TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
ESKİ TÜRK EDEBİYATI BİLİM DALI
MİLLİ KÜTÜPHANEDEKİ Yz A 803 NUMARALI
MECMUANIN TRANSKRİPSİYONLU METNİ
Kamil Ali GIYNAŞ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ
İÇİNDEKİLER
Bilimsel Etik Sayfası ……….xii
Tez Kabul Formu ………..xiii
Ön Söz ………...…...….xiv
Özet ………...xvi
Summary ……….……….xvii
Kısaltmalar ………..xviii
Transkripsiyon İşaretleri ……….xxiii
Giriş ……….……….1
BİRİNCİ BÖLÜM – Milli Kütüphanedeki Yz A 803 Numaralı Mecmuanın Tanıtımı ………..……….3
İKİNCİ BÖLÜM – Yz A 803 Numaralı Şiir Mecmuasının Metni…...12
Fasîh ………...………13 Fuzûlî ……….13 Nev‘î ………..14 Fuzûlî Güft ……… 15 Yûsuf Güft ……….16 Firâkî ………..16 Zâtî ……….17 Müfred ………17 Bâkî ………17 Ahmed ………18 Ferd ………19 Ferd ………19 Ferd ………19 Nazîre-i Ca‘fer ………...19 Yahyâ ……… 20 İshak ………...21 Ferd ………22 Ferd ………22 Nev‘î ………..22 Hayretî ………23 Ferd ………23 Ferd ………23 ‘Ulvî ………...24 Müfred ………...24 Ferd ………25 Ferd ………25 Ferd ………25 Firâkî ………..25 Hayâlî ……….26 Ferd ………26 Ferd ………26 Ferd ………26 Zuhûrî ……….27 Müfred……….27
Tarih………27 Nazım………..27 Dürrî ………...28 Nazîm ……….28 Ferd ………29 Ferd ………29 Sultân Murâd Hân ………..29 Nevâlî Efendi ……….30 Ferd ………31 Ferd ………31 Ferd ………31 Tîgî ……….31 Sultân Murâd Hân ………..32 Nevâlî Efendi ……….…32 Âzerî Çelebi ………...33 Vahdetî ………...33 Ferd ………34 Tîgî ……….34 Vahdetî ………...35 Ferd ………26 Ferd ………36 Hayrî………...……36 ‘Ulvî Güft ………...36 Müfred ………37 Nazım ……….…37 Nazım ……….…37 Ferd ………38 Ferd ………38 Ferd ………38 ‘Ulvî ………..38 Yahyâ Efendi ……….39 Ferd ………39 Ferd ………40 Ferd ………40 Yahyâ ………...40 Yahyâ ……….41 Ferd ………44 Ferd ………44 Ferd ………44 Ferd ………44 Ferd ………44 Ferd ………45 Ferd ………45 Kıt‘a-i‘Iṭrī………45 Yahyâ ……….45 Yahyâ ……….…46 Yahyâ ……….47
Yahyâ ……….…47 Şem‘î ………..48 Âzerî Çelebi………48 Bâkî ………51 ‘İşretî ………..52 Necâtî ……….…52 Türkü ………..…53 Nesîmî ………54 Nevâlî ……….55 Bâkî ………56 Sultân Selîm Hân ………...…56 Kabûlî ……….57 Kabûlî ……….57 Kabûlî ……….58 Vahdetî ………...58 Figânî ……….59 Kabûlî ……….60 Kabûlî ……….60 Bâkî ………..………..61 Bâkî ………62 Bâkî ………62 Mahfî ………..63 Cilâyî ………..63 Ahmed Paşa ………...64 Kelîmî ………65 Bâkî ………65 ‘Ulvî ………...66 Bâkî ………66 ‘Ulvî ………...67 Levhî ………..68 Emrî ………68 Hayretî ………69 ‘Atâyî ………69-94 Nazım………...…..……….94 ‘Atâyî ……….94-107 Nazım………107 Atâyî ……….……….……..108 Emrî ……….108
Hınnalı-zâde Hasan Çelebi ………..109
‘Ubeydî ………109 Kabûlî ………...110 Nev‘î ………110 Rûhî ………..111 Kabûlî ………...112 Kabûlî ………...112 Kabûlî ………...113 Kabûlî ………...113
Nev‘î ………114 Veysî ………115 Hilâlî ………115 Kabûlî ………..116 Misâlî ………...116 Misâlî ………...117 Sâlim ………117 Emrî ………..118 Misâlî ………...119 Revânî ………..119 Kabûlî ………...120 Kabûlî ………...120 Âzerî ……….121 Nev‘î ………122 Necâtî ………...122 Âzerî ……….123 Nev‘î ………123 Nev‘î ………124 Nev‘î ………124 Yahyâ ………...125 Yahyâ ………...126 Misâlî ………...126 Bâkî ………..127 Bâkî ………..127 Bâkî ………..128 Bâkî ………..129 Bâkî ………..129 Misâlî ………...130 Bâkî ………..131 Misâlî ………...131 Misâlî ………...132 Misâlî ………...132 Misâlî ………...133 Bâkî ………..133 Veysî ………134 Misâlî ………...135 Sırrî ………..135 Misâlî ………...136 Tîgî ………...136 Misâlî ………...137 Misâlî ………...137 Gazel……….138 Makâlî ………..138 Bâkî ………..139 Bâkî ………..139 Bâkî ………..140 Müfred ………..141
Bâkî ………..141 Âzerî ……….141 Bâkî ………..141 Müfred ………..142 Bâkî ……….………..142-153 Yahyâ ………...153 ‘Âlî ………...153 Rûhî ………..154 Rûhî ………..155 Bâkî ………..156 Bâkî ………..157 Yahyâ ………...157 Nâdirî………158 Yahyâ ………158-169 Makâlî ………..169 Yahyâ ………170-175 Makâlî ………..175 Vâhîdî ………...175 Ferd ………..176 Ferd ………..176 Yahyâ ………...176 Nâdirî………177 Yahyâ ………...178 Yahyâ ………...178 Yahyâ ………...179 Hâletî……….180 Bâkî ………..180 Hâdî ………..181 Vâhîdî ………...181 Vahîd ………182 Vahîd ………183 Vahîd ………183 ‘Atâyî ………...184 Gazel……….184 Şem‘î ………185 Müfred ………..185 Müfred ………..185 Müfred ………..186 Müfred ………..186 Müfred ………..186 Yahyâ ……….………..186 Nazîre-i Zihnî ………...187 Nazîre-i ‘Abdî ………..187 Yahyâ ………. ……….188 Rahmî ………...188 Nev‘î ………189 Fevrî ………..………...190
Nazım………192 Penc-gâh ………...192 Nevâ ……….192 Celâlî ………193 Nevâ-yı sünbüle ………...194 Bâkî ………..194 Bâkî ………..195 Bâkî ………..195 Bâkî ………..196 Mihrî Hâtûn ………..197 Sâdık ………198 Sâ‘î ………...198 Zâtî ………...199 Necâtî ………...199 Bahârî ………...200 Nikâbî ………...201 Emrî ………..201 Fazlî ………..203 Rahmî ………...………204 Hayâlî Beg ………...205 ‘Ulvî ……….206 Rahmî ………...208 Cinânî ………..209 Hayâlî ………...211 Sabrî ……….212 Usûlî ……….213 Hayâlî ………...214 Nev‘î ………214 Riyâzî ………...215 Emrî ………..216 Kabûlî ………...216 Nevâlî …….. ………217 Emrî ………..218 Senâ‘î ………...218 Rûhî ………..219 Nev‘î ………220 Müfred ………..221 Müfred ……….….221 Müfred ………..221 Sâ‘î ………...222 Kıt‘a ………..……...223 Fuzûlî ………...223 Bâkî ………..224 Hayâlî ………...224 Şuhûdî ………..225 Emrî ………..225 Bâkî ………..226
Fehmî ………...227 Husrev ………..227 Fuzûlî ………...228 Hâletî ………229 Bâkî ………..229 Livâyî ………...230 Bâkî ………..231 Nev‘î ………231 Ârifî ………..232 Yahyâ ………...232 ‘Ulvî ……….233 Zâtî ………...234 Sultân Murâd ………234 Hayretî ………..235 Veysî ………235 Ümîdî ………...236 Şem‘î ………236 Ferd ………..237 Ferd ………..237 Hayretî ………..237 Hayretî ………..238 Fehmî ………...239 Nigârî ………...239 ‘Ulvî ……….240 Hamdî ………...240 Cemâlî ………..241 Bâkî ………..242 Hayretî ………..242 Yahyâ ………...243 Bâkî ………..243 Beyânî ………..244 Figânî ………...245 Behiştî ………..246 Zâtî ………...246 Hamdî ………...247 Kabûlî ………...247 ‘Ulvî ……….248 Kelâmî………...249 Ferd………...249 Bâkî………...249 Bâkî ………..249 Hilmî ………250 Husrev ………..251 Bâkî ………..251 Bâkî ………..252 Kemâl Paşa-zâde ………..252 Nazmî ………...253
Ahmed Paşa ……….253 Nazmî ………...254 Hilâlî ………255 ‘Atā ………..255 Nazmî ………...256 Yahyâ Beg ………256 ‘Azmî ………...257 Hüsâmî………..258 Vasfî ……….258 Hâverî ………...259 Mûnîr ………259 ‘Amrî ………260 Nasûhî ………..261 Fehmî ………...………261 Bâkî ………..262 Fevrî ……….263 Fevrî ……….263 Nazmî ………...264 Nizâmî ………..264 Cem Sultan………265 Hicrî ……….266 Nazmî ………...267 ‘Amrî ………267 Revânî ………..268 Şevkî ………269 Mesîhî ………..269 Kemâl Paşa-zâde ………..270 İshak Çelebi ……….271 Hilâlî ………271 Şem‘î ………272 Şeyhî ………273 Zihnî ……….273 Visâlî ………274 Hâfız-ı Konevî ……….275 Ca‘fer ………...275 Surûrî ………276 Zâtî ………...276 Şem‘î ………277 Nazmî ………...278 Kemâl-i Zerd ………278 Necâtî ………...279 Kemâl Paşa-zâde ………..279 Sabâyî ………...280 Ahmedî ……….281 Zâtî ………...282 ‘İzârî ……….282 Tâli‘î ……….283
Mesîhî ………..283 Şâmî ……….284 Vasfî ……….284 Âhî ………285 Nazmî ………...286 Kemâl Paşa-zâde ………..286 Kemâl Paşa-zâde ………..287 Şeyhî ………288 Şâmî ……….288 Derûnî ………..289 La‘lî ………..290 Şeyh Kemāl ………..290 Hasbî ………291 Necâtî ………...292 Gedâyî ………..292 Necâtî ………...293 Kemâl Paşa-zâde ………..294 Necâtî ………...294 Nazmî ………...295 Necâtî ………...296 İbrâhim Paşa ……….……296 Ahmed Paşa ……….297 Kemâl Paşa-zâde ………..298 Nazmî ………...298 Mesîhî ………..299 Kemâl-i Zerd ………299 Ahmed Paşa ……….300 Remzî ………...301 Nev‘î ………301 Bâkî ………..302 Bâkî ………..303 Bâkî ………..303 Nazmî ………...304 Vasfî ……….304 Nazmî ………...305 Kemâl Paşa-zâde ………..305 Müfred ………..306 Revânî ………..306 Nazmî ………...307 Kemâl Paşa-zâde ………..308 Nazmî ………...308 Hızrî ……….309 Zâtî ………...309 Nazmî ………...310 Zâtî ………...311 Nazmî ………...…311 Ca‘fer ………...312
