Arzu Razak ÖZD‹NÇLER
‹stanbul Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ‹STANBUL Tlf: 0212 531 83 19 e-posta: arzuozdincler@hotmail.com Gelifl Tarihi: 08/12/2009 (Received) Kabul Tarihi: 07/03/2010 (Accepted) ‹letiflim (Correspondance)
1 ‹stanbul Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ‹STANBUL
2 ‹stanbul Üniversitesi Cerrahpafla T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal› Geriatri Bilim Dal›
Selin UZ TUNÇAY1
Arzu Razak ÖZD‹NÇLER1
Deniz Suna ERD‹NÇLER2
THE EFFECT OF RISK FACTORS FOR FALLS ON
ACTIVITIES OF DAILY LIVING AND QUALITY
OF LIFE IN GERIATRIC PATIENTS
GER‹ATR‹K HASTALARDA DÜfiME R‹SK
FAKTÖRLER‹N‹N GÜNLÜK YAfiAM
AKT‹V‹TELER‹ VE YAfiAM KAL‹TES‹NE ETK‹S‹
Ö
ZGirifl: Çal›flman›n amac› geriatrik hastalarda düflme risk faktörlerinin yaflam kalitesi ve
gün-lük yaflam aktivitelerine (GYA) etkisini araflt›rmakt›r.
Gereç ve Yöntem: Geriatri poliklini¤ine baflvuran 105 gönüllü geriatrik hasta çal›flmaya
al›nd›. Hastalar, mental durum (Standardize Mini Mental Test), denge (Berg Denge Skalas›, Süreli Kalk ve Yürü Testi), yürüme (10 metre yürüme testi), düflme korkusu (Tinetti’nin Düflme Etkinlik Ölçe¤i), yaflam kalitesi (SF-12), GYA (Barthel ‹ndeksi) yönünden de¤erlendirildi. Ayr›ca hastalar›n, sosyo-demografik özellikleri, yard›mc› yürüme cihaz› kullan›m›, son bir y›ldaki düflme say›s›, tan›s› konmufl hastal›klar›, kulland›¤› ilaçlar, görme problemi varl›¤› sorguland›. Çal›flman›n veri anal-izinde SPSS 10.0 istatistik program› kullan›ld›.
Bulgular: De¤erlendirdi¤imiz risk faktörlerinden cinsiyet, görme problemi, katarakt, denge,
yürüme, düflme korkusu ile düflme aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmufltur (p<0.05). Düflen ve düflmeyen gruplar yaflam kalitesi skorlar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda, düflmeyen grup lehine istatistiksel aç›dan anlaml› farkl›l›k oldu¤u (p<0.05) bulunurken, GYA sko-rlar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda ise anlaml› farkl›l›k olmad›¤› (p>0.05) bulunmufltur. Düflme risk faktörlerinden denge, yürüme bozuklu¤u ve düflme korkusu ile yaflam kalitesi ve GYA aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmufltur (p<0.001).
Sonuç: Çal›flmam›z›n sonuçlar›na göre, hastalar›m›zda düflme korkusunun yaflam kalitesinin
mental komponentini en çok etkileyen faktör oldu¤u, ayr›ca GYA’y› di¤er faktörlere göre daha fazla etkiledi¤i tespit edilmifltir.
Anahtar Sözcükler: Yafll›; Yaflam Kalitesi; Günlük Yaflam Aktiviteleri; Düflme.
A
BSTRACTIntroduction: The aim of this study was to assess the effect of risk factors for falls on Quality
of Life (QoL) and Activities of Daily Living (ADL) in geriatric patients.
Materials and Method: 105 voluntary geriatric patients from geriatrics polyclinic were
received in our study. Mental status (Mini Mental Status Examination), balance (Berg Balance Test, Timed Up and Go Test), walking (10-Meter Walking Test), fear of falling ( Tinetti’s Falls Efficacy Scale), QoL (SF-12), ADL (Barthel Index) were evaluated. Also demographic properties, assistive devices, falls in the previous year, diagnosed diseases, prescribed drugs, visual problems were examined. Data analyses were performed using SPSS, version 10.
Results: There was a statistically significant correlation between the falls and the assessed
risk factors as gender, visual problems, cataract, balance, walking, fear of falling (p<0.05). While there was a statistically significant difference in QoL scores between the groups of fallers and non-fallers (p<0.05), the difference in ADL scores was not significant (p>0.05). There was a sta-tistically significant correlation between balance, walking disturbances, fear of falling and QoL and ADL (p<0.001).
Conclusion: In conclusion, fear of falling seemed to be the factor that most effects the
men-tal components of QoL, also it effects the ADL more than the other risk factors in our patients.
Key Words: Aged; Quality of Life; Activities of Daily Living; Accidental Falls.
G
‹R‹fiY
afll›l›k morfolojik, fizyolojik ve patolojik de¤iflikliklerinolumsuz yönde ilerleyerek çeflitli hastal›klarla birleflti¤i, fiziksel ve ruhsal yeteneklerin azald›¤› bir yetmezlik olay›d›r (1,2). Dünya Sa¤l›k Örgütü raporunda, 1998 y›l› itibar› ile 65 yafl üzeri nüfusun 390 milyon oldu¤u ve 2025 y›l›nda 800 milyona ulaflarak dünya nüfusunun %10’unu oluflturaca¤› be-lirtilmektedir (3).Amerika Birleflik Devletleri’nde kazalar, yafll›larda ölüm sebepleri aras›nda beflinci s›rada yer almakta olup, kazalara bi-rincil neden olarak düflmeler bildirilmektedir (4). Düflme se-bepleri iç (intrinsik) ve d›fl (ekstrinsik) faktörler olarak ikiye ayr›l›r. ‹ç faktörlere örnek olarak bozulmufl denge, nörolojik hastal›klar, duysal kay›plar, kas iskelet sistemi hastal›klar›, kognitif bozukluklar, postural hipotansiyon ve ilaç kullan›m› verilebilir (5). Yafla ba¤l› de¤ifliklikler nedeniyle düflme; doku-larda yaralanma, k›r›k, tekrar düflme korkusu, fonksiyon kayb› hatta ölümle sonuçlanabilir (4,6). Düflme korkusu günlük ya-flam aktivitelerini gerçeklefltirmedeki güven duygusunu etki-ler ve daha az aktif olan bir yaflam tarz›na neden olur. Bu da özellikle alt ekstremitelerde kas atrofisi ve kas güçsüzlü¤üne sebep olarak düflme riskini artt›r›r (7). Tüm bu nedenlerle, yafl-l›larda düflmelerin önlenmesi, yetersizli¤i azaltacak, yaflam ka-litesini artt›racak ve sa¤l›kla ilgili masraflar› düflürecektir (8). Çal›flmam›z›n amac›, geriatrik hastalarda düflme risk fak-törlerinin günlük yaflam aktiviteleri ve yaflam kalitesine olan etkilerini de¤erlendirmektir.
