar› son-ras›nda farkl› yap›lar ile motor yollar›n plastisite ve yeniden ö¤-renme sayesinde tekrar fonksiyonel hale gelebildi¤i bilinmektedir. Biofeedback ile bu süreç h›zland›r›labilmektedir. Biofeedback uy-gulamas› ile bozulmufl bir fonksiyon yeniden ö¤renilebilmektedir ve bu süreçle ilgili iki olas› teori ileri sürülmüfltür. Bunlardan ilki, santral sinir siteminde herhangi bir patoloji sonras›nda kaybolan fonksiyonlar› üstlenecek yeni yollar›n geliflmesi; di¤eri ise mevcut patolojiye ra¤men devam etmekte olan serebral ve spinal yollar›n yard›mc› feedback k›s›mlar›n›n aktive olmas›yla fonksiyonun yeni-den kazan›lmas›d›r (2,15,16).
EMG-BF’in çal›flma prensibi, kastaki miyoelektrik sinyallerin görsel ve iflitsel sinyallere dönüfltürülmesine dayan›r. Biofeedback ile kontraksiyonunun oluflturdu¤u kuvvet de¤il, ancak kas kontrak-siyonu ile ortaya ç›kan elektrik enerjisi ölçümü yap›l›r ve volt ile ifa-de edilir. Kayifa-dedilen voltaj, görsel ve iflitsel sinyaller ortaya ç›kara-bilen bilgisayarl› biofeedback cihazlar› taraf›ndan çeflitli flekillerde sergilenir. De¤iflik türde sesler, devaml› ya da kesik ses tonlar› veya mikrovoltaj metre, grafikler, rakamlar, çeflitli ›fl›k tonlar› gibi de¤iflik türde görüntüler oluflur. Voltaj› ölçebilmek için iki aktif elektrota ve bir referans elektrota ihtiyaç vard›r. Genellikle yüzeyel elektrotlar kullan›l›r. Cevap al›namayan olgularda i¤ne elektrotlar denenebilir. Çeflitli yüzeyel elektrotlar bulunmaktad›r. Minyatür elektrotlardan,
çap› 12,5 cm’ye kadar ulaflan elektrotlar mevcuttur. Elektrotlar›n cilt üzerine yerlefltirilmesinden önce cilt alkollü bir pamukla temiz-lenmelidir. Aksi takdirde ciltte bulunan kir, ya¤ ve ölü cilt hücreleri bioelektrik sinyallerin elektrota ulaflmas›n› engeller. Elektrotla cilt aras›nda etkili bir geçirgenlik sa¤lamak amac›yla jel kullan›lmal›d›r. Uygulamada aktif elektrotlardan birisi ölçüm yap›lacak kas›n orta noktas›na, di¤eri ise di¤erine mümkün oldu¤unca yak›n olarak da-ha distale ve kas›n trasesine paralel olarak yerlefltirilir (fiekil 1). Elektrotlar birbirine ne kadar yak›n yerlefltirilirse o oranda izole kastan kay›t al›n›r. Elektrotlar birbirinden uzaklaflt›kça kay›t yap›lan kas d›fl›nda çevre kaslara ait elektriksel sinyaller de ölçüme kar›fl›r. Referans elektrot ise vücudun herhangi bir noktas›na yerlefltirile-bilir. Ayn› anda çift kanal kullan›larak iki ayr› kastan ölçüm yap›ld›-¤›nda, iki çift aktif elektrottan bir referans elektrot kay›t için yeter-li olacakt›r (2,3,17,18).
EMG cihaz›n›n “diferansiyel amplifier” ad› verilen ünitesi elektrik hatlar›ndan, elektrikli aletlerden, radyo istasyonlar›ndan yay›lan ve gürültü diye tan›mlanan enerjiyi elimine ederken, kas-lardan al›nan enerjinin yans›t›lmas›n› sa¤lar. Bu bioelektrik voltaj çeflitli yans›t›c› ve do¤rultucular arac›l›¤› ile görsel ve iflitsel sin-yallere dönüfltürülerek monitorize edilir ve ayr›ca kay›tlan›r. E¤er kontraksiyon hedefleniyorsa kas›lma baflar›ld›¤›nda ortaya ç›kan görsel veya iflitsel bir sinyali daha art›rmak için yap›lan gayret, gi-derek hastay› amac›na do¤ru daha da yaklaflt›r›r. Kas›n gevfleme-si hedefleniyor ise bunun tam akgevfleme-si uygulanacakt›r (2,3,17,18).
