KİT AP TA:\"IT:YIA
Dr.Muhsin Alıdulhamit, "er-Razi Miifessiren", Bağdat 1394 j1974, s.348.
Son zamanlarda Tefsir sahasında kıymetli eserler veren
Dr.Muh-sm Ahdulhamit, Bağdat Üni versitesi Edebiyat Fakültesi öğretim
üye-sidir. Doktora tezi olarak takdim ettiği bu eserini 25.ô.19n tarihinde Kalıire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ilmi heyeti huzurunda savun-muş, eser !ıu ilmi heyet tarafından birinci derecede doktoraya layık
gö-rülmüştü. Burada tanıtmaya çalışacağımız eserının muhteviyatı
şöy-ledir:
lHukaddinıe (s.5-9): Yazar, böyle hir eseri ele alış sebebini izah (~derken, daha evvel Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesine "mas-ter" tezi olarak takdim ettiği "el-AlUsi Miifessiren" adlı eserinin
savu-nulması csnasında çıkan hir münakaşadan dolayı, Fahruddin
er-Razi'-nin tefsiri ve tersirdeki metodunu araştırmaya lievkedilmiş olduğunu
anlatmaktadır. Daha sonra Fahruddin er-Razi'nin, asrının kültür mü.
messili olması, düşüncedeki y(~ri, ilimdeki inceliği, felsefe ve usul me-selelerindeki derinliği gibi asıııar üzerinde durularak, tefsirdeki meto-dunu ilmi bir şckilde araştırmak ve bu metodla diğer tefsir metodlarını ımıkayese etmek asıl hedefi olduğunu belirterek eserini üç bab'da in-eclemektedir.
I.Bab (ş.12 -47): Bu babda yazarın çeşitli yönlerden hayatı ince-lenmektedir. Hiç şüphe yoktur ki, bir müfessirin esı~rindeki metodunu tayin edebilmek için yazarın hayatını, ilmı muhitini, hocalarını, tale-belerini, çok iyi bilmemiz icab eder. Yazar da bu mühim yönü göz önün-de bulundurarak, müfessirin hayatını iki fasılda incelemiştir. Birinci
fasıl (s.13-33) da Fahruddin cr-Razinin, doğumu, gelişmesi, ilim
öğ-renınek için yaptığı scyahatlar, ölüınü ve vasiyyeti, kültürü ve bu kül-türünün kaynakları, onun akli ve sosyal şahsiyeti, alimler arasındaki ycri, kaynaklara ve kcndi eserlerine dayamlarak incelenmektedir. İkin-ci fasıı (s.35-1.7) da, Müfessirin kültürü anlatılmakta vc onun üzerine
412
İSMAİL CERRAHOGLUyapılan çalışmalar gösterildikten sonra, Fahruddin er-Rilzinin tefsir, kelam, felsefe, mantık, eedel, hilafiyat, fıkıh, usUlü fıkıh, arab dili ve edebiyatı, ilimler tarihi, astronomi, sihir, remel, tencim ve mevzuu
meç-hul sahalarda yazmış olduğu eserlerin halen bugün elimizde yazma ve
matbu olanları sıralandıktan sonra kaybolmuş olan eserleri de tadad
edilmektedir.
II.Bab
(s.49-227): Bu bab da müfessirin büyük eseri "mefatihu'l-Gayb" dört fasıl altında incelenmektedir. Birinci fasıl (s.51-86) da tef-siri için genel mahiyette olan, tef~irine başlama tarihi, tefsiri teliftekimaksadı, genelolarak metodunun vasfı gibi hususlara temas
edilmek-tedir. İkinei fasıl (s.87-122) da trfsirinin kaynakları olan lugavı tefsir-lerden ez-Zeccac ve el.Ferra'nınki, Me'sur tefsirlerden, ibn Abbas,
et-Taberi ve es-SaleM ninki, Eşariyye kaynakları olarak, el-Keffal,
cl-Gazali, Mutezüi tefsirlerden Ebtl Ali el-CubbiU, Ebtl Müslim
el-TsfaM-nı, AbduIcehbar b. Ahmet, Ebtl Bekr el.Asam, er.Rummani ve
ez-Za-mahşeri, Fıkhi tefsirlerden el-Cassas'ın eserleri incelenmekte ve Fah-ruddin er-Raziye tesirleri gösterilmeye çalışılmaktadır. Üçüncü fasıl (s.123-168) da, müfessirin ayetleri tefsirdeki metodu ele alınmakta, lu. gat ve nahiv, Kur'an ve Hadis, nüztll sebebi, kıraat, israiliyat ve
haber-ler, muhkem ve müteşabih ve diğer hususlar incclenmektedir.
Dördün-cü fasıl (s.169-227) da, tefsirinin kıymeti ve münferid görüşler, kendi. sinden sonra gelenlere tesiri, anlatılırken bilhassa, Alusi, el.Menar, el.
Beydavı, Ebu Hayyan, İbn Kesir, Garibu'l-Furkan gibi eserler örnek
alınmakta. Onunla diğer tefsir kitabıarı arasındaki muvazene, tefsir hakkında alimIerin görüşleri, lehinde ve aleyhinde olanlar, diğerlerin-den ayrı olan 'görüşleri anlatılmaya çalışılmaktadır.