Hufî ………..313 Necâtî ……….…..313 İshak Çelebi ……….314 Gedâyî ………..314 Sabâyî ………...315 Surûrî ………316 Rûhî ………..316 Remzî ………...317 Bâkî ………...…318-324 Gubârî ………..324 Nev‘î ………324 Sâ‘î ………...325 ‘İlmî ………..326 Emrî ………..326 Makâlî ………..327 ‘İşretî ………327 Azîzî ……….328 Şem‘î ………328 ‘Ulvî ……….329 ‘Ulvî ……….330 ‘İşretî ………330 Kabûlî ………...331 Kabûlî ………...331 Nev‘î ………332 Sâ‘î ………...333 Sâ‘î ………...333 Gazel-i bî-nukat ………...334 ‘Ubeydî ………334 Sânî ………..335 Za‘fî ……….335 Âgehî ………336 Hayâlî ………...336 Bâkî ………..337 Hâletî ………338 ‘Âlî ………...338 Şem‘î ………339 Müfredler………..340 ‘Ulvî ………340 Yahyâ ………...341 Müfred ………..341 Yahyâ ………...342 Bâkî ………..342 ‘Ubeydî ………343 Mesîhî ………..343 Âzâdî ………344 Yahyâ ………...345 ‘İlmî ……… .345
Sipâhî ………...346 Şemsî ………346 Müfred ………..347 Makâlî ………..347 Bâkî ………..348 Müfred ………..348 Bâkî ………..348 Bâkî ………..349 Bâkî ………..350 Bâkî ………..350 Müfred ………..351 Bâkî ………...…351-356 Behiştî ………..356 Âlî ………356 Âlî ………357 Nev‘î ………358 ‘Ulvî ……….358 ‘Ulvî ……….359 Behiştî ………..360 Kıt‘a ……….361 Pâdişâhundur ………361 Bâkî ………..361 ‘Ulvî ……….362 Derûnî………...362 Mektup ……….363 Müfredler ………...…………..364 Müfredler ………...…………..365 Müfredler ……….366 Hâfız Paşa ………366 Şemsî ………367 Tâli‘î……...………...368 Mektup…..………369 Ferd ……..………370 Ferd ……..………370 Terkîb-i Bend ………...370 Niyâzî ………...375 Bâ‘is-i nemîka ………..375 Sonuç ………376 Kaynakça ………..377 Dizin ……….384 Özgeçmiş ………..388
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
ÖN SÖZ
Eski Türk Edebiyatına kaynaklık eden eserler arasında divanlar, mesneviler, şu‘arâ tezkireleri, çeşitli biyografik eserler, ansiklopedi ve ansiklopedi niteliğindeki eserler, tarih kitapları, vb. yanında şiir meraklıları tarafından toplanmış seçme şiirleri ihtiva eden antoloji niteliğindeki şiir mecmuaları da yer almaktadır.
Şiir mecmuaları, yazıldıkları dönemdeki edebiyat beğenisini vermeleri, şairlerin divanlarında bulunmayan şiirlerini içermeleri, tezkirelerde adı geçmeyen şairlerin şiirlerini ihtiva etmeleri, divanı olmayan ya da bilinmeyen bir şairin şiirlerini tespit etmeye katkıları bakımından edebiyat tarihimiz için önemli kaynaklardır.
Çalışmamızın giriş kısmında mecmualar hakkında genel bilgi verdikten sonra mecmualar hakkında yapılmış çalışmaları verdik. Bu çalışmaları doğrudan mecmualar hakkında yapılmış çalışmalar (transkripsiyon - inceleme), mecmuaların işlevi üzerine yapılmış çalışmalar ve mecmuaların katkısıyla bir şair ve şiirleri hakkında yapılmış çalışmalar oluşturmaktadır.
Çalışmamızın I. bölümünde Milli Kütüphanedeki 803 numaralı şiir mecmuasını tanıtmaya çalıştık. Mecmuada yer alan şairleri, bu şairlere ait şiirleri ve nazım şekillerini, nazireleri ve kullanılan vezinleri tablo halinde gösterdik. Yayımlanmış ya da yayımlanmamış divanlarda bulunmayan şiirleri de bu kısımda belirttik. Ayrıca, metin incelemesi yaparken hangi metotları takip ettiğimizi ayrıntılı bir biçimde gösterdik.
II. bölümde ise 803 numaralı Mecmû‘a-i Eş‘âr adlı yazma eserde yer alan şiirlerin transkripsiyonlu metnini verdik. Transkripsiyonlu metni verirken şiirleri, yayımlanmış divanlar, yayımlanmamış divanlar ve diğer eserlerdeki şekilleriyle karşılaştırdık. Bu karşılaştırmalardaki değişiklikleri dipnotta gösterdik.
Tezin giriş, inceleme ve metin kısmında kullandığımız kısaltmalara çalışmanın başında alfabetik olarak yer verdik. Tezi hazırlarken yararlandığımız kaynakları “Kaynakça” başlığı altında verdik.
İncelenmeyi bekleyen birçok şiir mecmuasından yalnızca biri olan söz konusu mecmua üzerinde yaptığımız çalışmanın konuyla ilgilenenlere faydalı olmasını diliyoruz.
Çalışmam esnasında bilgi ve birikimlerini esirgemeyen başta danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ olmak üzere, hocalarım Prof. Dr. Emine YENİTERZİ ve Prof. Dr. Ahmet SEVGİ’ye teşekkür ederim. Ayrıca ulaşamadığım divanları temin etmem konusunda yardımcı olan hocam Doç. Dr. M. Fatih KÖKSAL’a ve muhtelif konularda yardımcı olan Arş. Gör. Özer ŞENÖDEYİCİ’ye teşekkür ederim.
Kamil Ali GIYNAŞ Konya 2009
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Kamil Ali GIYNAŞ Numarası 064201011002 Ana Bilim /
Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Eski Türk Edebiyatı
Ö
ğrencinin Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ
Tezin Adı Milli Kütüphanedeki Yz A 803 Numaralı Mecmuanın Transkripsiyonlu Metni
ÖZET
Çalışmamızın esasını Milli Kütüphane’de Yz A 803 numaralı mecmuanın ayrıntılı olarak tanıtımı ve transkripsiyonlu metni teşkil etmektedir. Hazırladığımız metinden sonra mecmuadaki şiirleri divanlardaki şiirlerle karşılaştırdık. Mecmua tasniflerini göz önüne aldığımızda üzerinde çalıştığımız ve “seçme şiir mecmuaları” kısmına dahil edebileceğimiz mecmua 138 varaktan oluşmaktadır. Mecmuada 129 şaire ait 518 şiir ve şairlerini tespit edemediğimiz 98 şiirle toplam 616 adet şiir bulunmaktadır. Gazel, kaside, musammat gibi farklı nazım şekilleriyle söylenmiş şiirler bulunan mecmuada en fazla şiir Bâkî’den alınmıştır.
Metin tespiti ve inceleme dışında genel olarak mecmualar hakkında bilgi verilerek edebiyat tarihi kaynağı olarak mecmuaların önemine de dikkat çekilmek istenmiştir. Ayrıca yayımlanmış divanlarda ve muhtelif kaynaklarda tespit edilen şiirler, mecmuadakilerle karşılaştırılmış, farklar gösterilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Klâsik Türk Edebiyatı, mecmua geleneği, şiir mecmuaları
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Kamil Ali GIYNAŞ Numarası 064201011002
Ana Bilim /
Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Eski Türk Edebiyatı
Ö
ğrencinin Danışmanı
Yrd. Doç. Dr. Semra TUNÇ
Tezin İngilizce Adı The Transcription Text of Yz A 803 Numbered Mecmua In The National Library of Turkey
SUMMARY
In this work, we prepared the text of Yz A 803 numbered mecmua which exist in the National Library of Turkey. After the text we prepared we made a comparision between the poems in the mecmua and the poems in Divan. When we consider the classifications of mecmuas, we can include the mecmua numbered Yz A 803 in “distinguished poem mecmuas” part. Mecmua consists of 138 varak. There are 518 poems which are the works of total 129 poets. There are 616 poems in total with which we can’t identify their poets. In the mecmua, there are gazels, kasides and musammats. The poet whose poems are included most is Bâkî.
We have locaded many deficiencies of words or verses in some of the poems existing in the mecmua, while comparing the text of mecmua with divans and we have noted them with footnotes.