G
EREÇ VEY
ÖNTEMB
u çal›flma Ocak - A¤ustos 2008 tarihleri aras›nda Cerrah-pafla T›p Fakültesi ‹ç Hastal›klar› Ana Bilim Dal›, Geriat-ri Bilim Dal› poliklini¤ine baflvuran 105 gönüllü geGeriat-riatGeriat-rik hasta al›narak yürütüldü.Çal›flmaya biliflsel fonksiyonlar› iletiflim için yeterli olan (Standardize Mini Mental Test skoru 20’nin üzerinde olan), yata¤a veya tekerlekli sandalyeye ba¤›ml› olmayan, ba¤›ms›z 10 metre yürüyebilen (gerekli ise yürüme deste¤i ile), 60 yafl ve üzeri hastalar dahil edildi. Çal›flma için yerel etik kurulun-dan onay al›nd›. Yafll› bireylere araflt›rman›n amac› ve içeri¤i hakk›nda bilgi verildi ve kat›l›mlar› için onaylar› al›nd›.
Hastalar›n yafl›, sigara ve alkol kullan›m›, mesle¤i, mede-ni durumu, ö¤remede-nim durumu, gelir düzeyi, çocuk say›s›, sos-yal güvencesi, yard›mc› yürüme cihaz› kullan›m›, son bir y›l-daki düflme say›s›, tan›s› konmufl hastal›klar›, kulland›¤› ilaç-lar, görme problemleri (k›rma kusuru), katarakt varl›¤› yüz
yüze görüflme tekni¤i ile sorguland›. Mental durumun de¤er-lendirilmesi için, ilk kez Folstein ve arkadafllar› taraf›ndan ge-lifltirilen ve Türk toplumunda hafif demans tan›s›nda geçerli ve güvenilir oldu¤u saptanm›fl olan Standardize Mini Mental Test (SMMT) kullan›ld› (9). Dengeyi de¤erlendirmek için Berg Denge Skalas› (BDS) ve ‘Süreli Kalk ve Yürü Testi’ kul-lan›ld›. BDS, günlük yaflamda rutin olarak kullan›lan, hem dinamik hem de statik dengeyi gerektiren 14 aktivitenin de-¤erlendirilmesinden oluflur (7,10). Süreli Kalk ve Yürü Tes-ti’nde kifliden, oturdu¤u sandalyeden kalkmas›, 3 metre gü-venli ve normal h›z›yla yürümesi, dönmesi, geri yürümesi ve sandalyeye oturmas› istendi ve süre saniye cinsinden kaydedil-di (11,12,13). Test, hastan›n ayaklar› yerde düz ve kollar san-dalyenin kol dayama yerinde durur pozisyonda bafllat›ld›. Üç tekrar yap›l›p, en iyi sonuç kaydedildi. Yürümenin de¤erlen-dirilmesi için 10 metre yürüme testi kullan›ld›. Bu testte ki-fliden, önceden ölçülmüfl 10 metrelik alanda kendi normal h›-z›yla yürümesi istendi (e¤er yürüme deste¤i kullan›yorsa bu-nunla birlikte yürütüldü). Süre kiflinin aya¤› bafllang›ç çizgi-sindeyken bafllat›ld› ve bitifl çizgisini geçince sonland›r›ld›. ‹ki ölçüm yap›l›p en iyi de¤er m/sn cinsinden kaydedildi (14,15).
Düflme korkusu, güvenirli¤i ve geçerlili¤i çal›flmalarda gösterilmifl olan Tinetti’nin Düflme Etkinlik Ölçe¤i (Tinnet-ti’s Falls Efficacy Scale-FES) ile de¤erlendirildi. FES, 10 mad-delik bir ölçek olup bu maddeler; yata¤a girmek ve ç›kmak, sandalyeye oturmak ve kalkmak, banyo yapmak ya da dufl al-mak, giyinmek ve soyunal-mak, raflara uzanal-mak, ev içinde yü-rümek, kap›ya yada telefona cevap vermek, a¤›r objeleri kal-d›rmadan yemek haz›rlamak ve basit al›flverifl yapmakt›r. Ki-fliler her soru için 0 (güvenli de¤il) ile 10 (çok güvenli) aras›n-da bir puan verir ve tüm puanlar topland›¤›naras›n-da 0 ile 100 ara-s›nda bir toplam skor elde edilir (16,17).
Yaflam kalitesini de¤erlendirmek için K›sa Form-12 (Short Form-12 - SF-12) kullan›ld›. SF-12’nin fiziksel (PCS-12) ve mental (MCS-(PCS-12) komponentleri olmak üzere 2 toplam ölçümü vard›r, yüksek skorlar iyi sa¤l›k durumunu gösterir. Bu de¤erlendirme SF-36’n›n k›salt›lm›fl fleklidir (18). SF-36 ’n›n Türkçe güvenilirlik ve geçerlilik çal›flmas› 1999 y›l›nda Koçyi¤it ve ark. taraf›ndan yap›lm›flt›r (19). Günlük yaflam aktivitelerini de¤erlendirmek amac› ile Barthel GYA ‹ndeksi kullan›ld› (20).
