---Beslenme ve Diyet Dergisi / J Nutr and Diet 34(1):!1-22/2006
ALZHEİM ER TİPİ SENİL DEMANSLI HASTALARDA
BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
— Araş. Gör. Özge KÜÇÜKERDÖNMEZ*, Doç. Dr. Neslişah RAKICIOĞLU*, Dr. Erdal E R O Ğ L U **,-1 Dr. Oytun PORTAKAL***, Uzm. Biyolog Selime AYAZ**** ÖZET
Bu çalışm a, 65 y a ş üzeri A lzheim er tipi senil dem anslı hastala r ile sa ğ lıklı y a şlı bireylerin beslenm e durum larının karşılaştırılm ası ve bi lişsel fo n k siy o n ile besin tü ketim i arasındaki iliş k in in in c e le n m e s i a m a c ıy la g e r ç e k le ş ti rilmiştir. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Nöroloji Anabilim Dalı Demans Polikliniğine başvuran, Alzheimer tipi senil demans tanısı hekim tarafın dan y e n i konm uş, toplam 20 y a ş lı hasta (12 erkek, 8 kadın) ve toplam 20 sağlıklı ya şlı (7 erkek, 13 kadın) birey araştırma kapsamına alın m ıştır. B ir e y le r in a n tr o p o m e tr ik ö lç ü m le ri kaydedilmiş, bioelektrik impedans analizi (BIA) yöntem i ile vücut bileşenleri ölçümü yapılmıştır. Bilişsel fonksiyonların değerlendirilmesinde mini m ental durum muayene testi (MMSE) uygulan mış, bazı biyokimyasal parametrelere bakılmış ve bir günü hafta sonuna gelecek şekilde bireylerin birbirini izleyen 3 günde besin tüketim kayıtları a lınm ıştır. A yrıca b ireylerin fiz ik s e l a ktivite durum ları da değerlendirilm iştir. M M SE testi sonuçları Alzheim er hasta grubunda 18.3±0.56 puan, kontrol grubunda ise 27.3±0.36 puandır (p < 0 .0 5 ). B esin tü k e tim i s o n u ç la rın a göre, sadece Alzheim er ve kontrol grubundaki erkek bireylerin karbonhidrat, dem ir (Fe*2 - hem) ve sodyum tüketimleri arasındaki fa r k istatistiksel o la ra k önem li bulunm uştur (p<0.05). F iziksel aktivite, bazal m etabolik hız (BMH) ve günlük to p la m e n e r ji h a rca m a sı a ç ısın d a n g ru p la r arasında fa rklılık saptanmamıştır (p>0.05). Yine
* Hacettepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü ** Gülhane Askeri Tıp Akademisi, Nöroloji Anabilim Dalı
*** Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Klinik Patoloji Laboratuvan
**** Türkiye Yüksek İhtisas Araştırma ve Uygulama Hastanesi, Hematoloji Bölümü
her iki gruptaki bireylerin MMSE testi puanı ile enerji ve besin öğeleri tüketim leri arasında, önemli bir ilişki bulunmamıştır. Alzheimerlı hasta ve kontrol gruplarındaki erkek bireylerin bel- kalça çevresi (cm), triseps deri kıvrım kalınlığı (mm), vücut yağ kütlesi (kg) ve vücut suyu (%) değerleri arasındaki farklar, istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur (p<0.05). Alzheimerlı hasta grubundaki kadın bireylerin alkalen fo sfa ta z, total protein, albümin ve transferrin düzeyleri, erkek bireylerin ise serum B12 vitamini düzeyi kontrol grubundan farklı bulunmuştur (p<0.05). Genelde Alzheimer hastalarının transferrin, pre- albümin ve serum B12 vitamini düzeyleri daha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Kontrol grubunda ki bireylerde serum homosisteini ile B12 vitamini düzeyleri (r = -0.642, p<0.01), Alzheimer hasta grubunda ise M M SE testi değerleri ile serum homosistein düzeyleri (r = -0.606, p<0.01) ters y ö n d e iliş k ili b u lu n m u ştu r. Bu ça lışm a d a A lz h e im e r h a s ta la r ın d a ta n ı y e n i k o n m u ş olduğundan; serum B12 vitam ini ve fo lik asit düzeylerinin özellikle hastalığın ilerleyen dönem lerinde izlenmesi ve bu hastalarda her dönemde yeterli ve dengeli beslenmelerinin sağlanmasının yararlı olacağı sonucuna varılmıştır.
A n a h ta r sözcükler: Alzheimer, beslenme, B12 vitamini, fo lik asit, homosistein, beden bileşimi ABSTRACT
The d eterm in a tio n o f n u tr itio n a l s ta tu s o f patients with Alzheimer type setıile dementia
This stu d y was ca rried out to d eterm ine the nutritional status and the relationship between cognitive fu n e tio n s and fo o d consum ption o f patients with Alzheimer type senile dementia. The
1 2 KÜÇÜKERDÖNMEZ Ö., RAKICIOĞLU N., EROĞLU E., PORTAKAL O., AYAZ S.
m a les, 8 fe m a le s ) w ith n ew d ia g n o s is o f Alzheimer type semle dementia who were admit-
ted to the Dementia Clinic o f Gülhane Military Medical Academy Neurology Department and 20 healthy elderly individuals (7 male, 13 female). A questionnaire and an evaluation o f the cognitive functions using a mini mental status examination (MMSE) test were applied to ali participants. Anthropometric measurements, body composition with bioelectric impedance analysis (BIA) and biochemical analysis were perform ed and con- secutive 3 day fo o d consumption with physical activity records were obtained fo r ali p a rtic i pants. MMSE test values were 18.3±0.5 points in Alzheim er disease patients, but were 27.3±0.3 points in the control group (p<0.05). According to fo o d consumption only the differences betvveen carbohydrate, heme iron and sodium consump tion o f Alzheimer disease patients and control group were fo u n d to be statistically signifıcant (p<0.05). There were no signifıcant differences between the two groups in physical activity, basal metabolic rate (BMR) and total energy expendi- ture (p>0.05). In addition, no signifıcant correla- tions were found between MMSE test values and energy and nutrient consumptions in these two groups. However, it was fo u n d that waist and hip circumference (cm), triceps skinfold thickness (mm), body fa t mass (kg) and body water (%) (p<0.05) yvere dijferent between the two groups o f males and this was statistically important. According to biochemical analysis, serum alka line phosphatase, total protein, albumin, trans- ferrin levels o f women and serum vitamin B12 levels o f men were signifıcantly different in both groups (p<0.05). In general, it was fo u nd that serum transferrin, prealbumin and serum vitamin B12 levels in Alzheimer disease patients were s ig n ific a n tly h ig h e r than the co n tro l group (p< 0.05). There were neg ative correla tio n s between serum homocysteine and serum vitamin B12 levels in Controls (r =-0.642, p<0.01) and between MMSE test values and serum homocys teine levels in the Alzheim er disease patients group (r =-0.606, p< 0.0l). According to the fınd- ings o f this study, it was concluded that monitor- ing serum vitamin B12 and folic acid levels and management o f balanced nutrition at ali stages o f the Alzheimer disease would be benefıcial. K ey tvords: Alzheimer, nutrition, vitamin B12, fo lic acid, homocysteine, body composition
G İR İŞ
Demans, tüm dünyada özellikle yaşlı nüfusu etki leyen önem li bir halk sağlığı sorunudur. H er iki cinsiyeti, tüm sosyo ekonom ik ve etnik grupları e tk ile m e k te d ir ( 1 ,2 ). D e m a n s , y a ş la n m a n ın k a ç ın ılm a z b ir so n u c u d e ğ il, y a ş la ilg ili b a z ı hastalıkların bir sem ptom udur (1). K işinin g ü n lük ak tiv itelerin i ve y a şam k a lite sin i e tk ile y e bilen birden çok b ilişsel bo zu k lu k larla k arak te- rizedir (2). D em ansm en yaygın şekli A lzheim er hastalığıdır (3). Altm ış beş yaş ve üzeri olan tüm b i r e y l e r in y a k la ş ı k % 6 - 8 'i n d e A l z h e im e r hastalığı görülm ekte ve hastalığın prevelansı art m aktadır (4).