KISALTMALAR 1. Karşılaştırmada Kullanılan Yayınların Kısaltmaları
AD : Amrî Dîvan, Tenkidli Basım (Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul, 1979). AHD : Ahmedî Divânı (Yaşar Akdoğan, İstanbul, 1979).
AHİD : Âhî Dîvânı (Necati Sungur, Ankara, 1994).
ALİD : Gelibolulu Âlî ve Divanlarının Tenkitli Metni (İ. Hakkı Aksoyak, Ankara, 1999).
APD : Ahmed Paşa Divanı (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1966).
AVİS : Türkî-i Basît ve Aydınlı Visâlî’nin Şiirleri (Ahmet Mermer, Ankara, 2006). BD : Bâkî Dîvânı (Sabahattin Küçük, Ankara, 1994).
BED : Behiştî Dîvânı (Yaşar Aydemir, Ankara, 2000).
CAD : The Life and Works of Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi with a Critical Edition of his Dîvân ( İsmail Erünsal, İstanbul,1983 ).
CD : Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı ( Halil Ersoylu, Ankara, 1989).
CED : Cemâlî, Hayatı, Eserleri ve Dîvânı (Çetin Derdiyok, Harvard, 2004). CİD : Cinânî, Hayatı, Eserleri, Dîvânının Tenkidli Metni (Cihan Okuyucu, Ankara,
DŞI : Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvan Şiiri: Rahmî ve Fevrî (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1948).
DŞII : Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvan Şiiri: Ubeydî – Aşkî - Şem‘î – İşretî (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1948).
DŞIII : Şiir Mecmualarında XVI ve XVII. Asır Dîvan Şiiri: Ulvî – Me’âlî – Nihânî – Feyzî – Kâtibî (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1948).
ED : Emrî Dîvânı (M. A. Yekta Saraç, İstanbul, 2004). FAD : Fasih Divanı (Mustafa Çıpan, İstanbul, 2004).
FAZD : Kara Fazlî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin) (Mustafa Özkat, İstanbul, 2005).
FD : Fuzûlî Divanı (Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur, Ankara, 1990).
FİD : Kanuni Sultan Süleyman Çağı Şairlerinden Figani ve Divançesi (Abdülkadir Karahan, İstanbul, 1966).
HAD : The Dîvân of Azmî-zâde Hâletî (Bayram Ali Kaya, Harvard, 2003). HAMD : Hamdullah Hamdî ve Divanı (Ali Emre Özyıldırım, Ankara, 1999).
HAYD : Hayretî, Dîvân, Tenkidli Basım (Mehmed Çavuşoğlu ve M. Ali Tanyeri, İstanbul, 1981).
İD : Üsküplü İshak Çelebi Dîvân, Tenkidli Basım (Mehmed Çavuşoğlu ve Mehmet Ali Tanyeri, İstanbul, 1990).
KEPAD : İbn-i Kemâl – Dîvan Tenkitli Metin (Mustafa Demirel, İstanbul, 1996). KT : Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ (İbrahim Kutluk, Ankara, 1989). LT : Latîfî – Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ (Rıdvan Canım, Ankara,
2000).
MED : Mesîhî Divanı (Mine Mengi, Ankara, 1995).
MİD : Mihri Hatun Divanı (Mehmet Arslan, Ankara, 2007).
MUD : Sultan Üçüncü Murâd (Murâdî), Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divânının Tenkidli Metni (Ahmet Kırkkılıç, Erzurum, 1985).
NA : İsmail Beliğ – Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘âr (Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Ankara, 1999).
NAD : Ganî-zâde Nâdirî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı ve Şeh-nâmesi’nin Tenkidli Metni (Numan Külekçi, Erzurum, 1985).
ND : Necatî Beg Divanı (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1963).
NED : Nev‘î Dîvânı (Tenkidli Basım) (Mertol Tulum, ve Mehmet Ali Tanyeri, İstanbul, 1977).
NESD : Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni I-II (Hüseyin Ayan, Ankara, 2002).
NİD : Karamanlı Nizâmî Hayatı Edebî Kişiliği ve Divanı (Haluk İpekten, Ankara, 1974).
NİYD : Niyâzî-i Mısrî Divanı (Kenan Erdoğan, Ankara, 1998).
RAD : Bursalı Rahmî Çelebi ve Divânı (Fatih Tığlı, İstanbul, 2006). RED : Revânî Divanı (Ziya Avşar, Konya, 2007).
ŞD : Şuhûdî Divançesi (İnceleme-Metin) (Ertuğrul Can, Adana, 2005).
ŞED : XVI. Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem‘î’nin Divanı’nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi (Murat Ali Karavelioğlu, İstanbul, 2005).
ŞEYD : Şeyhî Divanı (Mustafa İsen ve Cemal Kurnaz, Ankara, 1990). ŞP : Şair Padişahlar (Coşkun Ak, Ankara, 2001).
UD : Usûlî Divanı (Mustafa İsen, Ankara, 1990).
VAD :Vasfî Dîvân Tenkidli Basım (Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul, 1980).
VAHD :17. Yüzyıl Şairlerinden Dimetokalı Vahdetî’nin Divan’ının Tenkitli Metni (Yılmaz Öztürk, İstanbul, 2006).
YABD : Yahyâ Bey, Dîvan, Tenkidli Basım (Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul, 1977). YAD : Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı (Rekin Ertem, Ankara, 1995).
ZDI : Zâtî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı C. I (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1967).
ZDII : Zâtî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı C. II (Ali Nihad Tarlan, İstanbul, 1970).
ZDIII : Zâtî Dîvânı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı C. III (Mehmed Çavuşoğlu ve M. Ali Tanyeri, İstanbul, 1987).
2. Diğer Kısaltmalar
AKM : Atatürk Kültür Merkezi C. : Cilt
D. : Divan M. : Mecmua
MEB : Millî Eğitim Bakanlığı S. : Sayfa
s. : Sayfa
TDK : Türk Dil Kurumu Yay. : Yayınları
TRANSKRİPSİYON SİSTEMİ آ ā ب b پ p ت t ث ẟ ج c چ ç ح ḥ خ ẝ د d ذ ẕ ر r ز z ژ j س s ش ş ص ṣ ض ż, ḍ ط ṭ ظ ẓ ع ‘ غ ġ ف f ق ḳ ك k, ñ, g ل l م m ن n و v, ÿ ه he لا lā ى y, ī, i, ı ئ ’ اوخ ẝˇā
GİRİŞ
1. ESKİ TÜRK EDEBİYATINDA MECMUALAR
Eski Türk Edebiyatına kaynaklık eden eserler arasında divanlar, mesneviler, şu‘arâ tezkireleri, çeşitli biyografik eserler, ansiklopedi ve ansiklopedi niteliğindeki eserler, tarih kitapları, vb. yanında mecmualar da yer almaktadır.
Mecmualar, genelde bir veya daha fazla yazar yahut şaire ait çeşitli şekil ve hacimlerdeki dinî, din dışı nesir ya da şiirlerden oluşan derleme kitaplardır: Mecmû‘atü’l-ehâdîs, mecmû‘a-i fetâvâ, mecmû‘a-i ed‘iye, mecmû‘atü’r-resâ’il, mecmû‘a-i eş‘âr, mecmû‘a-i tevârîh, mecmû‘a-i fevâ’id gibi. Mecmua başlangıçta, birçok bakımdan benzediği cönk gibi âyetler, hadisler, fetvalar, dualar, hutbeler, şiirler, ilâhiler, şarkılar, mektuplar, latifeler, lugaz ve muammalarla ilaç tariflerinin ve faydalı bilgilerin (fevâid), notların, tarihî belge ve kayıtların (tevârih) derlendiği bir not defteri halinde ortaya çıkmış, zamanla gelişip düzenli bir tertip ve şekle kavuşarak türlerine göre bazı farklılıklar gösteren bir kitap veya telif çeşidi özelliği kazandırmıştır. Bir telif türü olarak gelişimini tamamladıktan sonra genellikle kitap hüviyetindeki teliflerden farklı bir tarafı kalmamıştır (Uzun, 2003: 265).
Edebiyat tarihimiz bakımından çok önemli olan mecmualarla ilgili Agâh Sırrı Levend’in yaptığı tasnif şöyledir:
1. Nazîre mecmuaları,
2. Meraklılarınca toplanmış, birer antoloji niteliğinde seçme şiirler mecmuaları,
3. Türlü konulardaki risalelerin bir araya getirilmesiyle meydana gelen mecmualar,
4. Aynı konudaki eserlerin bir araya getirilmesiyle meydana gelen mecmualar,
5. Tanınmış kişilerce hazırlanmış, birçok yararlı bilgileri, fıkraları ve özel mektupları kapsayan mecmualar (Levend, 1998: 166-167).
Şiir mecmuaları, derleyeni belli olan ya da olmayan kişiler tarafından toplanmış seçme şiirleri ihtiva eden antoloji niteliğindeki eserlerdir.
Mecmualar, genellikle şiirden anlayan, şiir zevki olan kişiler tarafından tertip edilmiştir. Bu yargının doğruluğu mecmualara alınan şiirlere bakıldığında daha iyi anlaşılacaktır. Mecmualara alınan şiirlerde, mürettibin eğitimi, bilgisi, zevki ve
meşrebi önemli bir kıstastır. Ancak kişisel zevk ve ilgi yanında toplumun beğenisi de bir şiirin değerini belirler. Bu bakımdan mecmûalar tertip edildiği dönemlerin şiir zevki ve beğenilen şairler ve hatta onların en beğenilen şiirleri hakkında bize net ipuçları verirler (Tunç, 2005: 12).
Şiir mecmualarının edebiyatımıza yaptğı katkıları şu şekilde sıralayabiliriz: 1. Mecmualar bize tertip edildikleri dönemin edebî beğenisini, o dönem şair ve şiirlerinin popülaritesini verirler.
2. Mecmualar, şairlerin divanlarında bulunmayan şiirleri içerirler. 3. Tezkirelerde adı geçmeyen kimi şairlerin şiirlerini ihtiva ederler.
4. Divanı olmayan ya da bilinmeyen bir şairin şiirlerini tespit etmeye yararlar. 5. Divanlarda yer alan kimi şiirlerdeki eksik bölümleri tamamlarlar.