Veri analizinde SPSS 10.00 istatistik program› kullan›ld›. Anlaml›l›k düzeyi olarak p<0.05 kabul edildi. Gruplar›n kar-fl›laflt›r›ld›¤› analizlerde kategorik de¤iflkenler için “ki-kare” ve “Fisher’s Exact Test”; skor veya ordinal tip de¤iflkenler için “Mann-Whitney U Testi”, sürekli de¤iflkenler için de
“inde-pendent sample-t test” kullan›ld›. Risk faktörlerinin düflme, yaflam kalitesi ve GYA’daki ba¤›ms›zl›k düzeyine etkisini be-lirlemek için çoklu lojistik regresyon ve do¤rusal regresyon analizleri yap›ld›.
B
ULGULARÇ
al›flmaya kat›lan 105 yafll›n›n 83’ü (%79) kad›n, 22’si(%21) erkektir. Yafl ortalamalar› 71.40 ± 6.69 y›ld›r. Hastalar›n 64’ü (%61) evli ve 51’i (%48.6) ilkö¤retim mezu-nudur. Bireylerin sa¤l›k sorunlar› incelendi¤inde %24’ünün 4-5 hastal›¤a sahip oldu¤u ve en fazla görülen sa¤l›k sorunla-r›n›n hipertansiyon (%72.4), hiperlipidemi (%52.4), osteopo-roz (%51.4) ve görme bozuklu¤u (%89.5) oldu¤u saptanm›fl-t›r. Yafll›lar›n hekim istemi ile kulland›klar›, düflmeyi etkile-yebilece¤i düflünülen ilaçlar sorguland›¤›nda, yafll›lar›n en çok kulland›klar› ilaç türlerinin antihipertansifler (%54.3) ve antidepresanlar (%13.3) oldu¤u, yafll›lar›n %58,1’inin 4’ten fazla ilaç kullanmakta oldu¤u görülmüfltür. Yafll›lar›n sigara ve alkol kullanma durumlar› incelendi¤inde yafll›lar›n %28.6’s›n›n sigara, %1’inin alkol kulland›¤› bulunmufltur. Yafll›lar›n %85,7’sinin yard›mc› yürüme cihaz› kullanmad›¤› bulunmufltur ve yafll›larda en s›k kullan›lan yard›mc› yürüme cihaz›n›n baston (%12.4) oldu¤u saptanm›flt›r. Yafll›lar›n son bir y›l içindeki düflme varl›¤› ve say›s› incelendi¤inde, yafll›-lar›n %61.9’unun son bir y›lda hiç düflmedi¤i, %16.2’sinin ise birden fazla kez düfltü¤ü bulunmufltur. Çal›flmaya kat›lan kad›nlar›n %43.4’ünün, erkeklerin %18.2’sinin son bir y›l içinde en az 1 kez düfltü¤ü saptanm›flt›r.Çal›flmam›za kat›lan geriatrik hastalarda kulland›¤›m›z de¤erlendirmelerin sonuç de¤erleri Tablo 1’de sunulmufltur. Bu çal›flmada, demografik özellikler aras›ndan cinsiyet, yafl, ö¤renim durumu, medeni durum ve sosyal güvence duru-mu ile düflme iliflkisi incelenmifltir. Sadece düflme ile cinsiyet aras›nda istatistiksel yönden anlaml› bir iliflki tespit edilmifl-tir. Kad›nlarda düflme varl›¤› erkeklere göre anlaml› olarak daha fazla bulunmufltur (p=0.031). Sa¤l›k sorunlar›n›n tiple-ri ile düflme iliflkisi incelendi¤inde sadece düflme ile görme problemi (k›rma kusuru) ve katarakt aras›nda anlaml› iliflki bulunmufltur (p=0.048, p=0.012). Düflen ve düflmeyen yafll›-lar›n düflme riskini artt›ran ilaç çeflitlerini kullan›m durumla-r› incelendi¤inde, düflme olan ve olmayan gruplarda kullan›-lan ilaçlar›n ve 4’ten fazla ilaç kulkullan›-lan›m›n›n istatistiksel ola-rak anlaml› bir fark yaratmad›¤› bulunmufltur (p>0.05).
Düflen ve düflmeyen yafll›lar, Standardize Mini Mental Testi’nden ald›klar› puanlara göre incelendi¤inde biliflsel du-rumlar› ile düflme dudu-rumlar› aras›nda istatistiksel olarak an-laml› bir iliflki bulunamam›flt›r (p=0.125). Denge durumlar› ile düflme varl›¤› aras›ndaki iliflki incelendi¤inde düflen ve düflmeyen yafll›lar aras›nda Berg Denge Skalas› (p=0.004) ve Süreli Kalk ve Yürü Testi (p=0.008) sonuçlar›na göre istatis-tiksel olarak anlaml› bir fark bulunmufltur. Düflme varl›¤› olan grupta denge testleri sonuçlar›n›n düflme olmayan gruba göre anlaml› olarak daha kötü oldu¤u görülmüfltür. 10 metre yürüme testi sonuçlar› düflen ve düflmeyen gruplarda karfl›lafl-t›r›ld›¤›nda, düflen grupta yürüme süresi (p=0.036) düflme-yen gruba göre anlaml› olarak daha fazla bulunmufltur. Düfl-me korkusu ile düflDüfl-me varl›¤› aras›ndaki iliflki incelendi¤inde düflme öyküsü olmayanlarda FES skorunun (p=0.005), anlam-l› olarak daha yüksek oldu¤u görülmüfltür. Düflen ve düflme-yen gruplarda, yaflam kalitesi de¤erlendirildi¤inde, bu amaç-la kulamaç-lan›amaç-lan SF-12 ölçe¤inin hem fiziksel (PCS) (p=0.003) hem de mental (MCS) (p=0.005) skorlar›n›n düflmeyenlerde daha yüksek oldu¤u, düflenlerde bu parametrelerin olumsuz etkilendi¤i görülmüfltür. Yafll›lar›n Barthel ‹ndeksi’nden al-d›klar› puanlar incelendi¤inde, günlük yaflam aktivitelerinde-ki ba¤›ms›zl›k durumu ile düflme varl›¤› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunamam›flt›r (p=0.929).