III.Bab
(5.230-339): Bu bilbda Fahruddin er-Razinin, tefsirinbü-yük konularını teşkil eden hazı meseleler hakkındaki görüşlerini beş
fasıl altında incelemektedir. Birinci fasıl (5.231-255) da Kur'anın iCeazı, ikinei fasıl (5.257-280) de kevni ilinıler, Üçüncü fasıı (s.281-300) de akaid, Dördüncü fasıl (s.310-319) da fıkıh ve usülü, Beşinci fasıı (s. 321-339) da fırkalar ve dinler, tasavvuf, mutezile, şia ve hristiyanlık
hakkındaki görüşleri incelenmektedir. Sonunda da müracaat eserleri,
eserin muhteviyatı ve yazarın eserleri yer almaktadır.
Hakikaten hicretin dördiineü asrından itibaren Mutezilenin hızı
kesilmiş, el-Eş cari, Ebu Bekr el-Bakillanı, İmamu'l.haremeyn, cl-Ga-zali gibi 7ahsiyetler tefsiri sünni metodla ele almış ve fikirlerini fıkıh
ER-RAZI MÜFEssİREN
413
ve kelam etrafında toplamaya çalışmaktaydılar. Eserlerinde şeriatla
hikmetin ittisali ve felsefenin dine hizmet edecek ~ekilde geliştiği gö-rülür. İşte bu hizmeti en güzel yapanlardan biri müfessirimiz Fahrud-din er-Razi'dir. Yunan felsefesini, Keliimı ve Şafii mezhebi üzere
USlt-lü fıkln okumuş, daha sonra, td'sir, keliim, felsefe, mantık, ecdcI, ast-ronomi, fıkıh, usulü fıkıh, nahiv, edeh, tıb, hendese, remcl ilimIeri ala-nında eserIer vermişti. cr-Razi, Kur'ani hikmeti, kelami yollarm
hep-sinden daha sağlam gördüğünden, tahiatçılar Ye felsefecilerle daima
münazara etmiş ve onlara meydan okumuştur. Fahruddin er-Razi,
in-sanlar için hidayet rehberi olan Kur'anın hikmetlerini ortaya çıkarmış,
insanları Kur'anın menbaına doğru sevketmesini bilmiştir. Fatiha
su-resinde genel olarak metodunu göstermiş ve bu esaslar dairesinde
di-ğer sureleri tefsir etmiştir. Tefsirinde hazı meseleler müstakil bir kitab addedilecek şekilde teferruatı ilc incelenmiştir. Ayetler ve sureler ara-sındaki tenaslib ve insicam gayet güzel şekilde anlatılmıştır. Bu tefsi-rİn en mühim özelliklerinden biri de, müfessirin münazaralarından,
se-yahatlarmdan ve kendi hususiyetlerinden bahsedişidir.
Bütün bu yönleriyle eser, tefsir ve islam ilahiyatı ilc meşgul olan-lar için ınutlaka müracaat edilmesi gereken kıymetli bir kaynak olmak-tadır. Hakikaten eser, çeşitli m üfessirlerin tefsirlerinde takip ettikleri metodları ortaya koymak ve tefsir ilminin tarihi gelişimini araştırmak bakımından çok faydalıdır. 1yi bir tefsir tarihi yazılabilmesi için şim-diye kadar yazılmış binlerce tefsirin aynı usulleI'le incelcnmesi gerekir. Bu da bir kişinin veya bir kaç kişinin yapacağı bir iş değildir. Ancak bu şekildeki çalışmalarımız, gelecekte tefsir tarihini geniş bir şekilde
yazacak olanlara hazır malzcme olacaktır. Yapılan bu çalışmanın
ışı-ğında hcl' müfessirin yaşadığı devir, ilmi muhit, bölgeleri ve hocaları
aynı olmadığından, onları tetkik etmede hazı ayrılıklar meydana
ge-lebilir. Hatta bazıları için kaynak hulmada güçlükler ı;ekilebilir. Tef. sir ilmindeki fikri tekamülün kronolojisini tayin edebilmek için hiç ol-mazsa her asıl'da tefsinle temayüz etmiş olan eserler inceleııındi, I,ir betonarme bina misali tefsir tarihinin anabinasının çatısı kurulmalı, da-ha sonra da aradaki hoşluklar doldurulmalıdır. Bu işlemler yapılırken,
tefsirler çeşitli mezhep mensublarına menfaatler sağlaması yönünden
değil, objektif olarak incelenmelidir. Zira, çeşitli kimselerin bir tefsir
hakkındaki çeşitli görüşlerinin çeşitli menfaatlara dayanması
414
İSMAİL CERRAHOGLUİyi bir araştırma ve inceleme malısıılü olan "er-Razi Mi~fessiren"
adlı eseri tcfsir ve ilahiyada meşgül olanlara tavsiye ederken, eserin
yazarma bu alanda yapacağı yeni çalışmalarda başarılar dilerim.