B e sle n m e , A lz h e im e r h a s ta lığ ın d a k o ru y u c u o la ra k ro l o y n a y a n e tm e n le r d e n b i r i d ir (4 ). A lzheim er h a sta lığ ın d a, e tiy o lo jisi b ilin m e y e n a ğ ırlık k a y b ı, d o la y ıs ıy la d ü ş ü k b e d e n k ü tle indeksi (B K İ) söz k o nu sudu r (5). A ncak b ütü n çalışm alar bu bulg u yu d e stek lem em ek ted ir (6). A lzheim er'da besine karşı ilgisizlik, gereksinim duyulan besinin tanınm asında bozuk lu k, yem ek y e m e n in u n u tu lm a s ı, y e m e k y e m e n in d o ğ ru olarak yapılm am ası ve ağızda besinlerin b irik ti rilmesi gibi davranış bozukluklarına sıklıkla rast- lanılm aktadır (7).
Bu araştırm a; toplum da risk grubu içerisinde yer a la n 65 y a ş v e ü z e r i A l z h e im e r t ip i s e n il demanslı yaşlı hastalar ile sağlıklı yaşlı bireylerin beslenm e d ü z e y le rin in k a rş ıla ş tırılm a s ı ve b i lişse l fo n k siy o n ile b e s in tü k e tim i a ra s ın d a k i i l i ş k in i n in c e l e n m e s i a m a c ı y l a p l a n l a n ı p yürütülmüştür.
A R A Ş T IR M A Y Ö N T E M İ ve A R A Ç L A R I A r a ş tır m a , G ü lh a n e A s k e r i T ıp A k a d e m is i (G A T A ) N ö r o l o ji A n a b ilim D a lı D e m a n s P o lik lin iğ in e b a ş v u ra n , A lz h e im e r tip i s e n il demans tanısı hekim tarafından k onm uş (2,8,9), yaş ortalam ası (x±Sx) 70.2±1.3 yıl olan 20 hasta (12 e rk e k , 8 k a d ın ) ve 7 3 .5 ± 1 .5 y ıl o la n 20 s a ğ lık lı b ir e y (7 e rk e k , 13 k a d ın ) ü z e r i n d e y apılm ıştır. V itam in -m in eral k u lla n a n b ire y le r kan p aram etrelerinin etk ile n e b ile c eğ i d ü şü n c e
A lzheim er Tipi Senil D em anslı H astalarda B eslenm e D urum unun D eğerlendirilm esi 13
siyle çalışm a kapsam ına alınm am ıştır. K ontrol g ru b u n d ak i y a şlıla r kronik h astalığ ı (diyabet, k ro n ik b ö b rek y etm ezliğ i, inm e vb.) olm ayan g ö n ü llü b i r e y l e r a r a s ın d a n s e ç ilm iş tir. Araştırm aya katılan bireylere ilişkin genel bilgi lerin toplanabilm esi için anket form u uygulan mıştır. H er iki gruptaki yaşlıların antropometrik ölçüm leri (vücut ağırlığı-kg, boy uzunluğu-cm , triseps deri kıvrım kalınlığı-TDKK-mm, üst orta kol çevresi-Ü O K Ç -cm , bel ve kalça çevresi-cm ölçüm leri) alınm ış ve Bodystat 1500 (Bodystat Ltd; isle o f M an, UK) m odel alet kullanılarak b iy o ele k trik im pedans analizi (BIA ) ile vücut b ile ş e n le ri (to p la m v ü c u t yağ k ü tle si, yağsız vücut kütlesi, vücut su miktarı) ölçülmüştür. B esin tü k etim d u ru m u n u n sa p ta n m asın d a b ir günü h a fta so n u n a g e le c e k - şek ild e b irb irin i izleyen 3 günde "bireysel besin tüketim i yönte m i" k u lla n ılm ıştır (10). T üketilen besinlerden sağlanan enerji ve diğer besin öğelerinin miktarı, besinlerin bileşim cetvelleri kullanılarak hesap lan m ıştır (11,12). Y eterlilik durum unun değer lend irilm esin d e ise bu yaş grubu için önerilen g ü n lü k b e s in ö ğ e s i (R D A : R e c o m m e n d e d D ie ta ry A llo w e n c e s ) v e rile r i k u lla n ılm ış tır. Y a ş lıla r iç in ö n e r ile n R D A d e ğ e r le r in in % < 6 7 'sin i k arşıla m a durum u "yetersiz", % 67- 133'sini karşılam a durum u "yeterli", % >133'ünü k a r ş ıla m a d u ru m u ise " fa z la " o la r a k k a b u l edilm iştir (13). Fiziksel aktivite karşılığında har canan eneıjinin saptanm asında bireylerin günlük gruplandırılm ış fiziksel aktivite türleri ve süreleri k ay d ed ilm iştir. F izik sel ak tiv ite için harcanan en erjin in h esap lan m asın d a kayded ilen aktivite sü releri, ak tiv ite le rin enerji d eğerleri ve vücut ağırlıkları ile çarpılm ıştır (14). Schofield denkle mi kullanarak bazal m etabolik hız için harcanan enerji değ eri b u lu n m u ştu r (10). Toplam enerji harcam ası ise; fiziksel aktivite, bazal m etabolik hız ve besinlerin term ik etkisi için harcanan ener ji değeri (karm a diyette BM H'nın % 10'u) topla n a ra k h e s a p la n m ış tır. B iliş s e l fo n k siy o n ların d e ğ e r l e n d i r il m e s i n d e m in i m e n ta l d u ru m m u a y e n e t e s ti (M M S E ) h e k im v e p s ik o lo g tarafın dan uygulanm ıştır. 0-9 puan ağır bilişsel bozukluk; 10-19 puan orta bilişsel bozukluk; 20- 23 puan h a fif bilişsel bozukluk ve 24-30 puan
A ra ştırm a y a k a tıla n tüm b ire y le rin a ç lık k a n örnekleri alınmıştır. Toplanan örneklerde; hem o globin, hematokrit, glikoz, kan üre azotu (BUN), k r e a tin in , ü r ik a s it, to ta l p r o te in , a lb ü m in , s o d y u m , p o ta s y u m , a lk a le n f o s f a ta z , to ta l kalsiyum, demir, dem ir bağlam a kapasitesi, fer- ritin, çinko, m agnezyum , trigliserit, k olesterol, L D L-kolesterol, H D L -kolesterol, V L D L k o les terol, vitamin B12, folik asit, ferritin değerlerine G ü lh a n e A s k e ri T ıp A k a d e m is i B iy o k im y a Laboratuvarında; prealbüm in, transferrin değer le rin e H a c e tte p e Ü n iv e rs ite s i T ıp F a k ü lte s i Klinik Patoloji Laboratuvarında; total hom osis- te in d e ğ e rle rin e ise T ü rk iy e Y ü k s e k İ h tis a s A raştırm a ve U ygulam a H astanesi H em atoloji Bölümünde bakılmıştır.