Çal›flmada, düflme ile iliflkisi incelenen de¤iflkenlerden univariate k›yaslama sonuçlar›na göre anlaml› (cinsiyet, gör-me problemi, katarakt, Süreli Kalk ve Yürü Testi, Berg Den-ge Testi, 10 metre yürüme testi, SF-12 mental ve fiziksel komponentleri, FES skorlar›) ve anlaml› olmaya yak›n de¤ifl-kenler (inme) lojistik regresyon modeline al›nm›flt›r (Tablo 2). Buna göre, inme, görme problemi ve katarakt varl›¤›nda önemli “odds” oranlar› bulunmufltur. Düflme oran›, görme
Tablo 1— Geriatrik Hastalarda Kulland›¤›m›z De¤erlendirmelerin Sonuç De¤erleri
Mental Durum
Standardize Mini Mental Test 28.31±1.75 21–30
Denge
Berg Denge Skalas› 52.11±5.78 26–56
Süreli Kalk ve Yürü testi (sn) 9.92±4.47 5.28–31.23
Yürüme
10 metre yürüme testi (sn) 13.17±4.70 6.28-34.06
Düflme korkusu
Düflme Etkinlik Ölçe¤i (FES) 87.34±18.86 10-100
Günlük Yaflam Aktiviteleri
Barthel GYA ‹ndeksi 98.66±8.99 10-100
Yaflam Kalitesi
SF-12 (PCS) 42.35±9.71 19.10-57.90
problemi olanlarda (OR=10.872 %95, GA=1.09-108.40) ve inme geçirenlerde (OR=10.528 %95 GA=1.11-99.50) yakla-fl›k 11 kat, katarakt olanlarda 3 kat (OR=3.241 %95 GA=1.45-7.20) fazla bulunmufltur.
Berg Denge Skalas›, Süreli Kalk ve Yürü Testi skorlar›, 10 metre yürüme testi, Düflme Etkinlik Ölçe¤i ile SF-12 yaflam kalitesi ölçe¤i ve Barthel ‹ndeksi skorlar› aras›ndaki iliflki Tablo 3’de sunulmufltur.
Analizlere göre tüm testler ile yaflam kalitesi ölçe¤inin fi-ziksel ve mental komponentleri ve Barthel ‹ndeksi aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmufltur (p<0.001).
Düflmede etkili olan de¤iflkenlerden T-test ve korelasyon analizlerine göre yaflam kalitesi ve günlük yaflam aktiviteleri
ile iliflkisi istatistiksel olarak anlaml› bulunan Berg Denge Skalas›, Süreli Kalk ve Yürü Testi, 10 Metre Yürüme Testi, FES skorlar› çoklu regresyon modeline al›nm›flt›r. Ba¤›ml› de-¤iflken olarak yaflam kalitesi ve günlük yaflam aktivitelerinde-ki ba¤›ms›zl›k üzerinde bu de¤iflkenlerin toplu etaktivitelerinde-kisi araflt›-r›lm›flt›r. Belirlenen risk faktörlerinden hiçbirinin yaflam ka-litesinin fiziksel komponentine ve günlük yaflam aktiviteleri-ne anlaml› bir etki yapmad›¤› görülmüfltür (p>0.001) (Tablo 4). Düflme risk faktörlerinden yaln›zca düflme korkusunun ya-flam kalitesinin mental komponentine anlaml› bir etkisi oldu-¤u bulunmufltur (p<0.001) (Tablo 5). Ayr›ca günlük yaflam aktiviteleri üzerinde en fazla etkiye sahip faktörün düflme kor-kusu oldu¤u saptanm›flt›r (Tablo 6).
Tablo 2— Düflme ile ‹liflkili De¤iflkenlerin Lojistik Regresyon Analiz Sonuçlar› (n:105) Özellikler SKYT ‹nme GP Katarakt SF-12 (MCS) Beta 0.513 2.354 2.386 1.176 -0.097 Standart Hata 0.182 1.146 1.173 0.407 0.034 P 0.005 0.040 0.042 0.004 0.005 Odds Oran› 1.670 10.528 10.872 3.241 0.908 %95 Güven Aral›¤› 1.170–2.384 1.114-99.503 1.090-108.40 1.458-7.202 0.849-0.971
Model ki-kare = 56.232, p<0.0001, Modelin do¤ru s›n›fland›rma yüzdesi = 83.8
SKYT: Süreli Kalk ve Yürü Testi, GP=Görme Problemi, SF-12: Short Form-12, MCS=Mental Components Summary.
Tablo 3— Düflmede Etkili Olan Faktörler ile Yaflam Kalitesi ve Günlük Yaflam Aktiviteleri Aras›ndaki ‹liflki
SF-12 (PCS) SF-12 (MCS) Barthel ‹ndeks BDS r:0.536** r:0.380** r:0.315** SKYT r:-0.469** r:-0.367** r:-0.400** 10 m yürüme testi r:-0.442** r:-0.346** r:-0.453** FES r:0.476** r:0.490** r:0.265** **= p<0.001
BDS = Berg Denge Skalas›, SKYT = Süreli Kalk ve Yürü Testi, FES = Falls Efficacy Scale.