Hastalar uygulama s›ras›nda kendisinden istenilen kontraksi-yon miktarlar›n› hem grafik halinde hem de say›sal olarak izleye-bilmektedirler. ‹lerleyen seanslarda belirlenen eflik de¤erin prog-resif olarak yükseltilmesi ile her geçen gün daha yüksek düzeyler-de kas kontraksiyonu üretmeye çal›flarak kas gücünü artt›racak; ya da bunun tersine eflik de¤er progresif olarak azalt›larak daha fazla relaksasyon sa¤lanacakt›r (2,3) (fiekil 2, fiekil 3).
Seanslar s›ras›nda al›nan kay›tlar›n karfl›laflt›r›lmas› da fonksi-yonel iyileflmenin de¤erlendirilmesi yönünden bize önemli bilgiler vermektedir. Literatürde EMG-BF uygulamas›yla ilgili herhangi bir yan etkiye rastlan›lmam›flt›r. Ortalama bir seans süresi 30 dakika ve seans say›s› ise 10-20’dir (2,18,19). Genellikle yar›m saatlik se-anslar halinde uygulanan bu tedavi yöntemine hedefe ulaflana ka-dar devam edilir. Hastan›n iyileflme arzusu ve elde edilen sonuçla-r›n monitörize sistemler arac›l›¤›yla izlenmesi tedavinin baflar›s›n› art›r›r (17).
‹‹nnmmeeddee bbiiooffeeeeddbbaacckk:: ‹nme sonras› istemli kas kontraksiyonu yap›lamamas› ve/veya spasitisite ad› verilen disfonksiyonel afl›r› kontraksiyon sonucunda motor fizyolojik bozukluk ortaya ç›kar. Bu da fonksiyonel kay›plar› do¤urur. Bunlara ilaveten inmeli has-talarda selektif istemli motor kontraksiyon ve relaksasyonun ger-çeklefltirilememesi nedeniyle kas sinerjileri ad› verilen disfonksi-yonel sterotopik senkronize hareket paternleri geliflir ve hasta amaca yönelik fonksiyonel hareketleri gerçeklefltiremez (20). EMG-BF ile hastan›n ilgili kaslar›ndan al›nan miyoelektrik sinyaller
fiekil 1. EMG-BF için kullan›lan yüzeyel elektrotlar ve yerlefltirilmesi. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007: 53 Özel Say› 1; 26-9
Turk J Phys Med Rehab 2007: 53 Suppl 1; 26-9
Kaan Uzunca ‹nmede EMG Biofeedback
27
görsel ve iflitsel sinyallere dönüfltürülerek hastaya bildirilir. Böyle-likle hastan›n motor unit aktivitesinin fark›nda olmas› sa¤lanarak, yapay bir propriosepsiyon oluflturulur. Bu yapay propriosepsiyon ile hastan›n parezik kas›n› aktive etmesi, spastik kas›n› gevfletme-ye çal›flarak fonksiyonel hareket paternlerini gevfletme-yeniden elde etmesi hedeflenir (15).
‹nmeli alt ekstremitede EMG-BF kullan›m›: Temel fonksiyonel amaç ambulasyonu düzeltmek ve ambulasyon s›ras›ndaki sterotipik hareketleri yeniden kazand›rmakt›r. Spesifik hareket paternlerinde-ki birkaç ekstremite segmenti simültane olarak çal›flt›r›l›r (2,17).