Verilerin değerlendirilmesi, W indows ortam ında SPSS 10.0 istatistik paket programı kullanılarak yapılmıştır. İki gruba ilişkin veri ortalam alarının karşılaştırılm asında norm al dağılım gösterenler "İki Ortalama Arası Farkın Önem lilik Testi" ile, normal dağılım gösterm eyenler "M ann-W hitney U testi" testi ile incelenm iştir. N orm al dağılım g ö s te re n v e rile r e a it t d e ğ e rle r i ile , n o rm a l d ağ ılım g ö ste rm e y e n v e rile re a it U d e ğ e rleri ta b lo d a g ö s te r ilm iş tir . S ü re k li ik i d e ğ iş k e n arasındaki ilişki "Sperman Korelasyon Katsayısı" hesaplanarak bulunm uştur (16).
BULGULAR
A ra ş tırm a y a k a tıla n A lz h e im e r h a s ta la r ın ın % 35.0'i ilkokul mezunudur. Kontrol grubunda bu oran % 15.0'tir. K ontrol grubundaki bireylerin ç o ğ u n lu ğ u ( % 5 0 .0 ) lis e d ü z e y in d e e ğ itim almışlardır. A lzheim er hastası olan erkek birey lerin % 91.7'si emekli iken, kontrol grubunda bu o ran % 8 5 .7 'd ir. H a sta g ru b u n d a k i k a d ın la rın % 50'si, kontrol grubundaki kadınların ise tamamı ev hanımıdır.
A lzheim er hasta grubundaki b ireylerin % 35.0'i hafif ve % 65.0'i orta düzeyde bilişsel bozukluğa s a h ip tir . K o n tr o l g r u b u n d a k i b i r e y l e r in ta m a m ın ın M M S E d e ğ e ri n o r m a l s ın ı r l a r normal olarak değerlendirilmiştir (15).
1 4 KÜÇÜKERDÖNMEZ Ö„ RAKICIOĞLU N„ EROĞLU E., PORTAKAL O., AYAZ S. E V S O »M0» •o I H B ’S O 2 5 i co S 2 I H ı K on S 1
II
SOVO — «O 00 © C\ U"> c£ o r - ı n v o —' r- : r ~ - ' O v >r) - o ş o - o n ® o o s g p o - o o ^ ~ o / , i j ^ o «N _ O o o ö *0 w-) o S => u TJ- o r r o — ^ —. —* oc *n m o* v o m o c ı o ' o o ı o o — O' j « o > 0 ' i ^ n o ' 0 ' 0 0 < n O ’t f S f n n r i f n d - d n O C 7 ı V I r** V . o no — v-k o o _ : - • CN o CN m Tj- C v <N § ^ r-> g _ _! vo r - © r - • r , o — | o o r j © ö © o « r ~ r -NO OO o c O r*^ r - ‘ f N ,—1 $ s s n - r — o t"> — ° ) r+\ sO wS M OO ' t n 0 C M M On h - O “ * »O vo i - - - İ î d 8 O © ö ^o n ” (N n On 00 — 00 P** — r ı « - r s ~ - i O m vO m m o — r*. o S «? s» — O N© O H :£ E 0* s O P e O I * * I H W E I H r O £ 4> c W r ! ! > « n o n Q O ^ X 1T | T f X
r^> iri r^i r^i rofN O sO f -<n —
W~J f N ^ ’ On O İ — f N r - o n O n »O O 'O On s O NO T O v OC s s • -o ^ S ! n £ - ( s 2 — r** — tj* (N o - ’t ö ö ö <N ^ O fi 'O O \û M 2j M f , W ‘T|VNO'OONK*r* 2 o * n ' 0 'O n - ı r ^ ı n r s j f N r ^ ^ r r — 2- «O r - o ^ O On ^ Ornn •o s© O^ 2 ^ ^ ^ — i n r ~ rn *T JCî ırv oc & S ü n oc ■ ®! r ! sO "" O — OCr^«oCOOOCTa*OOfr1 rvJ“ V 1 ^ o o © NO O n ı n 2 On ON t ' ' OO On NO —-o O O O O = 8 R = NO P r / ’ D o On <~"i <N nO c n r -T ? r\» <n . Ol X TJ 0C ^ ^ ^ £ ' P J ^ * - î | ' o L ; o c On — O ^ O u - ı C * 0 ^ nm fi ın ' û 5 ^ Mrl - — — —o n f ; £ 2 ü J a . ° " o S £ | & >» 5co .t: X CÛ w ->W) g >* *3 >İWJ ^ Ç -K ~7_' 00 OD 00 c < < ^4) u> !/>• > -S >> C3 ,u> ^ E>0D ta n S >• I.</k o a 3 E _ o 1 M S u Q t -I “ i - g ? ö s Q Ö f 3 to O S « € O O a O- ^ 00 CJ) E -M E ?? «P E E E o' w »O o *3 a, ^ a 1.5 ■% E C ■!) a * eı> CÛ £ fcB § £ E Ci J 3 E I - S ■g t ffl o 00 ~ â . ' E S e 5 * 1 ° ^ C/5 < P 'S io P o E, • » N^r ’c 'oo c i e. a ra V) < > c > 'o r-ı i U Uh CQ E-S ı s 5= < C3 f: C C
T a b lo 2. Alzhei mer ve k o n tr o l gr u b u n d a k i b ire yl er in en er ji ve b es in ö ğ el er in in R D A 'y a gö re d e ğ e r le n d ir il m e si (1 3 )
A lz h e im e r T ipi Scnil D em an slı H astalard a B e slen m e D urum unun D eğerlendirilm esi 15