Tablo 4— Düflme Risk Faktörlerinin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i SF-12'nin Fiziksel Komponentine Etkisine ‹liflkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçlar›
De¤iflken B Standart Hata t P
BDS 0.364 0.300 1.210 0.229
SKYT -0.284 0.443 -0.641 0.523
10 metre YT -0.091 0.336 -0.270 0.788
FES 0.104 0.058 1.810 0.073
R2= 0.312, F = 6.887, p<0.0001
T
ARTIfiMAG
eriatrik hastalarda düflme risk faktörlerinin yaflam kalite-si ve günlük yaflam aktivitelerine etkisini araflt›rmak üze-re planlanan bu çal›flma sonucunda düflme risk faktörlerinden denge, yürüme bozuklu¤u ve düflme korkusu ile yaflam kali-tesi ve günlük yaflam aktiviteleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmufltur. Düflme korkusunun yaflam kalitesinin mental komponentini önemli derecede etkiledi¤i ve günlük yaflam aktivitelerini di¤er faktörlere göre daha faz-la etkiledi¤i belirlenmifltir.Literatürde ayl›k, 3 ayl›k, 6 ayl›k ve y›ll›k düflme insidan-s›n› bildiren çal›flmalar yer almaktad›r. Masud ve arkadafllar› bir y›ll›k süre içinde en az bir kere düflme yaflayan yafll›lar›n oran›n› 65 yafl ve üstü grupta %28-35, 75 yafl ve üstü grupta %32-42 olarak, sa¤l›kl› yafll›larda y›ll›k düflme insidans› %15 olarak bildirilmifltir (21). Hawk ve arkadafllar› toplumda ya-flayan yafll›larda son bir ay içindeki düflme oran›n› %13, son bir y›l içindeki düflme oran›n› %44 olarak bildirmifllerdir (7). Bizim çal›flmam›zda da toplumda yaflayan yafll›larda düflme s›kl›¤› son bir y›ll›k süre içinde incelenmifl ve %38,1 olarak bulunmufltur ve bunlardan %16’s›n›n en az iki kere düfltü¤ü saptanm›flt›r.
Literatürde cinsiyetin düflme için bir risk faktörü oldu¤u ve kad›nlar›n daha fazla düfltü¤ü belirtilmifltir (22). Karatafl ve arkadafllar› 65 yafl ve üstü grupta kad›nlarda düflme
riski-nin erkeklere göre dört kat daha yüksek bulmufllard›r (6). Benzer flekilde bizim çal›flmam›zda da düflme ile cinsiyet ara-s›nda istatistiksel yönden anlaml› bir iliflki tespit edilmifltir ve kad›nlarda düflme varl›¤› erkeklere göre anlaml› olarak da-ha fazla bulunmufltur (p=0.031).
Çal›flmam›zda düflme ile sa¤l›k sorunlar›n›n iliflkisi ince-lendi¤inde sadece görme problemi ve katarakt sorunu olanlar-da düflme anlaml› olarak yüksek bulunmufltur (p=0.048, p=0.012). Di¤er sa¤l›k sorunlar› ile düflme aras›nda istatistik-sel olarak anlaml› bir fark bulunamam›flt›r. Coleman ve arka-dafllar› çal›flmalar› sonucunda yafll› kad›nlarda görme kayb›n›n tekrarl› düflme riskini artt›rd›¤›n› bildirmifllerdir (23). Bu aç›dan görme kayb›n›n önlenmesi ya da tedavi edilmesi kifli-nin düflme say›s›n› azaltacakt›r.
Literatürde ilaç kullan›m›n›n düflmeler için major risk faktörlerinden biri oldu¤u bildirilmektedir. Çal›flmam›zda yafll›lar›n ilaç kullan›m› ile düflme aras›ndaki iliflki inceledi-¤inde istatistiksel olarak anlaml› bir fark bulunamam›flt›r an-cak antihipertansif kullananlarda düflme oran› %60 olarak bu-lunmufltur. Ayr›ca 4’ten fazla ilaç kullananlarda düflme oran› %57.5 olarak bulunmufltur. Gemalmaz ve arkadafllar› da yap-t›klar› çal›flmada yafll›larda çoklu ilaç kullan›m› ile düflme ris-ki aras›nda anlaml› bir iliflris-ki bulamam›fllard›r (24).
Literatürde kognitif bozukluklarla artm›fl düflme riski ara-s›nda belirgin bir iliflki rapor edilmifltir. Standardize Mini
Tablo 5— Düflme Risk Faktörlerinin Yaflam Kalitesi Ölçe¤i SF-12'nin Mental Komponentine Etkisine ‹liflkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçlar›
De¤iflken B Standart Hata t P
BDS -0.131 0.340 -0.385 0.701
SKYT -1.000 0.502 -1.992 0.049
10 metre YT -0.191 0.381 -0.501 0.618
FES 0.267 0.065 4.103 p<0.0001
R2 = 0.316, F = 5.544, p<0.001.
BDS = Berg Denge Skalas›, SKYT = Süreli Kalk ve Yürü Testi, YT = Yürüme Testi, FES = Falls Efficacy Scale.
Tablo 6— Düflme Risk Faktörlerinin Günlük Yaflam Aktivitelerine Etkisine ‹liflkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçlar›
De¤iflken B Standart Hata t P
BDS -0.109 0.071 -1.547 0.125
SKYT -0.069 0.104 -0.661 0.510
10 metre YT -0.135 0.079 -1.713 0.090
FES 0.027 0.014 1.972 0.052
R2 = 0,216, F = 4,589, p<0,001.
Mental Test (SMMT)’te 24-26’dan düflük skorlar, artm›fl düfl-me riski ile iliflkilidir (22). Ancak bizim çal›flmam›zda yafll›-lar›n ortalama SMMT de¤erleri 28.31±1.75 olarak bulun-mufltur. Bu nedenle yafll›lar›n biliflsel durumlar› ile düflme durumlar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulu-namam›flt›r (p=0.125).
Denge bozuklu¤u, artm›fl düflme riski ile iliflkili olup, düflmeye e¤ilimli olan yafll›larda olmayanlara göre mortalite oran›nda art›flla sonuçlan›r. Dengeyi de¤erlendirmek için kul-lan›lacak güvenilir ve geçerli bir klinik ölçüm, klinisyenin düflme riski olan yafll›y› belirleyebilme kabiliyetini artt›r›r. Thorbahn ve arkadafllar›, Berg Denge Skalas› (BDS)’den elde edilen sonuçlar›n artm›fl düflme riski olan yafll›lar› belirleme-de yüksek özgüllük ancak zay›f duyarl›l›k gösterdi¤ini bul-mufllard›r ve özellikle skoru 45’e yak›n yafll›larda testin du-yarl›l›¤›n›n artt›r›lmas› gerekti¤ini belirtmifllerdir. Bununla birlikte araflt›rma sonucunda BDS’nin yafll›larda yard›mc› ci-haz kullan›m›n› belirlemede özgül ve duyarl› bir test oldu¤u bildirilmifltir (10). Çal›flmam›zda yafll›lar›n ortalama BDS skorlar› 52.11 ± 5.78 olup, %16’s›n›n skorlar› 45’in alt›nda-d›r. Düflen ve düflmeyen yafll›lar Berg Denge Skalas› sonuçla-r›na göre incelendi¤inde denge durumlar› ile düflme varl›¤› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmufltur (p=0.004). Düflme varl›¤› olan grupta test sonuçlar›n›n düfl-me olmayan gruba göre anlaml› olarak daha düflük oldu¤u gö-rülmüfltür.