6. Vezin kusuru olan ya da kelime eksikliği olan mısraların/şiirlerin tamiri konusunda yardımcı olurlar.
Sonuç itibariyle, mecmualar edebiyat tarihimiz ve edebiyat araştırmacıları için çok önemli kaynaklardır. Şimdiye kadar çok fazla üzerinde durulmayan mecmualara olan ilgi son yıllarda artmıştır. Bu durum, Türk edebiyatı için sevindirici bir gelişmedir.
I. BÖLÜM
MİLLİ KÜTÜPHANEDEKİ Yz A 803 NUMARALI MECMUANIN
TANITIMI
I. BÖLÜM 1. 803 Numaralı Mecmuanın Tanıtımı
Milli Kütüphane’de kayıtlı bulunan 803 numaralı mecmuanın künyesinde 133 varak olduğu belirtilmesine rağmen mecmua 138 varaktır. Bu durum, mecmuaya kütüphanede sonradan numara verilirken bazı sayfaların atlanarak numara verilmemesinden kaynaklanmıştır. Mecmua mavi ve kırmızı başlıklı, sırtı kenarları kahverengi meşin, ebru kaplı kartondur. Mecmuanın yazı türü ta‘lik, kâğıdı filigranlı, satır sayısı ise muhteliftir. Şirazesi bozuktur. Son yaprak sonradan yazılmıştır. Ayrıca yazı şekline bakarak derkenarların da sonradan yazıldığını söyleyebiliriz.
Mecmuanın derleyeni Vahîdî’dir. 62b’de bir gazelin başında “Li-muharrihi” ibaresi vardır ve şiir Vahîdî’ye aittir. Tezkirelerde “Vahîdî” ismine Latîfî’nin “Tezkiretü’ş-şu‘arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ” adlı tezkiresinde ve Fâizî’nin “Zübdetü’l-eş‘âr” adlı tezkiresinde rastladık. Ancak bu şair 1505 tarihinde öldüğünden mecmuanın derleyicisi olan Vahîdî değildir. Ayrıca Nâil Tuman’ın “Tuhfe-i Nâilî” adlı eserinde de üç adet “Vahîdî” adlı şaire rastladık. Bunlardan birincisi yukarıda bahsettiğimiz şairdir. İkincisinin ölüm tarihi 1662’dir. Dolayısıyla bu “Vahîdî” mecmuanın derleyicisi olabilir. Üçüncü “Vahîdî”nin ise Sultan I. Ahmed devrinde öldüğü belirtilmektedir. Sultan I. Ahmed 1617 tarihinde tahtta iken öldüğünden bu şairin mecmuayı derleme ihtimali zayıftır.
Mecmuanın hangi dönemde yazıldığına dair kesin bir tarih bulamadık. Şairlerin yaşadıkları dönemleri, tezkireleri ve edebiyat tarihlerini inceleyerek mecmuanın hangi tarihte yazıldığına dair bir tahminde bulunmaya çalıştık. Mecmuada XIV. yüzyıl ile XVII. yüzyıl arasında yaşamış şairlerin şiirleri yer almaktadır. XVIII. yüzyılda yaşamış şairlere yer verilmemesi mecmuanın XVII. yüzyılda tertip edildiğini göstermektedir.
Mecmuada imla hataları olduğu görülmektedir. Örneğin, harflerin noktalarında fazlalık veya eksiklik vardır. Bu durum en fazla خ ve ح harflerinde
görülmektedir. Ayrıca başlıkların da kimi zaman yanlış verildiği görülmektedir. Örneğin, 94a’da Başlıkta “Nazîre-i Münîr” ibaresi vardır; ama şiir ‘Amrî’ye aittir. 50b’de başlıkta “Hâlî” ibaresi vardır; ancak şiirin mahlas beyti yoktur. Muhtemelen dördüncü beyitteki “hâlî” kelimesi mahlas sanılmıştır.
Mecmuanın tertip şekline baktığımızda belli bir sistemin gözetilmediğini görüyoruz. Şiirler vezinlerine, rediflerine veya nazım şekillerine, şairlere göre sıralanmamıştır. Ancak yer yer aynı şaire ait şiirlerin arka arkaya yazıldığı görülmektedir.
Mecmuada yer alan şiirlerden bir kısmında mahlas bulunurken bir kısmında bulunmamaktadır. Mecmuada yer alan şiirleri yayımlanmış divanlarla, yüksek lisans ve doktora tezi olan yayımlanmamış divanlarla ve tezkirelerle mukayese ederek elimizdeki metni oluşturduk.
Çalışmamızı hazırlarken şu hususiyetleri göz önünde bulundurduk:
Metni oluştururken anlam ve vezin yönünden doğru olan kelimeyi esas aldık. Eğer anlam ve vezin yönüyle her ikisi de doğru ise mecmuayı esas aldık.
Cem Sultan Divanı’nda müşg, mecmuada misk olarak geçen kelimelerden anlam yönüyle farklılık olmasa da mecmuadaki misk kelimesini tercih ettik:
Keffe-i ‘anber terāzūya çeküp cān Yūsufın Ṣanasın misk ile tartar kākül-i müşgīn-i dōst
(Cem Sultan, 433: 7)∗
Kemāl Paşa-zāde Divanı’nda ayag, mecmuada kadem olarak geçen kelimelerden mecmuadaki kadem kelimesini tercih ettik:
Başın indürmez gedā-yı ‘aşḳ olan baṣmaz ḳadem Taẝt olsa çarẝ-ı ‘ālī mihr-i enver olsa tāc
(Kemāl Paşa-zāde, 440: 7)
Emrî’nin şu beytindeki divanda sünbüli, mecmuada sünbül olarak geçen kelimelerden vezne ve anlama uygun olan sünbüli kelimesini aldık ve bunun gibi durumları dipnotta gösterdik:
‘Anberīn kāküline sünbüli beñzetdügini İşidüp ol ṣanemüñ zülfi perīşān olmış
(Emrī, 352: 2)
Mecmuada doğru yazıldığına kanaat getirdiğimiz kelimelerden mecmuada geçen kelimeyi tercih ettik. Zâtî’ye ait şu beyitde divanda cānuñ, mecmuada cāmuñ olarak geçen kelimelerden anlam yönüyle daha uygun olan cāmuñ kelimesini tercih ettik:
Ey ecel cāmuñ senüñ nūş eyleyen bī-cān olur Fürḳat-i dilber mi ḳatduñ böyle ḳattāl eyledüñ
(Zâtî, 505: 3)
Dipnotlarda farkları belirtirken önce şiir numarası, daha sonra beyit ve mısra numarasını verdik. Aynı mısra içinde yer alan farklılıklar arasına “ / ” işaretini koyduk. Mecmuada ve divanda bulunup sıraları farklı olan beyitlerde mecmuayı esas aldık ve bu farklılıkları da dipnotta rakamlar arasına koyduğumuz “ : ” işaretiyle gösterdik.
Mecmuada ve divanda mısra veya beyit tamamen farklı ise dipnota sadece farklı olan kısmı almayı yeterli gördük.
Divanda bulunmayan beyitleri ya da mısraları dipnotta – D. ile gösterdik. Mecmuada bulunmayıp divanda olan beyitleri ise mecmuaya dahil ettik ve dipnotta – M. ile gösterdik.
Metinde yer alan ayetleri, hadisleri ve Arapça ifadeleri italik olarak yazıp, bunların anlamlarını ve ayetlerin hangi surelerde geçtiklerini dipnotta gösterdik. Ayetleri belirtirken önce mealini, sonra sure ismini daha sonra sure numarasıyla ayet numarasını verdik.
Metni hazırlarken şairlerin yaşadıkları dönemin ses hususiyetlerini göz önünde bulundurduk. Şairi belli olmayan şiirleri ise Eski Anadolu Türkçesi dil özellikleriyle okumaya çalıştık.
Metni hazırlarken yayımlanmış divanlarda ve tez olarak hazırlanmış divanlarda bulamadığımız şiirleri dipnotta belirttik. Bunların bir kısmını aşağıda veriyoruz.