ı * C/3 I * O a. o H A £ p O o O O O o p o O o o o IT> 1 • Ö O Ö ö © vS ö ö (N <N (N n*> c-ı <N m m r -<N VO 1 r TT •*T vO fS <-Nj VI r-- o TT < a ec û. o H A £ I H (73 I H V — m TT r-’ . VD O iri r-o ö <N — Tf ÛC — m O ö \Z ZZ Kr' fsl * M 1 * * 1 N ^ • v ^ r— (N r~-— Ö On O '«T m — — (N ■^r <> z. o — o ö o ö o oc '«t o ö o c T © in <N O © o w-i *© O o ö oö ÜJ U) G O (X Ü § < 'S) E, V 'ZhE 9) E c ’> CÛS to o e c/ı su u § CQ to £ £ C S S e 6 S c £ cs 73 c: o £) c 3 < r* o S '§ 2 .1 uo ca > > p 5 Z u- > U 30 E O U, cu ç E 3 & <U C! feO 5 to E i u û S0 £ o M e ö
-1 6 K Ü Ç Ü K E R D Ö N M E Z Ö ., R A K IC IO Ğ L U N ., E R O Ğ L U E., P O R T A K A L O ., A Y A Z S. I K c/5 t CQ T3 B tS OA £ 2 0S H S o U H Z* ı U s İ ' * I H C/5 JS N e C I H C/5 l H C/İ JS I H :9 &£ S JÂ B M oc _ r-3 2 Q S Ö o m vo o r*- v~> 'ö cm rsi (N r*“ı Tj-CS o o *— >0 (N ro w-» o vq -- <N oc «o ri rs ın oo - O Tfr no — r-•o — o — (N (N o r- r--r~; — Tf r*-* <N es 00 'Û 0\ t — ın — K ^r CN T* CO —« E t/î <Q w r- O S S « = I 3 X j* < _ *îî x J2 2 N m il. D H c O C •5 e < t : O N S ra E N 4> S N cd CQ X S ÛQ > î* « S ^5 13 S :a *3 < ’3 4J > •£ ‘E fl3 S o r CQ £ z H E o B O o * oc OC <N m r- m tN m O oc o o vo 'T 'O tf) On CN Os — <N vO O oc 00 ır> o H O O O *n ±> I ö 1 ö1 O ö 1 * m Tj- CN V) r- m <N m CN oc ın © <N nO oo vq O ■— ; *— — • ı n CN CN Ö CN ■ Ö CN " sq r- Ov <N oc Tf Tf CN 1 X cc — o n On On ın oc CN VO sO — <n <N oc — ö CN m m I * oc •*r On On m r-m oc m <N CN O o CN CN OC Ol m (N Ö ö — <N ö <N o S H O on . m m © . — no o on « ^ r r o c c ^ T r g ^ c K Ö T r vD ^ f N M CC “ O — m r n m r- m — ö — O ' s ^ CC O VÛ (N ° o ^ n “ _ oc ON r- m O m oc CN H m ON ^r ın 00 Tf O m »n ON B C/3 (N CN ö Ö r^i (N ö — — — : <M O u B e rs — vC m — ın ın r-H ı/"i r-‘ cc oc On rr o r^* — r-ı r'i On — Ö CN m rs \ s rn •*4- oc ın r- CN ON CN r-B o m Tf p (N m O ON Tt; CN cn ^r — « m (N ö ö m k. O E *3 JS N o p O •n oç »n o •n m r-< 1^ vd m '-Ti v~i rf rr OV o o ın 'O oı CN OC On ö rs _ cı E "g o w »5b >»o ’5 S o — C cû o . . O m o E ra P 0 ^ S 03 sy 1 ^ es *<5 ^ CÛ >ÖD cd > SÛ :3 N 53 •to«3 > O ö V o H >» o fi İH & e H c O < C3 a C3 « e O (B Kİ : B ed en kü tle in d ek si , Ü O K Ç : Ü st or ta ko l çev re si , T DK K: T ri se p s de ri kı vr ım k al ın lığ ı)
Alzheimer Tipi Senil Dcmanslı Hastalarda Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi 27 »C£& ■O O I H C/5 1 w CQ E jS 09 H I H & < I * - D DO T. —D - D - D P On — ^ N rı \o - c-J m P r«4 x x o C' tN ■— r- o •— '0 — 0' ' O O j N / l O ' M v O C t ' n C C O ' •n d ' “ cj d d • o ö TT ö ö *r» o o OC <N v b o r- vı 5 D D on oc c*- tN sD Ö —: r» ts r* — rı — o on - 2 -. 0 o p pö d cn ın r-ı co oc r-r^ı O' , un On ö ö S — e m on u; nc: r z *n r-. p wî f N N d d 2 o c « û c ( N İ d d ^ d d N - - d d vû oc O O» r*. r*» X On O O ro — — On ö m — rN o ~ (N _ p O S i .j _»E 3 H. c a E3p 31 N«©**'Sba ■SbE ’5V) 03 jjJ) 'â _c 2* c 'So e3 CQ cc \S o SÛ C O CQ c "55< oE J3 E a> E o E cdE Era B û t x x > £ h- İk i O rt al am a A ra sı Fa rk ın Ö ne m li lik T es ti 2 M an n V V hi tn ey U T es t * p< 0. 05
18 K .Ü Ç Ü K ER D Ö N M E Z Ö ., R A K IC IO Ö L U N ., E R O G L U E ., P O R T A K A L O ., A Y A Z S.
içerisinde bulunmuştur. M M SE testi puan ortala ması, Alzheimer hastalarında 18.3±0.56 iken, bu değer kontrol grubunda 27.3±0.36'dır (p<0.05). Besin öğelerinin tüketim durumu incelendiğinde; enerji tüketimi açısından gruplar arasında fark l ı l ı k o l m a m a s ı n a k a r ş ı n ( p > 0 . 0 5 ) , e r k e k bireylerde karbonhidrat, hem demir ve sodyum t ü k e t i m l e r i A l z h e i m e r l ı h a s t a l a r d a k o n t r o l grubundan daha yüksek bulunm uştur (p<0.05) (Tablo 1). H er iki grupta da bireylerin M M SE testi değerleri ile enerji ve besin öğelerini tüke tim miktarları arasında istatistiksel açıdan önemli bir ilişki saptanmamıştır (p>0.05).