Süreli Kalk ve Yürü Testi (SKYT), yafll›larda düflme riski-ni belirlemede ve toplumda yaflayan yafll›larda dengeyi de¤er-lendirmede yayg›n olarak kullan›lan bir testtir (11,12). Den-genin yan› s›ra günlük hayatta s›k gerçeklefltirilen aya¤a kalk-ma, yürüme, dönme ve oturma gibi aktiviteler s›ras›ndaki performans hakk›nda da fikir veren, uygulamas› basit, duyar-l› ve özel bir test olmas› nedeniyle çaduyar-l›flmam›zda Süreli Kalk ve Yürü Testi’ni kulland›k. Yafll›lar›n ortalama SKYT skorla-r› 9.92±4.47 sn olarak bulunmufltur. Bohannon, 21 çal›flma içeren bir tan›mlay›c› meta-analiz sonucunda 60-99 yafl ara-s›nda ortalama SKYT skorunu 9.4sn (%95 GA=8.9–9.9) ola-rak bildirmifltir (25). Çal›flmam›zda SKYT skorlar› ve düflme varl›¤› aras›ndaki iliflki incelendi¤inde, düflme varl›¤› olan grupta SKYT skorlar›n›n düflme olmayan gruba göre anlaml› olarak daha yüksek oldu¤u görülmüfltür (p=0.008). Lojistik regresyon analizi sonuçlar›na göre SKYT skorlar›n›n yüksek olmas› düflme riskini yaklafl›k 2 kat artt›rmaktad›r (OR= 1.670 , %95 GA:1.17-2.38). SKYT skorlar› ile SF-12 yaflam kalitesi ölçe¤inin fiziksel ve mental komponentleri ve GYA’daki ba¤›ms›zl›¤› de¤erlendirdi¤imiz Barthel ‹ndeksi skorlar› aras›nda negatif yönde istatistiksel olarak ileri
derece-de anlaml› iliflki bulunmufltur (p<0.001) ve sonuçlar literatür ile örtüflmektedir. Buna göre yaflam kalitesi ve günlük yaflam aktivitelerindeki ba¤›ms›zl›k fonksiyonel mobilitenin iyilefl-mesiyle artmaktad›r. Benzer flekilde Özcan ve arkadafllar› yap-t›klar› çal›flma sonucunda yafll›lar›n ortalama SKYT skorlar›-n› 13.70±5.94 olarak bulmufllar ve SKYT skorlar› ile SF-12 yaflam kalitesi ölçe¤inin fiziksel komponentleri aras›nda güç-lü bir negatif korelasyon bildirmifllerdir (26).
Yafll›larda yürüme bozukluklar› düflme ve kazalar›n en önemli sebeplerindendir. Bu bozukluklar ayr›ca yaflam kalite-sini ve psikososyal durumu da negatif yönde etkiler. Yürüme-deki de¤ifliklikler ya do¤al yafllanma süreci ya da altta yatan bir patolojiye ba¤l› olarak oluflmaktad›r. Yafll› insanlarda yü-rüme h›z› azal›rken ad›m say›lar› artmaktad›r (27). Montero-Odasso ve arkadafllar› yapt›klar› bir çal›flmada, 0.8 m/sn’nin üstündeki yürüme h›zlar›n› yürüme bozuklu¤u olarak tan›m-lam›fllard›r (14). Çal›flmam›zda yürümeyi de¤erlendirmek için 10 metre yürüme testini kulland›k. Buna göre hastalar›n testi tamamlama süreleri ortalama 13.17 sn olarak bulunmufl-tur. Yürüme h›zlar› m/sn cinsinden hesapland›¤›nda ortalama 0.82 m/sn olarak bulunmufltur. 10 metre yürüme testi sonuç-lar› düflen ve düflmeyen gruplarda karfl›laflt›r›ld›¤›nda, düflen grupta yürüme süresi düflmeyen gruba göre anlaml› olarak da-ha fazla bulunmufltur. 10 metre yürüme testi ile yaflam kali-tesi ölçe¤inin fiziksel ve mental komponentleri ve Barthel ‹n-deksi aras›nda istatsitiksel olarak anlaml› bir iliflki bulunmufl-tur. Chu ve arkadafllar›, yafll›larda 5 metredeki yürüme süre-lerini de¤erlendirmifller ve ortalama yürüme süresini 7.74 sn., yürüme h›z›n› ise 0.77 m/sn. olarak bildirmifllerdir. Yafll›lar-da yürüme h›z›n›n azalmas› ad›m say›s›n›n artmas›na neden olmaktad›r. Bu durum da düflmeyi olumsuz etkileyen ba¤›m-s›z faktörler aras›nda yer almaktad›r. Ayr›ca azalm›fl yürüme h›z› yafll›larda tekrarlay›c› düflmeye neden olan haz›rlay›c› fak-törlerden biri olarak bulunmufltur (28).