‹nmeye ba¤l› düflük aya¤› olan hemiparezili hastalarda yap›lan çal›flmalarda ayak bile¤i dorsifleksör kaslar›nda kuvvet art›fl› oldu-¤u daha önceki çal›flmalarda gösterilmifltir (21-23). Pozisyonel bi-ofeedback ile EMG-BF’nin kombine edilerek kullan›ld›¤› bir çal›fl-mada ise ayak bile¤i hareket aç›kl›¤›nda, yürüme h›z›nda ve ad›m mesafesinde anlaml› art›fl elde edildi¤i bildirilmifltir (22). EMG-BF’in alt ekstremite spastisitesi üzerine etkinli¤inin de¤erlendiril-di¤i bir çal›flmada fizik tedaviden üstün olmad›¤› gösterilmifltir. Ayn› çal›flmada EMG-BF uygulanan hastalar ile fizik tedavi alan hastalar aras›nda Barthel indeksi skorlar› aç›s›ndan tedavi sonra-s› fark elde edilemedi¤i bildirilmifltir (24). EMG-BF’nin yürüme üzerine etkisinin de¤erlendirildi¤i çal›flmalarda, EMG-BF kullan›-lan grupta ayak bile¤i dorsifleksiyon gücü ve eklem hareket aç›k-l›¤›nda kontrol grubuna göre anlaml› art›fl elde edilmekle birlikte, yürüme analizi parametrelerinde farkl›l›k saptanmad›¤› gösteril-mifltir (21,23,25). Ancak bir baflka çal›flmada yürümenin sal›n›m faz›nda düflük ayakta düzelme oldu¤u belirtilmifltir (24). Baflka bir çal›flmada ise yürüme h›z›n›n pozisyonel biofeedback uygulanan hastalarda EMG-BF uygulanan gruba göre anlaml› olarak artt›¤› gösterilmifltir (26). Cozean ve ark.’n›n (27) EMG-BF ile fonksiyonel elektrik stimülasyonunun kombine kullan›m›n›n yürüme üzerine etkilerini de¤erlendirdikleri çal›flmada, yürümenin sal›n›m faz›n-da, hem ayak bile¤i hem de diz eklem hareket aç›kl›klar›nda dü-zelmenin yan› s›ra, yürüme h›z›nda da anlaml› art›fl elde edildi¤i bildirilmifltir.
‹nmeli üst ekstremitede EMG-BF kullan›m›: Birçok çal›flmada klasik fizik tedaviye eklenen EMG-BF ile üst ekstremite eklem ha-reket aç›kl›klar›nda ve kas güçlerinde art›fl elde edilmekle beraber, tek bafl›na bir tedavi yöntemi olarak kullan›lmamas› gerekti¤i be-lirtilmifltir. Arma¤an ve ark. (28) el bile¤i ekstansörlerini güçlen-dirmek üzere uygulanan EMG-BF’in plasebo BF ile karfl›laflt›r›ld›-¤›nda el bile¤i ekstansiyon aç›s›nda artma ve bardaktan su içme becerisinde düzelme sa¤lad›¤›n› bildirmifllerdir. Üst ekstremiteye uygulanan EMG-BF’i plasebo BF ile karfl›laflt›ran bir baflka çal›fl-mada ise Fugl-Meyer motor performans de¤erlendirmesinde iler-leme saptanmakla beraber, uzun dönemde fark olmad›¤› gösteril-mifltir (29). Bununla beraber, üst ekstremite kaslar›n› güçlendir-mek amac›yla uygulanan EMG-BF’in el becerisi aç›s›ndan klasik fizyoterapiye göre üstün olmad›¤›n› iddia eden çal›flmalar da bu-lunmaktad›r (30).
Wolf ve ark. (31) EMG-BF uygulanan inmeli hastalarda tedavinin baflar›s›n› etkileyen hasta karakteristiklerini incelemifllerdir. Bu ça-l›flman›n sonucuna göre yafl, cinsiyet, hemiparetik taraf, felcin sü-resi, daha önce uygulanan rehabilitasyon yöntemi ve uygulanan seans say›s›n›n EMG-BF tedavisinin baflar›s› ile iliflkili olmad›¤›n› be-lirtmifllerdir. Ancak üst ekstremitede proprioseptif kay›plar›n varl›-¤› fonksiyonel kazan›m› azaltmaktad›r. Genelde fonksiyonel kaza-n›m alt ekstremitede, üst ekstremiteden daha iyidir (2,31).