A ra ştırm a y a katılan bireylerin enerji ve b esin ö ğ e le r i t ü k e t im i n in g e r e k s i n m e y i k a r ş ı l a m a durumları Tablo 2'de gösterilmiştir. Her iki grup tak i b ire y le r in % 8 5 .0 'n in e n e rji a lım la rın ın yeterli düzeyde olduğu (% 67-133) görülmüştür. Alzheimer hasta grubundaki bireylerin %35.0'i k a ls i y u m , m a g n e z y u m ve f o s f o r u , % 6 0 .0 'ı çinkoyu yetersiz tüketmektedir. Kontrol grubun daki bireylerin % 70.0'i çinkoyu, % 35'i m a g nezyumu, % 30.0'u dem ir ve niasini, % 25.0'i kalsiyum ve fosforu gereksinmenin altında tüket mektedir. Alzheimer hastalarının ancak % 50.0'si B 12 v i ta m i n i n i, % 5 5 .0 'i f o li k a s iti y e t e r l i düzeyde tüketmektedir. Bu oran kontrol grubun da sırasıyla % 60.0 ve % 75.0'dir. Bununla birlik te A lzh eim er hastalarının % 6 0.0'ında protein tüketim i gereksinmenin üzerinde bulunmuştur. R D A enerji ve besin öğeleri y e te rlilik y ü z d e oranlarının ortalamaları açısından gruplar arasın da istatistiksel açıdan önemli bir farklılık saptan mamıştır (p>0.05).
Kontrol grubundaki yaşlıların bazal metabolizma hızı (BM H ), fiziksel aktivite ve toplam enerji harcaması değerleri, Alzheimer hasta grubundan yüksek olmasına karşın, farklılık önemli bulun mamıştır (Tablo 3).
Alzheimer hasta grubundaki erkek bireylerin bel çevresi, kalça çevresi, TDKK, vücut yağ kütlesi değerleri kontrol grubundan belirgin şekilde daha düşük bulunmuştur (p< 0.05) (Tablo 4).
Alzheimer hastaları ile kontrol grubundaki b irey lerin; transferrin (sırasıyla; 3 33.9 ± 2 3 .0 m g /d L , 281.0±12.14), prealb üm in (sırasıyla; 2 7 .4 ± 1.0 6 mg/dL, 23.6±1.01 mg/dL), B 12 vitamini (sırasıy la; 3 8 5 .6 ± 3 8 .0 p g / m L , 2 6 8 . 7 ± 4 0 . 9 5 p g / m L ) d ü z e y le ri is ta tis tik s e l a ç ıd a n b e l i r g i n ş e k ild e farklıdır (p<0.05) (Tablo 5).
A lzheim er hastası ve sağlıklı y aşlıların diy etle aldıkları besin öğeleri ile bu vitamin-minerallerin k a n d ü z e y le ri a r a s ı n d a iliş k i b u l u n a m a m ı ş t ı r (p>0.05). K ontrol g ru b u n d a k i y a şlıla rın se ru m tota l h o m o s i s te i n d ü z e y le r i ile B 1 2 v i t a m i n i düzeyleri arasında ters yönde ilişki önemli b u lu n m u ştu r (r = -0.6 42, p < 0 .0 1 ), A l z h e im e r h a s ta grubunda M M S E testi ve kan param etrelerinden sad ec e se ru m total h o m o s is te in d ü z e y le ri ters yönde ilişkilidir (r = -0.606, p<0.01).
T A R T IŞ M A
Alzheimer hastalarında demans nedeniyle yem ek yemenin unutulması veya tekrar yenilmesi; bazı vakalardaki çiğnem e-yutm a güçlüğü gibi fiziksel f a k tö rle r b e s le n m e d u r u m u n u o l u m s u z y ö n d e etkilemektedir. Bu durum da enerji ve diğer besin ö ğ e le ri y e te r li tü k e t il e m e m e k t e d ir . A n c a k bu çalışmada besin öğelerinin tüketim duru m u ince len d iğ in d e , A lz h e im e r h a s ta ve k o n tro l g r u b u a r a s ın d a ö n e m li b ir f a r k lılık g ö z le n m e m i ş t i r . S a d e c e h a s t a g r u b u n d a k i e r k e k l e r i n k o n t r o l g ru b u n d a k i e rk e k le r e g ö re k a r b o n h i d r a t , h e m demir ve sodyum tüketimi daha fazla b u lu n m u ş tur ( p < 0 .0 5 ). S o n u ç la r b e n z e r ç a l ı ş m a l a r d a k i e n e r j i ve d i ğ e r b e s i n ö ğ e l e r i n i n t ü k e t i m i k o n u s u n d a k i v e r i l e r ile ç e l i ş k i l i d i r . B e s i n öğelerin in tü k e tim in in A lz h e im e r h a s ta la r ın d a farklı olmadığını gösteren çalışmaların yanı sıra (17-20) enerji tüketiminin düşük (21) veya y ük sek (22) olduğunu gösteren çalışm alar da m e v cuttur. Bu ç a lış m a d a g e n e ld e A l z h e im e r h a s ta
g ru b u n d a k i y a ş lıla r ın b e s in ö ğ e le r in i t ü k e tim durumları kontrol g rubu n daki y a ş lıla rd an d a h a iyi bulun m uştu r. Bu fark lılığ ın h a s ta o lm a la rı nedeniyle, Alzheim erlı yaşlıların be sle nm esine, gerek aileleri gerekse bakıcıları tarafından özen gösterilmesinden kaynaklanabileceğini s ö y le y e biliriz.