Birçok yafll› insan düflme ile iliflkili olarak psikolojik problemler yaflamaktad›r. Bu psikolojik problemler aras›nda düflme korkusu, kendine güven kayb›, aktiviteden kaç›nma yer al›r. Literatürde düflme korkusu, temel günlük yaflam ak-tivitelerini yerine getirirken düflmeden korunmada kendini düflük düzeyde yeterli hissetme olarak tan›mlanmaktad›r. Düflme korkusunun, toplumda ba¤›ms›z olarak yaflayan ve düflme öyküsü olmayan 60 yafl ve üstü yafll›larda %12-65 ora-n›nda görüldü¤ü rapor edilmifltir (29). Düflen yafll›larda ise bu oran %29-92’dir. Düflme korkusu ve bununla iliflkili olarak aktiviteden kaç›nma, fonksiyonel gerileme, sosyal kat›l›mda s›n›rlama, yaflam kalitesinde azalma, düflme riskinde artma gibi kötü sonuçlara neden olabilir. Düflme korkusu, toplumu,
sa¤l›k hizmetlerinden yararlanma ve maliyeti artt›rma aç›s›n-dan etkileyebilece¤inden düflmeyle eflit derecede öneme sahip bir sa¤l›k problemi olarak gösterilmektedir (30). Tüm bu ne-denlerden dolay› düflme korkusunun de¤erlendirilmesi önem kazanmaktad›r. Bizim çal›flmam›zda yafll›lar›n günlük aktivi-teleri gerçeklefltirirken yaflad›klar› düflme korkusunu lendirmek için FES kullan›ld›. Yafll›lar›n ortalama FES de¤er-leri 87.34±18.86 bulundu. Düflen ve düflmeyen yafll›lar›n düflme korkular› incelendi¤inde düflme korkusu ile düflme varl›¤› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulun-mufltur. Lojistik regresyon analizi sonuçlar›na göre düflme korkusu düflme riskini artt›rmaktad›r (OR=1.175, %95 GA=0.992–1.392). Düflme korkusu ve yaflam kalitesi ölçe¤i-nin fiziksel ve mental komponentleri ve GYA’daki ba¤›ms›z-l›¤› de¤erlendirdi¤imiz Barthel ‹ndeksi skorlar› aras›nda ista-tistiksel olarak anlaml› bir iliflki saptanm›flt›r. Literatürle ör-tüflen flekilde düflme korkusu artt›kça yaflam kalitesi ve gün-lük yaflam aktivitelerindeki ba¤›ms›zl›k azalmaktad›r. Yap›-lan regresyon analizleri sonucunda düflme risk faktörlerinden yaln›zca düflme korkusunun yaflam kalitesinin mental kompo-nentine anlaml› bir etkisi oldu¤u bulunmufltur (p<0.001). Ayr›ca günlük yaflam aktiviteleri üzerinde en fazla etkiye sa-hip faktörün düflme korkusu oldu¤u saptanm›flt›r. Benzer fle-kilde Y›ld›r›m ve arkadafllar›, yapt›klar› çal›flma sonucunda, düflme korkusunun yaflam kalitesini olumsuz yönde etkiledi-¤ini ve banyo yapma, giyinme gibi temel günlük yaflam akti-viteleri ve düflme korkusu aras›nda iliflki oldu¤unu bildirmifl-lerdir (31). Özcan ve arkadafllar› da düflme korkusu artt›kça yaflam kalitesinin azald›¤›n› bulmufllard›r (26).
Geriatrik hastalarda düflme risk faktörlerinin yaflam kali-tesi ve günlük yaflam aktivitelerine etkisini araflt›rmak üzere planlanan bu çal›flmada hipotezimiz toplumda yaflayan yafll›-larda morbidite, mortalite ve sa¤l›k veya sosyal servis harca-malar› ile iliflkili olarak önemli bir toplumsal sa¤l›k sorunu olarak gösterilen düflmenin ve özellikle düflmeyi etkileyen risk faktörlerinin yafll›lar›n yaflam kalitelerini ve günlük ya-flam aktivitelerini olumsuz olarak etkileyece¤i idi. Çal›flmada sonuç olarak; de¤erlendirdi¤imiz risk faktörlerinden cinsiyet, görme problemi, katarakt, denge, yürüme, düflme korkusu ile düflme aras›nda istatistiksel olarak anlaml› bir iliflki bulun-mufltur. Denge ve yürüme bozukluklar›n›n düflme risk faktö-rü olarak yaflam kalitesi ve günlük yaflam aktiviteleri ile an-laml› olarak iliflkili oldu¤u ve düflme korkusunun da yaflam kalitesi ve günlük yaflam aktivitelerine en çok etkili faktör olarak, denge ve yürüme bozuklu¤u kadar hatta daha fazla üzerinde durulmas› gereken bir sa¤l›k sorunu oldu¤u görül-mektedir. Bu kapsamdaki önerilerimiz geriatrik alanda
çal›-flan kifliler, hastalar› de¤erlendirirken mutlaka düflme risk fak-törlerini sorgulamal› ve düflme korkusunu da de¤erlendirme kapsam›na almal›d›r. De¤erlendirmeler sonucunda düflme için risk alt›ndaki yafll›lar, düflmeden korunmak için e¤itim programlar›na al›nmal›d›r.
K
AYNAKLAR1. Özgül A. Geriatrik patolojinin esaslar›. In: Beyazova M, Gökçe Kutsal Y (Ed):Fiziksel T›p ve Rehabilitasyon. Günefl Kitabevi, Ankara, 2000, pp 1341-51.
2. fiahin EM, Yalç›n BM. Huzurevinde veya kendi evinde yaflayan yafll›larda depresyon s›kl›klar›n›n karfl›laflt›r›lmas›. Turkish Jo-urnal of Geriatrics 2003;6:10-3.
3. WHO/OMS. Fifty Facts From The World Health Report 1998.[Internet]. https://apps.who.int/whr/1998/factse.htm. Eriflim: 23.11.2009.
4. Fuller GF. Falls in the elderly. Am Fam Physician 2000;61:2159-68,2173-4.
5. Rao SS. Prevention of falls in older patients. Am Fam Physici-an 2005;72:81-88.
6. Karatafl GK, Maral I. Ankara-Gölbafl› ilçesinde geriatric popü-lasyonda 6 ayl›k dönemde düflme s›kl›¤› ve düflme için risk fak-törleri. Turkish Journal of Geriatrics 2001;4:152-8.
7. Hawk C, Hyland JK, Rupert R, Colonvega M, Hall S. Assess-ment of balance and risk for falls in a sample of community-dwelling adults aged 65 and older. Chiropr Osteopat 2006;14:3.