Hastalar› yafllar›na ve parezinin süresine bakarak EMG-BF te-davisi için d›fllamamak gerekir. Ama yine de di¤er rehabilitasyon yaklafl›mlar›nda oldu¤u gibi BF tedavisine olabildi¤ince erken bafl-lanmal›d›r. EMG-BF tedavisi için uygun olan hastalar›n özellikleri flunlard›r (2,9):
1. EMG-BF tedavisi öncesi potansiyel istemli kontrolün varl›¤›, 2. Motivasyon ve kooperasyonun olmas›,
3. Reseptif afazinin olmamas› ve verilen komutlara cevap ve-rebilme,
4. Ciddi proprioseptif kay›p ve belirgin spastisitenin olmamas›, 5. Baz› istemli hareketleri bafllatma yetene¤inin olmas›. Motor kay›plar› olan hastalar›n rehabilitasyonunda esas amaç hastan›n fonksiyonel iflleri yapabilme yetene¤ini yeniden kazanabilmesidir. Bu yaklafl›m yaflamsal ba¤›ms›zl›¤› sa¤lamak için önemlidir. Teknolojinin ilerlemesi ile EMG-BF yerine bilgisa-yar destekli kombine BF yaklafl›mlar› önem kazanm›flt›r. Son y›l-larda fonksiyonel aktivitelerde iyileflmeyi hedefleyen motor kontrol yöntemlerinden olan “ifle yönelik” biofeedback tedavisin-den faydalan›lmaktad›r. ‹fle yönelik biofeedback kavram› dinamik bir yöntemdir. Nöromotor komponent ile çevre bütünleflmesini esas al›r. Bu biofeedback yaklafl›m›nda kas aktivitesi yerine, ekst-remite yörüngesi feedback kayna¤› olarak seçilmektedir (32). Di-namik biofeedback yaklafl›mlar›n›n EMG-BF’e göre fonksiyonel olarak üstün oldu¤u iddia edilmekle beraber, pahal› bir teknik olup ekipman ve bilgisayar yaz›l›m› gerektirmektedir. Ancak ko-lay uygulanabilir ve koko-lay tafl›nabilir bir araç olan EMG-BF’in in-meli hastalar›n rehabilitasyonunda klasik fizyoterapiye eklenme-si özellikle alt ekstremite rehabilitasyonunda halen tercih edile-bilir bir rehabilitasyon yöntemidir.
K
Ka
ay
yn
na
ak
klla
arr
1. Kocatürk U. Aç›klamal› t›p terimleri sözlü¤ü. Ankara: Ankara Üniver-sitesi Bas›mevi; 1991.
2. Basmajian JV. Biofeedback in physical medicine and rehabilitation. In: De Lisa JA, editor. Physical medicine and rehabilitation. 4th ed. Philedelphia, Lippincott Williams-Wilkins; 2005. p. 271-85.
3. Dursun E. Biofeedback. O¤uz H, Dursun E, Dursun N (Editörler). T›b-bi rehaT›b-bilitasyon. ‹stanbul, Nobel T›p Kitabevleri; 2004. s. 447-59. fiekil 3. A: Kontraksiyon öncesi monitörde izlenen kas aktivitesinin
eflik de¤erin alt›ndaki seyri B: Kontraksiyon ile eflik de¤erinin üzeri-ne yükselen kas aktivitesi trasesinin monitörde izlenmesi.
fiekil 2. Kontraksiyon ile daha önceden belirlenen eflik de¤erin üze-rine ç›k›ld›¤›n› gösteren grafi¤in flematik resmi.
m mVV s snn A A BB
Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007: 53 Özel Say› 1; 26-9 Turk J Phys Med Rehab 2007: 53 Suppl 1; 26-9 Kaan Uzunca
‹nmede EMG Biofeedback
4. Fagerson TL, Krebs DE. Biofeedback. In: O’Sullivan SB, Schmitz TJ, editors. Physical rehabilitation Assessment and treatment. Philedelphia, FA Davis Company; 2001. p. 1093-1115.
5. Middaugh SJ, Haythornthwaite JA, Thompson B, Hill R, Brown KM, Freedman RR, et al. The Raynaud's Treatment Study: biofeedback protocols and acquisition of temperature biofeedback skills. Appl Psychophysiol Biofeedback 2001;26:251-78.
6. Kotchoubey B, Busch S, Strehl U, Birbaumer N. Changes in EEG power spectra during biofeedback of slow cortical potentials in epilepsy. Appl Psychophysiol Biofeedback 1999;24:213-33.
7. Wang AC, Wang YY, Chen MC. Single-blind, randomized trial of pelvic floor muscle training, biofeedback-assisted pelvic floor muscle training, and electrical stimulation in the management of overactive bladder. Urology 2004:63:61-6.
8. Fernandez-Fraga X, Azpiroz F, Casaus M, Aparici A, Malagelada JR. Responses of anal constipation to biofeedback treatment. Scand J Gastroenterol 2005;40:20-7.
9. Dursun E, Hamamci N, Donmez S, Tuzunalp O, Cakci A. Angular biofeedback device for sitting balance of stroke patients. Stroke 1996;27:1354-7.
10. Engel JM, Jensen MP, Schwartz L. Outcome of biofeedback-assisted relaxation for pain in adults with cerebral palsy: preliminary findings. Appl Psychophysiol Biofeedback 2004;29:135-40.
11. Colborne GR, Olney Sj, Griffin MP. Feedback of ankle joint angle and soleus electromyography in the rehabilitation of hemiplegic gait. Arch Phys Med Rehabil 1993;74:1100-6.