A lz h e im e r T ipi Senil D em anslı H astalard a B eslenm e D urum unun D eğerlendirilm esi 1 9
Alzheimer ve kontrol grubundaki bireylerin ener j i ve b e s i n ö ğ e l e r i a l ı m l a r ı R D A ile
karşılaştırıldığında bireylerin genel olarak enerji ve besin öğelerini yeterli düzeyde aldıkları sap tanmıştır (Tablo 2). Yine bu çalışmada Alzheimer h a s ta l a r ın ı n % 6 0 .0 'ı n ın p r o te in tü k e tim in in g e r e k s i n m e n i n ü z e r i n d e o lm a s ı, h a s ta lık la r ı nedeniyle beslenmelerine özen gösterildiğinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Yapılan ben zer bir çalışmada da Alzheimer hastaları ve kon trol g r u b u n u n e n e rji, p ro te in ve m ik ro besin öğelerinin alım düzeylerinin çoğunluğunun RDA kriterlerine uygun olduğu saptanmıştır (17). Alzheim er hastalarında dinlenme metabolik hızı ve fiziksel aktivite için enerji harcaması değer lerinin gen ellikle düşük olduğu gösterilmiştir. Çünkü bu bireyler aynı zamanda daha az m etabo lik a k t i f d o k u la r a (y a ğ s ız v ü c u t k ütlesi gibi) s a h ip tir le r (6). N ite k im bu ça lışm a d a da b iy oelektrik impedans analizi sonucunda istatistiksel açıdan önemli olm am akla birlikte yağsız vücut kitlesi miktarı Alzheimer hasta grubunda, kontrol gru b u n d a n d a h a düşük b u lu n m u ş tu r (sırasıyla erkeklerde; 45.7±3.27'e karşın 50.7±1.91, kadın larda; 34.9±2.28'e karşın 36.2±1.18) (Tablo 4). Yapılan bir çalışmada, dinlenme metabolik hızı ve fiziksel aktivite enerji harcamasındaki düşük lüğe bağlı olarak, Alzheimer hastalarında günlük t o p l a m e n e r j i h a r c a m a s ı n ı n s a ğ l ı k l ı y a ş lı bireylere göre daha düşük olduğu gösterilmiştir (23). Bir başka çalışmada ise kontrol grubundaki bireyler ve A lzh eim er hasta grubundaki birey lerin to p la m günlük enerji harcam ası arasında fark lılık sa p ta n m ış tır (18). B e n z e r şekilde bu araştırmada da, toplam enerji harcaması açısın d a n g r u p la r a ra s ın d a fa r k lılık y o k tu r A ncak, h a s ta lığ ın erk e n a ş a m a la rın d a m ey d a n a gelen e n e r j i m e t a b o l i z m a s ı n d a k i b o z u k l u k l a r A lz h e im e r h a s ta ların d a ağırlık k aybına neden o lab ilm e k te d ir (18). Yapılan çalışm alar sınırlı olsa da, kaşeksi gelişen Alzheimer hastalarında açıklanamayan ağırlık kaybında, hipermetabolik durumun etkili olduğu gösterilememiştir (24). Demanslı yaşlı hastalarda yavaş olarak ilerleyen ağırlık kaybı klinik açıdan önem taşımaktadır. Yeterli düzeyde enerji alan bireylerde m eydana
g e le n a ğ ı r l ı k k a y b ı n ı n a ç ı k l a n m a s ı z o r d u r . Ağırlık kaybı ile ilgili olarak; besin öğelerinin sinsi olarak ilerleyen m alab sorb siyo n u, artmış enerji harcam ası, biyolojik bozukluklar, vücut ağırlığının düzenlenmesindeki fonksiyon bozuk lukları ve orta temporal korteks atrofisi üzerine b ir çok h ip o te z ön e s ü rü lm ü ştü r. A l z h e im e r hastalarında günlük enerji harcamasındaki artış, fiziksel aktivite ve/veya dinlenme metabolik hız enerji h a rcam asınd aki artışa b ağlı olab ileceği düşünülm ektedir (25-27). A ncak bu çalışm ada ağırlık takibi yapılm am akla birlikte A lzheim er hasta grubundaki yaşlıların ağırlık ve BKİ değer leri istatistiksel açıdan önemsiz olmasına karşın kontrol g rubundan düşük bulunm uştur. Ayrıca k o n tro l g ru b u n d a be l, k a lç a ç e v re s i, T D K K , vücut yağ kitlesi hasta grubuna göre daha y ü k sektir (p<0.05). Bu durum, fark önemsiz olsa da vücut ağırlığının Alzheim er hastalarında düşük olmasının nedenini açıklayabilir. Antropometrik ölçümlerin gerek Alzheimer hasta grubu gerekse kontrol grubunda farklılık göstermesi; bireylerin k a ld ık la rı hasta n e , b a k ım e v i, ev ortam ı v e y a eşlik eden hastalıklardan etkilenebilmelerinden kaynaklanmaktadır (18,28,29).
H asta g rub un da bazı b iy ok im yasal bulg uların (prealbumın, transferrin ve vitamin B12) kontrol g r u b u n d a n y ü k s e k o lm a s ı, bu h a s t a l a r ı n iyi beslenmesi nedeniyle enerji, hayvansal protein ve h e m d e m i r g ib i b e s in ö ğ e l e r i n i n y ü k s e k düzeyde tüketilmesi ile açıklanabilir.
Yaşlı d e m a n s ın d a ve a t e r o s k le r o t i k v a s k ü le r hastalıkların patogenezinde homosistein metabo lik b i r h a l k a y ı t e m s i l e t m e k t e d i r ( 3 0 ) . H o m o s is te in , p ro te in y a p ıs ın d a y er a lm a y a n , sülfür içeren, metionin demetilasyonu sonucu S- adenozil tü re v lerin d e n o luşan bir ara ü rü n d ü r (31). H o m o s is te in m e ta b o liz m a s ı; folat, B 12 v ita m in i ve B 6 v ita m in i m e t a b o li z m a la r ı ile yakından ilişkilidir. Homosisteinin, yüksek plaz m a k o n s a n tra sy o n u , m e ta b o liz m a s ın ın b o z u l d u ğ u n u g ö s te r m e k te d ir (32). Bu v ita m in le rin e k sikliğinde n dolayı h o m o siste in in m etio n in e yetersiz metilasyonu; myelin, nörotransmitter ve membran fosfolipitlerinin sentezinde gerekli olan metil gruplarının yetersiz olmasına yol a çm ak
2 0 K Ü Ç Ü K E R D Ö N M E Z Ö ., R A K IC IO Ğ L U N ., E R O Ğ L U E., P O R T A K A L O ., A Y A Z S.
t a d ı r (33). Y ü k s e k h o m o s i s te i n d ü z e y le rin in yaşlılarda azalmış bilişsel performans ile bağlan tısı ek s ito to k s is ite ile de açıklan m ak tad ır. Bu durum ; hip erhom osisteinem inin fazla m iktarda homosisteinik asit ve sistein sülfınik asit oluşu m u n a yol açması ve bu m addelerin N-m etil-d- aspartat (N M D A ) reseptörlerinin endojen ago- nistleri olarak etki etm elerine bağlanm aktadır. Hiperhom osisteinem inin birden çok genetik ve çevresel faktörlere bağlı olarak oluştuğu ve yaşa b a ğ lı d e je n e ra s y o n olay ın ın bu d u ru m a pato- genetik bir zemin hazırladığı (vasküler ve/veya n ö r o d e j e n e r a t i f b o z u k l u k l a r ) b ili n m e k t e d i r . Farklı psikogeriatrik durumlarda yapılan sistemik çalışmalarda vitamin suplemantasyonundan önce ve s o n ra h o m o sis te in d ü z e y le rin in ö lç ü lm e s i önerilmektedir (34).
Alzheimerlı hastalarda serum total homosistein düzeyine ilişkin çalışmaların sonuçları çelişki lidir. Yapılan bazı çalışmalarda, Alzheimer hasta larında total homosistein düzeyleri yüksek bulun m uştur (35-37). Oysa Ravaglia ve ark (38) ise yaptıkları çalışmada hom osistein düzeylerinin, normal birey lerd e ve A lz h e im e r h a s ta la r ın d a farklı olmadığını göstermişlerdir. Benzer şekilde bu araştırmaya katılan Alzheimerlı hastaların ve kontrol gmbundaki yaşlıların serum total homo- sısteın düzeyleri arasında da farklılık g ö z le n memiştir (p>0.05).