8. Kawanabe K, Kawashima A, Sashimoto I, Takeda T, Sato Y, Iwamoto J. Effect of whole-body vibration exercise and muscle strengthening, balance, and walking exercises on walking abi-lity in the elderly. Keio J Med 2007;56:28-33.
9. Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaflar R. Engin F. Standardize Mi-ni Mental Test’in Türk toplumunda hafif demans tan›s›nda ge-çerlik ve güvenilirli¤i. Türk Psikiyatri Dergisi 2002;13(4):273-81.
10. Bogle Thorbahn LD, Newton RA. Use of the Berg Balance Test
to predict falls in elderly persons . Phys Ther 1996;76:576-85.
11. Lin MR, Hwang HF, Hu MH, Wu HDI, Wang YW, Huang
FC. Psychometric comparisions of the timed up and go, one-leg stand, functional reach, and Tinetti balance measures in com-munity-dwelling older people. J Am Geriatr Soc 2004;52:1343-8.
12. Arnold CM, Faulkner RA. The history of falls and the
associati-on of the timed up and go test to falls and near-falls in older adults with hip osteoarthritis. BMC Geriatrics. [Internet]. 2007 April 13 (cited 2007 July 4);7(17):1-9. Available from: http=//www.biomedcentral.com/1471-2318/7/17,doi: 10.1186/1471-2318-7-17. Eriflim: 12.11.2009.
13. Boulgarides LK, McGinty SM, Willett JA, Barnes CW. Use of
clinical and impairment-based tests to predict falls by commu-nity-dwelling older adults. Phys Ther 2003;83:328-39.
14. Montero-Odasso M, Schapira M, Duque G, Soriano ER, Kaplan
R, Camera LA. Gait disorders are associated with non-cardi-ovascular falls in elderly people: a preliminary study. BMC Ge-riatrics [Internet] 2005 July 8 (cited 2005 December 1); 5(15):1-6. Available from: htpp=//biomedcentral.com/1471-2318/5/15, doi: 10.1186/1471-2318-5-15. Eriflim: 12.11.2009.
15. Shubert TE, Schrodt LA, Mercer VS, Busby-Whitehead J,
Gi-uliani CA. Are scores on balance screening tests associated with mobility in older adults? J Geriatr Phys Ther 2006;29:33-9.
16. Tinetti ME, Richman D, Powell L. Falls efficacy as a measure of
fear of falling. J Gerontol 1990;45:P234-43.
17. Gillespie SM, Friedman SM. Fear of Falling in Long-Term
Ca-re Enrolles. J Am Med Dir Assoc 2007; 8(5):307-13.
18. Farivar SS, Cunningham WE, Hays RD. Correlated physical
and mental health summary scores for the SF-36 and SF-12 He-alth Survey. HeHe-alth Qual Life Outcomes [Internet]. 2007 Jan 22 (cited 2007 September 7); 5(54): 1-8. Available from: http=//www.hqlo.com/content/5/1/54, doi:10.1186/1477-7525-5-54. Eriflim: 22.11.2009.
19. Koçyi¤it H, Aydemir Ö, Fiflek G, Ölmez N, Memifl A. K›sa
Form-36’n›n (KF-36) Türkçe versiyonunun güvenilirli¤i ve ge-çerlili¤i: Romatizmal hastal›¤› olan bir grup hasta ile çal›flma. ‹laç ve tedavi derg 1999;2(12):102-6.
20. Wade DT. Measurement in neurological rehabilitation. Oxford
University Press, Oxford, 1992, pp 175-8.
21. Masud T, Morris RO. Epidemiology of falls. Age Aging
2001;30:3-7.
22. Todd C, Skelton D.(2004). What are the main risk factors for
falls among older people and what are the most effective inter-ventions to prevent these falls? Copenhagen, WHO Regional Office for Europe, 2004. Health Evidence Network Report; http=//www.euro.who.int/document/E82552.pdf. Accessed: 19.11.2009.
23. Coleman AL, Stone K, Ewing SK, et al. Higher risk of
multip-le falls among elderly women who lose visual acuity. Ophthal-mology 2004;111:857-62.
24. Gemalmaz A, Diflçigil G, Baflak O. Huzurevi sakinlerinin
yü-rüme ve denge durumlar›n›n de¤erlendirilmesi. Turkish Jour-nal of Geriatrics 2004;7:41-4.
25. Bohannon RW. Reference values for the timed up and go test:
a descriptive meta-analysis. J Geriatr Phys Ther 2006;29:64-8.
26. Özcan A, Donat H, Gelecek N, Özdirenç M, Karadibak D. The
relationship between risk factors for falling and quality of life. BMC Public Health. [Internet] 2005 February 10 (cited 2005 August 26);5(90): 1-6. Available from: http=//www.biomed-central.com/1471-2458/5/90,doi:10.1186/1471-2458-5-90. Eriflim: 22.11.2009.
27. Erdo¤mufl CB, Tüzün fi. Yafll›larda yürüme kinemati¤i.
Tur-kish Journal of Geriatrics 2001;4(1):33-9.
28. Chu LW, Chi I, Chiu AYY. Incidence and predictors of falls in
the Chinese elderly. Ann Acad Med Singapore 2005;34:60-72.
29. Scheffer AC, Schuurmans MJ, Van Dijk N, Van der Hooft T.
Fear of falling:Measurement strategy, prevalence, risk factors and consequences among older persons. Age Aging 2008;37:19-24.
30. Zijlstra GAR, Van Haastregt JCM, Van Eijk TM, Van Rossum
E, Stalenhoef PA, Kempen GIJM. Prevalence and corralates of fear of falling, and associated avoidance of activity in the gene-ral population of community-living older people. Age Aging 2007;36:304-9.
31. Kuzeyli-Y›ld›r›m Y, Karadakovan A. Yafll› bireylerde düflme
korkusu ile günlük yaflam aktiviteleri ve yaflam kalitesi aras›n-daki iliflki. Turkish Journal of Geriatrics 2004;7(2):78-83.