12. Nacht MB, Wolf SL, Coogler CE. Use of electromyographic biofeedback during the acute phase of spinal cord injury: a case report. Phys Ther 1982;62:290-4.
13. Klose KJ, Needham BM, Schmidt D, Broton JG, Gren BA. An assessment of contribution of electromyographic biofeedback as an adjunct therapy in the physical training of spinal cord injured persons. Arch Phys Med Rehabil 1993;74:435-56.
14. Deepak KK, Behari M. Specific muscle EMG biofeedback for hand dystonia. Appl Psychophysiol Biofeedback 1999;24:267-80. 15. Wolf SL. Electromyographic biofeedback applications to stroke
patients: a critical review. Phys Ther 1983;63:1448–55.
16. Bach-y-Rita P. Central nervous system lesions: Sprouting and unmasking in rehabilitation. Arch Phys Med Rehabil 1981;62:413–7. 17. Göksoy T. Biofeedback. Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y, editörler.
Fizik-sel t›p ve rehabilitasyon. Günefl Kitabevi, Ankara, s. 813-19, 2000. 18. Prentice WE. Biofeedback In: Prentice WE, editor. Therapeutic
modal-ities in rehabilitation. New York, The McGraw Hill Companies. 2005. p. 182-200.
19. Akar›rmak Ü. Biofeedback. In: Sar› H. Tüzün fi, Akgün K, editörler. Hareket sistemi hastal›klar›nda fizik tedavi yöntemleri. ‹stanbul, Nobel T›p kitabevi. 2002. s. 123-31.
20. Glanz M, Klawansky S, Chalmers T. Biofeedback therapy in stroke rehabilitation: a review. J R Soc Med 1997;90:33-9.
21. Basmajian JV, Kulkula CG, Narayan MG, Takebe K. Biofeedback treatment of foot-drop after stroke compared with standard rehabilitation technique: effects on voluntary control and strength. Arch Phys Med Rehabil 1975;56:231-6.
22. Colborne GR, Olney Sj, Griffin MP. Feedback of ankle joint angle and soleus electromyography in the rehabilitation of hemiplegic gait. Arch Phys Med Rehabil 1993;74:1100-6.
23. Burnside IG, Tobias HS, Bursill D. Electromyographic feedback in the remobilization of stroke patients: a controlled trial. Arch Phys Med Rehabil 1982;63:217-22.
24. Intiso D, Santilli V, Grasso MG, Rossi R, Caruso I. Rehabilitation of walking with electromyographic biofeedback in foot-drop after stroke. Stroke 1994;25:1189-92.
25. Bradley L, Hart BB, Mandana S, Flowers K, Riches M, Sanderson P. Electromyographic biofeedback for gait training after stroke. Clin Rehabil 1998;12:11-22.
26. Mandel AR, Nymark JR, Balmer SJ, Grinnel DM, O’Riain MD. Electromyographic versus rhythmic positional biofeedback in computerized gait retraining with stroke patients. Arch Phys Med Rehabil 1990;71:649-54.
27. Cozean CD, Pease WS, Hubbel SL. Biofeedback and functional electric stimulation in stroke rehabilitation. Arch Phys Med Rehabil 1998;69:401-5.
28. Armagan O, Tascioglu F, Oner C. Electromyographic biofeedback in the treatment of the hemiplegic hand: a placebo-controlled study. Am J Phys Med Rehabil 2003;82:856-61.
29. Crow JL, Lincoln NB, Nouri FB, De Weeredt W. The effectiveness of EMG biofeedback in the treatment of arm function after stroke. Int Disabil Stud 1989;11:155-60.
30. Basmajian JV,Gowland C, Brandstater ME,Swanson L, Trotter J. EMG feedback treatment of upper limb in hemiplegic stroke patients: a pilot study. Arch Phys Med Rehabil 1982;63:613-6.
31. Wolf SL, Baker MP, Kelly JL EMG biofeedback in stroke: a 1-year follow-up on the effect of patient characteristics. Arch Phys Med Rehabil 1980;61:351-5.
32. Huang H, Wolf SL, He J Recent developments in biofeedback for neuromotor rehabilitation J Neuroengineering Rehabil 2006;21;3-11. Türk Fiz T›p Rehab Derg 2007: 53 Özel Say› 1; 26-9
Turk J Phys Med Rehab 2007: 53 Suppl 1; 26-9
Kaan Uzunca ‹nmede EMG Biofeedback