Bu araştırmaya katılan kontrol grubundaki birey lerin serum homosistein düzeyleri ile B12 vita m ini düzeyleri arasında ters yönde önemli bir ilişki v a rk e n (r = -0.642, p< 0 .0 1 ) A lz h e im e r h a s ta l a r ın d a b ö y le bir ilişki s a p ta n m am ıştır. Ancak, Alzheim er hasta grubundaki bireylerin M M SE test puanı ile serum homosistein düzey leri a ra s ın d a , ista tis tik s e l açıdan önem li ters yönde bir ilişki gözlenmiştir (r = -0.606, p<0.01). A l z h e i m e r l ı b i r e y l e r ve t o p l u m d a y a ş a y a n y aşlılar ü zerin de yapılan çalışm alarda bilişsel fonksiyon testlerindeki performans ile hiperho mosisteineminin ilişkili olduğu bulunmuştur (39, 40). Yapılan bir çalışmada ise tersi olarak hem sağlıklı yaşlıların hem de Alzheimer hastalarının to ta l h o m o s i t e i n d ü z e y le r i ile M M S E sk o ru arasında bir ilişki bulunamamıştır (41).
SO NUÇ ve Ö N E R İL E R
Bu çalışmada, A lzheim er h astalarında tanı yeni konm uş olduğun d an u yg u n b e s le n m e d ü z e y in e sahip oldukları ve b e sle n m e d e ste ğ in in g erekli olmadığı saptanmıştır. A ncak hastalar takip edi lerek hastalığın ilerleyen dönemlerinde periyodik olarak bireylerin a n tro p o m etrik ö lç ü m le ri, kan parametreleri ve besin tüketim durum larına göre yenid en d e ğ e rle n d irm e y a p ılm a s ı ve h e r h a sta için ayrı bir beslenm e program ın ın p lanlanm ası uygun olacaktır.
A lz h e im e r h a s ta lığ ı ta n ıs ı k o n u l a n y a ş l ı l a r d a b e s l e n m e d u r u m u n u n p r a t i k o l a r a k d e ğ e r lendirmesinde ağırlık takibinin y apılm ası ön e m t a ş ı m a k t a d ı r . İ l e r l e y e n d ö n e m l e r d e c i d d i düzeylere ulaşabilecek ağırlık kayıplarını en aza i n d ir g e m e k için h a s t a l a r ı n y e te r li v e d e n g e li beslenmeleri sağlanmalı, yaşam kaliteleri arttırıl- m aya çalışılm alıdır. B e sin in a ğ ız d a tu tu lm a s ı, yutma ve çiğnemenin unutulması, besinin dışarı ç ık a rtılm a s ı, b e s in a lim in in r e d e d il m e s i gibi yem ek yeme problem lerinden dolayı m alnütris- yon ve dehidratasyon gelişebilir. Bu durum larda hastalar enerji ve besin öğeleri gereksinim lerini karşılayabilmek için enteral gerekirse parenteral o la ra k b e s le n m e lid ir . H a s t a l a r ı n y a k ı n l a r ı ve kurumlarda bulunan bakıcılar, hastaların b eslen mesi konusunda eğitilmelidir. Yaşlılarda dem an- sın ö n len e b ilm e si için se ru m B 1 2 v ita m in i ve folik asit düzeylerinin izlenmesi yararlı olabilir. Yetersizlik durumlarında bu vitam inlerin tak viy e si b i l i ş s e l f o n k s i y o n l a r ı n d ü z e n l e n m e s i n d e yardımcı olacaktır. Ayrıca bu çalışm ada antioksı- dan v i ta m i n l e r i n d ü z e y l e r i n e b a k ı l m a m a s ı n a karşın, hastalığın erken evresinde E vitamini gibi ek a n ti o k s id a n la r ın a li m i n i n a r t m a s ı h a s t a l ı k b e l i r t i l e r i n i n i l e r l e m e s i n i y a v a ş l a t a c a ğ ı düşünülmektedir. B u nedenle hastalık belirtileri b a ş la r k e n ek E v i ta m in i v e r i l m e s i v e d i y e t in antioksidan içeriğinin artırılması yararlı olacaktır.
A lzh eim er T ipi Senil D em anslı H astalarda B eslenm e D urum unun D eğerlendirilm esi 2 1
K AYNAK LAR
1- Yaltkaya K, Balkan S, Oğuz Y. Nöroloji Ders Notlan.
3.Baskı, Palme Yayıncılık, Ankara 1998.
2. Villareal DT, Morris JC. The diagnosis o f Alzheimer's
disease. Alzheimer's Disease Rewiew 1998; 3: 142 152.
3. Coni N, D avison W, W ebster S. Ageing the Facts.
Oxford University Press, Oxford 1992.
4. N o u rh a sh em i F, G ille tte -G u y o n n e t S, A ndrieu S,
Ghisolfı A, Ousset PJ, Grandjean H, Grand A, Pous J, Vellas B, Albarede JL. Alzheimer disease: proteetive factors. Am J Clin Nutr 2000; 71(suppl): 643-9.
5. Ortega GR., Guyonnet S, Ousset PJ, Nourhashemi F,
Vellas B. W eight loss in Alzheimer's disease and rest- ing energy expenditure (REE), a preliminary report. J Am Geriatric Soc 1997; 45(11): 1414-1415.
6. Poehlman ET, Dvorak RV. Energy expenditure, ener
gy intake, and vveight loss in Alzheimer disease. Am J Clin N utr 2000; 71(suppl): 650-5.
7. W ahlqvist ML. Requirements in maturity and ageing.
in: Wahlqvist ML (eds.). Food and Nutrition. Ailen & Unwin Pty. Ltd, Australia, 1997: 317-328.
8. C um m ings, JL, K hachaturian, ZS. D efınitions and
d ia g n o stic criteria. İn: G authier S (eds.). C linical D iagnosis and M anagem ent o f Alzheimer's Disease. Martin Dunitz Ltd., second edition, London, 1999: 3 15.
9. H e n d e rs o n , A S. D e m e n tia . W o rld H e a lth
Organization, Geneva,1994.
10. Pekcan, G. Hastanın beslenme durumunun saptanması, in: Baysal A, Bozkurt N, Pekcan G, Besler HT, Aksoy M, Kutluay Merdol T, Keçecioğlu S, Mercanlıgil SM (eds). Diyet El Kitabı. 3. Baskı, Hatiboğlu Yayınevi, Ankara, 1999: 61-106.
11. Baysal A, Keçecioğlu S, Arslan P. ve ark. Besinlerin B ileşim i. T ürkiye D iyetisyenler D erneği Y ayını: 1, Yeniçağın Basın-Yayın, Ankara, 1991.
12. Paul AA, Southgate DAT. McCance and Widdowson's The C om position o f Foods. Elsevier/N orth-H olland Biomedical Press, Amsterdam, 1988.
13. F ood and N u tritio n B oard R ecom m ended D ietary
A llo v v a n ce s (R D A ), N a tio n a l A ca d e m y P re ss, W ashington, 1989.