Aşağıdaki matla beyti verilen gazel, Ahmed Paşa Divanı’nda bulunamadı: Bāġ-ı vuṣlatda ḳaçan devr itse sāḳī cām-ı mül
Şāẝ-ı gül ḳaddüñ lebüñ ġonca yañaġuñ tāze gül
(106) Aşağıda matla beyti verilen gazel, Cemâlî Divanı’nda bulunamadı:
Meclis-i meyde būse ‘ādetdür Cān-ı ‘uşşāḳa bu sa‘ādetdür
(392)
Aşağıda matla beyitleri verilen iki gazel, Murâdî Divanı’nda bulunamadı: ‘Aczüm olmaz ġayrıdan çün ḥayātum sendedür
Cānı niçün dil kayursın çün penāhum sendedür (42) ‘Āşıḳa raḥm ile cevr idici yāri severin
Ḥüsnine ẝulḳı muvāfıḳca nigārı severin
(379)
Aşağıda matla beyti verilen gazel, Gelibolulu Âlî Divanı’nda bulunamadı: ẜāk-i derüñi devlet-i dārāya degişmem
Her na‘lçeñüñ resmini ṭuġrāya degişmem
(255)
Aşağıda matla beyitleri verilen iki gazel, Hayâlî Divanı’nda bulunamadı: Günümi ḳara iden zülf-i siyeh-kāruñdur
Beni odlara yaḳan āteş-i ruẝsāruñdur (363) ẜayālī baḥr-i fikretde neheng-āsā şināverdür Yetīm ol baḥr ḳa‘rında yüzer ġavvās-ı cevherdür
(547)
Aşağıda matla beyti verilen gazel, İbn-i Kemâl Divanı’nda bulunamadı: Bir vefāsuz yārmışsın böyle bilmezdüm seni
Cevri çoḳ dil-dārmışsın böyle bilmezdüm seni (412)
Aşağıda matla beyti verilen gazel, Azmî-zâde Hâletî Divanı’nda bulunamadı: Uṣūlī Ḥayretī Ẕātī Necātī
Bulalar nār-ı dūzāẝdan necātı (549)
Mecmuada 129 şairin 519 şiiri yer almaktadır. Bu sayı, şairi belli olmayan şiirlerle 616 olmaktadır. Şairler ve bu şairlere ait şiirler nazım şekilleriyle birlikte aşağıdaki tabloda ayrıntılı biçimde gösterilmiştir:
Şair Adı Şiir Adedi ve Nazım Şekli
‘Abdî 1 gazel
Âgehî 1 gazel
Âhî 1 gazel
Ahmed 1 gazel
Ahmed Paşa 4 gazel
Ahmedî 1 gazel
Âlî 4 gazel
‘Amrî 2 gazel
‘Ârifî 1 gazel
‘Atâ 1 gazel
‘Atâyî 39 gazel, 2 tahmis, 2 kaside, 1 terkib-i
bend, 17 beyit
Âzâdî 1 gazel
Âzerî 3 gazel, 1 kaside, 1 beyit
‘Azîzî 1 gazel
‘Azmî 1 gazel
Bahârî 1 gazel
Bâkî 80 gazel
Behiştî 2 gazel, 1 tahmis
Beyânî 1 gazel
Ca‘fer 3 gazel
Celâlî 1 tahmis
Cemâlî 1 gazel, 1 beyit
Cem Sultan 1 gazel
Cilâyî 1 gazel
Cinânî 1 müseddes
Derûnî 2 gazel
Dürrî 1 gazel
Emrî 7 gazel, 1 tahmis
Fasîh 1 gazel
Fazlî 1 tahmis
Fehmî 3 gazel
Fevrî 2 gazel, 1 müsebba‘
Figânî 2 gazel
Firâkî 2 gazel
Gedâyî 2 gazel
Gubârî 1 gazel
Hâdî 1 gazel
Hâfız-ı Konevî 1 gazel
Hâfız Paşa 1 gazel
Hâletî (‘Azmi-zâde) 3 gazel
Hamdî 2 gazel
Hasan Çelebi (Kınalı-zāde) 1 gazel
Hasbî 1 gazel
Hâverî 1 gazel
Hayâlî 4 gazel, 2 tahmis
Hayretî 6 gazel Hayrî 1 ferd Hızrî 1 gazel Hicrî 1 gazel Hilâlî 3 gazel Hilmî 1 gazel Hufî 1 gazel Husrev 2 gazel Hüsâmî 1 gazel ‘Itrî 1 kıt‘a
İbrâhim Paşa 1 gazel
‘İlmî 2 gazel
İshak Çelebi 3 gazel
‘İşretî 3 gazel
‘İzârî 1 gazel
Kabûlî 17 gazel
Kelîmî 1 gazel
Kemâl Paşa-zâde 9 gazel
Kemâl-i Zerd 2 gazel
La‘lî 1 gazel Levhî 1 gazel Livâyî 1 gazel Mahfî 1 gazel Makâlî 5 gazel Mesîhî 4 gazel
Mihrî Hatun 1 gazel
Misâlî 13 gazel Murâdî 3 gazel Münîr 1 gazel Nâdirî 2 gazel Nasûhî 1 gazel Nazîm 1 gazel Nazmî 15 gazel
Necâtî 9 gazel
Nesîmî 1 gazel
Nevâlî 4 gazel
Nev‘î 15 gazel, 1 tahmis
Nigârî 1 gazel
Nikâbî 1 gazel
Niyâzî 1 gazel
Nizâmî 1 gazel
Rahmî 1 gazel, 2 tahmis
Remzî 2 gazel Revânî 3 gazel Riyâzî 1 gazel Rûhî 5 gazel Sabâyî 2 gazel Sabrî 1 tahmis Sâdık 1 gazel Sâ‘î 4 gazel, 1 müseddes Sâlim 1 gazel Sânî 1 gazel Selîmî 1 gazel Senâ’î 1 gazel Sırrî 1 gazel Sipâhî 1 gazel Sürûrî 2 gazel Şâmî 2 gazel Şem‘î 7 gazel Şemsî 2 gazel Şevkî 1 gazel Şeyhî 2 gazel
Şeyh Kemâl 1 gazel
Şeyhülislâm Yahyâ 44 gazel, 1 kaside
Şuhûdî 1 gazel
Tâli‘î 2 gazel
Tîgî 3 gazel
‘Ubeydî 3 gazel
‘Ulvî 15 gazel, 1 müseddes
Usûlî 1 gazel
Ümîdî 1 gazel
Vahdetî 3 gazel
Vahîd 2 gazel, 1 beyit
Vahîdî 2 gazel
Vasfî 3 gazel
Veysî 2 gazel, 1 beyit
Yahyâ Bey 4 gazel, 1 kaside Yûsuf 1 gazel Za‘fî 1 gazel Zâtî 7 gazel Zihnî 3 gazel Zuhûrî 1 gazel
Mecmuada şiir başlıklarında yirmi altı adet “nazire” ibaresi bulunmaktadır. Ancak, başlıklarında belirtilmese de 54 numaradaki Vahdetî’nin şiiri 53 numaradaki Tîgî’nin şiirine; 111 numaradaki Ulvî’nin şiiri 110 numaradaki Bâkî’nin şiirine; 511 numaradaki Gedâyî’nin şiiri 510 numaradaki İshak Çelebi’nin şiirine nazire olarak yazılmış gibidir. Mecmuada önce zemin şiire, ardından nazirelere yer verilmiştir. Zemin şiir sahiplerini ve nazire yazan şairleri aşağıdaki tabloda varak numaralarıyla birlikte gösterdik:
Nazire Yazan Şairler Tanzir Edilen Şairler Nazire Sayısı ve Varak Numarası
Ca‘fer Ahmed 1 (4b)
Nevâlî Murâdî 2 (8a, 8b)
Zihnî, Abdî Şeyhülislâm Yahyâ 2 (64a, 64b)
Nazmî Kemâl Paşa-zâde 1 (91a)
Nazmî Ahmed Paşa 1 (91b)
‘Atâ, Nazmî Hilâlî 1 (92a, 92b)
‘Azmî, Hüsâmî Yahyâ Bey 2 (93a)
‘Amrî Hâverî 2 (93b, 94a)
Fehmî Nasûhî 1 (94b)
Fevrî, Nazmî Bâkî 3 (95a, 95b)
Cem Sultan Nizâmî 1 (96a)
Revânî, Şevkî ‘Amrî 2 (97a)
İshak Çelebi, Hilâlî,
Şem‘î Kemâl Paşa-zâde 3 (98a, 98b)
Zihnî, Visâlî, Hâfız-ı
Konevî Şeyhî 3 (99a, 99b)
Sürûrî Ca‘fer 1 (100a)
Şem‘î Zâtî 1 (100b)
Mecmuada yer alan nazım şekillerine baktığımızda en fazla gazel nazım şeklinin yer aldığını görüyoruz. Mecmuada Aşağıdaki tabloda ise mecmuada kullanılan nazım şekillerini ve adetlerini gösterdik:
NAZIM ŞEKLİ ADEDİ
Gazel 474 Müfred-Beyit 100 Tahmis 12 Nazım 9 Kaside 5 Kıt‘a 3 Müseddes 3 Terkib-i Bend 2 Türkü 1 Müsebba 1
Aşağıdaki tabloda ise mecmuada kullanılan vezinler ve sayıları verilmiştir:
Kullanılan Vezin Sayısı
fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün 181 fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün 135 mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün 96
mef‘ūlü fā‘ilātü mefā‘īlü fā‘ilün 63 mef‘ūlü mefā‘īlü mefā‘īlü fe‘ūlün 41 mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün 27 fe‘ilātün mefā‘ilün fe‘ilün 25 mefā‘ilün fe‘ilātün mefā‘ilün fe‘ilün 13
mef‘ūlü fā‘ilātün mef‘ūlü fā‘ilātün 9 mef‘ūlü mefā‘īlün mef‘ūlü mefā‘īlün 7 müfte‘ilün mefā‘ilün müfte‘ilün mefā‘ilün 4
fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün 3 fe‘ūlün fe‘ūlün fe‘ūlün fe‘ūlün 1 fe‘ūlün fe‘ūlün fe‘ūlün fe‘ūl 1 fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün 1 müstef‘ilün müstef‘ilün müstef‘ilün müstef‘ilün 1
II. BÖLÜM
1b 1∗ Faṣīḥ
fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün 1 Dime esrārımı ne yār u ne bīgāne bilür
O rāyı ey dil-i şeydā iki peymāne bilür 2 Bildügi gibi mizāc-ı gül-i ra‘nāyı hezār
Meşreb-i şem‘-i şeb-ārāyı da pervāne bilür 3 Şekve-i keş-me-keş-i zülfi uzatduñ ḥāmūş
Her kişi çekdügini ey dil-i dīvāne bilür 4 Kime bülbül gibi feryād ideyin kim ‘ālem
Şem‘-i ruẝsāruña cānā beni pervāne bilür 5 Güft u gū itmededür ġamze-i yār ile Faṣīḥ
Iṣṭılāḥ-ı ġam-ı ‘aşḳı dil-i ferzāne bilür 2b 2∗∗
Fużūlī
fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün
1 Cānumuñ cevheri ol la‘l-i güher-bāra fidā ‘Ömrümün ḥāṣılı ol şīve-i reftāra fidā 2 Derd çekmiş başum ol ẝāl-i siyeh ḳurbānı
Tāb görmiş tenüm ol ṭurra-i ṭarrāra fidā 3 Gözlerimden dökilen ḳaṭre-i eşküm güheri
∗ FAD, s. 315.
1 / 3a zülfi : zülfüñ D. 4a ideyin : ideyüm D.
∗∗ FD, s. 133.
