29 E Y L Ü L 1999 Ç A R Ş A M B A C U M H U R İY E T t t . 5 2 ^ 0 3 1
• • • •
K ÜLTÜR
kultur@cumhuriyet.com.tr
A L L E G R O
E V İ N İ L Y A S O Ğ L U
M ıaıı Usm anbaş’a nice yıllar
u.
smanbaş gibi,
her şeye karşın
yüreklilikle ve iç
tutarlılığı ile çıktığı
yolculuktan ödün
vermeyen kaç
bestecimiz var.
Müziği düşünen,
irdeleyen,
felsefesini yapan,
diğer sanat
dallarıyla
alışverişini gözeten
bir öncü.
Dün, 28 Eylül, İlhan U sm anbaş’ın doğum gü nüydü. 1921 ’de İstanbul 'da doğan (ama Ayvalık’ta yetişen) bestecimiz bu hafta 79. yaşma giriyor. Şu sıralarda onun ayrıntılı biyografisini içeren ve ek li C D ’lerde söyleşileriyle yapıtlarının yer aldığı bir kitabı tamamladım. Bu nedenle doğal olarak ya şam çizgilerinin arasında gezinmekteyim.
Usmanbaş, ilk kuşak çoksesli besteciler ya da kendi kuşağındaki birçoğu gibi yurtdışında değil de Türkiye’de eğitim görmüş. Elindeki olanakları kullanarak kendini geliştirmiş. Bu olanakları; Ga latasaray L isesi’nde okumuş olmak, Ankara Dev let Konservatuvarı’nda önceki kuşağın tem silcile riyle eğitilmek, Bülent Arel gibi, hep araştıran, sor gulayan bir yakın arkadaşa sahip olmak, radyo ka nallarından dünyaya uzanmak, ilk uzunçalarlar, plak kataloglan... Ve duyduğu her yeniliği kanat lanıp uçabildiği uzaklığa kadar deneyebilmek!
Yapıtlannın seslendirilmemesi, kullandığı yön tem lere karşı çıkılması ya da anlaşılmaması, onu geri çekilmeye değil, tersine, kamçılamaya yara mış. Durmadan yazmış, araştırmış, düşünmüş, bel li aralıklar içinde yenilerini üretmiş, her ortam için örnekler vermiş. Kendini toplumdan soyutlamadan, dost toplantılarından, masabaşı sohbetlerinden ayır madan, öğrencilerinden ve ailesinden koparm a dan bu yoldaki besteciliğini günümüze dek sürdür müş. Sonuç, dünyanın çeşitli köşelerinde kazanıl mış bir doiıı ödül. Dünyanın çeşitli radyolarında ses lendirilmiş, plak yapılmış yapıtlar, yirminci yüz yılın önde gelen nice bestecisi ile paylaşılmış se
minerler, kongreler, paneller. Ve çağdaş Türk mü ziğine getirdiği o yeni ses! Pek çok müzikçinin, pek çok dinleyicinin karşı çıktığı o yeni ses. Ya olm a saydı?
Müzik düşüncesi üstüne sığ bir ortam a sahibiz. Ne tartışırız, ne soruştururuz ne de eleştirebiliriz. Hatta müzik eleştirmeninin mahkemeye dahi ve rildiği bir ülkede yaşarız! Usmanbaş gibi, her şe ye karşın yüreklilikle ve iç tutarlılığı ile çıktığı yol
culuktan ödün vermeyen kaç bestecimiz var? M ü ziği düşünen, irdeleyen, felsefesini yapan, diğer sa nat dallarıyla alışverişini gözeten bir öncü. Ona göre yerel-evrensel, Osmanlı-Cumhuriyet gibi kar şıtlıkların sanatta yeri yoktur. Sanatçı her yerde, her dönem de sanatçıdır. Kazandığı ödüller arasında en ilgimi çeken, Polonya’daki 1966 3. Wieniaws- ki Yanşması’nda aldığı birincilik oldu. Yirmi iki ülkeden kırk dört bestecinin katıldığı yarışmada Us
m anbaş’ın ‘Boşluğa Atlayış’ başlıklı yapıtı ilk kez birinciliğe değer bulunmuş. Daha önceki yılların yarışmalarında hiçbir birinci sepilememiş.
Aynı yarışmada üçüncü gelen Çek besteci Jan Kapr (1914-1988) halen ünlü bir isim olarak ulus lararası müzik ansiklopedilerinde yer almakta. Oy sa aynı yarışm anın birincisi olan İlhan Usman- baş’m birinci olan ve bir yıl sonra Poznan’da ses lendirilen Boşluğa Atlayış adlı yapıtı hiçbir zaman kendi ülkesinde çalınmamış. 1990’daki bir konuş mamızda bu durumu şöyle değerlendirmişti: “Ya ratılan bu yapıtları ben Mısır ehramlarına benze tiyorum. İçlerinde bestecilerin gömülü olduğu... Belki ilerde turistler develere binip gezebilirler bu ehramları. Amerika’da, Polonya’da, İsviçre’de ka zanmış olduğum ödüller ancak biyografimde geçi yor. VVieniawski ödüllü yapıtımı Türkiye’de henüz kimse çalmak istemedi. Yalnız bir reklam değeri bi le taşımadı, demektir!”
Usmanbaş’m yapıtlannın sayısı şimdilerde 100’ü çoktan aştı. Yalnız 1999’da bestelediklerini hemen ekleyeyim, arşiv meraklıları için: İşte! Sevgili Vi yolonsellerimiz! (Viyolonsel Grubu ve Orkestra); Yaylı Dördül için Müzik-99; Yaylı Dördül için Ada- gio-99; Yaylı Dördül için Scherzando-99; Yaylı Dördül için M orton’a (Feldman) Göndermeler-99. 2000 yılının 10 Nisan akşamı ‘İşte! Sevgili Viyo lonsellerimiz!’ başlıklı yapıtı Betin Güneş yöneti minde K öln’de seslendirilecek. Evet, 21. yüzyılda da, 20. yüzyılda olduğu gibi, yine yurtdışında de ğerlenecek yaptıklan.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