14. VVorld H e a lth O rg a n iz a tio n , E n erg y and P ro te in R e q u ire m e n ts , R e p o rt o f J o in t F A O /W H O /U N U Expert Committee, WHO, Geneva, 1985.
15. Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR. "Mini-mental State". A practical m ethod for grading the cognitive State o f p atients for the clinician. J P sychiatr Res
1975; 12(3): 189-98.
16. Sümbüloğlu K, Sümbüloğlu V. Biyoistatistik. Özdemir
Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara. 1993.
17. W inogard CH, Jacobson DH, Butterfıeld GE, Cragen E, E dler LA, T aylor BS, Y esavage JA. N utritional in ta k e in p a tie n ts w ith s e n ile d e m e n tia o f the A lzheim er type. A lzheim er Dis Assoc Disord 1991; 5(3): 173-80.
18. N iskanen L, Pıırainen M, Koljonen M, Uusitııpa M.
Resting energy expenditure in relation energy intake in p a tie n ts w ith A lz h e im e r's d ise a se , m u lti-in fa rc t
dem entia and in control w om en. A ge and A geing 1993; 22: 132-137.
19. D vorak RV, P oehlm an ET. A p p en d icu lar sk eletal muscle mass, physical activity, and cognitive status in patients w ith A lzheim er's disease. N eurology 1998; 51(5): 1386-90.
20. Litchford MD, Wakefıeld LM. Nutrition intakes and energy expenditures o f residents with senile dementia o f the Alzheimer's type. J Am Diet Assoc 1987; 87: 211-13.
21. Spindler AA, Renvall MJ, Nichols JF, Ramsdell JW. Nutritional status o f patients with Alzheimer's disease: a 1-year study. J Am Diet Assoc 1996; 96(10): 1013-8. 22. Renvall MJ, Spindler AA, Ramsdell JW, Paskvan M.
Nutritonal status o f free-living Alzheim er's patients. Am J Med Sci 1989; 298(1): 20-7.
23. Poehlman ET, Toth MJ, Goran MI, C arpenter WH, Nevvhouse P, Rosen CJ. Daily energy expenditure in free-living non-institutionalized Alzheimer's patients: a doubly labeled water study. Neurology 1997; 48 (4): 997-1002.
24. Poehlman, ET, Dvorak, RV. Energy expenditure in Alzheimer's disease. J Nutr Health Aging 1998: 2(2), 115-8.
25. F ra n k lin CA , K arkeck J. W e ig h t loss and se n ile dem entia in an instutionalized elderly population. J Am Diet Assoc 1989: 89, 790-2.
26. Guyonnet S, Nourhashemi F, Ousset PJ, Glisezinki I, Riviere D, Albarede JL, Vellas B. Alzheimer's disease and nutrition (abs). Rev Neurol (Paris) 1999: 155(5), 343-9.
27. G u y o n n e t S, N o u rh a sh e m i F, R e y e s -O rte g a G, Glisezinki 1, Adoue D, Riviere D, Vellas B. W eight loss in patients Alzheimer-type dem entia (abs). Rev Med Inteme 1997: 18(10), 776-85.
28. S in g h S, M u lle y G P, L o so w sk y M S. W hy are Alzheimer patients thin?. Age and Ageing 1988; 17: 21-28.
29. Burns A, M arsh A, Bender DA. D ietary intake and clinical, anthropom etric and biochem ical indices o f m alnutrition in elderly dem ented patients and non- demented subjects. Psychological Medicine 1989; 19: 383-391.
30. Pametti L, Bottiglieri T, Lowenthal D. Role o f homo- eysteine in age-related vascular and non-vascular dis- eases (abs). Aging (Milano) 1997; 9 (4):241-257. 31. Woodside JV, Yarnell JW, M cM aster D, Young IS,
Harm on DL, M cCrum EE, Patterson CC, G ey KF, Whitehead AS, Evans A. Effect o f B-group vitamins and antioxidant vitamins on hyperhomocysteinemia: a double-blind, randomized, factorial design, controlled trial. Am J Clin Nutr 1998; 67: 858-866.
32. Selhub J, Bagley LC, Miller J, Rosenberg IH. B vita- ırıins, homoeysteine, and neurocognitive funetion in the elderly. Am J Clin Nutr 2000; 71 (suppl): 614-20. 33. Ravaglia G, Forti P, Muscari A, Sacchetti L, Amone
G, Nativio V, Talerico T, M ariani E. Homoeysteine and cognitive funetion in healty elderly com m unity dwellers in Italy. Am J Clin Nutr 2003; 77: 668-73. 34. Yener G. Alzheimer tipi demansta moleküler fızyopa-
toloji ve ilişkili tedavi erişimleri. Aktüel Tıp Dergisi 1999; 4(10): 565-569.
K Ü Ç Ü K E R D Ö N M E Z Ö „ R A K IC IO Ğ L U N ., E R O Ğ L U E ., P O R T A K A L O ., A Y A Z S.
J o o s te n E, L e s a f fr e E, R ie z le r R , G h e k ie re V , 39.
D ereym aeker L, Pelemans W, Dejaeger E. Is metabol-ic evidence for v itam in B12 and folate defıciency more frequent in elderly patients with Alzheimer's dis ease? J Gerontol A Biol Sci Med Sci 1997; 52 (2): 76
79. 40
Leblhuber F, W alli J, Artner-Dworzak E, Vrecko K,
W id n e r B , R e ib n e g g e r G , F ru c h s D.
Hyperhomocysteinemia in dementia. J Neural Transm
2000; 107(12): 1469-74. 41
Clarke R, Smith AD, Jobst KA, Refsum H, Sutton L, U eland PM. F olate, vitam in B 12, and serum total homocysteine Ievels in confırmed Alzheimer disease. A rchN eurol 1998; 55(11): 1407-8.
Ravaglia G, Forti P, M aioli F, V ettori C, Grossi G, Bargossi AM, Caldarera M, Franceschi C, Facchini A, Mariani E, Cavalli G. Elevated plasma homocysteine Ievels in centenarians are not associated with cognitive ımpairment. Mechanisms o f Ageing and Development 2001; 121:251-261.
Bell IR, Edman JS, Selhub J, Morrovv FD, M arby DW , Kayne HL, Cole JO. Plasm a hom ocysteine in vascular d isease and in n o n v a sc u la r d e m e n tia o f d e p re sse d elderly people. A çta Psychiatr Scand 1992; 86: 386 390.
McCaddon A, Davies G, Hudson P, Tandy S, Cattell H. Total serum hom ocysteine in senile d em entia o f Alzheimer type. Int J Geriatr Psychiatry 1998; 13(4): 235-239.
Riggs KM, Spiro III A, Tucker K, Rush D. Relations o f vitamin B12, vitamin B6, folate, and hom ocysteine to cognitive perform ance in the norm ative aging study. Am J Clin N utr 1996; 63: 306-314.