Fuzûlî Divanı’nda geçmeyen, mecmuada derkenar olan bir beyit daha vardır: ẜoten āhūları ḳurbān iki nergislerine
Leblerüñden ṣaçılan lü’lü’-i şeh-vāra fidā 4 Çāk-i sīnemde olan ḳanlu ciger pāreleri Mest çeşmüñde olan ġamze-i ẝun-ẝˇāra fidā 5 Pāre pāre dil-i mecrūḥ-ı perīşānumdan Ser-i kūyuñda gezen her ite bir pāre fidā 6 Cān u dil ḳaydını çekmekden özüm kurtardım
Cānı cānāneye itdüm dili dil-dāra fidā 7 Ey Fużūlī n’ola ger saklar isem cān-ı ‘azīz
Vaḳt ola kim ola bir şūh-ı sitemkāra fidā 3∗
Nev‘ī
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün 1 Baña ‘ayn-ı ‘ināyet göz ucıyla bir selāmuñdur Bütün dünyāca ‘izzet yarım aġız bir kelāmuñdur 2 Dem-i ‘Īsī ki dirler mürdeler iḥyā ider cānā
Senüñ ‘aşḳ ehline gönderdügüñ şīrīn peyāmuñdur 3 Ayaġuñ baṣduġı yirlerde yaşum kevkeb-i raẖşān
İki gözüm yumulmaz rūz u şeb ḳaṣruñda cāmuñdur 4 Ele alup anı bir kez nevāziş itseñ olmaz mı
Kebūter gibi göñlüm niçe demdür ṣayd-ı dāmuñdur 5 Ṣorarsañ kim durur Nev‘ī diyüp keyfiyyeti ḥālin
2 / 5b gezen : olan M.
∗ NED, s. 234.
3 / 2a mürdeler : mürdeyi D. 3a yirlerde : yollarda D.
Ḳapuñda ẖidmete bel baġlamış kemter ġulāmuñdur
3a 4∗∗
Fuzūlī Güft mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün 1 Bıraḳdı ẝāke ḥüsnüñ āfitāb-ı ālem-ārāyı
Götürdi yir yüzinden mu‘ciz-i la‘lüñ Mesīḥāyı 2 İki gözden revân olmış sirişküm ḳāmetüñ şevḳi
‘Aṣā-yı mu‘cizi gör kim iki böldi bu deryāyı 3 Bükülmiş ḳaddümi kurtarıgör ḳullāb-ı zülfüñden
ẜaṭādur çekmesün çoḳ baġrı çökmiş bir ṣınuḳ yayı 4 Ruẝuñ üzre ẝam-ı ebrūñı görmek isterüm ammā
İñen düşvār olur gün var iken görmek yeni ayı 5 Şarāb-ı nāba luṭf it muḥtesib ḳahr ile çoḳ baḳma Mükedder ḳılma ‘aks-i tīreden cām-ı muṣaffāyı
6 Yedi gündür ol ayı görmezem āhum şerārıyla
5b kemter : bir kem D.
∗∗ FD, s. 266.
Sayfanın altına kağıt yapıştırıldığı için şiir üçüncü beyitten sonra divandan yazılmıştır. Yapıştırılan kağıtta aşağıdaki beyit ve muammā kayıtlıdır:
Cemālī
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün
Namāz ehlinde yoḳdur zerrece Ḥaḳ emrine niyyet Varup mescide gördüm dillerinde cümle ḳad kāmet
Mu‘ammā Her ki bu resmi çıḳaran ol tamām Ol şāh ola ben aña kemter ġulām İki he he iki cīm cīm iki lām İki mīm ile olur ismi tamām 4 / 2a itmiş : olmış M.
N’ola ḳılsam Benātü’n-na‘ş ile yeksān ẞüreyyāyı 7 Fużūlī eşk seliyle perīşān olma ṣabr eyle
Aña hem var ola āẝir ṭutup durur mu dünyāyı 5∗
Yūsuf Güft fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Tañrüm irgürse nigāruñ vaṣlına irsem yine Şol münevver ẝub cemālin ölmedin görsem yine 2 Öpsem anı gözlerinden hem ziyāret eylesem Yüzümi şol māh-ı tābān yüzine sürsem yine 3 [Ḳolların? ] ṣalup ḥamāyil boynuma biñ luṭf ile [Leblerin? ] aġzuma virse derd-ile ṣorsam yine
3b 6
Firāḳī fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Aldı göñlüm ālem içre a begüm bir ṣarılı Ḳa‘be ḥaḳḳı cān virürdüm aña olsam ṣarılı 2 Her gice tā ṣubḥ olınca zār zār aġlaram Ol güneş yüzlü ḥabībüm ṣarılıdur ṣarılı
3 Ey Muḥammed ümmeti bī-çāreyüm çāre ḳıluñ Kim beni üftāde ḳılmışdur ḳaṭı ol ṣarılı
4 Dost u düşmen ḥālümi gördi benüm esirgedi Bir naẓar raḥm itmedi yalvarı gördüm ṣarılı
∗ Sayfanın alt kısmına sonradan kağıt yapıştırıldığı için 3. beytin mısra başları ve şiirin devamı
5 Ey Firāḳī derdmendem ẕerrece ḳılmaz naẓar Şā ki görem ikimüzi bir döşekde ṣarılı
7∗ Ẕātī mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün
1 Didüm yād it beni bir merḥabādan Didi hergiz elüm degmez cefādan 2 Yaḳam çāk eyledüm ol şāha ḳarşu
Şikāyet itdüm aña geñ yaḳadan 3 Oruc ayı gibi ḥürmetlü eyle
İlāhī ṣaḳla ol māhı ḳażādan 4 Getürdi būy-ı zülfüñ āferīn bād
Ümīdüm bu idi bād-ı ṣabādan 5 Saña el virmüş iken Ẕātī furṣat El açup vuṣlatı iste ẜudādan
8 Müfred
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün Dıraẝşān oldı gördüm beş hilāl üstinde ẝūrşīdi Meger kim pençe-i sīmīn o meh-pāre yaṣdanmış 4a 9∗∗
Bāḳī mef‘ūlü fā‘ilātü mefā‘īlü fā‘ilün
1 Bend-i ḳabā çözilmeye tā cāme çıḳmaya Naḳd-i viṣāl ‘āşıḳ-ı nā-kāme çıḳmaya
∗ ZDIII, s. 16. ∗∗ BD, s. 394.
2 Berr-i Ḥicāza şemme-i zülfüñ yitürse bād Ḥuccāc ḳala bādiyede Şāma çıḳmaya 3 Vā‘iẓ çıḳarsa kürsīye her cum‘a ġam degül
Ammā bolayki luṭf ide bayrama çıḳmaya 4 Bāmuñda pās-bānlıġuñ itmezse māh-ı nev
Şāma irişmeye dilerin bāme çıḳmaya 5 Ḳaldı ẝayāl-i ẝançeri ṣad-pāre sīnede
Māhīye beñzer ol ki düşe dāme çıḳmaya 6 Dā’im revā mı ġayra çıḳa tīġ u ẝançerüñ Bir ḥiṣṣe daẝı ‘āşıḳ-ı nā-kāme çıḳmaya 7 Bāḳī ḥarīr-i zülfi gibi şöyle añların
Sā’ir ḳumāş o serv-i gül-endāme çıḳmaya 10∗
Aḥmed mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün 1 Ṣalā-yı bāde vir pīr-i ẝarābāt
Getür sāḳī ki fi’t-te’ẝīri āfāt∗∗ 2 Baña besdür şarāb u cem‘ ü şāhid
Ne kārumdur benüm keşf ü kerāmāt 3 Cihānda gözlüye hīç gizlü olmaz Görür maḳṣūdını fī külli ẕerrāt
9 / 2b bādiyede : bādiye-i M. 6b nā-kāme : bed-nāme M. 7a añların : añlaram D.
∗ APD’de bulunamadı.
4 Açarsañ cān gözin ‘ārif görürsin Olupdur cümle ‘ālem Ḥaḳḳa mir’āt 5 Gicenin ma‘nīsi gündüzdür Aḥmed
Ṣıfātıyla görinür pertev-i ẕāt 11 Ferd
fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün
Bunca feryādum işidüp dimedüñ dād idem Sen ki dād itmeyesin ben kime feryād idem 4b 12
Ferd
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün Receb nāmında bir şehrī civāna mübtelā oldum O meh-māhiyyetüñ ẟu‘bānıyam ardından ayrılmam
13 Ferd fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Güle gūş itdiremez yoḳ yire bülbül iñler Varaḳ-ı mihr ü vefāyı kim oḳur kim diñler
14∗ Naẓīre-i Ca‘fer
mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün 1 Ḳapuñdur ḳıble-i erbāb-ı ḥācāt
İşigüñ menba‘-ı ‘izz ü sa‘ādāt 2 Bizümle ṣoḥbeti ferdāya ṣalma Bilürsin çünki fi’t-te’ẝīri āfāt
∗ CAD, s. 172.
14 / 1b ‘izz ü sa‘ādāt : ehl-i sa‘ādet D. 2a ferdāya : te’ẝīre D.
3 Şifādur la‘li çeşmi ḥikmetü’l-‘ayn Rumūz-ı ġamzesi şerḥ-i işārāt 4 Çü vaṣlı va‘desin ferdāya ṣaldı Çaġırdı cān u dil heyhāt heyhāt 5 Lebüñ vaṣf eylese Ca‘fer gören dir
Zihī şīrīn ma‘ānī ter ‘ibārāt 15∗∗ Yaḥyā fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Yapdı bu ‘ālī maḳāmı açdı cennet ḳapusın Cāmi‘ü’l-ẝayrāt olan sulṭān-ı ehl-i iḳtidā 2 ẜayr ise ancaḳ olur Allāh mübārek eylesün
Bu iki mıṣra‘ güzel tārīẝlerdür ġālibā
3 Ṣāḥibü’l-cum‘a şeh-i sünnī Süleymān-ı zamān Cāmi‘-i bālā te‘ālallāh ‘aceb ‘ālī binā
4 Ṣıġdı on tārīẝ bir beyte bu beytullāh içün Diñle tafṣīlini icmālen eyā kān-ı seẝā 5 Re’y-i idrāk ile iẕ‘ān eyler anı nüktedān
İki mıṣra‘ müstaḳil tārīẝlerdür evvelā 5a 6 İki mıṣra‘ cevherīsi iki mıṣra‘ sādesi
4a vaṣlı : vaṣl-ı M.
5b ma‘ānī ter : maḳāl-i pür M.
∗∗ YABD, s. 19. Bu şiir dīvāndaki bir kasidenin son bölümüdür. Şiirin başında şu ibare bulunmaktadır
: “Pādişāh ḥażretlerinüñ cami’-i şeriflerinüñ itmāmına bu ḳaṣīde min-evvelihī ilā-āhiriẝī her mısra’ı tārīẝdür bir tārīẝde miẟli görülmemişdür.”
İki vech ile iki mıṣra‘ olur ‘ibret-nümā 7 Āẝirinüñ ẝāl-dārı evvelinüñ sādesi
Ma‘nīde tārīẝ-i sāde oldı bī-çūn ü çerā 8 Aḳlumuz āyīnesinden ‘aynı ile her gürūh
Oldı tārīẝ-i çehār i‘lām olandan mā-‘adā 9 Bende-i efgende Yaḥyā’nuñ dilinden bir daẝı
Beyt-i tārīẝe naẓīre oldı bu beyt-i du‘ā
10 Ṭal‘atüñ mes‘ūd ide gün gibi Allāhü’l-Vedūd Ola dā’im devletüñ pāyende ey merd-i ‘aṭā
16∗ İsḥaḳ mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün 1 Perī-ṣūret melek-sīmā imişsin
Güzeller içre müẟteẟnā imişsin 2 Be hey āfet nedür bu ḳadd ü ḳāmet
İñen bī-miẟl ü bī-hemtā imişsin 3 Göz ucıyla naẓar ḳıl ben faḳīre
Be-ġāyet dilber-i ra‘nā imişsin 4 Baña sövdüklerüñ hep ṭatlu geldi
Begüm sen sükkerī ḥalvā imişsin 5 O gül-ruẝsārı ẝōş vaṣf itdi İsḥaḳ
6b mıṣra‘ olur ‘ibret-nümā : tārīẝ-i dīgerdür şehâ D. 9b Beyt-i tārīẝe : Yine tārīẝ-i M.
∗ İD, s. 148.
Be sen ẝod bülbül-i gūyā imişsin 17 Ferd fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
Şīşe-i hecr olsa yirüm n’ola mānend-i gül-āb
Ey felek bir tāze ter gülden çıḳarduñ sen beni
18
Ferd
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün
Fetīl-i şem‘-i baẝtum gerçi kim luṭfuñ uyandurdı Çerāġ itdi beni ammā velīkin yaḳdı yandurdı
5b 19∗
Nev‘ī
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün
1 Meded ey göñlümi siḥr ile meftūn eyleyen dilber Alup ‘aḳlum beni ‘aşḳ ile mecnūn eyleyen dilber 2 İdüp iẓhār-ı şefḳat gösterüp meyl ü maḥabbetler
Görünmez derde uġradup gözüm ẖūn eyleyen dilber 3 Baña evvel seni luṭfumdan arturmam diyüp āẖır
Ḳarār u ṣabrum eksüp derdüm efzūn eyleyen dilber 4 Ṭutup cevr eylemekde devr uṣūlin ‘āşıḳ-ı zāra
Beni iñletmegi ney gibi ḳānūn eyleyen dilber 5 Gehī Nev‘īye rūyın ‘arż idüp geh sīne-i ṣāfın
Benüm günden güne ḥālüm diger-gūn eyleyen dilber
5a itdi : itdüñ D.
∗ NED, s. 238.
19 / 4b iñletmegi : iñletmeyi D. 5a rūyın : būyın M.
20∗ Ḥayretī
mef‘ūlü mefā‘īlün mef‘ūlü mefā‘īlün 1 Ey dil yine yārümden ayırdı beni devrān
Göz göre revānumdan ayırdı beni devrān 2 Bir serv-i bülendümden bir şāh-ı levendümden
Bir gerçek efendümden ayırdı beni devrān 3 Bir serv-i dil-ārādan bir gülşen-i zībādan
Bir özge temāşādan ayırdı beni devrān
4 Çeşmümdeki nūrumdan cismümde ḥużūrumdan Kalbümde sürūrumdan ayırdı beni devrān 5 Ey Ḥayretī devletden tāc-ı ser-i ‘izzetden
Yūsuf gibi āfetden ayırdı beni devrān 21
Ferd mef‘ūlü mefā‘īlü mefā‘īlü fe‘ūlün El virse ṣafā furṣatı fevt eyleme her dem
Dünyā aña degmez ki cefāsın çeke ādem
22 Ferd
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün Ne reftārı ne güftārı ne ruẝsārındadur ḥikmet Nezāketle güşād-ı bend-i şalvārındadur ḥikmet
6a 23
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün
Dilerseñ ẝalḳa beẕl ü fażl u ‘adl itmek zamānuñda
∗ HAYD, s. 245.
Şehā iḥsāna lāyıḳdur bu pür-nātüvānuñ da∗
Bir aġız söz ile biñ mürde cisme cān baġışlarsun Mesīḥā sırrı mużmerdür meger cānā dehānuñda Süleymān taẝtına ḳaṣd itdi beñzer ẝayl-i mūr āẝır Ḥaṭ-ı miskīn ẓuhūr itmiş ‘iẕār-ı meh-nişānuñda
24∗∗ ‘Ulvī mef‘ūlü mefā‘īlü mefā‘īlü fe‘ūlün 1 Yād-ı leb-i la‘lüñle bugün ḳan olayazdı
Dil cür‘a-ṣıfat ẝāk ile yeksān olayazdı 2 ‘Uşşāḳı biribirine düşürdi o ġabġab
Üftādelerüñ yiri hep zindān olayazdı 3 Dün gice göñül irmişidi ẕevḳ-i viṣāle
Bī-çāre düşinde yine sulṭān olayazdı 4 ‘Ulvī gice āh itdi añup leyli-i zülfin
Mecnūn gibi ‘ālemlere destān olayazdı 25
Müfred fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Mihr-i ruẝsārını ẕikr it o mehüñ maṭla‘da Ser-i a‘dāyı nihāyet añasın maḳṭa‘da
26 Ferd fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
Yār işi ey dil ḳolay ammā ġam-ı aġyār güc
∗ Mısra vezne göre eksiktir.
Vaṣl-ı gül āsān velī ṣabr-ı cefā-yı ẝār güc 27
Ferd mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün Maḥabbet ḳapu ḳaḳdı didi miḥnet Ṣafā geldin benem bād-ı maḥabbet
28 Ferd
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün
Ṣalup dil fülkini ‘ummāna āhum eyledüñ berbād Vefāsuz rūzgār ancaḳ ḳo essüñ her çi bād-ābād 6b 29
Firāḳī fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Tā ki senden ayruyam işimdür ey yār aġlamaḳ Bülbül-i şūrīde-veş feryād idüp zār aġlamaḳ 2 Çün güler yüzüñ görüp gülmek naṣīb olmaz baña
Pes işümdür ey şeker-leb çār nā-çār aġlamaḳ 3 Şol ḳadar yaḳdı firākuñ nārı ey cān ẝānemi
Kim saña raḥm eyleyüp her demde aġlar aġlamaḳ 4 Ey ḥabībüm luṭf idüp inṣāf ḳıl enṣāfumı
ẜurrem ü şādān olup aġyārla yār aġlamaḳ 5 Ey şāh dem-be-dem derd-i Firāḳī yārla∗
Aġlaġıl ögretdi çün çarẝ-ı sitemkār aġlamaḳ 30∗∗
ẜayālī
∗ Mısra vezne göre eksiktir. ∗∗ HD, s. 32.
mefā‘īlün mefā‘īlün fe‘ūlün
1 Neden bī-ḳayd imiş Mecnūn-ı şeydā Ki ḳonmış başına biñ dürlü ġavġā 2 N’ola ḳılsam leb-i dildār içün āh
Ḳanı ‘ālemde bir bī-dūd ḥalvā 3 Ayaġa düş dilerseñ başa çıḳmāk
Bunuñla başa çıḳdı cām-ı ṣaḥbā 4 Vücūdum mülkidür Ḳāf-ı ḳanā‘at
Göñül murġıdur ol Ḳāf içre ‘Anḳā 5 ẜayālīnün dili deryāya beñzer
Süṭūr-ı şi‘ridür emvāc-ı deryā 31
Ferd fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
Ni‘met-i vaṣlını ol buġday ekilü dilberüñ
Ben degirmen kimseye ‘ālemde kendüm var iken
32
Ferd fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Āsiyāb-ı felegi dāne-i encümle görüp
Kendümi maḥv iderüm eyleyicek fikr-i daḳīḳ 33
Ferd fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
Āsiyāb-ı çarẝ içinde eyledüm fikr-i daḳīḳ
7a 34∗ Ẓuhūrī fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün
1 ‘Āşıḳam gün yüzüñüñ naḳşına māhum ezelī Seni naḳḳāş-ı ezel ḳudret eliyle yazalı
2 Devr idelden berü bu çarẝ-ı felek şimdiye dek Kimse görmedi senin gibi muṣāḥib güzeli 3 Düni gün şevḳ-ile bülbül gibi medḥüñ oḳuram
Sen lebi ġoncada bir ẕerre maḥabbet sezeli 4 Āl ile aldayup alduñ dil-i sūzānımuz āh
Şol ḳara gözlerüñi nāz ile bir kez süzeli 5 Ey Ẓuhūrī ḳamu yārāna yürü var ẝaber it
Böyle rindāne disünler diyicek her ġazeli 35
Müfred fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün
Şimdi cānā laḳabuñ çeşm-i siyāh olsa ne söz Lebüñ ………
36
Neş’e-i rūḥı Ḥüseyn ile Ḥasan ‘aşḳı-y-içün ẜān-ı Aḥmed itdi icrā çeşme-i Kevẟer-feşān
Çeşme-i cūd-ı muṣaffā çün ḥayāt-ı cāvidān sene 1180 37
fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
Geldi bāb-ı Şāma bir ḥācib tārīẝini
Sen hele ‘Abbās efendi eyledüñ cām Şām işi
7b 38
Dürrī mef‘ūlü fā‘ilātü mefā‘īlü fā‘ilün 1 Ol şeh semend-i nāza urdı eger meger
Kim ehl-i ‘aşḳa geldi görindi sefer mefer 2 Geçmek muḥāldür saña mūy-miyāndan
Olmaz bu ṣaydgehde göñül her kemer memer 3 Başında ṭab‘-ı pāk elemden ġubār alur
Āb-ı zülāle virmemek olmaz keder meder 4 Gözden aḳıtma ḥüsnüne ḳarşu sirişkümi
Virmez mi ẝırmen-i güle cānā ẝaṭar maṭar 5 Ey bād ḳaldı Dürrī-i zār intiẓārda
Kim didi saña dergeh-i şāha ẝaber maber 6 ẜān Aḥmed-i yegāne ki devrinde ser-keşān
Ġam nīzesiyle baġrını dā’im deler meler 7 Ecdād-ı bākī cennet-i ‘adni maḳām idüp K’oldı raḳībe cāyı selāmet saḳar maḳar
39 Naẓīm
mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün mefā‘īlün 1 Mey-āşāmān-ı bezm-i ‘işreti eyẝān mey-ẝāne
2 Sözüñ zehr-āb nūşān-ı seme tiryāḳ-ı şevḳ olsun Zebānuñ nīş āzār eyleme yārāna mārāna
3 Mesīẝ-āsā seyāḥat eyleyenler pāy-ı himmetle Baṣar evvel ḳademde gerdiş-i gerdāna merdāna 4 Ṣafāsından ider sa‘y-ı ṭavāf-ı Ka‘be-i maḳṣūd
Girüp iẝrām-ı şevḳe yüz sürer ẝannāne mennāne 5 Gelür bir kāh-ı kemterden sebüḳ kūh-ı girān olsa
Eger bār-ı günāhum ḳonsa nā-çīzāne mīzāna 6 Olursa maẓhar-ı feyż-i ẜudā nuṭḳ-ı cihān-gīrüñ
Naẓīmā ḥükm ider Ṭūrān-ile Īrāna mīrāna 40
Ferd fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Zülfi[ni] ḥalḳa idüp eylemek içün üftāde
Beni nāra ḳodı Güdekli Çörekçi-zāde 41
Ferd fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün …………. olmış-idüm meclisine üftāde
Baña bir ẝalḳa da virmedi Çörekçi-zāde
8a 42∗
Sulṭān Murād ẜān fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 ‘Aczüm olmaz ġayrıdan çün kim ḥayātum sendedür Cānı niçün dil ḳayursın çün penāhum sendedür
2 Bed-kemāl olanlaruñ cānına gelsün bed belā Bende bedlük n’eylesün çün ṭayyibātum sendedür 3 Gösterür her ṣūret ü ma‘nī ider kim baña
Mümteni‘ olmaz ḥuṣūlüm mümkinātum sendedür 4 Ḳurtılımaz görüp ‘uẓmādan şular kim bunı
Evvel ü āẝir benüm fevz ü necātum sendedür 5 Ẕātumı mir’āt iderse ey Murādī añlasun
Ehl-i diller kim benüm ẕāt u ṣıfātum sendedür 43
Naẓīre-i Nevālī Efendi fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Bī-ḳarār üftādeñem ṣabr u ẟebātum sendedür Yoluña çoḳdan fedā oldum ḥayātum sendedür 2 Ḥıżr-ı vaḳtem gitmezem ẓulmāta İskender gibi
Ey şeh-i fīrūzsın ‘aynü’l-ḥayātum sendedür 3 Düşmene ḳıl padişāhum şāhum fī-sebīlillāh ġazā
Evliyānuñ himmeti ey pāk-ẕātum sendedür 4 Sen ẝalāṣ eylersin eylerseñ cihānı fitneden
Hem ümīd-i fetḥ-i bābum hem necātum sendedir 5 Ḥabbe-i ten çāk olup oldum Nevālī uş helāk
Varlıġumdan yoḳ eẟer ẕāt u ṣıfātum sendedür
42 / 3a : Vezin bozuk. 4a : Vezin bozuk.
44 Ferd
fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Baġlayup resen-ile ellerümi cellāda Beni ḳazıḳlara urdı ol Ögütçi-zāde
45∗ Ferd
fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Ten-i zārumı atup virdi hevā-yı bāda Pāyumı ẝaylice ṭoḳmaḳladı Ḥalāc-zāde
46 Ferd fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Yaḳdı tennūr-ı dili yine o serv-āzāde Çıḳardı dūdumı eflāke Fırıncı-zāde
8b 47
Tīġī
mef‘ūlü mefā‘īlü mefā‘īlü fe‘ūlün 1 Ḳaşuñ ki dil ü cānuma ġamzeñle oḳurdı
‘Ālemde bütün cevr [ü] cefā yayın o ḳurdı 2 Olmazsa eger yād-ı viṣālüñle firāḳuñ
Destān-ı ġam-ı ġuṣṣa-i ‘aşḳuñ kim oḳurdı 3 Gülşende eger meclis-i cānānı göreydi
Va‘iẓ ḳoyup uçmaġı bizi aña oḳurdı 4 Aldanma eger dilkülenürse saña aġyār
Kim ḳuzucaġum sen daẝı bilmezsin o ḳurdı
∗ Mecmuada üç mısra olarak verilmiştir. Üçüncü mısra:
5 Tīġī ṣorar ise eger ol gözleri fettān Ġamzeñ göreli seyf du‘āsın oḳurdı
48∗
Sulṭān Murād ẜān fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 ẜaste-i ‘aşkam yine dermānı senden isterem Her ne deñlü mücrimem ġufrānı senden isterem 2 Vāḥid-i muṭlaḳsın iẟbāt eylerem ḥaḳḳ ile ben
Ṣıdḳ ile bir bilürem īmānı senden isterem
3 Cān u tenden geçmeyince bulmadum sen cānı āh Çün fenā oldum yoluñda cānı senden isterem 4 Tārik-i dünyā olupdur dil daẝı hem āẝiret
Sırr ile pinhānumuz var anı senden isterem 5 Ey Murādī her ḳaçan kim eylesem anı ṭaleb
Cān u dilden ṭālibem bürhānı senden isterem 49
Naẓīre-i Nevālī Efendi fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Cānumı ḳıldum fedā cānānı senden isterem Mıṣr-ı dilde Yūsuf-ı Ken‘ānı senden isterem 2 Āteş-i innī enellāhdan yed-i beyżāyı ṣun∗∗
Mu‘cizāt-ı Mūsi-i ‘İmrānı senden isterem
∗ MUD, S. 301.
48 / 1b ġufrānı : dermānı M.
4b Sırr : Seyr M. / peymānumuz : pinhānumuz M. 5a eylesem : eyleyem D.
3 Feṭlübü’l-eşyā’ü min-esbābihā buyurdı çün Sen müsebbibsin yine iḥsānı senden isterem 4 Vāḥid-i muṭlaḳ ṣıfāt-ı seb‘-ile olmış ḳadīm
Bu kelāmın fehmine ‘irfān senden isterem 5 Bende-i kemter Nevālīyem yüz urdum dergehe
‘Āciz ü dermāndeyem dermānı senden isterem
9a 50
Āẕerī Çelebi fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Cām-ı ‘aşḳı nūş idüp ḳıl rind-i dürd-āşāmlıḳ Ey göñül kām al cihāndan niçe bir nā-kāmlıḳ 2 Defter-i ‘uşşāḳa ḳayd itmezsin ey meh nāmumı
Bundan özge olmaya ben ‘āşıḳa bed-nāmlıḳ 3 Kendini aña muḳābil ẓann idermiş dōstum
Zülf-i müşgīnüñ yanında itdi ‘anber ẝamlıḳ 4 ẜōş mülāyim gösterürsin kendüñi ḥammāmda
Kimde var ey sīm-sā‘id sendeki ḥammāmlıḳ 5 Cān ile ḳurbānuñ olsun ‘īd-i vaṣluñda senüñ
Āẕerīye tek hemān bir būse vir bayrāmlıḳ 51∗
Vaḥdetī fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Kimseye ey serv gel dik gelme ẝāk olsañ gerek Sen de bu da‘vāyı ḳo ey gül helāk olsañ gerek
2 Hem-dem olma ẝārlarla alma āhın bülbülüñ Açılup ey ġonca bir gün çāk çāk olsañ gerek 3 Seyl-veş ālūde olduñsa bulanup ey göñül
Ġam degül deryāya irişdükde pāk olsañ gerek 4 Yüz çevirme günde biñ kez cevr iderse dilberüñ
‘Āḳıbet çün bir belādan derdnāk olsañ gerek 5 Vaḥdetī gibi yoluña cān virür bir ‘āşıḳı
Bulmayup vallāhi billāhi helāk olsañ gerek 52
Ferd fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilātün fe‘ilün Tüy taḳınsun başına aña olan üftāde
Çıḳarur dīvāne ‘āşıḳları Çavuş-zāde∗
9b 53
Tīġī fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilātün fā‘ilün
1 Dil alur ‘uşşāḳdan bir yār-i sīmīn-ber mi yoḳ ‘Āşıḳ-ı dil-teng elinde yoẝsa sīm ü zer mi yoḳ 2 Eylemez mi def‘-i ġam ‘aşkıyla yārān-ı ṣafā
Bāde-i keyfiyyet-i cām-ı leb-i dilber mi yoḳ 3 Ṣūrete gelmez cihānda yār-veş erbāb-ı dil
Anları yā Rab ḥabāb-āsā görür gözler mi yoḳ 4 Ḥall olunduḳda kemer-bendüñ ḳucarlar mı bilüñ
Ortalıḳda cān-ı ‘uşşāḳa maḥal bir yer mi yoḳ
